📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

අඞ්ගුත්තරනිකායෙ

අට්ඨකනිපාත-අට්ඨකථා

1. පඨමපණ්ණාසකං

1. මෙත්තාවග්ගො

1. මෙත්තාසුත්තවණ්ණනා

1. අට්ඨකනිපාතස්ස පඨමෙ ආසෙවිතායාති ආදරෙන සෙවිතාය. භාවිතායාති වඩ්ඪිතාය. බහුලීකතායාති පුනප්පුනං කතාය. යානිකතායාති යුත්තයානසදිසකතාය. වත්ථුකතායාති පතිට්ඨානට්ඨෙන වත්ථු විය කතාය. අනුට්ඨිතායාති පච්චුපට්ඨිතාය. පරිචිතායාති සමන්තතො චිතාය උපචිතාය. සුසමාරද්ධායාති සුට්ඨු සමාරද්ධාය සුකතාය. ආනිසංසාති ගුණා. සුඛං සුපතීතිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං එකාදසකනිපාතෙ වක්ඛාම.

අප්පමාණන්ති ඵරණවසෙන අප්පමාණං. තනූ සංයොජනා හොන්ති, පස්සතො උපධික්ඛයන්ති මෙත්තාපදට්ඨානාය විපස්සනාය අනුක්කමෙන උපධික්ඛයසඞ්ඛාතං අරහත්තං පත්තස්ස දස සංයොජනා පහීයන්තීති අත්ථො. අථ වා තනූ සංයොජනා හොන්තීති පටිඝඤ්චෙව පටිඝසම්පයුත්තසංයොජනා ච තනුකා හොන්ති. පස්සතො උපධික්ඛයන්ති තෙසංයෙව කිලෙසූපධීනං ඛයසඞ්ඛාතං මෙත්තං අධිගමවසෙන පස්සන්තස්ස. කුසලී තෙන හොතීති තෙන මෙත්තායනෙන කුසලො හොති. සත්තසණ්ඩන්ති සත්තසඞ්ඛාතෙන සණ්ඩෙන සමන්නාගතං, සත්තභරිතන්ති අත්ථො. විජෙත්වාති අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන ධම්මෙනෙව විජිනිත්වා. රාජිසයොති ඉසිසදිසා ධම්මිකරාජානො. යජමානාති දානානි දදමානා. අනුපරියගාති විචරිංසු.

අස්සමෙධන්තිආදීසු පොරාණකරාජකාලෙ කිර සස්සමෙධං, පුරිසමෙධං, සම්මාපාසං, වාචාපෙය්යන්ති චත්තාරි සඞ්ගහවත්ථූනි අහෙසුං, යෙහි රාජානො ලොකං සඞ්ගණ්හිංසු. තත්ථ නිප්ඵන්නසස්සතො දසමභාගග්ගහණං සස්සමෙධං නාම, සස්සසම්පාදනෙ මෙධාවිතාති අත්ථො. මහායොධානං ඡමාසිකං භත්තවෙතනානුප්පදානං පුරිසමෙධං නාම, පුරිසසඞ්ගණ්හනෙ මෙධාවිතාති අත්ථො. දලිද්දමනුස්සානං හත්ථතො ලෙඛං ගහෙත්වා තීණි වස්සානි විනා වඩ්ඪියා සහස්සද්විසහස්සමත්තධනානුප්පදානං සම්මාපාසං නාම. තඤ්හි සම්මා මනුස්සෙ පාසෙති හදයෙ බන්ධිත්වා විය ඨපෙති, තස්මා සම්මාපාසන්ති වුච්චති. ‘‘තාත, මාතුලා’’තිආදිනා නයෙන පන සණ්හවාචාභණනං වාචාපෙය්යං නාම, පියවාචාති අත්ථො. එවං චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි සඞ්ගහිතං රට්ඨං ඉද්ධඤ්චෙව හොති, ඵීතඤ්ච, බහුඅන්නපානං, ඛෙමං, නිරබ්බුදං. මනුස්සා මුදා මොදමානා උරෙ පුත්තෙ නච්චෙන්තා අපාරුතඝරා විහරන්ති. ඉදං ඝරද්වාරෙසු අග්ගළානං අභාවතො නිරග්ගළන්ති වුච්චති. අයං පොරාණිකා පවෙණි.

