📜

3. මහාවග්ගො

1. සීහනාදසුත්තවණ්ණනා

21. තතියස්ස පඨමෙ විසමගතෙති විසමට්ඨානෙසු ගොචරෙසු ගතෙ. සඞ්ඝාතං ආපාදෙසින්ති ඝාතං වධං පාපෙසිං. තස්ස හි උස්සන්නතෙජතාය ඛුද්දකෙසු පාණෙසු අනුකම්පා හොති. තස්මා යෙ පටිසත්තුභාවෙන සණ්ඨාතුං සක්ඛිස්සන්ති, යෙ දුබ්බලා පලායිතුකාමා භවිස්සන්ති, තෙ පලායිස්සන්තීති සීහනාදං නදිත්වාව ගොචරාය පක්කමති. තථාගතස්සෙතං අධිවචනන්ති යදි හි සහනතාය හනනතාය ච සීහො, තථාගතො හි සබ්බානි ච ඉට්ඨානිට්ඨානි සහති, සබ්බපරප්පවාදිනො ච වාදානං නිම්මථනෙන හනති. ඉදමස්ස හොති සීහනාදස්මින්ති අයමස්ස සීහනාදො.

තථාගතබලානීති අඤ්ඤෙහි අසාධාරණානි තථාගතස්සෙව බලානි. යථා වා පුබ්බබුද්ධානං බලානි පුඤ්ඤසම්පත්තියා ආගතානි, තථා ආගතබලානීතිපි අත්ථො. තත්ථ දුවිධං තථාගතස්ස බලං කායබලං ඤාණබලං. තෙසු කායබලං හත්ථිකුලානුසාරෙන වෙදිතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං පොරාණෙහි –

‘‘කාලාවකඤ්ච ගඞ්ගෙය්යං, පණ්ඩරං තම්බපිඞ්ගලං;

ගන්ධමඞ්ගලහෙමඤ්ච, උපොසථඡද්දන්තිමෙ දසා’’ති.

ඉමානි දස හත්ථිකුලානි. තත්ථ කාලාවකන්ති පකතිහත්ථිකුලං දට්ඨබ්බං. යං දසන්නං පුරිසානං කායබලං, තං එකස්ස කාලාවකස්ස හත්ථිනො. යං දසන්නං කාලාවකානං බලං, තං එකස්ස ගඞ්ගෙය්යස්ස. යං දසන්නං ගඞ්ගෙය්යානං, තං එකස්ස පණ්ඩරස්ස. යං දසන්නං පණ්ඩරානං, තං එකස්ස තම්බස්ස. යං දසන්නං තම්බානං, තං එකස්ස පිඞ්ගලස්ස. යං දසන්නං පිඞ්ගලානං, තං එකස්ස ගන්ධහත්ථිනො. යං දසන්නං ගන්ධහත්ථීනං, තං එකස්ස මඞ්ගලස්ස. යං දසන්නං මඞ්ගලානං, තං එකස්ස හෙමස්ස. යං දසන්නං හෙමානං, තං එකස්ස උපොසථස්ස. යං දසන්නං උපොසථානං, තං එකස්ස ඡද්දන්තස්ස. යං දසන්නං ඡද්දන්තානං, තං එකස්ස තථාගතස්ස. නාරායනසඞ්ඝාතබලන්තිපි ඉදමෙව වුච්චති . තදෙතං පකතිහත්ථිගණනාය හත්ථීනං කොටිසහස්සානං, පුරිසගණනාය දසන්නං පුරිසකොටිසහස්සානං බලං හොති. ඉදං තාව තථාගතස්ස කායබලං.

ඤාණබලං පන පාළියං තාව ආගතමෙව. දසබලඤාණං, මජ්ඣිමෙ ආගතං චතුවෙසාරජ්ජඤාණං, අට්ඨසු පරිසාසු අකම්පනඤාණං, චතුයොනිපරිච්ඡෙදඤාණං, පඤ්චගතිපරිච්ඡෙදඤාණං, සංයුත්තකෙ (සං. නි. 2.33) ආගතානි තෙසත්තති ඤාණානි සත්තසත්තති ඤාණානීති, එවං අඤ්ඤානිපි අනෙකානි ඤාණබලං නාම. ඉධාපි ඤාණබලමෙව අධිප්පෙතං. ඤාණඤ්හි අකම්පියට්ඨෙන උපත්ථම්භනට්ඨෙන ච බලන්ති වුත්තං.

