📜

5. මහායඤ්ඤවග්ගො

1. සත්තවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසුත්තවණ්ණනා

44. පඤ්චමස්ස පඨමෙ යස්මා නිදස්සනත්ථෙ නිපාතො (දී. නි. ටී. 2.127) තස්මා සෙය්යථාපි මනුස්සාති යථා මනුස්සාති වුත්තං හොති. විසෙසො හොතියෙව සතිපි බාහිරස්ස කාරණස්ස අභෙදෙ අජ්ඣත්තිකස්ස භින්නත්තා. නානත්තං කායෙ එතෙසං, නානත්තො වා කායො එතෙසන්ති නානත්තකායා. ඉමිනා නයෙන සෙසපදෙසුපි අත්ථො වෙදිතබ්බො. නෙසන්ති මනුස්සානං. නානත්තා සඤ්ඤා එතෙසං අත්ථීති නානත්තසඤ්ඤිනො. සුඛසමුස්සයතො විනිපාතො එතෙසං අත්ථීති විනිපාතිකා සතිපි දෙවභාවෙ දිබ්බසම්පත්තියා අභාවතො. අපායෙසු වා ගතො නත්ථි නිපාතො එතෙසන්ති විනිපාතිකා. තෙනාහ ‘‘චතුඅපායවිනිමුත්තා’’ති. පියඞ්කරමාතාදීනං වියාති පියඞ්කරමාතා කිර යක්ඛිනී පච්චූසසමයෙ අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස ධම්මං සජ්ඣායතො සුත්වා –

‘‘මා සද්දමකරී පියඞ්කර, භික්ඛු ධම්මපදානි භාසති;

අපි ධම්මපදං විජානිය, පටිපජ්ජෙම හිතාය නො සියා.

‘‘පාණෙසු ච සංයමාමසෙ, සම්පජානමුසා න භණාමසෙ;

සික්ඛෙම සුසීල්යමත්තනො, අපි මුච්චෙම පිසාචයොනියා’’ති. (සං. නි. 1.240) –

එවං පුත්තකං සඤ්ඤාපෙත්වා තං දිවසං සොතාපත්තිඵලං පත්තා. උත්තරමාතා පන භගවතො ධම්මං සුත්වාව සොතාපන්නා ජාතා.

බ්රහ්මකායෙ පඨමජ්ඣානනිබ්බත්තෙ බ්රහ්මසමූහෙ, බ්රහ්මනිකායෙ වා භවාති බ්රහ්මකායිකා. මහාබ්රහ්මුනො පරිසාය භවාති බ්රහ්මපාරිසජ්ජා තස්ස පරිචාරකට්ඨානෙ ඨිතත්තා. මහාබ්රහ්මුනො පුරොහිතට්ඨානෙ ඨිතාති බ්රහ්මපුරොහිතා. ආයුවණ්ණාදීහි මහන්තා බ්රහ්මානොති මහාබ්රහ්මානො. සතිපි තෙසං තිවිධානම්පි පඨමෙන ඣානෙන ගන්ත්වා නිබ්බත්තභාවෙ ඣානස්ස පන පවත්තිභෙදෙන අයං විසෙසොති දස්සෙතුං ‘‘බ්රහ්මපාරිසජ්ජා පනා’’තිආදි වුත්තං. පරිත්තෙනාති හීනෙන. සා චස්ස හීනතා ඡන්දාදීනං හීනතාය වෙදිතබ්බා. පටිලද්ධමත්තං වා හීනං. කප්පස්සාති අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පස්ස . හීනපණීතානං මජ්ඣෙ භවත්තා මජ්ඣිමං. සා චස්ස මජ්ඣිමතා ඡන්දාදීනං මජ්ඣිමතාය වෙදිතබ්බා. පටිලභිත්වා නාතිසුභාවිතං වා මජ්ඣිමං. උපඩ්ඪකප්පොති අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පස්ස උපඩ්ඪකප්පො. විප්ඵාරිකතරොති බ්රහ්මපාරිසජ්ජෙහි පමාණතො විපුලතරො සභාවතො උළාරතරො ච හොති. සභාවෙනපි හි උළාරතමොව. තං පනෙත්ථ අප්පමාණං. තස්ස හි පරිත්තාභාදීනං පරිත්තසුභාදීනඤ්ච කායෙ සතිපි සභාවවෙමත්තෙ එකත්තවසෙනෙව වවත්ථපීයතීති ‘‘එකත්තකායා’’ත්වෙව තෙ වුච්චන්ති. පණීතෙනාති උක්කට්ඨෙන. සා චස්ස උක්කට්ඨතා ඡන්දාදීනං උක්කට්ඨතාය වෙදිතබ්බා. සුභාවිතං වා, සම්මදෙව, වසිභාවං පාපිතං පණීතං ‘‘පධානභාවං නීත’’න්ති කත්වා. ඉධාපි කප්පො අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පවසෙනෙව වෙදිතබ්බො පරිපුණ්ණමහාකප්පස්ස අසම්භවතො. ඉතීති එවං වුත්තප්පකාරෙන. තෙති ‘‘බ්රහ්මකායිකා’’ති වුත්තා තිවිධාපි බ්රහ්මානො. සඤ්ඤාය එකත්තාති තිහෙතුකභාවෙන එකසභාවත්තා. න හි තස්සා සම්පයුත්තධම්මවසෙන අඤ්ඤොපි කොචි භෙදො අත්ථි. එවන්ති ඉමිනා නානත්තකායා එකත්තසඤ්ඤිනො ගහිතාති දස්සෙති.