අපරභාගෙ පන ඔක්කාකරාජකාලෙ බ්රාහ්මණා ඉමානි චත්තාරි සඞ්ගහවත්ථූනි ඉමඤ්ච රට්ඨසම්පත්තිං පරිවත්තෙත්වා උද්ධංමූලකං කත්වා අස්සමෙධං පුරිසමෙධන්තිආදිකෙ පඤ්ච යඤ්ඤෙ නාම අකංසු. තෙසු අස්සමෙත්ථ මෙධන්ති වධෙන්තීති අස්සමෙධො. ද්වීහි පරියඤ්ඤෙහි යජිතබ්බස්ස එකවීසතියූපස්ස එකස්මිං පච්ඡිමදිවසෙයෙව සත්තනවුතිපඤ්චපසුසතඝාතභිංසනස්ස ඨපෙත්වා භූමිඤ්ච පුරිසෙ ච අවසෙසසබ්බවිභවදක්ඛිණස්ස යඤ්ඤස්සෙතං අධිවචනං. පුරිසමෙත්ථ මෙධන්තීති පුරිසමෙධො. චතූහි පරියඤ්ඤෙහි යජිතබ්බස්ස සද්ධිං භූමියා අස්සමෙධෙ වුත්තවිභවදක්ඛිණස්ස යඤ්ඤස්සෙතං අධිවචනං. සම්මමෙත්ථ පාසන්තීති සම්මාපාසො. දිවසෙ දිවසෙ යුගච්ඡිග්ගළෙ පවෙසනදණ්ඩකසඞ්ඛාතං සම්මං ඛිපිත්වා තස්ස පතිතොකාසෙ වෙදිං කත්වා සංහාරිමෙහි යූපාදීහි සරස්සතීනදියා නිමුග්ගොකාසතො පභුති පටිලොමං ගච්ඡන්තෙන යජිතබ්බස්ස සත්රයාගස්සෙතං අධිවචනං. වාජමෙත්ථ පිවන්තීති වාජපෙය්යො. එකෙන පරියඤ්ඤෙන සත්තරසහි පසූහි යජිතබ්බස්ස බෙලුවයූපස්ස සත්තරසකදක්ඛිණස්ස යඤ්ඤස්සෙතං අධිවචනං. නත්ථි එත්ථ අග්ගළාති නිරග්ගළො. නවහි පරියඤ්ඤෙහි යජිතබ්බස්ස සද්ධිං භූමියා ච පුරිසෙහි ච අස්සමෙධෙ වුත්තවිභවදක්ඛිණස්ස සබ්බමෙධපරියායනාමස්ස අස්සමෙධවිකප්පස්සෙතං අධිවචනං.

කලම්පිතෙ නානුභවන්ති සොළසින්ති තෙ සබ්බෙපි මහායාගා එකස්ස මෙත්තාචිත්තස්ස විපාකමහන්තතාය සොළසිං කලං න අග්ඝන්ති, සොළසමං භාගං න පාපුණන්තීති අත්ථො. න ජිනාතීති න අත්තනා පරස්ස ජානිං කරොති. න ජාපයෙති න පරෙන පරස්ස ජානිං කාරෙති. මෙත්තංසොති මෙත්තායමානචිත්තකොට්ඨාසො හුත්වා. සබ්බභූතානන්ති සබ්බසත්තෙසු. වෙරං තස්ස න කෙනචීති තස්ස කෙනචි සද්ධිං අකුසලවෙරං වා පුග්ගලවෙරං වා නත්ථි.