ආසභංඨානන්ති සෙට්ඨට්ඨානං උත්තමට්ඨානං. ආසභා වා පුබ්බබුද්ධා, තෙසං ඨානන්ති අත්ථො. අපිච ගවසතජෙට්ඨකො උසභො, ගවසහස්සජෙට්ඨකො වසභො. වජසතජෙට්ඨකො වා උසභො, වජසහස්සජෙට්ඨකො වසභො. සබ්බගවසෙට්ඨො සබ්බපරිස්සයසහො සෙතො පාසාදිකො මහාභාරවහො අසනිසතසද්දෙහිපි අසම්පකම්පියො නිසභො, සො ඉධ උසභොති අධිප්පෙතො. ඉදම්පි හි තස්ස පරියායවචනං. උසභස්ස ඉදන්ති ආසභං. ඨානන්ති චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා අචලට්ඨානං. ඉදං පන ආසභං වියාති ආසභං. යථෙව හි නිසභසඞ්ඛාතො උසභො උසභබලෙන සමන්නාගතො චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති, එවං තථාගතොපි දසහි තථාගතබලෙහි සමන්නාගතො චතූහි වෙසාරජ්ජපාදෙහි අට්ඨපරිසපථවිං උප්පීළෙත්වා සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි පච්චත්ථිකෙන පච්චාමිත්තෙන අකම්පියො අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති. එවං තිට්ඨමානො ච තං ආසභං ඨානං පටිජානාති උපගච්ඡති න පච්චක්ඛාති අත්තනි ආරොපෙති. තෙන වුත්තං – ‘‘ආසභං ඨානං පටිජානාතී’’ති.

පරිසාසූති අට්ඨසු පරිසාසු. සීහනාදං නදතීති සෙට්ඨනාදං නදති, අභීතනාදං නදති, සීහනාදසදිසං වා නාදං නදති. තත්රායං උපමා – යථා සීහො සීහබලෙන සමන්නාගතො සබ්බත්ථ විසාරදො විගතලොමහංසො සීහනාදං නදති, එවං තථාගතසීහොපි තථාගතබලෙහි සමන්නාගතො අට්ඨසු පරිසාසු විසාරදො විගතලොමහංසො ‘‘ඉති සක්කායො’’තිආදිනා නයෙන නානාවිධදෙසනාවිලාසසම්පන්නං සීහනාදං නදති. තෙන වුත්තං – ‘‘පරිසාසු සීහනාදං නදතී’’ති.

බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙතීති එත්ථ බ්රහ්මන්ති සෙට්ඨං උත්තමං විසිට්ඨං. චක්කන්ති ධම්මචක්කං. තං පනෙතං දුවිධං හොති පටිවෙධඤාණඤ්චෙව දෙසනාඤාණඤ්ච. තත්ථ පඤ්ඤාපභාවිතං අත්තනො අරියඵලාවහං පටිවෙධඤාණං, කරුණාපභාවිතං සාවකානං අරියඵලාවහං දෙසනාඤාණං. තත්ථ පටිවෙධඤාණං උප්පජ්ජමානං උප්පන්නන්ති දුවිධං. තඤ්හි අභිනික්ඛමනතො යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. තුසිතභවනතො වා යාව මහාබොධිපල්ලඞ්කෙ අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දීපඞ්කරතො වා පට්ඨාය යාව අරහත්තමග්ගා උප්පජ්ජමානං, ඵලක්ඛණෙ උප්පන්නං නාම. දෙසනාඤාණම්පි පවත්තමානං පවත්තන්ති දුවිධං. තඤ්හි යාව අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤස්ස සොතාපත්තිමග්ගා පවත්තමානං, ඵලක්ඛණෙ පවත්තං නාම. තෙසු පටිවෙධඤාණං ලොකුත්තරං, දෙසනාඤාණං ලොකියං. උභයම්පි පනෙතං අඤ්ඤෙහි අසාධාරණං, බුද්ධානංයෙව ඔරසඤාණං.

ඉදානි යෙහි දසහි බලෙහි සමන්නාගතො තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, තානි විත්ථාරතො දස්සෙතුං කතමානි දස? ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතොතිආදිමාහ. තත්ථ ඨානඤ්ච ඨානතොති කාරණඤ්ච කාරණතො. කාරණඤ්හි යස්මා තත්ථ ඵලං තිට්ඨති, තදායත්තවුත්තිතාය උප්පජ්ජති චෙව පවත්තති ච, තස්මා ඨානන්ති වුච්චති. තං භගවා ‘‘යෙ යෙ ධම්මා යෙසං යෙසං ධම්මානං හෙතූ පච්චයා උප්පාදාය, තං තං ඨානං. යෙ යෙ ධම්මා යෙසං යෙසං ධම්මානං න හෙතූ න පච්චයා උප්පාදාය, තං තං අට්ඨාන’’න්ති පජානන්තො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති. අභිධම්මෙ පනෙතං ‘‘තත්ථ කතමං තථාගතස්ස ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණ’’න්තිආදිනා (විභ. 809) නයෙන විත්ථාරිතමෙව. යම්පීති යෙන ඤාණෙන. ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, තථාගතස්සාති ඉදම්පි ඨානාට්ඨානඤාණං තථාගතස්ස තථාගතබලං නාම හොතීති අත්ථො. එවං සබ්බපදෙසු යොජනා වෙදිතබ්බා.

කම්මසමාදානානන්ති සමාදියිත්වා කතානං කුසලාකුසලකම්මානං, කම්මමෙව වා කම්මසමාදානං. ඨානසො හෙතුසොති පච්චයතො චෙව හෙතුතො ච. තත්ථ ගතිඋපධිකාලපයොගා විපාකස්ස ඨානං, කම්මං හෙතු. ඉමස්ස පන ඤාණස්ස විත්ථාරකථා ‘‘අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි ගතිසම්පත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්තී’’තිආදිනා (විභ. 810) නයෙන අභිධම්මෙ ආගතායෙව.

සබ්බත්ථගාමිනින්ති සබ්බගතිගාමිනිඤ්ච අගතිගාමිනිඤ්ච. පටිපදන්ති මග්ගං. යථාභූතං පජානාතීති බහූසුපි මනුස්සෙසු එකමෙව පාණං ඝාතෙන්තෙසු ‘‘ඉමස්ස චෙතනා නිරයගාමිනී භවිස්සති, ඉමස්ස තිරච්ඡානයොනිගාමිනී’’ති ඉමිනා නයෙන එකවත්ථුස්මිම්පි කුසලාකුසලචෙතනාසඞ්ඛාතානං පටිපත්තීනං අවිපරීතතො සභාවං ජානාති. ඉමස්සපි ච ඤාණස්ස විත්ථාරකථා ‘‘තත්ථ කතමං තථාගතස්ස සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො අයං මග්ගො අයං පටිපදා නිරයගාමිනීති පජානාතී’’තිආදිනා (විභ. 811) නයෙන අභිධම්මෙ ආගතායෙව.

අනෙකධාතුන්ති චක්ඛුධාතුආදීහි කාමධාතුආදීහි වා ධාතූහි බහුධාතුං. නානාධාතුන්ති තාසංයෙව ධාතූනං විලක්ඛණතාය නානප්පකාරධාතුං. ලොකන්ති ඛන්ධායතනධාතුලොකං. යථාභූතං පජානාතීති තාසං ධාතූනං අවිපරීතතො සභාවං පටිවිජ්ඣති. ඉදම්පි ඤාණං ‘‘තත්ථ කතමං තථාගතස්ස අනෙකධාතුනානාධාතුලොකං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො ඛන්ධනානත්තං පජානාතී’’තිආදිනා නයෙන අභිධම්මෙ විත්ථාරිතමෙව.

නානාධිමුත්තිකතන්ති හීනාදීහි අධිමුත්තීහි නානාධිමුත්තිකභාවං. ඉදම්පි ඤාණං ‘‘තත්ථ කතමං තථාගතස්ස සත්තානං නානාධිමුත්තිකතං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො පජානාති සන්ති සත්තා හීනාධිමුත්තිකා’’තිආදිනා නයෙන අභිධම්මෙ විත්ථාරිතමෙව.

පරසත්තානන්ති පධානසත්තානං. පරපුග්ගලානන්ති තතො අඤ්ඤෙසං හීනසත්තානං. එකත්ථමෙව වා එතං පදද්වයං, වෙනෙය්යවසෙන ද්විධා වුත්තං. ඉන්ද්රියපරොපරියත්තන්ති සද්ධාදීනං ඉන්ද්රියානං පරභාවඤ්ච අපරභාවඤ්ච, වුද්ධිඤ්ච හානිඤ්චාති අත්ථො. ඉමස්සාපි ඤාණස්ස විත්ථාරකථා ‘‘තත්ථ කතමං තථාගතස්ස පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තං යථාභූතං ඤාණං ? ඉධ තථාගතො සත්තානං ආසයං පජානාතී’’ති (විභ. 814) ආදිනා නයෙන අභිධම්මෙ ආගතායෙව.

ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනන්ති පඨමාදීනං චතුන්නං ඣානානං, ‘‘රූපී රූපානි පස්සතී’’තිආදීනං අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං, සවිතක්කසවිචාරාදීනං තිණ්ණං සමාධීනං, පඨමජ්ඣානසමාපත්තිආදීනඤ්ච නවන්නං අනුපුබ්බසමාපත්තීනං. සංකිලෙසන්ති හානභාගියධම්මං. වොදානන්ති විසෙසභාගියධම්මං. වුට්ඨානන්ති ‘‘වොදානම්පි වුට්ඨානං, තම්හා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨානම්පි වුට්ඨාන’’න්ති (විභ. 828) එවං වුත්තං පගුණජ්ඣානඤ්චෙව භවඞ්ගඵලසමාපත්තියො ච. හෙට්ඨිමං හෙට්ඨිමඤ්හි පගුණජ්ඣානං උපරිමස්ස උපරිමස්ස පදට්ඨානං හොති, තස්මා ‘‘වොදානම්පි වුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. භවඞ්ගෙන පන සබ්බජ්ඣානෙහි වුට්ඨානං හොති, ඵලසමාපත්තියා නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨානං හොති. තං සන්ධාය ච ‘‘තම්හා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨානම්පි වුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. ඉදම්පි ඤාණං ‘‘තත්ථ කතමං තථාගතස්ස ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං ඤාණං? ඣායීති චත්තාරො ඣායී, අත්ථෙකච්චො ඣායී සම්පත්තිංයෙව සමානං විපත්තීති පච්චෙතී’’තිආදිනා (විභ. 828) නයෙන අභිධම්මෙ විත්ථාරිතමෙව. සබ්බඤාණානං විත්ථාරකථාය විනිච්ඡයො සම්මොහවිනොදනියා විභඞ්ගට්ඨකථාය වුත්තො, පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිදිබ්බචක්ඛුඤාණකථා විසුද්ධිමග්ගෙ විත්ථාරිතා, ආසවක්ඛයකථා හෙට්ඨා වුත්තායෙවාති.

තත්ථ පරවාදීකථා හොති ‘‘දසබලඤාණං නාම පාටියෙක්කං ඤාණං නත්ථි, සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණස්සෙවායං පභෙදො’’ති. තං න තථා දට්ඨබ්බං. අඤ්ඤමෙව හි දසබලඤාණං, අඤ්ඤං සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං. දසබලඤාණඤ්හි සකසකකිච්චමෙව ජානාති, සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං තම්පි තතො අවසෙසම්පි ජානාති. දසබලඤාණෙසු හි පඨමං කාරණාකාරණමෙව ජානාති, දුතියං කම්මවිපාකන්තරමෙව, තතියං කම්මපරිච්ඡෙදමෙව, චතුත්ථං ධාතුනානත්තකාරණමෙව, පඤ්චමං සත්තානං අජ්ඣාසයාධිමුත්තිමෙව, ඡට්ඨං ඉන්ද්රියානං තික්ඛමුදුභාවමෙව, සත්තමං ඣානාදීහි සද්ධිං තෙසං සංකිලෙසාදිමෙව, අට්ඨමං පුබ්බෙනිවුත්ථක්ඛන්ධසන්තතිමෙව, නවමං සත්තානං චුතිපටිසන්ධිමෙව, දසමං සච්චපරිච්ඡෙදමෙව. සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං පන එතෙහි ජානිතබ්බඤ්ච තතො උත්තරිඤ්ච පජානාති, එතෙසං පන කිච්චං න සබ්බං කරොති. තඤ්හි ඣානං හුත්වා අප්පෙතුං න සක්කොති, ඉද්ධි හුත්වා විකුබ්බිතුං න සක්කොති, මග්ගො හුත්වා කිලෙසෙ ඛෙපෙතුං න සක්කොති.

අපිච පරවාදී එවං පුච්ඡිතබ්බො ‘‘දසබලඤාණං නාමෙතං සවිතක්කසවිචාරං අවිතක්කවිචාරමත්තං අවිතක්කඅවිචාරං, කාමාවචරං රූපාවචරං අරූපාවචරං, ලොකියං ලොකුත්තර’’න්ති. ජානන්තො ‘‘පටිපාටියා සත්ත ඤාණානි සවිතක්කසවිචාරානී’’ති වක්ඛති, ‘‘තතො පරානි ද්වෙ අවිතක්කඅවිචාරානී’’ති වක්ඛති. ‘‘ආසවක්ඛයඤාණං සියා සවිතක්කසවිචාරං සියා අවිතක්කවිචාරමත්තං, සියා අවිතක්කඅවිචාර’’න්ති වක්ඛති . තථා ‘‘පටිපාටියා සත්ත කාමාවචරානි, තතො ද්වෙ රූපාවචරානි, අවසානෙ එකං ලොකුත්තර’’න්ති වක්ඛති. ‘‘සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං පන සවිතක්කසවිචාරමෙව ලොකියමෙවා’’ති වක්ඛති.

එවමෙත්ථ අනුපදවණ්ණනං ඤත්වා ඉදානි යස්මා තථාගතො පඨමංයෙව ඨානාට්ඨානඤාණෙන වෙනෙය්යසත්තානං ආසවක්ඛයාධිගමස්ස චෙව අනධිගමස්ස ච ඨානාට්ඨානභූතං කිලෙසාවරණාභාවං පස්සති ලොකියසම්මාදිට්ඨිට්ඨානාදිදස්සනතො නියතමිච්ඡාදිට්ඨිට්ඨානාභාවදස්සනතො ච. අථ නෙසං කම්මවිපාකඤාණෙන විපාකාවරණාභාවං පස්සති තිහෙතුකප්පටිසන්ධිදස්සනතො, සබ්බත්ථගාමිනිපටිපදාඤාණෙන කම්මාවරණාභාවං පස්සති ආනන්තරියකම්මාභාවදස්සනතො. එවමනාවරණානං අනෙකධාතුනානාධාතුඤාණෙන අනුකූලධම්මදෙසනත්ථං චරියාවිසෙසං පස්සති ධාතුවෙමත්තදස්සනතො. අථ නෙසං නානාධිමුත්තිකතඤාණෙන අධිමුත්තිං පස්සති පයොගං අනාදියිත්වාපි අධිමුත්තිවසෙන ධම්මදෙසනත්ථං. අථෙවං දිට්ඨාධිමුත්තීනං යථාසත්ති යථාබලං ධම්මං දෙසෙතුං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තිඤාණෙන ඉන්ද්රියපරොපරියත්තං පස්සති සද්ධාදීනං තික්ඛමුදුභාවදස්සනතො. එවං පරිඤ්ඤාතින්ද්රියපරොපරියත්තා පන තෙ සචෙ දූරෙ හොන්ති, අථ ඣානාදිඤාණෙන ඣානාදීසු වසීභූතත්තා ඉද්ධිවිසෙසෙන තෙ ඛිප්පං උපගච්ඡති. උපගන්ත්වා ච නෙසං පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණෙන පුබ්බජාතිභවං, දිබ්බචක්ඛානුභාවතො පත්තබ්බෙන චෙතොපරියඤාණෙන සම්පති චිත්තවිසෙසං පස්සන්තො ආසවක්ඛයඤාණානුභාවෙන ආසවක්ඛයගාමිනියා පටිපදාය විගතසම්මොහත්තා ආසවක්ඛයාය ධම්මං දෙසෙති. තස්මා ඉමිනානුක්කමෙන ඉමානි බලානි වුත්තානීති වෙදිතබ්බානි.

2. අධිවුත්තිපදසුත්තවණ්ණනා

22. දුතියෙ යෙ තෙ ධම්මාති යෙ තෙ දසබලඤාණං සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණධම්මා. අධිවුත්තිපදානන්ති අධිවචනපදානං, ඛන්ධායතනධාතුධම්මානන්ති අත්ථො. අධිවුත්තියොති හි අධිවචනානි වුච්චන්ති, තෙසං යෙ පදභූතා දෙසනාය පදට්ඨානත්තා. අතීතා බුද්ධාපි හි එතෙ ධම්මෙ කථයිංසු, අනාගතාපි එතෙව කථයිස්සන්ති. තස්මා ඛන්ධාදයො අධිවුත්තිපදානි නාම. තෙසං අධිවුත්තිපදානං. අථ වා භූතමත්ථං අභිභවිත්වා යථාසභාවතො අග්ගහෙත්වා වත්තනතො අධිවුත්තියොති දිට්ඨියො වුච්චන්ති, අධිවුත්තීනං පදානි අධිවුත්තිපදානි, දිට්ඨිදීපකානි වචනානීති අත්ථො. තෙසං අධිවුත්තිපදානං දිට්ඨිවොහාරානං. අභිඤ්ඤා සච්ඡිකිරියායාති ජානිත්වා පච්චක්ඛකරණත්ථාය. විසාරදොති ඤාණසොමනස්සප්පත්තො. තත්ථාති තෙසු ධම්මෙසු තෙසං තෙසං තථා තථා ධම්මං දෙසෙතුන්ති තෙසං තෙසං දිට්ඨිගතිකානං වා ඉතරෙසං වා ආසයං ඤත්වා තථා තථා ධම්මං දෙසෙතුං. හීනං වා හීනන්ති ඤස්සතීති හීනං වා ධම්මං ‘‘හීනො ධම්මො’’ති ජානිස්සති. ඤාතෙය්යන්ති ඤාතබ්බං. දට්ඨෙය්යන්ති දට්ඨබ්බං. සච්ඡිකරෙය්යන්ති සච්ඡිකාතබ්බං. තත්ථතත්ථ යථාභූතඤාණන්ති තෙසු තෙසු ධම්මෙසු යථාසභාවඤාණං. ඉමිනා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං දස්සෙති. එවං සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං දස්සෙත්වා පුන දසබලඤාණං දස්සෙන්තො දසයිමානීතිආදිමාහ. දසබලඤාණම්පි හි තත්ථ තත්ථ යථාභූතඤාණමෙවාති.

3. කායසුත්තවණ්ණනා

23. තතියෙ ආපන්නො හොති කඤ්චිදෙව දෙසන්ති කඤ්චි ආපත්තිකොට්ඨාසං ආපන්නො හොති. අනුවිච්චාති අනුපවිසිත්වා පරියොගාහෙත්වා. කායදුච්චරිතන්ති තිවිධං කායදුච්චරිතං. වචීදුච්චරිතන්ති චතුබ්බිධං වචීදුච්චරිතං. පාපිකා ඉස්සාති ලාමිකා උසූයා. පඤ්ඤාය දිස්වාති සහවිපස්සනාය මග්ගපඤ්ඤාය පස්සිත්වා පස්සිත්වා පහාතබ්බා. ඉජ්ඣතීති සමිජ්ඣති. උපවාසස්සාති නිස්සාය උපසඞ්කමිත්වා වසන්තස්ස. අභිභුය්යාති අජ්ඣොත්ථරිත්වා මද්දිත්වා. ඉරීයතීති වත්තති. ඉමස්මිං සුත්තෙ සහවිපස්සනාය මග්ගො කථිතො.

4. මහාචුන්දසුත්තවණ්ණනා

24. චතුත්ථෙ ජානාමිමං ධම්මන්ති ඉමිනා ඤාණවාදස්ස වදනාකාරො වුත්තො. භාවිතකායොම්හීතිආදීහි භාවනාවාදස්ස. තතියවාරෙ ද්වෙපි වාදා එකතො වුත්තා, තයොපි චෙතෙ අරහත්තමෙව පටිජානන්ති. අඩ්ඪවාදං වදෙය්යාති අඩ්ඪොහමස්මීති වාදං වදෙය්ය. උපනීහාතුන්ති නීහරිත්වා දාතුං.

5. කසිණසුත්තවණ්ණනා

25. පඤ්චමෙ සකලට්ඨෙන කසිණානි, තදාරම්මණානං ධම්මානං ඛෙත්තට්ඨෙන අධිට්ඨානට්ඨෙන වා ආයතනානීති කසිණායතනානි. උද්ධන්ති උපරි ගගණතලාභිමුඛං. අධොති හෙට්ඨා භූමිතලාභිමුඛං. තිරියන්ති ඛෙත්තමණ්ඩලං විය සමන්තා පරිච්ඡින්දිත්වා. එකච්චො හි උද්ධමෙව කසිණං වඩ්ඪෙති, එකච්චො අධො, එකච්චො සමන්තතො. තෙන තෙන වා කාරණෙන එවං පසාරෙති ආලොකමිව රූපදස්සනකාමො. තෙන වුත්තං – ‘‘පථවීකසිණමෙකො සඤ්ජානාති උද්ධං අධො තිරිය’’න්ති. අද්වයන්ති ඉදං පන එකස්ස අඤ්ඤභාවානුපගමනත්ථං වුත්තං. යථා හි උදකං පවිට්ඨස්ස සබ්බදිසාසු උදකමෙව හොති න අඤ්ඤං, එවමෙව පථවීකසිණං පථවීකසිණමෙව හොති. නත්ථි තස්ස අඤ්ඤකසිණසම්භෙදොති. එසෙව නයො සබ්බත්ථ. අප්පමාණන්ති ඉදං තස්ස තස්ස ඵරණඅප්පමාණවසෙන වුත්තං. තඤ්හි චෙතසා ඵරන්තො සකලමෙව ඵරති, ‘‘අයමස්ස ආදි, ඉදං මජ්ඣ’’න්ති පමාණං න ගණ්හාති. විඤ්ඤාණකසිණන්ති චෙත්ථ කසිණුග්ඝාටිමාකාසෙ පවත්තවිඤ්ඤාණං. තත්ථ කසිණවසෙන කසිණුග්ඝාටිමාකාසෙ, කසිණුග්ඝාටිමාකාසවසෙන තත්ථ පවත්තවිඤ්ඤාණෙ උද්ධංඅධොතිරියතා වෙදිතබ්බා. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, කම්මට්ඨානභාවනානයෙන පනෙතානි පථවීකසිණාදීනි විත්ථාරතො විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.51 ආදයො) වුත්තානෙව.

6. කාළීසුත්තවණ්ණනා

26. ඡට්ඨෙ කුමාරිපඤ්හෙසූති කුමාරීනං මාරධීතානං පුච්ඡාසු. අත්ථස්සපත්තිං හදයස්ස සන්තින්ති ද්වීහිපි පදෙහි අරහත්තමෙව කථිතං. සෙනන්ති රාගාදිකිලෙසසෙනං. පියසාතරූපන්ති පියජාතිකෙසු ච සාතජාතිකෙසු ච වත්ථූසු උප්පජ්ජනතො එවංලද්ධනාමං. එකොහං ඣායං සුඛමනුබොධින්ති එවං කිලෙසසෙනං ජිනිත්වා අහං එකකොව ඣායන්තො සුඛං අනුබුජ්ඣිං සච්ඡිඅකාසිං. සක්ඛින්ති සක්ඛිභාවප්පත්තං ධම්මසක්ඛිං. න සම්පජ්ජති කෙනචි මෙති මය්හං කෙනචි සද්ධිං මිත්තධම්මො නාම නත්ථි. පථවීකසිණසමාපත්තිපරමා ඛො, භගිනි, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා අත්ථොති අභිනිබ්බත්තෙසුන්ති පථවීකසිණසමාපත්තිපරමො උත්තමො අත්ථොති ගහෙත්වා අභිනිබ්බත්තෙසුං. යාවතා ඛො, භගිනි, පථවීකසිණසමාපත්තිපරමතාති යත්තකා පථවීකසිණසමාපත්තියා උත්තමකොටි. තදභිඤ්ඤාසි භගවාති තං භගවා අභිඤ්ඤාපඤ්ඤාය අභිඤ්ඤාසි. අස්සාදමද්දසාති සමුදයසච්චං අද්දස. ආදීනවමද්දසාති දුක්ඛසච්චං අද්දස. නිස්සරණමද්දසාති නිරොධසච්චං අද්දස. මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනමද්දසාති මග්ගසච්චං අද්දස. අත්ථස්ස පත්තීති එතෙසං චතුන්නං සච්චානං දිට්ඨත්තා අරහත්තසඞ්ඛාතස්ස අත්ථස්ස පත්ති, සබ්බදරථපරිළාහවූපසන්තතාය හදයස්ස සන්තීති.

7. පඨමමහාපඤ්හසුත්තවණ්ණනා

27. සත්තමෙ අභිජානාථාති අභිජානිත්වා පච්චක්ඛං කත්වා විහරථ. අභිඤ්ඤායාති අභිජානිත්වා. ඉධාති ඉමාය. ධම්මදෙසනාය වා ධම්මදෙසනන්ති යදිදං සමණස්ස ගොතමස්ස ධම්මදෙසනාය සද්ධිං අම්හාකං ධම්මදෙසනං, අම්හාකං වා ධම්මදෙසනාය සද්ධිං සමණස්ස ගොතමස්ස ධම්මදෙසනං ආරබ්භ නානාකරණං වුච්චෙථ, තං කිං නාමාති වදන්ති. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. ඉති තෙ මජ්ඣෙ භින්නසුවණ්ණං විය සාසනෙන සද්ධිං අත්තනො ලද්ධිං වචනමත්තෙන සමධුරං ඨපයිංසු. නෙව අභිනන්දිංසූති ‘‘එවමෙත’’න්ති න සම්පටිච්ඡිංසු. නප්පටික්කොසිංසූති ‘‘න ඉදං එව’’න්ති නප්පටිසෙධෙසුං. කස්මා? තෙ කිර ‘‘තිත්ථියා නාම අන්ධසදිසා ජානිත්වා වා අජානිත්වා වා කථෙය්යු’’න්ති නාභිනන්දිංසු.

නසම්පායිස්සන්තීති සම්පාදෙත්වා කථෙතුං න සක්ඛිස්සන්ති. උත්තරි ච විඝාතන්ති අසම්පාදනතො උත්තරිම්පි දුක්ඛං ආපජ්ජිස්සන්ති. සම්පාදෙත්වා කථෙතුං අසක්කොන්තානඤ්හි දුක්ඛං උප්පජ්ජති. යථා තං, භික්ඛවෙ, අවිසයස්මින්ති එත්ථ ච තන්ති නිපාතමත්තං. යථාති කාරණවචනං, යස්මා අවිසයෙ පඤ්හං පුච්ඡිතා හොන්තීති අත්ථො. ඉතො වා පන සුත්වාති ඉතො වා පන මම සාසනතො සුත්වා. ඉතොති තථාගතතොපි තථාගතසාවකතොපි. ආරාධෙය්යාති පරිතොසෙය්ය, අඤ්ඤථා ආරාධනං නාම නත්ථීති දස්සෙති.

එකධම්මෙති එකස්මිං ධම්මෙ. ඉමිනා උද්දෙසො දස්සිතො. පරතො කතමස්මිං එකධම්මෙති ඉමිනා පඤ්හො දස්සිතො. සබ්බෙ සත්තා ආහාරට්ඨිතිකාති ඉදං පනෙත්ථ වෙය්යාකරණං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. සම්මා නිබ්බින්දමානොතිආදීසු පන සම්මා හෙතුනා නයෙන නිබ්බිදානුපස්සනාය නිබ්බින්දන්තො උක්කණ්ඨන්තො, විරාගානුපස්සනාය විරජ්ජන්තො, පටිසඞ්ඛානුපස්සනාය මුච්චනස්ස උපායං කත්වා විමුච්චමානො, අධිමොක්ඛවසෙන වා විමුච්චමානො සන්නිට්ඨානං කුරුමානොති අත්ථො. උදයබ්බයෙහි පරිච්ඡින්දිත්වා පුබ්බන්තාපරන්තදස්සනෙන සම්මා පරියන්තදස්සාවී. සම්මදත්ථං අභිසමෙච්චාති සම්මා සභාගත්ථං ඤාණෙන අභිසමාගන්ත්වා. දුක්ඛස්සන්තකරො හොතීති සකලවට්ටදුක්ඛස්ස පරියන්තං පරිවටුමං කරො හොති.

සබ්බෙ සත්තාති කාමභවාදීසු එකවොකාරභවාදීසු ච සබ්බභවෙසු සබ්බෙ සත්තා. ආහාරට්ඨිතිකාති ආහාරතො ඨිති එතෙසන්ති ආහාරට්ඨිතිකා. ඉති සබ්බසත්තානම්පි ඨිතිහෙතු ආහාරො නාම එකො ධම්මො, තස්මිං එකධම්මෙ. නනු ච එවං සන්තෙ යං වුත්තං – ‘‘අසඤ්ඤසත්තා දෙවා අහෙතුකා අනාහාරා අඵස්සකා’’තිආදි (විභ. 1017), තං විරුජ්ඣතීති. න විරුජ්ඣති. තෙසඤ්හි ඣානං ආහාරො හොති. එවං සන්තෙපි ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරා’’ති (සං. නි. 2.11) ඉදං විරුජ්ඣතීති. ඉදම්පි න විරුජ්ඣති. එතස්මිඤ්හි සුත්තෙ නිප්පරියායෙන ආහාරලක්ඛණා ධම්මා ආහාරාති වුත්තා, ඉධ පන පරියායෙන පච්චයො ආහාරොති වුත්තො. සබ්බධම්මානඤ්හි පච්චයො ලද්ධුං වට්ටති. සො ච යං යං ඵලං ජනෙති, තං තං ආහරති නාම. තස්මා ආහාරොති වුච්චති. තෙනෙවාහ – ‘‘අවිජ්ජම්පාහං, භික්ඛවෙ, සාහාරං වදාමි, නො අනාහාරං. කො ච, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජාය ආහාරො? පඤ්ච නීවරණාතිස්ස වචනීය’’න්ති (අ. නි. 10.61). අයං ඉධ අධිප්පෙතො. එතස්මිඤ්හි පච්චයාහාරෙ ගහිතෙ පරියායාහාරොපි නිප්පරියායාහාරොපි සබ්බො ගහිතොව හොති.

තත්ථ අසඤ්ඤීභවෙ පච්චයාහාරො ලබ්භති. අනුප්පන්නෙ හි බුද්ධෙ තිත්ථායතනෙ පබ්බජිතා වායොකසිණෙ පරිකම්මං කත්වා චතුත්ථජ්ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා තතො වුට්ඨාය ‘‘ධි චිත්තං, ධි වතෙතං චිත්තං, චිත්තස්ස නාම අභාවොයෙව සාධු. චිත්තඤ්හි නිස්සාය වධබන්ධාදිපච්චයං දුක්ඛං උප්පජ්ජති. චිත්තෙ අසති නත්ථෙත’’න්ති ඛන්තිං රුචිං උප්පාදෙත්වා අපරිහීනජ්ඣානා කාලං කත්වා අසඤ්ඤීභවෙ නිබ්බත්තන්ති. යො යස්ස ඉරියාපථො මනුස්සලොකෙ පණිහිතො අහොසි, සො තෙන ඉරියාපථෙන නිබ්බත්තිත්වා චිත්තරූපසදිසො හුත්වා පඤ්ච කප්පසතානි තිට්ඨති. එත්තකං අද්ධානං සයිතො විය හොති. එවරූපානම්පි සත්තානං පච්චයාහාරො ලබ්භති. තෙ හි යං ඣානං භාවෙත්වා නිබ්බත්තා, තදෙව නෙසං පච්චයො හොති. යථා ජියාවෙගෙන ඛිත්තසරො යාව ජියාවෙගො අත්ථි, තාව ගච්ඡති. එවං යාව ඣානපච්චයො අත්ථි, තාව තිට්ඨන්ති. තස්මිං නිට්ඨිතෙ ඛීණවෙගො විය සරො පතන්ති. චවනකාලෙ ච තෙසං සො රූපකායො අන්තරධායති, කාමාවචරසඤ්ඤා උප්පජ්ජති, තෙන සඤ්ඤුප්පාදෙන තෙ දෙවා තම්හා කායා චුතාති පඤ්ඤායන්ති.

යෙ පන තෙ නෙරයිකා නෙව වුට්ඨානඵලූපජීවී, න පුඤ්ඤඵලූපජීවීති වුත්තා, තෙසං කො ආහාරොති? තෙසං කම්මමෙව ආහාරො . කිං පඤ්ච ආහාරා අත්ථීති? පඤ්ච, න පඤ්චාති ඉදං න වත්තබ්බං, නනු ‘‘පච්චයො ආහාරො’’ති වුත්තමෙතං. තස්මා යෙන කම්මෙන නිරයෙ නිබ්බත්තන්ති, තදෙව තෙසං ඨිතිපච්චයත්තා ආහාරො හොති. යං සන්ධාය ඉදං වුත්තං – ‘‘න ච තාව කාලං කරොති, යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තී හොතී’’ති (ම. නි. 3.250, 268; අ. නි. 3.36).

කබළීකාරාහාරං ආරබ්භාපි චෙත්ථ විවාදො න කාතබ්බො. මුඛෙ උප්පජ්ජනඛෙළොපි හි තෙසං ආහාරකිච්චං සාධෙති. ඛෙළො හි නිරයෙ දුක්ඛවෙදනීයො හුත්වා පච්චයො හොති, සග්ගෙ සුඛවෙදනියො. ඉති කාමභවෙ නිප්පරියායෙන චත්තාරො ආහාරා, රූපාරූපභවෙසු ඨපෙත්වා අසඤ්ඤෙ සෙසානං තයො, අසