📜

6. මහාවග්ගො

1. සොණසුත්තවණ්ණනා

55. ඡට්ඨස්ස ¶ ¶ පඨමෙ නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙති එත්ථ කිං තං ආසනං පඨමමෙව පඤ්ඤත්තං, උදාහු භගවන්තං දිස්වා පඤ්ඤත්තන්ති චෙ? භගවතො ධරමානකාලෙ පධානිකභික්ඛූනං වත්තමෙතං, යදිදං අත්තනො වසනට්ඨානෙ බුද්ධාසනං පඤ්ඤපෙත්වාව නිසීදනන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘පධානිකභික්ඛූ’’තිආදි. බුද්ධකාලෙ කිර යත්ථ යත්ථ එකොපි භික්ඛු විහරති, සබ්බත්ථ බුද්ධාසනං පඤ්ඤත්තමෙව හොති. කස්මා? භගවා හි අත්තනො සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ඵාසුකට්ඨානෙ විහරන්තෙ මනසි කරොති – ‘‘අසුකො මය්හං සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ගතො, අසක්ඛි නු ඛො විසෙසං නිබ්බත්තෙතුං, නො’’ති. අථ නං පස්සති කම්මට්ඨානං විස්සජ්ජෙත්වා අකුසලවිතක්කං විතක්කයමානං, තතො ‘‘කථඤ්හි නාම මාදිසස්ස සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විහරන්තං ඉමං කුලපුත්තං අකුසලවිතක්කා අධිභවිත්වා අනමතග්ගෙ වට්ටදුක්ඛෙ සංසාරෙස්සන්තී’’ති තස්ස අනුග්ගහත්ථං තත්ථෙව අත්තානං දස්සෙත්වා තං කුලපුත්තං ඔවදිත්වා ආකාසං උප්පතිත්වා පුන අත්තනො වසනට්ඨානමෙව ගච්ඡති. අථෙවං ඔවදියමානා තෙ භික්ඛූ චින්තයිංසු ‘‘සත්ථා අම්හාකං මනං ජානිත්වා ආගන්ත්වා අම්හාකං සමීපෙ ඨිතංයෙව අත්තානං දස්සෙති. තස්මිං ඛණෙ, ‘භන්තෙ, ඉධ නිසීදථ නිසීදථා’ති ආසනපරියෙසනං නාම භාරො’’ති. තෙ ආසනං පඤ්ඤපෙත්වාව විහරන්ති. යස්ස පීඨං අත්ථි, සො තං පඤ්ඤපෙති. යස්ස නත්ථි, සො මඤ්චං වා ඵලකං වා පාසාණං වා වාලිකාපුඤ්ජං වා පඤ්ඤපෙති. තං අලභමානා පුරාණපණ්ණානිපි සංකඩ්ඪිත්වා තත්ථ පංසුකූලං පත්ථරිත්වා ඨපෙන්ති.

සත්ත සරාති – ඡජ්ජො, උසභො, ගන්ධාරො, මජ්ඣිමො, පඤ්චමො, ධෙවතො, නිසාදොති එතෙ සත්ත සරා. තයො ගාමාති – ඡජ්ජගාමො, මජ්ඣිමගාමො, සාධාරණගාමොති තයො ගාමා, සමූහාති අත්ථො. මනුස්සලොකෙ වීණාවාදනා එකෙකස්ස සරස්ස වසෙන තයො තයො මුච්ඡනාති කත්වා එකවීසති මුච්ඡනා. දෙවලොකෙ වීණාවාදනා පන සමපඤ්ඤාස මුච්ඡනාති වදන්ති. තත්ථ හි ¶ එකෙකස්ස සරස්ස වසෙන සත්ත ¶ සත්ත මුච්ඡනා, අන්තරස්ස සරස්ස ච එකාති සමපඤ්ඤාස මුච්ඡනා. තෙනෙව සක්කපඤ්හසුත්තසංවණ්ණනායං (දී. නි. අට්ඨ. 2.345) ‘‘සමපඤ්ඤාස මුච්ඡනා මුච්ඡෙත්වා’’ති පඤ්චසිඛස්ස වීණාවාදනං දස්සෙන්තෙන වුත්තං. ඨානා එකූනපඤ්ඤාසාති එකෙකස්සෙව සරස්ස සත්ත සත්ත ඨානභෙදා, යතො සරස්ස මණ්ඩලතාවවත්ථානං හොති. එකූනපඤ්ඤාසට්ඨානවිසෙසො තිස්සො දුවෙ චතස්සො චතස්සො තිස්සො දුවෙ චතස්සොති ද්වාවීසති සුතිභෙදා ච ඉච්ඡිතා.

අතිගාළ්හං ආරද්ධන්ති ථිනමිද්ධඡම්භිතත්තානං වූපසමත්ථං අතිවිය ආරද්ධං. සබ්බත්ථ නියුත්තා සබ්බත්ථිකා. සබ්බෙන වා ලීනුද්ධච්චපක්ඛියෙන අත්ථෙතබ්බා සබ්බත්ථිකා. සමථොයෙව සමථනිමිත්තං. එවං සෙසෙසුපි. ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තාති එත්ථ යස්මා බාහිරකො කාමෙසු වීතරාගො න ඛයා රාගස්ස වීතරාගො සබ්බසො අවිප්පහීනරාගත්තා. වික්ඛම්භිතරාගො හි සො. අරහා පන ඛයා එව, තස්මා වුත්තං ‘‘ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා’’ති. එස නයො දොසමොහෙසුපි.

ලාභසක්කාරසිලොකං නිකාමයමානොති එත්ථ ලබ්භති පාපුණීයතීති ලාභො, චතුන්නං පච්චයානමෙතං අධිවචනං. සක්කච්චං කාතබ්බොති සක්කාරො. පච්චයා එව හි පණීතපණීතා සුන්දරසුන්දරා අභිසඞ්ඛරිත්වා කතා ‘‘සක්කාරො’’ති වුච්චති, යා ච පරෙහි අත්තනො ගාරවකිරියා, පුප්ඵාදීහි වා පූජා. සිලොකොති වණ්ණභණනං. තං ලාභඤ්ච, සක්කාරඤ්ච, සිලොකඤ්ච, නිකාමයමානො, පවත්තයමානොති අත්ථො. තෙනෙවාහ ‘‘චතුපච්චයලාභඤ්ච…පෙ… පත්ථයමානො’’ති.

ථූණන්ති පසූනං බන්ධනත්ථාය නිඛාතත්ථම්භසඞ්ඛාතං ථූණං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

සොණසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ඵග්ගුනසුත්තවණ්ණනා

56. දුතියෙ සමධොසීති සමන්තතො අධොසි. සබ්බභාගෙන පරිඵන්දනචලනාකාරෙන අපචිතිං දස්සෙති. වත්තං කිරෙතං බාළ්හගිලානෙනපි වුඩ්ඪතරං ¶ දිස්වා උට්ඨිතාකාරෙන අපචිති දස්සෙතබ්බා. තෙන පන ‘‘මා චලි මා චලී’’ති වත්තබ්බො, තං පන චලනං උට්ඨානාකාරදස්සනං හොතීති ¶ ආහ ‘‘උට්ඨානාකාරං දස්සෙතී’’ති. සන්තිමානි ආසනානීති පඨමමෙව පඤ්ඤත්ථාසනං සන්ධාය වදති. බුද්ධකාලස්මිඤ්හි එකස්සපි භික්ඛුනො වසනට්ඨානෙ – ‘‘සචෙ සත්ථා ආගච්ඡිස්සති, ආසනං පඤ්ඤත්තමෙව හොතූ’’ති අන්තමසො ඵලකමත්තම්පි පණ්ණසන්ථාරමත්තම්පි පඤ්ඤත්තමෙව. ඛමනීයං යාපනීයන්ති කච්චි දුක්ඛං ඛමිතුං, ඉරියාපථං වා යාපෙතුං සක්කාති පුච්ඡති. සීසවෙදනාති කුතොචි නික්ඛමිතුං අලභමානෙහි වාතෙහි සමුට්ඨාපිතා බලවතියො සීසවෙදනා හොන්ති.

ඵග්ගුනසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ඡළභිජාතිසුත්තවණ්ණනා

57. තතියෙ අභිජාතියොති එත්ථ අභි-සද්දො උපසග්ගමත්තං, න අත්ථවිසෙසජොතකොති ආහ ‘‘ඡ ජාතියො’’ති. අභිජායතීති එත්ථාපි එසෙව නයො.

උරබ්භෙ හනන්තීති ඔරබ්භිකා. එවං සූකරිකාදයො වෙදිතබ්බා. රොදෙන්ති කුරුරකම්මන්තතාය සප්පටිබද්ධෙ සත්තෙ අස්සූනි මොචෙන්තීති රුද්දා, තෙ එව ලුද්දා ර-කාරස්ස ල-කාරං කත්වා. ඉමිනා අඤ්ඤෙපි යෙ කෙචි මාගවිකා නෙසාදා වුත්තා, තෙ පාපකම්මප්පසුතතාය ‘‘කණ්හාභිජාතී’’ති වදති.

භික්ඛූති ච බුද්ධසාසනෙ භික්ඛූ. තෙ කිර සච්ඡන්දරාගෙන පරිභුඤ්ජන්තීති අධිප්පායෙන චතූසු පච්චයෙසු කණ්ටකෙ පක්ඛිපිත්වා ඛාදන්තීති ‘‘කණ්ටකවුත්තිකා’’ති වදති. කස්මාති චෙ? යස්මා තෙ පණීතෙ පච්චයෙ පටිසෙවන්තීති තස්ස මිච්ඡාගාහො. ඤායලද්ධෙපි පච්චයෙ භුඤ්ජමානා ආජීවකසමයස්ස විලොමග්ගාහිතාය පච්චයෙසු කණ්ටකෙ පක්ඛිපිත්වා ඛාදන්ති නාමාති වදතීති. අථ වා කණ්ටකවුත්තිකා එවංනාමකා එකෙ පබ්බජිතා, යෙ සවිසෙසං අත්තකිලමථානුයොගං අනුයුත්තා. තථා හි තෙ කණ්ටකෙ වත්තන්තා විය හොන්තීති ‘‘කණ්ටකවුත්තිකා’’ති වුත්තා. ඉමමෙව ච අත්ථවිකප්පං සන්ධායාහ ‘‘කණ්ටකවුත්තිකාති සමණා නාමෙතෙ’’ති.

ලොහිතාභිජාති ¶ නාම නිගණ්ඨා එකසාටකාති වුත්තා. තෙ කිර ඨත්වා භුඤ්ජනනහානප්පටික්ඛෙපාදිවතසමායොගෙන පුරිමෙහි ද්වීහි පණ්ඩරතරා.

අචෙලකසාවකාති ¶ ආජීවකසාවකෙ වදති. තෙ කිර ආජීවකලද්ධියා සුවිසුද්ධචිත්තතාය නිගණ්ඨෙහිපි පණ්ඩරතරා. එවඤ්ච කත්වා අත්තනො පච්චයදායකෙ නිගණ්ඨෙහිපි ජෙට්ඨකතරෙ කරොති.

ආජීවකා ආජීවකිනියො ‘‘සුක්කාභිජාතී’’ති වුත්තා. තෙ කිර පුරිමෙහි චතූහි පණ්ඩරතරා. නන්දාදයො හි තථාරූපං ආජීවකප්පටිපත්තිං උක්කංසං පාපෙත්වා ඨිතා, තස්මා නිගණ්ඨෙහි ආජීවකසාවකෙහි ච පණ්ඩරතරාති ‘‘පරමසුක්කාභිජාතී’’ති වුත්තා.

බිලං ඔලග්ගෙය්යුන්ති මංසභාගං න්හාරුනා වා කෙනචි වා ගන්ථිත්වා පුරිසස්ස හත්ථෙ වා කෙසෙ වා ඔලම්බනවසෙන බන්ධෙය්යුං. ඉමිනා සත්ථධම්මං නාම දස්සෙති. සත්ථවාහො කිර මහාකන්තාරං පටිපන්නො අන්තරාමග්ගෙ ගොණෙ මතෙ මංසං ගහෙත්වා සබ්බෙසං සත්ථිකානං ‘‘ඉදං ඛාදිත්වා එත්තකං මූලං දාතබ්බ’’න්ති කොට්ඨාසං ඔලම්බති. ගොණමංසං නාම ඛාදන්තාපි අත්ථි, අඛාදන්තාපි අත්ථි, ඛාදන්තාපි මූලං දාතුං සක්කොන්තාපි අසක්කොන්තාපි. සත්ථවාහො යෙන මූලෙන ගොණො ගහිතො, තං මූලං සත්ථිකෙහි ධාරණත්ථං සබ්බෙසං බලක්කාරෙන කොට්ඨාසං දත්වා මූලං ගණ්හාති. අයං සත්ථධම්මො.

කණ්හාභිජාතියො සමානොති කණ්හෙ නීචකුලෙ ජාතො හුත්වා. කණ්හධම්මන්ති පච්චත්තෙ උපයොගවචනන්ති ආහ ‘‘කණ්හසභාවො හුත්වා අභිජායතී’’ති, තං අන්තොගධහෙතුඅත්ථං පදං, උප්පාදෙතීති අත්ථො. තස්මා කණ්හං ධම්මං අභිජායතීති කාළකං දසදුස්සීල්යධම්මං උප්පාදෙති. සුක්කං ධම්මං අභිජායතීති එත්ථාපි ඉමිනා නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. සො හි ‘‘අහං පුබ්බෙපි පුඤ්ඤානං අකතත්තා නීචකුලෙ නිබ්බත්තො, ඉදානි පුඤ්ඤං කරිස්සාමී’’ති පුඤ්ඤසඞ්ඛාතං පණ්ඩරධම්මං කරොති.

අකණ්හං අසුක්කං නිබ්බානන්ති සචෙ කණ්හං භවෙය්ය, කණ්හවිපාකං දදෙය්ය යථා දසවිධං දුස්සීල්යධම්මං. සචෙ සුක්කං, සුක්කවිපාකං දදෙය්ය යථා දානසීලාදිකුසලකම්මං. ද්වින්නම්පි අප්පදානතො ‘‘අකණ්හං අසුක්ක’’න්ති වුත්තං. නිබ්බානඤ්ච නාම ඉමස්මිං අත්ථෙ අරහත්තං අධිප්පෙතං ‘‘අභිජායතී’’ති වචනතො ¶ . තඤ්හි කිලෙසනිබ්බානන්තෙ ජාතත්තා නිබ්බානං නාම යථා ‘‘රාගාදීනං ඛයන්තෙ ජාතත්තා රාගක්ඛයො, දොසක්ඛයො, මොහක්ඛයො’’ති. පටිප්පස්සම්භනවසෙන වා කිලෙසානං නිබ්බාපනතො නිබ්බානං. තං එස අභිජායති පසවති. ඉධාපි හි අන්තොගධහෙතු අත්ථං ‘‘ජායතී’’ති පදං. අට්ඨකථායං පන ‘‘ජායතී’’ති ඉමස්ස පාපුණාතීහි අත්ථං ¶ ගහෙත්වාව ‘‘නිබ්බානං පාපුණාතී’’ති වුත්තං. සුක්කාභිජාතියො සමානොති සුක්කෙ උච්චකුලෙ ජාතො හුත්වා. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඡළභිජාතිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. ආසවසුත්තවණ්ණනා

58. චතුත්ථෙ සංවරෙනාති සංවරෙන හෙතුභූතෙන වා. ඉධාති අයං ඉධ-සද්දො සබ්බාකාරතො ඉන්දියසංවරසංවුතස්ස පුග්ගලස්ස සන්නිස්සයභූතසාසනපරිදීපනො, අඤ්ඤස්ස තථාභාවප්පටිසෙධනො වාති වුත්තං ‘‘ඉධාති ඉධස්මිං සාසනෙ’’ති. පටිසඞ්ඛාති පටිසඞ්ඛාය. සඞ්ඛා-සද්දො ඤාණකොට්ඨාසපඤ්ඤත්තිගණනාදීසු දිස්සති ‘‘සඞ්ඛායෙකං පටිසෙවතී’’තිආදීසු (ම. නි. 2.168) හි ඤාණෙ දිස්සති. ‘‘පපඤ්චසඤ්ඤාසඞ්ඛා සමුදාචරන්තී’’තිආදීසු (ම. නි. 1.202, 204) කොට්ඨාසෙ. ‘‘තෙසං තෙසං ධම්මානං සඞ්ඛා සමඤ්ඤා’’තිආදීසු (ධ. ස. 1313-1315) පඤ්ඤත්තියං. ‘‘න සුකරං සඞ්ඛාතු’’න්තිආදීසු (සං. නි. 2.128) ගණනාය. ඉධ පන ඤාණෙ දට්ඨබ්බො. තෙනෙවාහ ‘‘පටිසඤ්ජානිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වාති අත්ථො’’ති. ආදීනවපච්චවෙක්ඛණා ආදීනවපටිසඞ්ඛාති යොජනා. සම්පලිමට්ඨන්ති ඝංසිතං. අනුබ්යඤ්ජනසොති හත්ථපාදසිතආලොකිතවිලොකිතාදිප්පකාරභාගසො. තඤ්හි අයොනිසොමනසිකරොතො කිලෙසානං අනුබ්යඤ්ජනතො ‘‘අනුබ්යඤ්ජන’’න්ති වුච්චති. නිමිත්තග්ගාහොති ඉත්ථිපුරිසනිමිත්තස්ස සුභනිමිත්තාදිකස්ස වා කිලෙසවත්ථුභූතස්ස නිමිත්තස්ස ගාහො. ආදිත්තපරියායෙනාති ආදිත්තපරියායෙ (සං. නි. 4.28; මහාව. 54) ආගතනයෙන වෙදිතබ්බො.

යථා ඉත්ථියා ඉන්ද්රියං ඉත්ථින්ද්රියං, න එවමිදං, ඉදං පන චක්ඛුමෙව ඉන්ද්රියන්ති චක්ඛුන්ද්රියං. තෙනාහ ‘‘චක්ඛුමෙව ඉන්ද්රිය’’න්ති. යථා ආවාටෙ නියතට්ඨිතිකො කච්ඡපො ‘‘ආවාටකච්ඡපො’’ති වුච්චති, එවං තප්පටිබද්ධවුත්තිතාය තං ඨානො ¶ සංවරො චක්ඛුන්ද්රියසංවරො. තෙනාහ ‘‘චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරො චක්ඛුන්ද්රියසංවරො’’ති. නනු ච චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරො වා අසංවරො වා නත්ථි. න හි චක්ඛුපසාදං නිස්සාය සති වා මුට්ඨස්සච්චං වා උප්පජ්ජති. අපිච යදා රූපාරම්මණං චක්ඛුස්ස ආපාථං ආගච්ඡති, තදා භවඞ්ගෙ ද්වික්ඛත්තුං උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙ කිරියමනොධාතු ආවජ්ජනකිච්චං සාධයමානා උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති. තතො චක්ඛුවිඤ්ඤාණං දස්සනකිච්චං, තතො විපාකමනොධාතු සම්පටිච්ඡනකිච්චං, තතො විපාකමනොවිඤ්ඤාණධාතු සන්තීරණකිච්චං, තතො කිරියාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතු වොට්ඨබ්බනකිච්චං සාධයමානා උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති ¶ , තදනන්තරං ජවනං ජවති. තත්ථාපි නෙව භවඞ්ගසමයෙ, න ආවජ්ජනාදීනං අඤ්ඤතරසමයෙ ච සංවරො වා අසංවරො වා අත්ථි. ජවනක්ඛණෙ පන සචෙ දුස්සීල්යං වා මුට්ඨස්සච්චං වා අඤ්ඤාණං වා අක්ඛන්ති වා කොසජ්ජං වා උප්පජ්ජති, අසංවරො හොති. තස්මිං පන සීලාදීසු උප්පන්නෙසු සංවරො හොති, තස්මා ‘‘චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරො’’ති කස්මා වුත්තන්ති ආහ ‘‘ජවනෙ උප්පජ්ජමානොපි හෙස…පෙ… චක්ඛුන්ද්රියසංවරොති වුච්චතී’’ති.