2. පඤ්ඤාසුත්තවණ්ණනා

2. දුතියෙ ආදිබ්රහ්මචරියිකායාති මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස ආදිභූතාය. පඤ්ඤායාති විපස්සනාය. ගරුට්ඨානියන්ති ගාරවුප්පත්තිපච්චයභූතං ගරුභාවනීයං. තිබ්බන්ති බහලං. පරිපුච්ඡතීති අත්ථපාළිඅනුසන්ධිපුබ්බාපරං පුච්ඡති. පරිපඤ්හතීති පඤ්හං කරොති, ඉදඤ්චිදඤ්ච පටිපුච්ඡිස්සාමීති විතක්කෙති. ද්වයෙනාති දුවිධෙන. අනානාකථිකොති අනානත්තකථිකො හොති. අතිරච්ඡානකථිකොති නානාවිධං තිරච්ඡානකථං න කථෙති. අරියං වා තුණ්හීභාවන්ති අරියතුණ්හීභාවො නාම චතුත්ථජ්ඣානං, සෙසකම්මට්ඨානමනසිකාරොපි වට්ටති. ජානං ජානාතීති ජානිතබ්බකං ජානාති. පස්සං පස්සතීති පස්සිතබ්බකං පස්සති. පියත්තායාති පියභාවත්ථාය. ගරුත්තායාති ගරුභාවත්ථාය. භාවනායාති භාවනත්ථාය ගුණසම්භාවනාය වා. සාමඤ්ඤායාති සමණධම්මත්ථාය. එකීභාවායාති නිරන්තරභාවත්ථාය.

3-4. අප්පියසුත්තද්වයවණ්ණනා

3-4. තතියෙ අප්පියපසංසීති අප්පියජනස්ස පසංසකො වණ්ණභාණී. පියගරහීති පියජනස්ස නින්දකො ගරහකො. චතුත්ථෙ අනවඤ්ඤත්තිකාමොති ‘‘අහො වත මං අඤ්ඤෙන අවජානෙය්යු’’න්ති අනවජානනකාමො. අකාලඤ්ඤූති කථාකාලං න ජානාති, අකාලෙ කථෙති. අසුචීති අසුචීහි කායකම්මාදීහි සමන්නාගතො.

5. පඨමලොකධම්මසුත්තවණ්ණනා

5. පඤ්චමෙ ලොකස්ස ධම්මාති ලොකධම්මා. එතෙහි මුත්තා නාම නත්ථි, බුද්ධානම්පි හොන්ති. තෙනෙවාහ – ලොකං අනුපරිවත්තන්තීති අනුබන්ධන්ති නප්පජහන්ති , ලොකතො න නිවත්තන්තීති අත්ථො. ලොකො ච අට්ඨ ලොකධම්මෙ අනුපරිවත්තතීති අයඤ්ච ලොකො එතෙ අනුබන්ධති න පජහති, තෙහි ධම්මෙහි න නිවත්තතීති අත්ථො.

ලාභො අලාභොති ලාභෙ ආගතෙ අලාභො ආගතොයෙවාති වෙදිතබ්බො. අයසාදීසුපි එසෙව නයො. අවෙක්ඛති විපරිණාමධම්මෙති ‘‘විපරිණාමධම්මා ඉමෙ’’ති එවං අවෙක්ඛති. විධූපිතාති විධමිතා විද්ධංසිතා. පදඤ්ච ඤත්වාති නිබ්බානපදං ජානිත්වා. සම්මප්පජානාති භවස්ස පාරගූති භවස්ස පාරං ගතො නිප්ඵත්තිං මත්ථකං පත්තො, නිබ්බානපදං ඤත්වාව තං පාරං ගතභාවං සම්මප්පජානාතීති. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටවිවට්ටං කථිතං.

6. දුතියලොකධම්මසුත්තවණ්ණනා

6. ඡට්ඨෙ කො විසෙසොති කිං විසෙසකාරණං. කො අධිප්පයාසොති කො අධිකප්පයොගො. පරියාදායාති ගහෙත්වා පරිනිට්ඨපෙත්වා. ඉධාපි වට්ටවිවට්ටමෙව කථිතං.

7. දෙවදත්තවිපත්තිසුත්තවණ්ණනා

7. සත්තමෙ අචිරපක්කන්තෙති සඞ්ඝං භින්දිත්වා න චිරපක්කන්තෙ. ආරබ්භාති ආගම්ම පටිච්ච සන්ධාය. අත්තවිපත්තින්ති අත්තනො විපත්තිං විපන්නාකාරං. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. අභිභුය්යාති අභිභවිත්වා මද්දිත්වා.

8. උත්තරවිපත්තිසුත්තවණ්ණනා

8. අට්ඨමෙ වටජාලිකායන්ති එවංනාමකෙ විහාරෙ. සො කිර වටවනෙ නිවිට්ඨත්තා වටජාලිකාති සඞ්ඛං ගතො. පාතුරහොසීති ඉමමත්ථං දෙවරඤ්ඤො ආරොචෙස්සාමීති ගන්ත්වා පාකටො අහොසි. ආදිබ්රහ්මචරියකොති සික්ඛත්තයසඞ්ගහස්ස සකලසාසනබ්රහ්මචරියස්ස ආදිභූතො.

9. නන්දසුත්තවණ්ණනා

9. නවමෙ කුලපුත්තොති ජාතිකුලපුත්තො. බලවාති ථාමසම්පන්නො. පාසාදිකොති රූපසම්පත්තියා පසාදජනකො. තිබ්බරාගොති බහලරාගො. කිමඤ්ඤත්රාතිආදීසු අයමත්ථො – කිං අඤ්ඤෙන කාරණෙන කථිතෙන, අයං නන්දො ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ ජාගරියමනුයුත්තො සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො, යෙහි නන්දො සක්කොති පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. සචෙ ඉමෙහි කාරණෙහි සමන්නාගතො නාභවිස්ස, න සක්කුණෙය්යාති. ඉතිහ තත්ථාති එවං තත්ථ. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටමෙව කථිතං.

10. කාරණ්ඩවසුත්තවණ්ණනා

10. දසමෙ අඤ්ඤෙනාඤ්ඤං පටිචරතීති අඤ්ඤෙන කාරණෙන වචනෙන වා අඤ්ඤං කාරණං වචනං වා පටිච්ඡාදෙති. බහිද්ධා කථං අපනාමෙතීති බාහිරතො අඤ්ඤං ආගන්තුකකථං ඔතාරෙති. අපනෙය්යෙසොති අපනෙය්යො නීහරිතබ්බො එස. සමණදූසීති සමණදූසකො. සමණපලාපොති වීහීසු වීහිපලාපො විය නිස්සාරතාය සමණෙසු සමණපලාපො. සමණකාරණ්ඩවොති සමණකචවරො. බහිද්ධා නාසෙන්තීති බහි නීහරන්ති. යවකරණෙති යවඛෙත්තෙ. ඵුණමානස්සාති උච්චෙ ඨානෙ ඨත්වා මහාවාතෙ ඔපුනියමානස්ස. අපසම්මජ්ජන්තීති සාරධඤ්ඤානං එකතො දුබ්බලධඤ්ඤානං එකතො කරණත්ථං පුනප්පුනං අපසම්මජ්ජන්ති, අපසම්මජ්ජනිසඞ්ඛාතෙන වාතග්ගාහිනා සුප්පෙන වා වත්ථෙන වා නීහරන්ති. දද්දරන්ති දද්දරසද්දං.

සංවාසායන්ති සංවාසෙන අයං. විජානාථාති ජානෙය්යාථ. සන්තවාචොති සණ්හවාචො. ජනවතීති ජනමජ්ඣෙ. රහො කරොති කරණන්ති කරණං වුච්චති පාපකම්මං, තං රහො පටිච්ඡන්නො හුත්වා කරොති. සංසප්පී ච මුසාවාදීති සංසප්පිත්වා මුසාවාදී, මුසා භණන්තො සංසප්පති ඵන්දතීති අත්ථො. ඉමස්මිං සුත්තෙ වට්ටමෙව කථෙත්වා ගාථාසු වට්ටවිවට්ටං කථිතන්ති.

මෙත්තාවග්ගො පඨමො.