දණ්ඩඋක්කායාති දණ්ඩදීපිකාය. සරති ධාවති, විස්සරති විප්පකිණ්ණා විය ධාවති. ද්වෙ කප්පාති ද්වෙ මහාකප්පා. ඉතො පරෙසුපි එසෙව නයො. ඉධාති ඉමස්මිං සුත්තෙ. උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදවසෙන ආභස්සරග්ගහණෙනෙව සබ්බෙපි තෙ පරිත්තාභාඅප්පමාණාභාපි ගහිතා.

සුන්දරා පභා සුභා, තාය කිණ්ණා සුභාකිණ්ණාති වත්තබ්බෙ. භා-සද්දස්ස රස්සත්තං අන්තිම-ණ-කාරස්ස හ-කාරඤ්ච කත්වා ‘‘සුභකිණ්හා’’ති වුත්තා. අට්ඨකථායං පන නිච්චලාය එකග්ඝනාය පභාය සුභොති පරියායවචනන්ති ‘‘සුභෙන ඔකිණ්ණා විකිණ්ණා’’ති අත්ථො වුත්තො. එත්ථාපි අන්තිම-ණ-කාරස්ස හ-කාරකරණං ඉච්ඡිතබ්බමෙව. න ඡිජ්ජිත්වා පභා ගච්ඡති එකග්ඝනත්තා. චතුත්ථවිඤ්ඤාණට්ඨිතිමෙව භජන්ති කායස්ස සඤ්ඤාය ච එකරූපත්තා. විපුලසන්තසුඛායුවණ්ණාදිඵලත්තා වෙහප්ඵලා. එත්ථාති විඤ්ඤාණට්ඨිතියං.

විවට්ටපක්ඛෙ ඨිතා අපුනරාවත්තනතො. ‘‘න සබ්බකාලිකා’’ති වත්වා තමෙව අසබ්බකාලිකත්තං විභාවෙතුං ‘‘කප්පසතසහස්සම්පී’’තිආදි වුත්තං. සොළසකප්පසහස්සච්චයෙන උප්පන්නානං සුද්ධාවාසබ්රහ්මානං පරිනිබ්බායනතො අඤ්ඤෙසඤ්ච තත්ථ අනුප්පජ්ජනතො බුද්ධසුඤ්ඤෙ ලොකෙ සුඤ්ඤං තං ඨානං හොති, තස්මා සුද්ධාවාසා න සබ්බකාලිකා. ඛන්ධාවාරට්ඨානසදිසා හොන්ති සුද්ධාවාසභූමියො. ඉමිනා සුත්තෙන සුද්ධාවාසානං සත්තාවාසභාවදීපනෙනෙව විඤ්ඤාණට්ඨිතිභාවොපි දීපිතො හොති, තස්මා සුද්ධාවාසාපි සත්තසු විඤ්ඤාණට්ඨිතීසු චතුත්ථවිඤ්ඤාණට්ඨිතිං, නවසු සත්තාවාසෙසු චතුත්ථසත්තාවාසඤ්ච භජන්ති.