ඉදං වුත්තං හොති – යථා නගරෙ චතූසු ද්වාරෙසු අසංවුතෙසු කිඤ්චාපි අන්තොඝරද්වාරකොට්ඨකගබ්භාදයො සුසංවුතා, තථාපි අන්තොනගරෙ සබ්බං භණ්ඩං අරක්ඛිතං අගොපිතමෙව හොති. නගරද්වාරෙන හි පවිසිත්වා චොරා යදිච්ඡකං කරෙය්යුං, එවමෙවං ජවනෙ දුස්සීල්යාදීසු උප්පන්නෙසු තස්මිං අසංවරෙ සති ද්වාරම්පි අගුත්තං හොති භවඞ්ගම්පි ආවජ්ජනාදීනි වීථිචිත්තානිපි. යථා පන නගරද්වාරෙසු සංවුතෙසු කිඤ්චාපි අන්තොඝරාදයො අසංවුතා, තථාපි අන්තොනගරෙ සබ්බං භණ්ඩං සුරක්ඛිතං සුගොපිතමෙව හොති. නගරද්වාරෙසු හි පිහිතෙසු චොරානං පවෙසො නත්ථි, එවමෙවං ජවනෙ සීලාදීසු උප්පන්නෙසු ද්වාරම්පි සුගුත්තං හොති භවඞ්ගම්පි ආවජ්ජනාදීනි වීථිචිත්තානිපි, තස්මා ජවනක්ඛණෙ උප්පජ්ජමානොපි චක්ඛුන්ද්රියසංවරොති වුත්තොති.

සංවරෙන සමන්නාගතො පුග්ගලො සංවුතොති ආහ ‘‘උපෙතො’’ති. අයමෙවෙත්ථ අත්ථො සුන්දරතරොති උපරි පාළියං සන්දිස්සනතො වුත්තං. තෙනාහ ‘‘තථා හී’’තිආදි.

යන්ති ආදෙසොති ඉමිනා ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන සද්ධිං වචනවිපල්ලාසො කතොති දස්සෙති, නිපාතපදං වා එතං පුථුවචනත්ථං. විඝාතකරාති චිත්තවිඝාතකරා ¶ , කායචිත්තදුක්ඛනිබ්බත්තකා වා. යථාවුත්තකිලෙසහෙතුකා දාහානුබන්ධා විපාකා එව විපාකපරිළාහා. යථා පනෙත්ථ ආසවා අඤ්ඤෙ ච විඝාතකරා කිලෙසපරිළාහා සම්භවන්ති, තං දස්සෙතුං ‘‘චක්ඛුද්වාරස්මිඤ්හී’’තිආදි වුත්තං. තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. එත්ථ ච සංවරණූපායො, සංවරිතබ්බං, සංවරො, යතො සො සංවරො, යත්ථ සංවරො, යථා සංවරො, යඤ්ච සංවරඵලන්ති අයං විභාගො වෙදිතබ්බො. කථං? ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො’’ති හි සංවරණූපායො. චක්ඛුන්ද්රියං සංවරිතබ්බං. සංවරග්ගහණෙන ගහිතා සති සංවරො. ‘‘අසංවුතස්සා’’ති සංවරණාවධි. අසංවරතො හි සංවරණං. සංවරිතබ්බග්ගහණසිද්ධො ඉධ සංවරවිසයො. චක්ඛුන්ද්රියඤ්හි සංවරණං ඤාණං රූපාරම්මණෙ සංවරයතීති අවුත්තසිද්ධොයමත්ථො. ආසවතන්නිමිත්තකිලෙසපරිළාහාභාවො ඵලං. එවං සොතද්වාරාදීසු යොජෙතබ්බං. සබ්බත්ථෙවාති මනොද්වාරෙ පඤ්චද්වාරෙ චාති සබ්බස්මිං ද්වාරෙ.

පටිසඞ්ඛා ¶ යොනිසො චීවරන්තිආදීසු ‘‘සීතස්ස පටිඝාතායා’’තිආදිනා පච්චවෙක්ඛණමෙව යොනිසො පටිසඞ්ඛා. ඊදිසන්ති එවරූපං ඉට්ඨාරම්මණං. භවපත්ථනාය අස්සාදයතොති භවපත්ථනාමුඛෙන භාවිතං ආරම්මණං අස්සාදෙන්තස්ස. චීවරන්ති නිවාසනාදි යං කිඤ්චිචීවරං. පටිසෙවතීති නිවාසනාදිවසෙන පරිභුඤ්ජති. යාවදෙවාති පයොජනපරිමාණනියමනං. සීතප්පටිඝාතාදියෙව හි යොගිනො චීවරප්පටිසෙවනප්පයොජනං. සීතස්සාති සීතධාතුක්ඛොභතො වා උතුපරිණාමතො වා උප්පන්නස්ස සීතස්ස. පටිඝාතායාති පටිඝාතනත්ථං තප්පච්චයස්ස විකාරස්ස විනොදනත්ථං. උණ්හස්සාති අග්ගිසන්තාපතො උප්පන්නස්ස උණ්හස්ස. ඩංසාදයො පාකටායෙව. පුන යාවදෙවාති නියතප්පයොජනපරිමාණනියමනං. නියතඤ්හි පයොජනං චීවරං පටිසෙවන්තස්ස හිරිකොපීනප්පටිච්ඡාදනං, ඉතරං කදාචි. හිරිකොපීනන්ති සම්බාධට්ඨානං. යස්මිඤ්හි අඞ්ගෙ විවටෙ හිරී කුප්පති විනස්සති, තං හිරියා කොපනතො හිරිකොපීනං, තංපටිච්ඡාදනත්ථං චීවරං පටිසෙවති.

පිණ්ඩපාතන්ති යං කිඤ්චි ආහාරං. සො හි පිණ්ඩොල්යෙන භික්ඛුනො පත්තෙ පතනතො, තත්ථ තත්ථ ලද්ධභික්ඛාපිණ්ඩානං පාතො සන්නිපාතොති වා ‘‘පිණ්ඩපාතො’’ති වුච්චති. නෙව දවායාති න කීළනාය. න මදායාති න බලමදමානමදපුරිසමදත්ථං. න මණ්ඩනායාති න අඞ්ගපච්චඞ්ගානං පීණනභාවත්ථං. න විභූසනායාති න තෙසංයෙව සොභත්ථං, ඡවිසම්පත්තිඅත්ථන්ති අත්ථො ¶ . ඉමානි යථාක්කමං මොහදොසසණ්ඨානවණ්ණරාගූපනිස්සයප්පහානත්ථානි වෙදිතබ්බානි. පුරිමං වා ද්වයං අත්තනො සංකිලෙසුප්පත්තිනිසෙධනත්ථං, ඉතරං පරස්සපි. චත්තාරිපි කාමසුඛල්ලිකානුයොගස්ස පහානත්ථං වුත්තානීති වෙදිතබ්බානි. කායස්සාති රූපකායස්ස. ඨිතියා යාපනායාති පබන්ධට්ඨිතත්ථඤ්චෙව පවත්තියා අවිච්ඡෙදනත්ථඤ්ච, චිරකාලට්ඨිතත්ථං ජීවිතින්ද්රියස්ස පවත්තාපනත්ථං. විහිංසූපරතියාති ජිඝච්ඡාදුක්ඛස්ස උපරමත්ථං. බ්රහ්මචරියානුග්ගහායාති සාසනමග්ගබ්රහ්මචරියානං අනුග්ගණ්හනත්ථං. ඉතීති එවං ඉමිනා උපායෙන. පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමීති පුරාණං අභුත්තපච්චයා උප්පජ්ජනකවෙදනං පටිහනිස්සාමි. නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමීති නවං භුත්තපච්චයා උප්පජ්ජනකවෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි. තස්සා හි අනුප්පජ්ජනත්ථමෙව ආහාරං පරිභුඤ්ජති. එත්ථ අභුත්තපච්චයා උප්පජ්ජනකවෙදනා නාම යථාවුත්තජිඝච්ඡානිමිත්තා වෙදනා. සා හි අභුඤ්ජන්තස්ස භිය්යො භිය්යොපවඩ්ඪනවසෙන උප්පජ්ජති, භුත්තපච්චයා අනුප්පජ්ජනකවෙදනාපි ඛුදානිමිත්තාව අඞ්ගදාහසූලාදිවෙදනා අප්පවත්තා. සා හි භුත්තපච්චයා අනුප්පන්නාව න උප්පජ්ජිස්සති. විහිංසානිමිත්තතා චෙතාසං විහිංසාය විසෙසො.

යාත්රා ච මෙ භවිස්සතීති යාපනා ච මෙ චතුන්නං ඉරියාපථානං භවිස්සති. ‘‘යාපනායා’’ති ¶ ඉමිනා ජීවිතින්ද්රියයාපනා වුත්තා, ඉධ චතුන්නං ඉරියාපථානං අවිච්ඡෙදසඞ්ඛාතා යාපනාති අයමෙතාසං විසෙසො. අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චාති අයුත්තපරියෙසනප්පටිග්ගහණපරිභොගපරිවජ්ජනෙන අනවජ්ජතා, පරිමිතපරිභොගෙන ඵාසුවිහාරො. අසප්පායාපරිමිතභොජනපච්චයා අරතිතන්දීවිජම්භිතාවිඤ්ඤුගරහාදිදොසාභාවෙන වා අනවජ්ජතා. සප්පායපරිමිතභොජනපච්චයා කායබලසම්භවෙන ඵාසුවිහාරො. යාවදත්ථං උදරාවදෙහකභොජනපරිවජ්ජනෙන වා සෙය්යසුඛපස්සසුඛමිද්ධසුඛාදීනං අභාවතො අනවජ්ජතා. චතුපඤ්චාලොපමත්තඌනභොජනෙන චතුඉරියාපථයොග්යතාපාදනතො ඵාසුවිහාරො. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ, අභුත්වා උදකං පිවෙ;

අලං ඵාසුවිහාරාය, පහිතත්තස්ස භික්ඛුනො’’ති. (ථෙරගා. 983; මි. ප. 6.5.10);

එත්තාවතා ¶ ච පයොජනපරිග්ගහො, මජ්ඣිමා ච පටිපදා දීපිතා හොති. යාත්රා ච මෙ භවිස්සතීති පයොජනපරිග්ගහදීපනා. යාත්රා හි නං ආහාරූපයොගං පයොජෙති. ධම්මිකසුඛාපරිච්චාගහෙතුකො ඵාසුවිහාරො මජ්ඣිමා පටිපදා අන්තද්වයපරිවජ්ජනතො.

සෙනාසනන්ති සෙනඤ්ච ආසනඤ්ච. යත්ථ විහාරාදිකෙ සෙති නිපජ්ජති ආසති නිසීදති, තං සෙනාසනං. උතුපරිස්සයවිනොදනප්පටිසල්ලානාරාමත්ථන්ති උතුයෙව පරිසහනට්ඨෙන පරිස්සයො සරීරාබාධචිත්තවික්ඛෙපකරො, තස්ස විනොදනත්ථං, අනුප්පන්නස්ස අනුප්පාදනත්ථං, උප්පන්නස්ස වූපසමනත්ථඤ්චාති අත්ථො. අථ වා යථාවුත්තො උතු ච සීහබ්යග්ඝාදිපාකටපරිස්සයො ච රාගදොසාදිපටිච්ඡන්නපරිස්සයො ච උතුපරිස්සයො, තස්ස විනොදනත්ථඤ්චෙව එකීභාවඵාසුකත්ථඤ්ච. චීවරප්පටිසෙවනෙ හිරීකොපීනප්පටිච්ඡාදනං විය තං නියතපයොජනන්ති පුන ‘‘යාවදෙවා’’ති වුත්තං.

ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරන්ති රොගස්ස පච්චනීකප්පවත්තියා ගිලානපච්චයො, තතො එව භිසක්කස්ස අනුඤ්ඤාතවත්ථුතාය භෙසජ්ජං, ජීවිතස්ස පරිවාරසම්භාරභාවෙහි පරික්ඛාරො චාති ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරො, තං. වෙය්යාබාධිකානන්ති වෙය්යාබාධතො ධාතුක්ඛොභතො ච තංනිබ්බත්තකුට්ඨගණ්ඩපීළකාදිරොගතො උප්පන්නානං. වෙදනානන්ති දුක්ඛවෙදනානං. අබ්යාබජ්ඣපරමතායාති නිද්දුක්ඛපරමභාවාය. යාව තං දුක්ඛං සබ්බං පහීනං හොති, තාව පටිසෙවාමීති යොජනා. එවමෙත්ථ සඞ්ඛෙපෙනෙව පාළිවණ්ණනා වෙදිතබ්බා. නවවෙදනුප්පාදතොපීති න කෙවලං ආයතිං එව විපාකපරිළාහා ¶ , අථ ඛො අතිභොජනපච්චයා අලංසාටකාදීනං විය නවවෙදනුප්පාදතොපි වෙදිතබ්බා.

කම්මට්ඨානිකස්ස චලනං නාම කම්මට්ඨානපරිච්චාගොති ආහ ‘‘චලති කම්පති කම්මට්ඨානං විජහතී’’ති. ‘‘ඛමො හොති සීතස්ස උණ්හස්සා’’ති එත්ථ ච ලොමසනාගත්ථෙරස්ස වත්ථු කථෙතබ්බං. ථෙරො කිර චෙතියපබ්බතෙ පියඞ්ගුගුහාය පධානඝරෙ විහරන්තො අන්තරට්ඨකෙ හිමපාතසමයෙ ලොකන්තරිකනිරයං පච්චවෙක්ඛිත්වා කම්මට්ඨානං අවිජහන්තොව අබ්භොකාසෙ වීතිනාමෙසි. ගිම්හසමයෙ ච පච්ඡාභත්තං බහිචඞ්කමෙ කම්මට්ඨානං මනසිකරොතො සෙදාපිස්ස කච්ඡෙහි මුච්චන්ති. අථ නං අන්තෙවාසිකො ආහ – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, නිසීදථ, සීතලො ඔකාසො’’ති. ථෙරො ‘‘උණ්හභයෙනෙවම්හි, ආවුසො, ඉධ නිසින්නො’’ති අවීචිමහානිරයං පච්චවෙක්ඛිත්වා ¶ නිසීදියෙව. උණ්හන්ති චෙත්ථ අග්ගිසන්තාපොව වෙදිතබ්බො සූරියසන්තාපස්ස පරතො වුච්චමානත්තා. සූරියසන්තාපවසෙන පනෙතං වත්ථු වුත්තං.

යො ච ද්වෙ තයො වාරෙ භත්තං වා පානීයං වා අලභමානොපි අනමතග්ගෙ සංසාරෙ අත්තනො පෙත්තිවිසයූපපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා අවෙධන්තො කම්මට්ඨානං න විජහතියෙව. ඩංසමකසවාතාතපසම්ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො චෙපි තිරච්ඡානූපපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා අවෙධන්තො කම්මට්ඨානං න විජහතියෙව. සරීසපසම්ඵස්සෙන ඵුට්ඨො චාපි අනමතග්ගෙ සංසාරෙ සීහබ්යග්ඝාදිමුඛෙසු අනෙකවාරං පරිවත්තිතපුබ්බභාවං පච්චවෙක්ඛිත්වා අවෙධන්තො කම්මට්ඨානං න විජහතියෙව පධානියත්ථෙරො විය, අයං ‘‘ඛමො ජිඝච්ඡාය…පෙ… සරීසපසම්ඵස්සාන’’න්ති වෙදිතබ්බො. ථෙරං කිර ඛණ්ඩචෙලවිහාරෙ කණිකාරපධානියඝරෙ අරියවංසධම්මං සුණන්තඤ්ඤෙව ඝොරවිසො සප්පො ඩංසි. ථෙරො ජානිත්වාපි පසන්නචිත්තො නිසින්නො ධම්මංයෙව සුණාති, විසවෙගො ථද්ධො අහොසි. ථෙරො උපසම්පදමාළං ආදිං කත්වා සීලං පච්චවෙක්ඛිත්වා ‘‘විසුද්ධසීලොම්හී’’ති පීතිං උප්පාදෙසි, සහ පීතුප්පාදා විසං නිවත්තිත්වා පථවිං පාවිසි. ථෙරො තත්ථෙව චිත්තෙකග්ගතං ලභිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

යො පන අක්කොසවසෙන දුරුත්තෙ දුරුත්තත්තායෙව ච දුරාගතෙ අපි අන්තිමවත්ථුසඤ්ඤිතෙ වචනපථෙ සුත්වා ඛන්තිගුණංයෙව පච්චවෙක්ඛිත්වා න වෙධති දීඝභාණකඅභයත්ථෙරො විය, අයං ‘‘ඛමො දුරුත්තානං දුරාගතානං වචනපථාන’’න්ති වෙදිතබ්බො. ථෙරො කිර පච්චයසන්තොසභාවනාරාමතාය මහාඅරියවංසප්පටිපදං කථෙසි, සබ්බො මහාගාමො ආගච්ඡති, ථෙරස්ස මහාසක්කාරො උප්පජ්ජි. තං අඤ්ඤතරො මහාථෙරො අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො ‘‘දීඝභාණකො ¶ ‘අරියවංසං කථෙමී’ති සබ්බරත්තිං කොලාහලං කරොතී’’තිආදීහි අක්කොසි. උභොපි ච අත්තනො අත්තනො විහාරං ගච්ඡන්තා ගාවුතමත්තං එකපථෙන අගමංසු. සකලගාවුතම්පි සො තං අක්කොසියෙව. තතො යත්ථ ද්වින්නං විහාරානං මග්ගො භිජ්ජති, තත්ථ ඨත්වා දීඝභාණකත්ථෙරො තං වන්දිත්වා ‘‘එසො, භන්තෙ, තුම්හාකං මග්ගො’’ති ආහ. සො අස්සුණන්තො ¶ විය අගමාසි. ථෙරොපි විහාරං ගන්ත්වා පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා නිසීදි. තමෙනං අන්තෙවාසිකො ‘‘කිං, භන්තෙ, සකලගාවුතං පරිභාසන්තං න කිඤ්චි අවොචුත්ථා’’ති ආහ. ථෙරො ‘‘ඛන්තියෙවාවුසො, මය්හං භාරො, න අක්ඛන්ති, එකපදුද්ධාරෙපි කම්මට්ඨානවියොගං න පස්සාමී’’ති ආහ.

වචනමෙව තදත්ථං ඤාපෙතුකාමානඤ්ච පථො උපායොති ආහ ‘‘වචනමෙව වචනපථො’’ති. අසුඛට්ඨෙන වා තිබ්බා. යඤ්හි න සුඛං, තං අනිට්ඨං තිබ්බන්ති වුච්චති. අධිවාසකජාතිකො හොතීති යථාවුත්තවෙදනානං අධිවාසකසභාවො හොති. චිත්තලපබ්බතෙ පධානියත්ථෙරස්ස කිර රත්තිං පධානෙන වීතිනාමෙත්වා ඨිතස්ස උදරවාතො උප්පජ්ජති. සො තං අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො ආවත්තති පරිවත්තති. තමෙනං චඞ්කමනපස්සෙ ඨිතො පිණ්ඩපාතියත්ථෙරො ආහ – ‘‘ආවුසො, පබ්බජිතො නාම අධිවාසනසීලො හොතී’’ති. සො ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති අධිවාසෙත්වා නිච්චලො සයි. වාතො නාභිතො යාව හදයං ඵාලෙසි. ථෙරො වෙදනං වික්ඛම්භෙත්වා විපස්සන්තො මුහුත්තෙන අනාගාමී හුත්වා පරිනිබ්බායි. එවං සබ්බත්ථාති ‘‘උණ්හෙන ඵුට්ඨස්ස සීතං පත්ථයතො’’තිආදිනා සබ්බත්ථ උණ්හාදිනිමිත්තං කාමාසවුප්පත්ති වෙදිතබ්බා. නත්ථි සුගතිභවෙ සීතං වා උණ්හං වාති අනිට්ඨං සීතං වා උණ්හං වා නත්ථීති අධිප්පායො. අත්තග්ගාහෙ සති අත්තනියග්ගාහොති ආහ ‘‘මය්හං සීතං උණ්හන්ති ගාහො දිට්ඨාසවො’’ති.

අහං සමණොති ‘‘අහං සමණො, කිං මම ජීවිතෙන වා මරණෙන වා’’ති එවං චින්තෙත්වාති අධිප්පායො. පච්චවෙක්ඛිත්වාති ගාමප්පවෙසප්පයොජනාදිඤ්ච පච්චවෙක්ඛිත්වා. පටික්කමතීති හත්ථිආදීනං සමීපගමනතො අපක්කමති. ඨායන්ති එත්ථාති ඨානං, කණ්ටකානං ඨානං කණ්ටකට්ඨානං, යත්ථ කණ්ටකානි සන්ති, තං ඔකාසන්ති වුත්තං හොති. අමනුස්සදුට්ඨානීති අමනුස්සසඤ්චාරෙන දූසිතානි, සපරිස්සයානීති අත්ථො. අනියතවත්ථුභූතන්ති අනියතසික්ඛාපදස්ස කාරණභූතං. වෙසියාදිභෙදතොති වෙසියාවිධවාථුල්ලකුමාරිකාපණ්ඩකපානාගාරභික්ඛුනිභෙදතො. සමානන්ති සමං, අවිසමන්ති අත්ථො. අකාසි වාති තාදිසං අනාචාරං අකාසි වා. සීලසංවරසඞ්ඛාතෙනාති කථං පරිවජ්ජනං සීලං? අනාසනපරිවජ්ජනෙන හි ¶ අනාචාරපරිවජ්ජනං වුත්තං. අනාචාරාගොචරපරිවජ්ජනං චාරිත්තසීලතාය සීලසංවරො. තථා හි භගවතා ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරතී’’ති (විභ. 508) සීලසංවරවිභජනෙ ආචාරගොචරසම්පත්තිං ¶ දස්සෙන්තෙන ‘‘අත්ථි අනාචාරො, අත්ථි අගොචරො’’තිආදිනා (විභ. 513-514) ආචාරගොචරා විභජිත්වා දස්සිතා. ‘‘චණ්ඩං හත්ථිං පරිවජ්ජෙතී’’ති වචනතො හත්ථිආදිපරිවජ්ජනම්පි භගවතො වචනානුට්ඨානන්ති කත්වා ආචාරසීලමෙවාති වෙදිතබ්බං.

ඉතිපීති ඉමිනාපි කාරණෙන අයොනිසොමනසිකාරසමුට්ඨිතත්තාපි, ලොභාදිසහගතත්තාපි, කුසලප්පටිපක්ඛතොපීතිආදීහි කාරණෙහි අයං විතක්කො අකුසලොති අත්ථො. ඉමිනා නයෙන සාවජ්ජොතිආදීසුපි අත්ථො වෙදිතබ්බො. එත්ථ ච අකුසලොතිආදිනා දිට්ඨධම්මිකං කාමවිතක්කස්ස ආදීනවං දස්සෙති, දුක්ඛවිපාකොති ඉමිනා සම්පරායිකං. අත්තබ්යාබාධාය සංවත්තතීතිආදීසුපි ඉමිනාව නයෙන ආදීනවවිභාවනා වෙදිතබ්බා. උප්පන්නස්ස කාමවිතක්කස්ස අනධිවාසනං නාම පුන තාදිසස්ස අනුප්පාදනං. තං පනස්ස පහානං විනොදනං බ්යන්තිකරණං අනභාවගමනන්ති ච වත්තුං වට්ටතීති පාළියං – ‘‘උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙතී’’ති වත්වා ‘‘පජහතී’’තිආදි වුත්තන්ති තමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘අනධිවාසෙන්තො කිං කරොතී’’තිආදිමාහ. පහානඤ්චෙත්ථ වික්ඛම්භනමෙව, න සමුච්ඡෙදොති දස්සෙතුං ‘‘විනොදෙතී’’තිආදි වුත්තන්ති වික්ඛම්භනවසෙනෙව අත්ථො දස්සිතො. උප්පන්නුප්පන්නෙති තෙසං පාපවිතක්කානං උප්පාදාවත්ථාගහණං වා කතං සියා අනවසෙසග්ගහණං වා. තෙසු පඨමං සන්ධායාහ ‘‘උප්පන්නමත්තෙ’’ති, සම්පතිජාතෙති අත්ථො. අනවසෙසග්ගහණං බ්යාපනිච්ඡායං හොතීති දස්සෙතුං ‘‘සතක්ඛත්තුම්පි උප්පන්නුප්පන්නෙ’’ති වුත්තං.

ඤාතිවිතක්කොති ‘‘අම්හාකං ඤාතයො සුඛජීවිනො සම්පත්තියුත්තා’’තිආදිනා ගෙහස්සිතපෙමවසෙන ඤාතකෙ ආරබ්භ උප්පන්නවිතක්කො. ජනපදවිතක්කොති ‘‘අම්හාකං ජනපදො සුභික්ඛො සම්පන්නසස්සො රමණීයො’’තිආදිනා ගෙහස්සිතපෙමවසෙන ජනපදං ආරබ්භ උප්පන්නවිතක්කො. උක්කුටිකප්පධානාදීහි දුක්ඛෙ නිජ්ජිණ්ණෙ සම්පරායෙ සත්තා සුඛී හොන්ති අමරාති දුක්කරකාරිකාය පටිසංයුත්තො අමරත්ථාය විතක්කො. තං වා ආරබ්භ අමරාවික්ඛෙපදිට්ඨිසහගතො අමරො ච සො විතක්කො චාති ¶ අමරාවිතක්කො. පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තොති පරෙසු උපට්ඨාකාදීසු සහනන්දිතාදිවසෙන පවත්තො අනුද්දයතාපතිරූපකො ගෙහස්සිතපෙමප්පටිසංයුත්තො විතක්කො. ලාභසක්කාරසිලොකප්පටිසංයුත්තොති චීවරාදිලාභෙන ච සක්කාරෙන ච කිත්තිසද්දෙන ච ආරම්මණකරණවසෙන පටිසංයුත්තො. අනවඤ්ඤත්තිප්පටිසංයුත්තොති ‘‘අහො වත මං පරෙ න අවජානෙය්යුං, න හෙට්ඨා කත්වා මඤ්ඤෙය්යුං, පාසාණච්ඡත්තං විය ගරුං කරෙය්යු’’න්ති උප්පන්නවිතක්කො.

කාමවිතක්කො ¶ කාමසඞ්කප්පනසභාවතො කාමාසවප්පත්තියා සාතිසයත්තා ච කාමනාකාරොති ආහ ‘‘කාමවිතක්කො පනෙත්ථ කාමාසවො’’ති. තබ්බිසෙසොති කාමාසවවිසෙසො භවසභාවත්තාති අධිප්පායො. කාමවිතක්කාදිකෙ විනොදෙති අත්තනො සන්තානතො නීහරති එතෙනාති විනොදනං, වීරියන්ති ආහ ‘‘වීරියසංවරසඞ්ඛාතෙන විනොදනෙනා’’ති.

‘‘සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තියො පරිපූරෙන්තී’’ති වචනතො විජ්ජාවිමුත්තීනං අනධිගමො තතො ච සකලවට්ටදුක්ඛානතිවත්ති අභාවනාය ආදීනවො. වුත්තවිපරියායෙන භගවතො ඔරසපුත්තභාවාදිවසෙන ච භාවනාය ආනිසංසො වෙදිතබ්බො. ථොමෙන්තොති ආසවපහානස්ස දුක්කරත්තා තාය එව දුක්කරකිරියාය තං අභිත්ථවන්තො. සංවරෙනෙව පහීනාති සංවරෙන පහීනා එව. තෙන වුත්තං ‘‘න අප්පහීනෙසුයෙව පහීනසඤ්ඤී’’ති.

ආසවසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. දාරුකම්මිකසුත්තවණ්ණනා

59. පඤ්චමෙ පුත්තසම්බාධසයනන්ති පුත්තෙහි සම්බාධසයනං. එත්ථ පුත්තසීසෙන දාරපරිග්ගහං පුත්තදාරෙසු උප්පිලො විය. තෙන තෙසං රොගාදිහෙතු සොකාභිභවෙන ච චිත්තස්ස සංකිලිට්ඨතං දස්සෙති. කාමභොගිනාති ඉමිනා පන රාගාභිභවන්ති. උභයෙනපි වික්ඛිත්තචිත්තතං දස්සෙති. කාසිකචන්දනන්ති උජ්ජලචන්දනං. තං කිර වණ්ණවිසෙසසමුජ්ජලං හොති පභස්සරං, තදත්ථමෙව නං සණ්හතරං කරොන්ති. තෙනෙවාහ ‘‘සණ්හචන්දන’’න්ති ¶ , කාසිකවත්ථඤ්ච චන්දනඤ්චාති අත්ථො. මාලාගන්ධවිලෙපනන්ති වණ්ණසොභත්ථඤ්චෙව සුගන්ධභාවත්ථඤ්ච මාලං, සුගන්ධභාවත්ථාය ගන්ධං, ඡවිරාගකරණත්ථඤ්චෙව සුභත්ථඤ්ච විලෙපනං ධාරෙන්තෙන. ජාතරූපරජතන්ති සුවණ්ණඤ්චෙව අවසිට්ඨධනඤ්ච සාදියන්තෙන. සබ්බෙනපි කාමෙසු අභිගිද්ධභාවමෙව පකාසෙති.

දාරුකම්මිකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. හත්ථිසාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා

60. ඡට්ඨෙ හත්ථිං සාරෙතීති හත්ථිසාරී, තස්ස පුත්තොති හත්ථිසාරිපුත්තො. සො කිර සාවත්ථියං හත්ථිආචරියස්ස පුත්තො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා තීණි පිටකානි උග්ගහෙත්වා සුඛුමෙසු ¶ ඛන්ධධාතුආයතනාදීසු අත්ථන්තරෙසු කුසලො අහොසි. තෙන වුත්තං – ‘‘ථෙරානං භික්ඛූනං අභිධම්මකථං කථෙන්තානං අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙතී’’ති. තත්ථ අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙතීති ථෙරෙහි වුච්චමානස්ස කථාපබන්ධස්ස අන්තරෙ අන්තරෙ අත්තනො කථං පවෙසෙතීති අත්ථො. පඤ්චහි සංසග්ගෙහීති සවනසංසග්ගො, දස්සනසංසග්ගො, සමුල්ලාපසංසග්ගො, සම්භොගසංසග්ගො, කායසංසග්ගොති ඉමෙහි පඤ්චහි සංසග්ගෙහි. කිට්ඨඛාදකොති කිට්ඨට්ඨානෙ උප්පන්නසස්සඤ්හි කිට්ඨන්ති වුත්තං කාරණූපචාරෙන. සිප්පියො සුත්තියො. සම්බුකාති සඞ්ඛමාහ.

ගිහිභාවෙ වණ්ණං කථෙසීති (දී. නි. අට්ඨ. 1.422) කස්සපසම්මාසම්බුද්ධස්ස කිර සාසනෙ ද්වෙ සහායකා අහෙසුං, අඤ්ඤමඤ්ඤං සමග්ගා එකතොව සජ්ඣායන්ති. තෙසු එකො අනභිරතො ගිහිභාවෙ චිත්තං උප්පාදෙත්වා ඉතරස්ස ආරොචෙසි. සො ගිහිභාවෙ ආදීනවං, පබ්බජ්ජාය ආනිසංසං දස්සෙත්වා ඔවදි. සො තං සුත්වා අභිරමිත්වා පුන එකදිවසං තාදිසෙ චිත්තෙ උප්පන්නෙ තං එතදවොච – ‘‘මය්හං, ආවුසො, එවරූපං චිත්තං උප්පජ්ජති, ඉමාහං පත්තචීවරං තුය්හං දස්සාමී’’ති. සො පත්තචීවරලොභෙන තස්ස ගිහිභාවෙ ආනිසංසං දස්සෙත්වා පබ්බජ්ජාය ආදීනවං කථෙසි. තස්ස තං සුත්වාව ගිහිභාවතො චිත්තං නිවත්තෙත්වා පබ්බජ්ජායමෙව අභිරමි. එවමෙස තදා සීලවන්තස්ස භික්ඛුනො ගිහිභාවෙ ¶ ආනිසංසකථාය කථිතත්තා ඉදානි ඡ වාරෙ විබ්භමිත්වා සත්තමවාරෙ පබ්බජිත්වා මහාමොග්ගල්ලානස්ස මහාකොට්ඨිකත්ථෙරස්ස ච අභිධම්මකථං කථෙන්තානං අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙසි. අථ නං මහාකොට්ඨිකත්ථෙරො අපසාදෙසි. සො මහාසාවකස්ස කථිතෙ පතිට්ඨාතුං අසක්කොන්තො විබ්භමිත්වා ගිහි ජාතො. පොට්ඨපාදස්ස පනායං ගිහිසහායකො අහොසි, තස්මා විබ්භමිත්වා ද්වීහතීහච්චයෙන පොට්ඨපාදස්ස සන්තිකං ගතො. අථ නං සො දිස්වා – ‘‘සම්ම, කිං තයා කතං, එවරූපස්ස නාම සත්ථු සාසනා අපසක්කන්තොසි, එහි පබ්බජිතුං දානි තෙ වට්ටතී’’ති තං ගහෙත්වා භගවතො සන්තිකං අගමාසි. තස්මිං ඨානෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං ‘‘සත්තමෙ වාරෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණී’’ති.

හත්ථිසාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. මජ්ඣෙසුත්තවණ්ණනා

61. සත්තමෙ මන්තාති ය-කාරලොපෙන නිද්දෙසො, කරණත්ථෙ වා එතං පච්චත්තවචනං. තෙනාහ ‘‘තාය උභො අන්තෙ විදිත්වා’’ති. ඵස්සවසෙන නිබ්බත්තත්තාති ද්වයද්වයසමාපත්තියං අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්ඵස්සවසෙන නිබ්බත්තත්තා, ‘‘ඵස්සපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ජාතී’’ති ඉමිනා චානුක්කමෙන ඵස්සසමුට්ඨානත්තා ඉමස්ස කායස්ස ඵස්සවසෙන නිබ්බත්තත්තාති වුත්තං. එකො අන්තොති එත්ථ අයං අන්ත-සද්දො අන්තඅබ්භන්තරමරියාදලාමකඅභාවකොට්ඨාසපදපූරණසමීපාදීසු දිස්සති. ‘‘අන්තපූරො උදරපූරො’’තිආදීසු (සු. නි. 197) හි අන්තෙ අන්තසද්දො. ‘‘චරන්ති ලොකෙ පරිවාරඡන්නා අන්තො අසුද්ධා, බහි සොභමානා’’තිආදීසු (සං. නි. 1.122) අබ්භන්තරෙ. ‘‘කායබන්ධනස්ස අන්තො ජීරති (චූළව. 278) සා හරිතන්තං වා පන්ථන්තං වා සෙලන්තං වා උදකන්තං වා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.304) මරියාදායං. ‘‘අන්තමිදං, භික්ඛවෙ, ජීවිකාන’’න්තිආදීසු (සං. නි. 3.80; ඉතිවු. 91) ලාමකෙ. ‘‘එසෙවන්තො දුක්ඛස්සා’’තිආදීසු (ම. නි. 3.393; සං. නි. 2.51) අභාවෙ. සබ්බපච්චයසඞ්ඛයො හි දුක්ඛස්ස අභාවො ¶ කොටීතිපි වුච්චති. ‘‘තයො අන්තා’’තිආදීසු (දී. නි. 3.305) කොට්ඨාසෙ. ‘‘ඉඞ්ඝ තාව සුත්තන්තං වා ගාථායො වා අභිධම්මං වා පරියාපුණස්සු, සුත්තන්තෙ ඔකාසං කාරාපෙත්වා’’ති (පාචි. 442) ච ආදීසු පදපූරණෙ. ‘‘ගාමන්තං වා ඔසටො (පාරා. 409-410; චූළව. 343) ගාමන්තසෙනාසන’’න්තිආදීසු (පාරා. අට්ඨ. 2.410) සමීපෙ. ස්වායමිධ කොට්ඨාසෙ වත්තතීති අයමෙකො කොට්ඨාසොති.

සන්තො පරමත්ථතො විජ්ජමානො ධම්මසමූහොති සක්කායො, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා. තෙනාහ ‘‘තෙභූමකවට්ට’’න්ති. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

මජ්ඣෙසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. පුරිසින්ද්රියඤාණසුත්තවණ්ණනා

62. අට්ඨමෙ නිබ්බත්තිවසෙන අපායසංවත්තනියෙන වා කම්මුනා අපායෙසු නියුත්තොති ආපායිකො නෙරයිකොති එත්ථාපි එසෙව නයො. අවීචිම්හි උප්පජ්ජිත්වා තත්ථ ආයුකප්පසඤ්ඤිතං අන්තරකප්පං තිට්ඨතීති කප්පට්ඨො. නිරයූපපත්තිපරිහරණවසෙන තිකිච්ඡිතුං අසක්කුණෙය්යොති අතෙකිච්ඡො. අඛණ්ඩානීති එකදෙසෙනපි අඛණ්ඩිතානි. භින්නකාලතො පට්ඨාය බීජං බීජත්ථාය න උපකප්පති. අපූතීනීති උදකතෙමනෙන අපූතිකානි. පූතිකඤ්හි බීජං බීජත්ථාය න උපකප්පති. අවාතාතපහතානීති වාතෙන ච ආතපෙන ච න හතානි නිරොජතං න පාපිතානි. නිරොජඤ්හි කසටං බීජං බීජත්ථාය න උපකප්පති. ‘‘සාරාදානී’’ති වත්තබ්බෙ ආ-කාරස්ස රස්සත්තං කත්වා පාළියං ‘‘සාරදානී’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘සාරාදානී’’ති. තණ්ඩුලසාරස්ස ආදානතො ¶ සාරාදානි, ගහිතසාරානි පතිට්ඨිතසාරානි. නිස්සරඤ්හි බීජං බීජත්ථාය න උපකප්පති. සුඛසයිතානීති චත්තාරො මාසෙ කොට්ඨෙ පක්ඛිත්තනියාමෙනෙව සුඛසයිතානි සුට්ඨු සන්නිචිතානි. මණ්ඩඛෙත්තෙති ඌසඛාරාදිදොසෙහි අවිද්ධස්තෙ සාරක්ඛෙත්තෙ. අභිදොති අභි-සද්දෙන සමානත්ථනිපාතපදන්ති ආහ ‘‘අභිඅඩ්ඪරත්ත’’න්ති. නත්ථි එතස්ස භිදාති වා අභිදො. ‘‘අභිදං අඩ්ඪරත්ත’’න්ති වත්තබ්බෙ උපයොගත්ථෙ පච්චත්තවචනං. අඩ්ඪරත්තන්ති ¶ ච අච්චන්තසංයොගවචනං, භුම්මත්ථෙ වා. තස්මා අභිදො අඩ්ඪරත්තන්ති අභින්නෙ අඩ්ඪරත්තසමයෙති අත්ථො. පුණ්ණමාසියඤ්හි ගගනමජ්ඣස්ස පුරතො වා පච්ඡතො වා චන්දෙ ඨිතෙ අඩ්ඪරත්තසමයො භින්නො නාම හොති, මජ්ඣෙ එව පන ඨිතෙ අභින්නො නාම.

සුප්පබුද්ධසුනක්ඛත්තාදයොති එත්ථ (ධ. ප. අට්ඨ. 2.127 සුප්පබුද්ධසක්යවත්ථු) සුප්පබුද්ධො කිර සාකියො ‘‘මම ධීතරං ඡඩ්ඩෙත්වා නික්ඛන්තො, මම පුත්තං පබ්බාජෙත්වා තස්ස වෙරිට්ඨානෙ ඨිතො චා’’ති ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි සත්ථරි ආඝාතං බන්ධිත්වා එකදිවසං ‘‘න දානි නිමන්තිතට්ඨානං ගන්ත්වා භුඤ්ජිතුං දස්සාමී’’ති ගමනමග්ගං පිදහිත්වා අන්තරවීථියං සුරං පිවන්තො නිසීදි. අථස්ස සත්ථරි භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතෙ තං ඨානං ආගතෙ ‘‘සත්ථා ආගතො’’ති ආරොචෙසුං. සො ආහ – ‘‘පුරතො ගච්ඡාති තස්ස වදෙථ, නායං මයා මහල්ලකතරො, නාස්ස මග්ගං දස්සාමී’’ති. පුනප්පුනං වුච්චමානොපි තථෙව නිසීදි. සත්ථා මාතුලස්ස සන්තිකා මග්ගං අලභිත්වා තතොව නිවත්ති. සොපි චරපුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ තස්ස කථං සුත්වා එහී’’ති. සත්ථාපි නිවත්තන්තො සිතං කත්වා ආනන්දත්ථෙරෙන – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, සිතපාතුකම්මෙ පච්චයො’’ති පුට්ඨො ආහ – ‘‘පස්සසි, ආනන්ද, සුප්පබුද්ධ’’න්ති. පස්සාමි, භන්තෙ. භාරියං තෙන කම්මං කතං මාදිසස්ස බුද්ධස්ස මග්ගං අදෙන්තෙන, ඉතො සත්තමෙ දිවසෙ හෙට්ඨාපාසාදෙ පාසාදමූලෙ පථවියා පවිසිස්සතී’’ති ආචික්ඛි.

සුනක්ඛත්තොපි (ම. නි. අට්ඨ. 1.147) පුබ්බෙ භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා දිබ්බචක්ඛුපරිකම්මං පුච්ඡි. අථස්ස භගවා කථෙසි. සො දිබ්බචක්ඛුං නිබ්බත්තෙත්වා ආලොකං වඩ්ඪෙත්වා ඔලොකෙන්තො දෙවලොකෙ නන්දනවනචිත්තලතාවනඵාරුසකවනමිස්සකවනෙසු දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවමානෙ දෙවපුත්තෙ ච දෙවධීතරො ච දිස්වා – ‘‘එතෙසං එවරූපාය අත්තභාවසම්පත්තියා ඨිතානං කිර මධුරො නු ඛො සද්දො භවිස්සතී’’ති සද්දං සොතුකාමො හුත්වා දසබලං උපසඞ්කමිත්වා දිබ්බසොතධාතුපරිකම්මං පුච්ඡි. භගවා පනස්ස – ‘‘දිබ්බසොතධාතුස්ස උපනිස්සයො නත්ථී’’ති ඤත්වා පරිකම්මං න කථෙසි. න හි බුද්ධා යං න භවිස්සති, තස්ස පරිකම්මං කථෙන්ති. සො භගවති ආඝාතං බන්ධිත්වා චින්තෙසි – ‘‘අහං සමණං ගොතමං පඨමං දිබ්බචක්ඛුපරිකම්මං ¶ පුච්ඡිං, සො මය්හං ‘සම්පජ්ජතු වා මා වා සම්පජ්ජතූ’ති කථෙසි. අහං පන පච්චත්තපුරිසකාරෙන තං නිබ්බත්තෙත්වා දිබ්බසොතධාතුපරිකම්මං පුච්ඡිං, තං මෙ න කථෙසි. අද්ධා එවං ¶ හොති ‘අයං රාජපබ්බජිතො දිබ්බචක්ඛුඤාණං නිබ්බත්තෙත්වා, දිබ්බසොතඤාණං නිබ්බත්තෙත්වා, චෙතොපරියකම්මඤාණං නිබ්බත්තෙත්වා, ආසවානං ඛයෙ ඤාණං නිබ්බත්තෙත්වා, මයා සමසමො භවිස්සතී’ති ඉස්සාමච්ඡරියවසෙන මය්හං න කථෙතී’’ති භිය්යොසො ආඝාතං බන්ධිත්වා කාසායානි ඡඩ්ඩෙත්වා ගිහිභාවං පත්වාපි න තුණ්හීභූතො විහාසි. දසබලං පන අසතා තුච්ඡෙන අබ්භාචික්ඛිත්වා අපායූපගො අහොසි. තම්පි භගවා බ්යාකාසි. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘එවම්පි ඛො, භග්ගව, සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තො මයා වුච්චමානො අපක්කමෙව ඉමස්මා ධම්මවිනයා, යථා තං ආපායිකො’’ති (දී. නි. 3.6). තෙන වුත්තං ‘‘අපරෙපි සුප්පබුද්ධසුනක්ඛත්තාදයො භගවතා ඤාතාවා’’ති. ආදි-සද්දෙන කොකාලිකාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො.

සුසීමො පරිබ්බාජකොති (සං. නි. අට්ඨ. 2.2.70) එවංනාමකො වෙදඞ්ගෙසු කුසලො පණ්ඩිතො පරිබ්බාජකො. අඤ්ඤතිත්ථියා හි පරිහීනලාභසක්කාරසිලොකා ‘‘සමණො ගොතමො න ජාතිගොත්තාදීනි ආරබ්භ ලාභග්ගප්පත්තො ජාතො, කවිසෙට්ඨො පනෙස උත්තමකවිතාය සාවකානං බන්ධං බන්ධිත්වා දෙති. තෙ තං උග්ගණ්හිත්වා උපට්ඨාකානං උපනිසින්නකථම්පි අනුමොදනම්පි සරභඤ්ඤම්පීති එවමාදීනි කථෙන්ති. තෙ තෙසං පසන්නානං ලාභං උපසංහරන්ති. සචෙ මයං යං සමණො ගොතමා ජානාති, තතො ථොකං ජානෙය්යාම, අත්තනො සමයං තත්ථ පක්ඛිපිත්වා මයම්පි උපට්ඨාකානං කථෙය්යාම. තතො එතෙහි ලාභිතරා භවෙය්යාම. කො නු ඛො සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා ඛිප්පමෙව උග්ගණ්හිතුං සක්ඛිස්සතී’’ති එවං චින්තෙත්වා ‘‘සුසිමො පටිබලො’’ති දිස්වා උපසඞ්කමිත්වා එවමාහංසු ‘‘එහි ත්වං, ආවුසො සුසීම, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං චර, ත්වං ධම්මං පරියාපුණිත්වා අම්හෙ වාචෙය්යාසි, තං මයං ධම්මං පරියාපුණිත්වා ගිහීනං භාසිස්සාම, එවං මයම්පි සක්කතා භවිස්සාම ගරුකතා මානිතා පූජිතා ලාභිනො චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති (සං. නි. 2.70).

අථ සුසීමො පරිබ්බාජකො තෙසං වචනං සම්පටිච්ඡිත්වා යෙනානන්දො තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං යාචි. ථෙරො ච තං ආදාය භගවන්තං ¶ උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං ආරොචෙසි. භගවා පන චින්තෙසි ‘‘අයං පරිබ්බාජකො තිත්ථියසමයෙ ‘අහං පාටිඑක්කො සත්ථා’ති පටිජානමානො චරති, ‘ඉධෙව මග්ගබ්රහ්මචරියං චරිතුං ඉච්ඡාමී’ති කිර වදති, කිං නු ඛො මයි පසන්නො, උදාහු මය්හං වා මම සාවකානං ධම්මකථාය පසන්නො’’ති. අථස්ස එකට්ඨානෙපි පසාදාභාවං ඤත්වා ‘‘අයං මම සාසනෙ ‘ධම්මං ථෙනෙස්සාමී’ති පබ්බජති, ඉතිස්ස ආගමනං ¶ අපරිසුද්ධං, නිප්ඵත්ති නු ඛො කීදිසා’’ති ඔලොකෙන්තො ‘‘කිඤ්චාපි ‘ධම්මං ථෙනෙස්සාමී’ති පබ්බජති, කතිපාහෙනෙව පන ඝටෙත්වා අරහත්තං ගණ්හිස්සතී’’ති ඤත්වා ‘‘තෙනහානන්ද, සුසීමං පබ්බාජෙථා’’ති ආහ. තං සන්ධායෙතං වුත්තං ‘‘එවං භගවතා කො ඤාතො? සුසීමො පරිබ්බාජකො’’ති.

සන්තතිමහාමත්තොති (ධ. ප. අට්ඨ. 2.141 සන්තතිමහාමත්තවත්ථු) සො කිර එකස්මිං කාලෙ රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස පච්චන්තං කුපිතං වූපසමෙත්වා ආගතො. අථස්ස රාජා තුට්ඨො සත්ත දිවසානි රජ්ජං දත්වා එකං නච්චගීතකුසලං ඉත්ථිං අදාසි. සො සත්ත දිවසානි සුරාමදමත්තො හුත්වා සත්තමෙ දිවසෙ සබ්බාලඞ්කාරප්පටිමණ්ඩිතො හත්ථික්ඛන්ධවරගතො නහානතිත්ථං ගච්ඡන්තො සත්ථාරං පිණ්ඩාය පවිසන්තං ද්වාරන්තරෙ දිස්වා හත්ථික්ඛන්ධවරගතොව සීසං චාලෙත්වා වන්දි. සත්ථා සිතං කත්වා ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, සිතපාතුකරණෙ හෙතූ’’ති ආනන්දත්ථෙරෙන පුට්ඨො සිතකාරණං ආචික්ඛන්තො ආහ – ‘‘පස්සසි, ආනන්ද, සන්තතිමහාමත්තං, අජ්ජෙව සබ්බාභරණප්පටිමණ්ඩිතො මම සන්තිකං ආගන්ත්වා චාතුප්පදිකගාථාවසානෙ අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායිස්සතී’’ති. තෙන වුත්තං ‘‘එවං කො ඤාතො භගවතාති? සන්තතිමහාමත්තො’’ති.

පුරිසින්ද්රියඤාණසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. නිබ්බෙධිකසුත්තවණ්ණනා

63. නවමෙ පරිහායති අත්තනො ඵලං පරිග්ගහෙත්වා වත්තති, තස්ස වා කාරණභාවං උපගච්ඡතීති පරියායොති ඉධ කාරණං වුත්තන්ති ආහ ‘‘නිබ්බිජ්ඣනකාරණ’’න්ති.

‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, අහතානං වත්ථානං දිගුණං සඞ්ඝාටි’’න්ති එත්ථ හි පටලට්ඨො ගුණට්ඨො. ‘‘අච්චෙන්ති කාලා තරයන්ති රත්තියො, වයොගුණා අනුපුබ්බං ජහන්තී’’ති (සං. නි. 1.4) එත්ථ රාසට්ඨො ගුණට්ඨො. ‘‘සතගුණා දක්ඛිණා පාටිකඞ්ඛිතබ්බා’’ති (ම. නි. 3.379) එත්ථ ආනිසංසට්ඨො. ‘‘අන්තං අන්තගුණං (දී. නි. 2.377; ම. නි. 1.110; ඛු. පා. 3.ද්වත්තිංසාකාරො), කයිරා මාලාගුණෙ බහූ’’ති (ධ. ප. 53) එත්ථ බන්ධනට්ඨො ගුණට්ඨො. ඉධාපි එසොව අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘බන්ධනට්ඨෙන ගුණා’’ති. කාමරාගස්ස සංයොජනස්ස පච්චයභාවෙන වත්ථුකාමෙසුපි බන්ධනට්ඨො රාසට්ඨො වා ගුණට්ඨො දට්ඨබ්බො. චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යාති වා චක්ඛුවිඤ්ඤාණතංද්වාරිකවිඤ්ඤාණෙහි ජානිතබ්බා. සොතවිඤ්ඤෙය්යාතිආදීසුපි එසෙව නයො. ඉට්ඨාරම්මණභූතාති ¶ සභාවෙනෙව ඉට්ඨාරම්මණජාතිකා, ඉට්ඨාරම්මණභාවං වා පත්තා. කමනීයාති කාමෙතබ්බා. මනවඩ්ඪනකාති මනොහරා. එතෙන පරිකප්පනතොපි ඉට්ඨාරම්මණභාවං සඞ්ගණ්හාති. පියජාතිකාති පියායිතබ්බසභාවා. කාමූපසඤ්හිතාති කාමරාගෙන උපෙච්ච සම්බන්ධනීයා සම්බන්ධා කාතබ්බා. තෙනාහ ‘‘ආරම්මණං කත්වා’’තිආදි. සඞ්කප්පරාගොති වා සුභාදිවසෙන සඞ්කප්පිතවුත්ථම්හි උප්පන්නරාගො. එවමෙත්ථ වත්ථුකාමං පටික්ඛිපිත්වා කිලෙසකාමො වුත්තො තස්සෙව වසෙන තෙසම්පි කාමභාවසිද්ධිතො, කිලෙසකාමස්සපි ඉට්ඨවෙදනා දිට්ඨාදිසම්පයොගභෙදෙන පවත්තිආකාරභෙදෙන ච අත්ථි විචිත්තකාති තතො විසෙසෙතුං ‘‘චිත්රවිචිත්රාරම්මණානී’’ති ආහ, නානප්පකාරානි රූපාදිආරම්මණානීති අත්ථො.

අථෙත්ථ ධීරා විනයන්ති ඡන්දන්ති අථ එතෙසු ආරම්මණෙසු ධිතිසම්පන්නා පණ්ඩිතා ඡන්දරාගං විනයන්ති.

තජ්ජාතිකන්ති තංසභාවං, අත්ථතො පන තස්ස කාමස්ස අනුරූපන්ති වුත්තං හොති. පුඤ්ඤස්ස භාගො පුඤ්ඤභාගො, පුඤ්ඤකොට්ඨාසො. තෙන නිබ්බත්තො, තත්ථ වා භවොති පුඤ්ඤභාගියො. අපුඤ්ඤභාගියොති එත්ථාපි එසෙව නයො. විපාකොයෙව වෙපක්කන්ති ආහ ‘‘වොහාරවිපාක’’න්ති.

සබ්බසඞ්ගාහිකාති කුසලාකුසලසාධාරණා. සංවිදහනචෙතනාති සම්පයුත්තධම්මෙසු සංවිදහනලක්ඛණා චෙතනා. උරත්තාළින්ති උරං තාළෙත්වා ¶ . එකපදන්ති එකපදචිතං මන්තං. තෙනාහ ‘‘එකපදමන්තං වා’’තිආදි.

නිබ්බෙධිකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. සීහනාදසුත්තවණ්ණනා

64. දසමෙ තථාගතබලානීති අඤ්ඤෙහි අසාධාරණානි තථාගතස්සෙව බලානි. නනු චෙතානි සාවකානම්පි එකච්චානි උප්පජ්ජන්තීති? කාමං උප්පජ්ජන්ති, යාදිසානි පන බුද්ධානං ඨානාට්ඨානඤාණාදීනි, න තාදිසානි තදඤ්ඤෙසං කදාචි උප්පජ්ජන්තීති අඤ්ඤෙහි අසාධාරණානි. ඉමමෙව හි යථාවුත්තං ලෙසං අපෙක්ඛිත්වා සාධාරණභාවතො ආසයානුසයඤාණාදීසු එව අසාධාරණසමඤ්ඤා නිරුළ්හා. යථා පුබ්බබුද්ධානං බලානි පුඤ්ඤස්ස සම්පත්තියා ආගතානි, තථා ආගතබලානීති වා තථාගතබලානි. උසභස්ස ඉදං ආසභං, සෙට්ඨට්ඨානං. පමුඛනාදන්ති සෙට්ඨනාදං ¶ . පටිවෙධඤාණඤ්චෙව දෙසනාඤාණඤ්චාති එත්ථ පඤ්ඤාය පභාවිතං අත්තනො අරියඵලාවහං පටිවෙධඤාණං. කරුණාය පභාවිතං සාවකානං අරියඵලාවහං දෙසනාඤාණං. තත්ථ පටිවෙධඤාණං උප්පජ්ජමානං උප්පන්නන්ති දුවිධං. තඤ්හි අභිනික්ඛමනතො යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. තුසිතභවනතො යාව මහාබොධිපල්ලඞ්කෙ අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දීපඞ්කරතො පට්ඨාය යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දෙසනාඤාණම්පි පවත්තමානං පවත්තන්ති දුවිධං. තඤ්හි යාව අඤ්ඤාතකොණ්ඩඤ්ඤස්ස සොතාපත්තිමග්ගා පවත්තමානං, ඵලක්ඛණෙ පවත්තං නාම. තෙසු පටිවෙධඤාණං ලොකුත්තරං, දෙසනාඤාණං ලොකියං. උභයම්පි පනෙතං අඤ්ඤෙහි අසාධාරණං, බුද්ධානඤ්ඤෙව ඔරසඤාණං.

ඨානඤ්ච ඨානතො පජානාතීති කාරණඤ්ච කාරණතො පජානාති. යස්මා තත්ථ ඵලං තිට්ඨති තදායත්තවුත්තිතාය උප්පජ්ජති චෙව පවත්තති ච, තස්මා ඨානන්ති වුච්චති. භගවා ‘‘යෙ යෙ ධම්මා යෙසං යෙසං ධම්මානං හෙතූ පච්චයා උප්පාදාය, තං තං ඨානං, යෙ යෙ ධම්මා යෙයං යෙයං ධම්මානං න හෙතූ න පච්චයා උප්පාදාය, තං තං අට්ඨාන’’න්ති පජානන්තො ඨානතො අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති.

සමාදියන්තීති ¶ සමාදානානි, තානි පන සමාදියිත්වා කතානි හොන්තීති ආහ ‘‘සමාදියිත්වා කතාන’’න්ති. කම්මමෙව වා කම්මසමාදානන්ති එතෙන ‘‘සමාදාන’’න්ති සද්දස්ස අපුබ්බත්ථාභාවං දස්සෙති මුත්තගතසද්දෙ ගතසද්දස්ස විය. ගතීති නිරයාදිගතියො. උපධීති අත්තභාවො. කාලොති කම්මස්ස විපච්චනාරහකාලො. පයොගොති විපාකුප්පත්තියා පච්චයභූතා කිරියා.

චතුන්නං ඣානානන්ති පච්චනීකජ්ඣාපනට්ඨෙන ආරම්මණූපනිජ්ඣානට්ඨෙන ච චතුන්නං රූපාවචරජ්ඣානානං. චතුක්කනයෙන හෙතං වුත්තං. අට්ඨන්නං විමොක්ඛානන්ති ‘‘රූපී රූපානි පස්සතී’’තිආදීනං (ම. නි. 2.248; 3.312; ධ. ස. 248; පටි. ම. 1.209) අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං. තිණ්ණං සමාධීනන්ති සවිතක්කසවිචාරාදීනං තිණ්ණං සමාධීනං. නවන්නං අනුපුබ්බසමාපත්තීනන්ති පඨමජ්ඣානසමාපත්තිආදීනං නවන්නං අනුපුබ්බසමාපත්තීනං. එත්ථ ච පටිපාටියා අට්ඨන්නං සමාධීතිපි නාමං, සමාපත්තීතිපි චිත්තෙකග්ගතාසබ්භාවතො, නිරොධසමාපත්තියා තදභාවතො න සමාධීති නාමං. හානභාගියං ධම්මන්ති අප්පගුණෙහි පඨමජ්ඣානාදීහි වුට්ඨිතස්ස සඤ්ඤාමනසිකාරානං කාමාදිපක්ඛන්දනං. විසෙසභාගියං ධම්මන්ති පගුණෙහි පඨමජ්ඣානාදීහි වුට්ඨිතස්ස සඤ්ඤාමනසිකාරානං දුතියජ්ඣානාදිපක්ඛන්දනං. ඉති සඤ්ඤාමනසිකාරානං ¶ කාමාදිදුතියජ්ඣානාදිපක්ඛන්දනානි හානභාගියවිසෙසභාගියධම්මාති දස්සිතානි. තෙහි පන ඣානානං තංසභාවතා ධම්මසද්දෙන වුත්තා. තස්මාති වුත්තමෙවත්ථං හෙතුභාවෙන පච්චාමසති. වොදානන්ති පගුණතාසඞ්ඛාතං වොදානං. තඤ්හි පඨමජ්ඣානාදීහි වුට්ඨහිත්වා දුතියජ්ඣානාදීනං අධිගමස්ස පච්චයත්තා ‘‘වුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. යෙ පන ‘‘නිරොධතො ඵලසමාපත්තියා වුට්ඨානන්ති පාළි නත්ථී’’ති වදන්ති. තෙ ‘‘නිරොධා වුට්ඨහන්තස්ස නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං ඵලසමාපත්තියා අනන්තරපච්චයෙන පච්චයො’’ති ඉමාය පාළියං (පට්ඨා. 1.1.417) පටිසෙධෙතබ්බා.

සීහනාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මහාවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.