📜

4. මහාවග්ගො

1-2. අනුපුබ්බවිහාරසුත්තාදිවණ්ණනා

32-33. චතුත්ථස්ස පඨමෙ අනුපුබ්බවිහාරාති අනුපටිපාටියා සමාපජ්ජිතබ්බවිහාරා. දුතියෙ යත්ථ කාමා නිරුජ්ඣන්තීති යස්මිං ඨානෙ කාමා වූපසම්මන්ති. නිරොධෙත්වාති අප්පටිවත්තෙ කත්වා. නිච්ඡාතාති තණ්හාදිට්ඨිච්ඡාතානං අභාවෙන නිච්ඡාතා. නිබ්බුතාති අත්තපරිතාපනකිලෙසානං අභාවෙන නිබ්බුතා. තිණ්ණාති කාමතො තිණ්ණා. පාරංගතාති කාමෙ පාරං ගතා. තදඞ්ගෙනාති තෙන ඣානඞ්ගෙන. එත්ථකාමා නිරුජ්ඣන්තීති එත්ථ පඨමජ්ඣානෙ කාමා නිරුජ්ඣන්ති. තෙ චාති යෙ පඨමජ්ඣානං සමාපජ්ජන්ති, තෙ කාමෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති නාම. පඤ්ජලිකොති පග්ගහිතඅඤ්ජලිකො හුත්වා. පයිරුපාසෙය්යාති උපට්ඨාපෙය්ය. ඉමිනා උපායෙන සබ්බත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

3. නිබ්බානසුඛසුත්තවණ්ණනා

34. තතියෙ උදායීති ලාළුදායිත්ථෙරො. එතදෙව ඛ්වෙත්ථාති එතදෙව ඛො එත්ථ. කාමසහගතාති කාමනිස්සිතා. සමුදාචරන්තීති මනොද්වාරෙ සඤ්චරන්ති. ආබාධායාති ආබාධනාය පීළනාය. පරියායෙනාති කාරණෙන. එවං සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං සුත්තෙ අවෙදයිතසුඛං නාම කථිතං.

4. ගාවීඋපමාසුත්තවණ්ණනා

35. චතුත්ථෙ පබ්බතෙය්යාති පබ්බතචාරිනී. න සුප්පතිට්ඨිතං පතිට්ඨාපෙත්වාති යථා සුප්පතිට්ඨිතා හොති, එවං න පතිට්ඨාපෙත්වා. තං නිමිත්තන්ති තං පඨමජ්ඣානසඞ්ඛාතං නිමිත්තං. න ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාතීති යථා සුට්ඨු අධිට්ඨිතං හොති, න එවං අධිට්ඨාති. අනභිහිංසමානොති අපොථෙන්තො අවිහෙඨෙන්තො. මුදු චිත්තං හොති කම්මඤ්ඤන්ති යථා විපස්සනාචිත්තං ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ මුදු කම්මක්ඛමං කම්මයොග්ගං හොති, එවමස්ස අභිඤ්ඤාපාදකං චතුත්ථජ්ඣානචිත්තං මුදු හොති කම්මඤ්ඤං . අප්පමාණො සමාධීති චතුබ්රහ්මවිහාරසමාධිපි මග්ගඵලසමාධිපි අප්පමාණො සමාධි නාම, ඉධ පන ‘‘අප්පමාණං අප්පමාණාරම්මණ’’න්ති ඉමිනා පරියායෙන සුප්පගුණසමාධි අප්පමාණසමාධීති දට්ඨබ්බො. සො අප්පමාණෙන සමාධිනා සුභාවිතෙනාති ඉමස්මිං ඨානෙ අයං භික්ඛු විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්තො. ඉදානි ඛීණාසවස්ස අභිඤ්ඤාපටිපාටිං දස්සෙන්තො යස්ස යස්ස චාතිආදිමාහ.

5. ඣානසුත්තවණ්ණනා

36. පඤ්චමෙ ආසවානං ඛයන්ති අරහත්තං. යදෙව තත්ථ හොති රූපගතන්ති තස්මිං පඨමජ්ඣානක්ඛණෙ වත්ථුවසෙන වා චිත්තසමුට්ඨානිකාදිවසෙන වා යං රූපං නාම පවත්තති. වෙදනාගතාදීනි සම්පයුත්තවෙදනාදීනං වසෙන වෙදිතබ්බානි . තෙ ධම්මෙති තෙ රූපාදයො පඤ්චක්ඛන්ධධම්මෙ. අනිච්චතොතිආදීසු හුත්වා අභාවාකාරෙන අනිච්චතො, පටිපීළනාකාරෙන දුක්ඛතො, රුජ්ජනාකාරෙන රොගතො, අන්තොදුස්සනට්ඨෙන ගණ්ඩතො, අනුපවිට්ඨට්ඨෙන අනුකන්තනට්ඨෙන ච සල්ලතො, දුක්ඛට්ඨෙන අඝතො, ආබාධනට්ඨෙන ආබාධතො, අසකට්ඨෙන පරතො, පලුජ්ජනට්ඨෙන පලොකතො, අස්සාමිකට්ඨෙන සුඤ්ඤතො, අවසවත්තනට්ඨෙන අනත්තතො. සමනුපස්සතීති බලවවිපස්සනාපඤ්ඤාය පස්සති.

තෙහි ධම්මෙහීති තෙහි පඤ්චක්ඛන්ධධම්මෙහි. පටිවාපෙතීති නිබ්බානවසෙන නිවත්තෙති. අමතායධාතුයාති නිබ්බානධාතුයා. චිත්තං උපසංහරතීති ඤාණෙන ආනිසංසං දිස්වා ඔතාරෙති. සන්තන්ති පච්චනීකසන්තතාය සන්තං. පණීතන්ති අතප්පකං. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාතීති සො තස්මිං පඨමජ්ඣානෙ ඨිතො තං බලවවිපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණාති. අපරො නයො – සො තෙහි ධම්මෙහීති යස්මා අනිච්චතොතිආදීසු අනිච්චතො පලොකතොති ද්වීහි පදෙහි අනිච්චලක්ඛණං කථිතං, දුක්ඛතොතිආදීහි ඡහි දුක්ඛලක්ඛණං, පරතො, සුඤ්ඤතො, අනත්තතොති තීහි අනත්තලක්ඛණං. තස්මා සො තෙහි එවං තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා දිට්ඨෙහි අන්තොසමාපත්තියං පඤ්චක්ඛන්ධධම්මෙහි. චිත්තං පටිවාපෙතීති චිත්තං පටිසංහරති මොචෙති අපනෙති. උපසංහරතීති විපස්සනාචිත්තං තාව සවනවසෙන ථුතිවසෙන පරියත්තිවසෙන පඤ්ඤත්තිවසෙන ච සන්තං නිබ්බානන්ති එවං අසඞ්ඛතාය අමතාය ධාතුයා උපසංහරති. මග්ගචිත්තං නිබ්බානං ආරම්මණකරණවසෙනෙව ‘‘එතං සන්තං එතං පණීත’’න්ති න එවං වදති. ඉමිනා පනාකාරෙන තං පටිවිජ්ඣන්තො තත්ථ චිත්තං උපසංහරතීති අත්ථො.

සො තත්ථ ඨිතොති තස්සා තිලක්ඛණාරම්මණාය විපස්සනාය ඨිතො. ආසවානං ඛයං පාපුණාතීති අනුක්කමෙන චත්තාරො මග්ගෙ භාවෙත්වා අරහත්තං පාපුණාති. තෙනෙව ධම්මරාගෙනාති සමථවිපස්සනාධම්මෙ ඡන්දරාගෙන. ධම්මනන්දියාති තස්සෙව වෙවචනං. සමථවිපස්සනාසු හි සබ්බසො ඡන්දරාගං පරියාදාතුං සක්කොන්තො අරහත්තං පාපුණාති, අසක්කොන්තො අනාගාමී හොති.

තිණපුරිසරූපකෙවාති තිණපොත්ථකරූපෙ වා. දූරෙ කණ්ඩෙ පාතෙතීති දූරෙපාතී. අවිරාධිතං විජ්ඣතීති අක්ඛණවෙධී. යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතන්ති ඉධ රූපං න ගහිතං. කස්මා? සමතික්කන්තත්තා. අයඤ්හි හෙට්ඨා රූපාවචරජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා රූපං අතික්කමිත්වා අරූපාවචරසමාපත්තිං සමාපන්නොති සමථවසෙනාපි අනෙන රූපං සමතික්කන්තං, හෙට්ඨා රූපං සම්මසිත්වා තං අතික්කම්ම ඉදානි අරූපං සම්මසතීති විපස්සනාවසෙනාපි අනෙන රූපං අතික්කන්තං. ආරුප්පෙ පන සබ්බසොපි රූපං නත්ථීති තං සන්ධායපි රූපං න ගහිතං. අථ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං කස්මා න ගහිතන්ති? සුඛුමත්තා. තස්මිඤ්හි චත්තාරොපි අරූපක්ඛන්ධා සුඛුමා න සම්මසනූපගා. තෙනෙවාහ – ‘‘ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, යාවතා සඤ්ඤාසමාපත්ති තාවතා අඤ්ඤාපටිවෙධො’’ති. ඉදං වුත්තං හොති – යාවතා සචිත්තකසමාපත්ති නාම අත්ථි, තාවතා ඔළාරිකෙ ධම්මෙ සම්මසතො අඤ්ඤාපටිවෙධො හොති, අරහත්තං සම්පජ්ජති. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං පන සුඛුමත්තා සඤ්ඤාසමාපත්තීති න වුච්චති. ඣායීහෙතෙති ඣායීහි ඣානාභිරතෙහි එතානි. වුට්ඨහිත්වාති තතො සමාපත්තිතො වුට්ඨාය. සමක්ඛාතබ්බානීති සම්මා අක්ඛාතබ්බානි, ‘‘සන්තානි පණීතානී’’ති එවං කෙවලං ආචික්ඛිතබ්බානි ථොමෙතබ්බානි වණ්ණෙතබ්බානීති.

6. ආනන්දසුත්තවණ්ණනා

37. ඡට්ඨෙ සම්බාධෙති පඤ්චකාමගුණසම්බාධෙ. ඔකාසාධිගමොති ඔකාසස්ස අධිගමො. සත්තානං විසුද්ධියාති සත්තානං විසුද්ධිං පාපනත්ථාය. සමතික්කමායාති සමතික්කමනත්ථාය. අත්ථඞ්ගමායාති අත්ථං ගමනත්ථාය. ඤායස්ස අධිගමායාති සහවිපස්සනකස්ස මග්ගස්ස අධිගමනත්ථාය . නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියායාති අපච්චයනිබ්බානස්ස පච්චක්ඛකරණත්ථාය. තදෙව නාම චක්ඛුං භවිස්සතීති තඤ්ඤෙව පසාදචක්ඛු අසම්භින්නං භවිස්සති. තෙ රූපාති තදෙව රූපාරම්මණං ආපාථං ආගමිස්සති. තඤ්චායතනං නො පටිසංවෙදිස්සතීති තඤ්ච රූපායතනං න ජානිස්සති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො.

උදායීති කාළුදායිත්ථෙරො. සඤ්ඤීමෙව නු ඛොති සචිත්තකොයෙව නු ඛො. මකාරො පදසන්ධිමත්තං. කිංසඤ්ඤීති කතරසඤ්ඤාය සඤ්ඤී හුත්වා. සබ්බසොරූපසඤ්ඤානන්ති ඉදං කස්මා ගණ්හි, කිං පඨමජ්ඣානාදිසමඞ්ගිනො රූපාදිපටිසංවෙදනා හොතීති? න හොති, යාව පන කසිණරූපං ආරම්මණං හොති, තාව රූපං සමතික්කන්තං නාම න හොති. අසමතික්කන්තත්තා පච්චයො භවිතුං සක්ඛිස්සති. සමතික්කන්තත්තා පන තං නත්ථි නාම හොති, නත්ථිතාය පච්චයො භවිතුං න සක්කොතීති දස්සෙතුං ඉදමෙව ගණ්හි.

ජටිලවාසිකාති ජටිලනගරවාසිනී. න චාභිනතොතිආදීසු රාගවසෙන න අභිනතො, දොසවසෙන න අපනතො. සසඞ්ඛාරෙන සප්පයොගෙන කිලෙසෙ නිග්ගණ්හිත්වා වාරෙත්වා ඨිතො, කිලෙසානං පන ඡින්නන්තෙ උප්පන්නොති න සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිතගතො. විමුත්තත්තා ඨිතොති කිලෙසෙහි විමුත්තත්තායෙව ඨිතො. ඨිතත්තා සන්තුසිතොති ඨිතත්තායෙව සන්තුට්ඨො නාම ජාතො. සන්තුසිතත්තානො පරිතස්සතීති සන්තුට්ඨත්තායෙව පරිතාසං නාපජ්ජති. අයං, භන්තෙ ආනන්ද, සමාධි කිං ඵලොති ඉමිනා අයං ථෙරී තාලඵලඤ්ඤෙව ගහෙත්වා ‘‘ඉදං ඵලං කිං ඵලං නාමා’’ති පුච්ඡමානා විය අරහත්තඵලසමාධිං ගහෙත්වා ‘‘අයං, භන්තෙ ආනන්ද, සමාධි කිං ඵලො වුත්තො භගවතා’’ති පුච්ඡති. අඤ්ඤාඵලො වුත්තොති අඤ්ඤා වුච්චති අරහත්තං, අරහත්තඵලසමාධි නාමෙසො වුත්තො භගවතාති අත්ථො. එවංසඤ්ඤීපීති ඉමාය අරහත්තඵලසඤ්ඤාය සඤ්ඤීපි තදායතනං නො පටිසංවෙදෙතීති එවං ඉමස්මිං සුත්තෙ අරහත්තඵලසමාධි කථිතොති.

7. ලොකායතිකසුත්තවණ්ණනා

38. සත්තමෙ ලොකායතිකාති ලොකායතවාදකා. සතතන්ති සදා. සමිතන්ති නිරන්තරං. තිට්ඨතෙතන්ති තිට්ඨතු එතං, මා එතං පට්ඨපෙථ, කො වො එතෙන අත්ථො. ධම්මං වො බ්රාහ්මණා දෙසෙස්සාමීති අහං වො චතුසච්චධම්මං දෙසෙස්සාමි.

දළ්හධම්මොති දළ්හධනුං ගහෙත්වා ඨිතො. ධනුග්ගහොති ඉස්සාසො. දළ්හධනු නාම ද්විසහස්සථාමං වුච්චති. ද්විසහස්සථාමං නාම යස්ස ආරොපිතස්ස ජියාබද්ධො ලොහසීසාදීනං භාරො දණ්ඩෙ ගහෙත්වා යාව කණ්ඩප්පමාණා උක්ඛිත්තස්ස පථවිතො මුච්චති. සික්ඛිතොති දස ද්වාදස වස්සානි ආචරියකුලෙ උග්ගහිතසිප්පො. කතහත්ථොති එකො සිප්පමෙව උග්ගණ්හාති, කතහත්ථො න හොති අයං පන කතහත්ථො චිණ්ණවසිභාවො. කතූපාසනොති රාජකුලාදීසු දස්සිතසිප්පො. ලහුකෙන අසනෙනාති අන්තො සුසිරං කත්වා තූලාදීහි පූරෙත්වා කතලක්ඛපරිකම්මෙන සල්ලහුකකණ්ඩෙන. එවං කතඤ්හි එකඋසභගාමී ද්වෙ උසභානිපි ගච්ඡති…පෙ… අට්ඨුසභගාමී සොළස උසභානිපි ගච්ඡති. අප්පකසිරෙනාති නිද්දුක්ඛෙන. අතිපාතෙය්යාති අතික්කමෙය්ය. ඉදං වුත්තං හොති – යථා සො ධනුග්ගහො තං විදත්ථිචතුරඞ්ගුලං ඡායං සීඝමෙව අතික්කාමෙති, එවං සකලචක්කවාළං සීඝං සීඝං අතික්කමනසමත්ථෙන ජවෙන සමන්නාගතො. සන්ධාවනිකායාති පදසා ධාවනෙන. එවමාහංසූති එවං වදන්ති.

8. දෙවාසුරසඞ්ගාමසුත්තවණ්ණනා

39. අට්ඨමෙ සමුපබ්යූළ්හො අහොසීති පච්චුපට්ඨිතො අහොසි. සඞ්ගාමෙය්යාමාති සඞ්ගාමං කරෙය්යාම යුජ්ඣෙය්යාම. අපයිංසුයෙවාති පලායිංසුයෙව. උත්තරෙනාභිමුඛාති උත්තරාමුඛා හුත්වා. අභියන්තෙ වාති අනුබන්ධන්තියෙව. භීරුත්තානගතෙනාති භීරුත්තානං භයනිවාරණං පතිට්ඨානං ගතෙන. අකරණීයාති යුද්ධෙන කිඤ්චි අකත්තබ්බා. කස්මා පන නෙසං සඞ්ගාමො හොතීති? අසුරා හි පුබ්බෙ තාවතිංසවාසිනො, තෙ චිත්තපාටලියා පුප්ඵනකාලෙ දිබ්බපාරිච්ඡත්තකපුප්ඵං අනුස්සරන්ති. තතො උප්පන්නකොධා ‘‘ගණ්හථ දෙවෙ’’ති සම්මුඛසම්මුඛට්ඨානෙනෙව සිනෙරුං අභිරුහන්ති, දෙවාපි නික්ඛමන්ති. තෙසං ගොපාලකදාරකානං අඤ්ඤමඤ්ඤං දණ්ඩකෙහි පහරණසදිසං යුද්ධං හොති. සක්කො දෙවරාජා හෙට්ඨා පඤ්චසු ඨානෙසු ආරක්ඛං ඨපෙත්වා උපරි දෙවපුරං පරිවාරෙත්වා අත්තසදිසා වජිරහත්ථා පටිමා ඨපාපෙසි. අසුරා හෙට්ඨා පඤ්ච ඨානානි පටිබාහිත්වා අභිරුළ්හා ඉන්දපටිමායො දිස්වා නිවත්තිත්වා අසුරපුරමෙව ගච්ඡන්ති.

දක්ඛිණෙනාභිමුඛාති දක්ඛිණාමුඛා හුත්වා. අපදං වධිත්වාති නිප්පදං නිරවසෙසං වධිත්වා. අදස්සනං ගතොති මාරොපි වට්ටපාදකං කත්වා රූපාවචරචතුත්ථජ්ඣානං සමාපන්නස්ස චිත්තං ජානාති, තදෙව විපස්සනාපාදකං කත්වා සමාපන්නස්ස චිත්තං ජානාති. අරූපාවචරසමාපත්ති පන වට්ටපාදා වා හොතු විපස්සනාපාදා වා, තං සමාපන්නස්ස මාරො චිත්තං න ජානාති. තෙන වුත්තං – ‘‘අදස්සනං ගතො පාපිමතො’’ති.

9. නාගසුත්තවණ්ණනා

40. නවමෙ ආරඤ්ඤකස්සාති අරඤ්ඤවාසිනො. ගොචරපසුතස්සාති ගොචරග්ගහණත්ථාය ගච්ඡන්තස්ස. හත්ථිකලභාති මහන්තා මහන්තා නාගා. හත්ථිච්ඡාපාති තරුණපොතකා. ඔභග්ගොභග්ගන්ති නාමෙත්වා නාමෙත්වා ඨපිතං. ඔගාහං ඔතිණ්ණස්සාති ඔගාහිතබ්බත්තා ඔගාහන්ති ලද්ධනාමං උදකතිත්ථං ඔතිණ්ණස්ස. ඔගාහා උත්තිණ්ණස්සාති උදකතිත්ථතො උත්තිණ්ණස්ස. වූපකට්ඨොති වූපකට්ඨො හුත්වා. ඉදානි යස්මා දසබලස්ස හත්ථිනාගෙන කිච්චං නත්ථි, සාසනෙ පන තංසරික්ඛකං පුග්ගලං දස්සෙතුං ඉදමාහටං, තස්මා තං පුග්ගලං දස්සෙන්තො එවමෙව ඛොතිආදිමාහ.

10. තපුස්සසුත්තවණ්ණනා

41. දසමෙ මල්ලෙසූති මල්ලරට්ඨෙ. ඉධෙව තාව ත්වං, ආනන්ද, හොතීති ඉධ භගවා ‘‘තපුස්සගහපතිනො ඉධ ඨිතෙන ආනන්දෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො භවිස්සති, තතොනිදානං අහං මහන්තං ධම්මපරියායං දෙසෙස්සාමී’’ති ඤත්වා ආහ. උපසඞ්කමීති සො කිර භුත්තපාතරාසො ‘‘දසබලස්ස උපට්ඨානං ගමිස්සාමී’’ති නික්ඛමන්තො දූරතොව ථෙරං දිස්වා යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි. පපාතො විය ඛායති, යදිදං නෙක්ඛම්මන්ති යමිදං පබ්බජ්ජාසඞ්ඛාතං නෙක්ඛම්මං, තං අම්හාකං මහාපපාතො විය ඔගාහිත්වා උපට්ඨාති. නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං පක්ඛන්දතීති පබ්බජ්ජාය චිත්තං ආරම්මණවසෙන පක්ඛන්දති, තදෙව ආරම්මණං කත්වා පසීදති, තදෙව පතිට්ඨාති, පච්චනීකධම්මෙහි ච විමුච්චති. ‘එතං සන්ත’න්ති පස්සතොති එතං නෙක්ඛම්මං සන්තං විගතදරථපරිළාහන්ති එවං පස්සන්තානං භික්ඛූනං. බහුනා ජනෙන විසභාගොති තයිදං බහුනා මහාජනෙන සද්ධිං භික්ඛූනං විසභාගං, අසදිසන්ති අත්ථො.

කථාපාභතන්ති කථාමූලං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං න පක්ඛන්දතීති තස්ස එවං විතක්කෙන්තස්සාපි මය්හං පබ්බජ්ජාය චිත්තං න ඔතරති. ‘‘එතංසන්ත’’න්ති පස්සතොති ‘‘සාධු නෙක්ඛම්ම’’න්ති පරිවිතක්කනවසෙන ‘‘එතං නෙක්ඛම්මං සන්ත’’න්ති පස්සන්තස්සපි. අනාසෙවිතොති න ආසෙවිතො න ඵස්සිතො න සච්ඡිකතො. අධිගම්මාති අධිගන්ත්වා පත්වා සච්ඡිකත්වා. තමාසෙවෙය්යන්ති තං ආනිසංසං සෙවෙය්යං භජෙය්යං. යංමෙති යෙන කාරණෙන මය්හං. අධිගම්මාති අධිගන්ත්වා. ස්වාස්ස මෙ හොති ආබාධොති සො මය්හං ආබාධනට්ඨෙන ආබාධො හොති. අවිතක්කෙ චිත්තං න පක්ඛන්දතීති අවිතක්කවිචාරෙ දුතියජ්ඣානෙ ආරම්මණවසෙන චිත්තං න පක්ඛන්දති. විතක්කෙසූති විතක්කවිචාරෙසු. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

මහාවග්ගො චතුත්ථො.