සුඛුමත්තාති සඞ්ඛාරාවසෙසසුඛුමභාවප්පත්තත්තා. පරිබ්යත්තවිඤ්ඤාණකිච්චාභාවතො නෙව විඤ්ඤාණං, න සබ්බසො අවිඤ්ඤාණං හොතීති නාවිඤ්ඤාණං, තස්මා පරිප්ඵුතවිඤ්ඤාණකිච්චවන්තීසු විඤ්ඤාණට්ඨිතීසු න වුත්තං.

සත්තවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සමාධිපරික්ඛාරසුත්තවණ්ණනා

45. දුතියෙ සමාධිපරික්ඛාරාති එත්ථ තයො පරික්ඛාරා. ‘‘රථො සීලපරික්ඛාරො, ඣානක්ඛො චක්කවීරියො’’ති (සං. නි. 5.4) හි එත්ථ අලඞ්කාරො පරික්ඛාරො නාම. ‘‘සත්තහි නගරපරික්ඛාරෙහි සුපරික්ඛතං හොතී’’ති (අ. නි. 7.67) එත්ථ පරිවාරො පරික්ඛාරො නාම. ‘‘ගිලානපච්චය…පෙ… ජීවිතපරික්ඛාරා’’ති (ම. නි. 1.191-192) එත්ථ සම්භාරො පරික්ඛාරො නාම. සො ඉධ අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘මග්ගසමාධිස්ස සම්භාරා’’ති. පරිවාරපරික්ඛාරොපි වට්ටතියෙව. පරිවාරො හි සම්මාදිට්ඨාදයො මග්ගධම්මා සම්මාසමාධිස්ස සහජාතාදිපච්චයභාවෙන පරිකරණතො අභිසඞ්ඛරණතො. පරික්ඛතාති පරිවාරිතා. අයං වුච්චති අරියො සම්මාසමාධීති අයං සත්තහි රතනෙහි පරිවුතො චක්කවත්තී විය සත්තහි අඞ්ගෙහි පරිවුතො අරියො සම්මාසමාධීති වුච්චති. උපෙච්ච නිස්සීයතීති උපනිසා, සහ උපනිසායාති සඋපනිසො, සඋපනිස්සයො අත්ථො, සපරිවාරොයෙවාති වුත්තං හොති. සහකාරිකාරණභූතො හි ධම්මසමූහො ඉධ ‘‘උපනිසො’’ති අධිප්පෙතො.

සමාධිපරික්ඛාරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. පඨමඅග්ගිසුත්තවණ්ණනා

46. තතියෙ අනුඩහනට්ඨෙනාති කාමං ආහුනෙය්යග්ගිආදයො තයො අග්ගී බ්රාහ්මණෙහිපි ඉච්ඡිතා සන්ති. තෙ පන තෙහි ඉච්ඡිතමත්තාව, න සත්තානං තාදිසා අත්ථසාධකා. යෙ පන සත්තානං අත්ථසාධකා, තෙ දස්සෙතුං ‘‘ආහුනං වුච්චතී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ ආනෙත්වා හුනනං පූජනං ‘‘ආහුන’’න්ති වුත්තං, තං ආහුනං අරහන්තී මාතාපිතරො. තෙනාහ භගවා – ‘‘ආහුනෙය්යාති, භික්ඛවෙ, මාතාපිතූනං එතං අධිවචන’’න්ති (ඉතිවු. 106). යදග්ගෙන ච තෙ පුත්තානං බහූපකාරතාය ආහුනෙය්යාති, තෙසු සම්මාපටිපත්ති නෙසං හිතසුඛාවහා, තදග්ගෙන තෙසු මිච්ඡාපටිපත්ති අහිතදුක්ඛාවහාති ආහ ‘‘තෙසු…පෙ… නිබ්බත්තන්තී’’ති.

ස්වායමත්ථො (දී. නි. අට්ඨ. 3.305) මිත්තවින්දකවත්ථුනා වෙදිතබ්බො. මිත්තවින්දකො හි මාතරා, ‘‘තාත, අජ්ජ උපොසථිකො හුත්වා විහාරෙ සබ්බරත්තිං ධම්මස්සවනං සුණොහි, සහස්සං තෙ දස්සාමී’’ති වුත්තො ධනලොභෙන උපොසථං සමාදාය විහාරං ගන්ත්වා ‘‘ඉදං ඨානං අකුතොභය’’න්ති සල්ලක්ඛෙත්වා ධම්මාසනස්ස හෙට්ඨා නිපන්නො සබ්බරත්තිං නිද්දායිත්වා ඝරං අගමාසි. මාතා පාතොව යාගුං පචිත්වා උපනාමෙසි. සො සහස්සං ගහෙත්වාව පිවි. අථස්ස එතදහොසි ‘‘ධනං සංහරිස්සාමී’’ති. සො නාවාය සමුද්දං පක්ඛන්දිතුකාමො අහොසි. අථ නං මාතා, ‘‘තාත, ඉමස්මිං කුලෙ චත්තාලීසකොටිධනං අත්ථි, අලං ගමනෙනා’’ති නිවාරෙති. සො තස්සා වචනං අනාදියිත්වා ගච්ඡති එව. සා පුරතො අට්ඨාසි. අථ නං කුජ්ඣිත්වා ‘‘අයං මය්හං පුරතො තිට්ඨතී’’ති පාදෙන පහරිත්වා පතිතං අන්තරං කත්වා අගමාසි.

මාතා උට්ඨහිත්වා ‘‘මාදිසාය මාතරි එවරූපං කම්මං කත්වා ගතස්ස තෙ ගතට්ඨානෙ සුඛං භවිස්සතීති එවංසඤ්ඤී නාම ත්වං පුත්තා’’ති ආහ. තස්ස නාවං ආරුය්හ ගච්ඡතො සත්තමෙ දිවසෙ නාවා අට්ඨාසි. අථ තෙ මනුස්සා ‘‘අද්ධා එත්ථ පාපපුග්ගලො අත්ථි, සලාකං දෙථා’’ති ආහංසු. සලාකා දීයමානා තස්සෙව තික්ඛත්තුං පාපුණි. තෙ තස්ස උළුම්පං දත්වා තං සමුද්දෙ පක්ඛිපිංසු. සො එකං දීපං ගන්ත්වා විමානපෙතීහි සද්ධිං සම්පත්තිං අනුභවන්තො තාහි ‘‘පුරතො පුරතො මා අගමාසී’’ති වුච්චමානොපි තද්දිගුණං තද්දිගුණං සම්පත්තිං පස්සන්තො අනුපුබ්බෙන ඛුරචක්කධරං එකං අද්දස. තං චක්කං පදුමපුප්ඵං විය උපට්ඨාසි. සො තං ආහ, ‘‘අම්භො, ඉදං තයා පිළන්ධිතං පදුමං මය්හං දෙහී’’ති. න ඉදං, සාමි, පදුමං, ඛුරචක්කං එතන්ති. සො ‘‘වඤ්චෙසි මං ත්වං, කිං මයා පදුමං න දිට්ඨපුබ්බ’’න්ති වත්වා ‘‘ත්වං ලොහිතචන්දනං විලිම්පිත්වා පිළන්ධනං පදුමපුප්ඵං මය්හං න දාතුකාමො’’ති ආහ. සො චින්තෙසි ‘‘අයම්පි මයා කතසදිසං කම්මං කත්වා තස්ස ඵලං අනුභවිතුකාමො’’ති. අථ නං ‘‘ගණ්හ, රෙ’’ති වත්වා තස්ස මත්ථකෙ චක්කං ඛිපි. තෙන වුත්තං –

‘‘චතුබ්භි අට්ඨජ්ඣගමා, අට්ඨාහි පිච සොළස;

සොළසාහි ච බාත්තිංස, අත්රිච්ඡං චක්කමාසදො;

ඉච්ඡාහතස්ස පොසස්ස, චක්කං භමති මත්ථකෙ’’ති. (ජා. 1.1.104; 1.5.103);

සොති ගෙහසාමිකො භත්තා. පුරිමනයෙනෙවාති අනුඩහනස්ස පච්චයතාය. තත්රිදං වත්ථු – කස්සපබුද්ධකාලෙ සොතාපන්නස්ස උපාසකස්ස භරියා අතිචාරං චරති. සො තං පච්චක්ඛතො දිස්වා ‘‘කස්මා එවං කරොසී’’ති ආහ. සා ‘‘සචාහං එවරූපං කරොමි, අයං මෙ සුනඛො විලුප්පමානො ඛාදතූ’’ති වත්වා කාලකතා කණ්ණමුණ්ඩකදහෙ වෙමානිකපෙතී හුත්වා නිබ්බත්තා දිවා සම්පත්තිං අනුභවති, රත්තිං දුක්ඛං. තදා බාරාණසිරාජා මිගවං චරන්තො අරඤ්ඤං පවිසිත්වා අනුපුබ්බෙන කණ්ණමුණ්ඩකදහං සම්පත්තො තාය සද්ධිං සම්පත්තිං අනුභවති. සා තං වඤ්චෙත්වා රත්තිං දුක්ඛං අනුභවති. සො ඤත්වා ‘‘කත්ථ නු ඛො ගච්ඡතී’’ති පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගන්ත්වා අවිදූරෙ ඨිතො කණ්ණමුණ්ඩකදහතො නික්ඛමිත්වා තං ‘‘පටපට’’න්ති ඛාදමානං එකං සුනඛං දිස්වා අසිනා ද්විධා ඡින්දි, ද්වෙ අහෙසුං. පුන ඡින්නෙ චත්තාරො, පුන ඡින්නෙ අට්ඨ, පුන ඡින්නෙ සොළස අහෙසුං. සා ‘‘කිං කරොසි, සාමී’’ති ආහ. සො ‘‘කිං ඉද’’න්ති ආහ. සා ‘‘එවං අකත්වා ඛෙළපිණ්ඩං භූමියං නිට්ඨුභිත්වා පාදෙන ඝංසාහී’’ති ආහ. සො තථා අකාසි. සුනඛා අන්තරධායිංසු. මුට්ඨියොගො කිරායං තස්ස සුනඛන්තරධානස්ස, යදිදං ඛෙළපිණ්ඩං භූමියං නිට්ඨුභිත්වා පාදෙන ඝංසනං, තං දිවසං තස්සා කම්මං ඛීණං. රාජා විප්පටිසාරී හුත්වා ගන්තුං ආරද්ධො. සා ‘‘මය්හං, සාමි, කම්මං ඛීණං, මා අගමාසී’’ති ආහ. රාජා අස්සුත්වාව ගතො.

දක්ඛිණාති චත්තාරො පච්චයා දීයමානා දක්ඛන්ති එතෙහි හිතසුඛානීති, තං දක්ඛිණං අරහතීති දක්ඛිණෙය්යො, භික්ඛුසඞ්ඝො.

පඨමඅග්ගිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-5. දුතියඅග්ගිසුත්තාදිවණ්ණනා

47-48. චතුත්ථෙ යඤ්ඤවාටං සම්පාදෙත්වා මහායඤ්ඤං උද්දිස්ස සවිඤ්ඤාණකානි අවිඤ්ඤාණකානි ච යඤ්ඤූපකරණානි සජ්ජිතානීති ආහ පාළියං ‘‘මහායඤ්ඤො උපක්ඛටො’’ති. තං උපකරණං තෙසං තථාසජ්ජනන්ති ආහ ‘‘උපක්ඛටොති පච්චුපට්ඨිතො’’ති. වච්ඡතරසතානීති යුවභාවප්පත්තානි නාතිබලවවච්ඡසතානි. තෙ පන වච්ඡා එව හොන්ති, න දම්මා, බලීබද්දා වා. උරබ්භාති තරුණමෙණ්ඩකා වුච්චන්ති. උපනීතානීති ඨපනත්ථාය උපනීතානි. විහිංසට්ඨෙනාති හිංසනට්ඨෙන. උපවායතූති උපගන්ත්වා සරීරදරථං නිබ්බාපෙන්තො සණ්හසීතලා වාතො වායතු. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. පඤ්චමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

දුතියඅග්ගිසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. දුතියසඤ්ඤාසුත්තවණ්ණනා

49. ඡට්ඨෙ න්හාරුවිලෙඛනන්ති චම්මං ලිඛන්තානං චම්මං ලිඛිත්වා ඡඩ්ඩිතකසටං. ‘‘එසොහමස්මී’’තිආදිනා අහංකරණං අහඞ්කාරො. ‘‘එතං මමා’’ති මමංකරණං මමඞ්කාරො. තෙනාහ ‘‘අහඞ්කාරදිට්ඨිතො’’තිආදි. තිස්සො විධාති සෙය්යසදිසහීනවසෙන තයො මානා. ‘‘එකවිධෙන රූපසඞ්ගහො’’තිආදීසු (ධ. ස. 584) කොට්ඨාසො ‘‘විධා’’ති වුත්තො. ‘‘කථංවිධං සීලවන්තං වදන්ති, කථංවිධං පඤ්ඤවන්තං වදන්තී’’තිආදීසු (සං. නි. 1.95) පකාරො. ‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, විධා. කතමා තිස්සො? සෙය්යොහමස්මීති විධා’’ති (විභ. 920) එත්ථ මානො ‘‘විධා’’ති වුත්තො. ඉධාපි මානොව අධිප්පෙතො. මානො හි විදහනතො හීනාදිවසෙන තිවිධා. තෙනාකාරෙන දහනතො උපදහනතො ‘‘විධා’’ති වුච්චති.

දුතියසඤ්ඤාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7-8. මෙථුනසුත්තාදිවණ්ණනා

50-51. සත්තමෙ ඉධාති ඉමස්මිං ලොකෙ. එකච්චොති එකො. සමණො වා බ්රාහ්මණො වාති පබ්බජ්ජාමත්තෙන සමණො වා, ජාතිමත්තෙන බ්රාහ්මණො වා. ද්වයංද්වයසමාපත්තින්ති ද්වීහි ද්වීහි සමාපජ්ජිතබ්බං, මෙථුනන්ති අත්ථො. න හෙව ඛො සමාපජ්ජතීති සම්බන්ධො. උච්ඡාදනං උබ්බට්ටනං. සම්බාහනං පරිමද්දනං. සාදියතීති අධිවාසෙති. තදස්සාදෙතීති උච්ඡාදනාදිං අභිරමති. නිකාමෙතීති ඉච්ඡති. විත්තින්ති තුට්ඨිං. ඉදම්පි ඛොති එත්ථ ඉදන්ති යථාවුත්තං සාදියනාදිං ඛණ්ඩාදිභාවවසෙන එකං කත්වා වුත්තං. පි-සද්දො වක්ඛමානං උපාදාය සමුච්චයත්ථො, ඛො-සද්දො අවධාරණත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – යදෙතං බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤස්ස අසතිපි ද්වයංද්වයසමාපත්තියං මාතුගාමස්ස උච්ඡාදනනහාපනසම්බාහනසාදියනාදි. ඉදම්පි එකංසෙන තස්ස බ්රහ්මචරියස්ස ඛණ්ඩාදිභාවාපාදනතො ඛණ්ඩම්පි ඡිද්දම්පි සබලම්පි කම්මාසම්පීති. එවං පන ඛණ්ඩාදිභාවාපත්තියා සො අපරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරති, න පරිසුද්ධං, සංයුත්තො මෙථුනසංයොගෙන, න විසංයුත්තො. තතො චස්ස න ජාතිආදීහි පරිමුත්තීති දස්සෙන්තො ‘‘අයං වුච්චතී’’තිආදිමාහ.

සඤ්ජග්ඝතීති කිලෙසවසෙන මහාහසිතං හසති. සංකීළතීති කායසංසග්ගවසෙන කීළති. සංකෙලායතීති සබ්බසො මාතුගාමං කෙලායන්තො විහරති. චක්ඛුනාති අත්තනො චක්ඛුනා. චක්ඛුන්ති මාතුගාමස්ස චක්ඛුං. උපනිජ්ඣායතීති උපෙච්ච නිජ්ඣායති ඔලොකෙති. තිරොකුට්ටන්ති කුට්ටස්ස පරතො. තථා තිරොපාකාරං, ‘‘මත්තිකාමයා භිත්ති කුට්ටං, ඉට්ඨකාමයා පාකාරො’’ති වදන්ති. යා කාචි වා භිත්ති පොරිසකා දියඩ්ඪරතනප්පමාණා කුට්ටං, තතො අධිකො පාකාරො. අස්සාති බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤස්ස. පුබ්බෙති වතසමාදානතො පුබ්බෙ. කාමගුණෙහීති කාමකොට්ඨාසෙහි. සමප්පිතන්ති සුට්ඨු අප්පිතං සහිතං. සමඞ්ගිභූතන්ති සමන්නාගතං. පරිචාරයමානන්ති කීළන්තං, උපට්ඨහියමානං වා. පණිධායාති පත්ථෙත්වා. සීලෙනාතිආදීසු යමනියමාදිසමාදානවසෙන සීලං, අවීතික්කමවසෙන වතං. උභයම්පි වා සීලං, දුක්කරචරියවසෙන පවත්තිතං වතං. තංතංඅකිච්චසම්මතතො වා නිවත්තිලක්ඛණං සීලං, තංතංසමාදානවතො වෙසභොජනකිච්චකරණාදිවිසෙසප්පටිපත්ති වතං. සබ්බථාපි දුක්කරචරියා තපො. මෙථුනා විරති බ්රහ්මචරියන්ති එවම්පෙත්ථ පාළිවණ්ණනා වෙදිතබ්බා. අට්ඨමං උත්තානමෙව.

මෙථුනසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දානමහප්ඵලසුත්තවණ්ණනා

52. නවමෙ ‘‘සාහු දාන’’න්ති දානං දෙතීති ‘‘දානං නාම සාධු සුන්දර’’න්ති දානං දෙතීති අත්ථො. දානඤ්හි දත්වා තං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පාමොජ්ජපීතිසොමනස්සාදයො උප්පජ්ජන්ති, ලොභදොසඉස්සාමච්ඡෙරාදයො විදූරීභවන්ති. ඉදානි දානං අනුකූලධම්මපරිබ්රූහනෙන පච්චනීකධම්මවිදූරීකරණෙන ච භාවනාචිත්තස්ස උපසොභනාය ච පරික්ඛාරාය ච හොතීති ‘‘අලඞ්කාරභූතඤ්චෙව පරිවාරභූතඤ්ච දෙතී’’ති වුත්තං. ඣානානාගාමී නාම හොති ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා බ්රහ්මලොකූපපන්නානං අරියානං හෙට්ඨා අනුප්පජ්ජනතො. ඉමං පෙච්ච පරිභුඤ්ජිස්සාමීති සාපෙක්ඛස්ස දානං පරලොකඵලාසාය සාතිසයාය ච පුබ්බාචාරවසෙන උප්පජ්ජමානාය අනුභවත්තා තණ්හුත්තරං නාම හොතීති ආහ ‘‘පඨමං තණ්හුත්තරියදාන’’න්ති. දානං නාම බුද්ධාදීහි පසත්ථන්ති ගරුං චිත්තීකාරං උපට්ඨපෙත්වා දාතබ්බත්තා ‘‘දුතියං චිත්තීකාරදාන’’න්ති වුත්තං. පුබ්බකෙහි පිතුපිතාමහෙහි දින්නපුබ්බං කතපුබ්බං ජහාපෙතුං නාම නානුච්ඡවිකන්ති අත්තභාවසභාගවසෙන හිරොත්තප්පං පච්චුපට්ඨපෙත්වා දාතබ්බතො ‘‘තතියං හිරොත්තප්පදාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘අහං පචාමි, න ඉමෙ පචන්ති, නාරහාමි පචන්තො අපචන්තානං දානං අදාතු’’න්ති එවංසඤ්ඤී හුත්වා දෙන්තො නිරවසෙසං කත්වා දෙතීති ආහ ‘‘චතුත්ථං නිරවසෙසදාන’’න්ති. ‘‘යථා තෙසං පුබ්බකානං ඉසීනං තානි මහායඤ්ඤකානි අහෙසුං, එවං මෙ අයං දානපරිභොගො භවිස්සතී’’ති එවංසඤ්ඤිනො දානං දක්ඛිණං අරහෙසු දාතබ්බතො ‘‘පඤ්චමං දක්ඛිණෙය්යදාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘ඉමං මෙ දානං දදතො චිත්තං පසීදතී’’තිආදිනා පීතිසොමනස්සං උප්පාදෙත්වා දෙන්තස්ස දානං සොමනස්සබාහුල්ලප්පත්තියා සොමනස්සුපචාරං නාම හොතීති ආහ ‘‘ඡට්ඨං සොමනස්සුපවිචාරදාන’’න්ති වුත්තං.

දානමහප්ඵලසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. නන්දමාතාසුත්තවණ්ණනා

53. දසමෙ ‘‘වුත්ථවස්සො පවාරෙත්වා…පෙ… නික්ඛමී’’ති අඞ්ගුත්තරභාණකානං මතෙනෙතං වුත්තං. මජ්ඣිමභාණකා පන වදන්ති ‘‘භගවා උපකට්ඨාය වස්සූපනායිකාය ජෙතවනතො භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො චාරිකං නික්ඛමි. තෙනෙව ච අකාලෙ නික්ඛන්තත්තා කොසලරාජාදයො වාරෙතුං ආරභිංසු. පවාරෙත්වා හි චරණං බුද්ධාචිණ්ණ’’න්ති. පුණ්ණාය සම්මාපටිපත්තිං පච්චාසීසන්තො භගවා ‘‘මම නිවත්තනපච්චයා ත්වං කිං කරිස්සසී’’ති ආහ. පුණ්ණාපි…පෙ… පබ්බජීති එත්ථ සෙට්ඨි ‘‘පුණ්ණාය භගවා නිවත්තිතො’’ති සුත්වා තං භුජිස්සං කත්වා ධීතුට්ඨානෙ ඨපෙසි. සා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා පබ්බජි, පබ්බජිත්වා විපස්සනං ආරභි. අථස්සා සත්ථා ආරද්ධවිපස්සකභාවං ඤත්වා ඉමං ඔභාසගාථං විස්සජ්ජෙසි –

‘‘පුණ්ණෙ පූරස්සු සද්ධම්මං, චන්දො පන්නරසො යථා;

පරිපුණ්ණාය පඤ්ඤාය, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සසී’’ති. (ථෙරීගා. 3);

සා ගාථාපරියොසානෙ අරහත්තං පත්වා අභිඤ්ඤාතා සාවිකා අහොසි. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

නන්දමාතාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මහායඤ්ඤවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඨමපණ්ණාසකං නිට්ඨිතං.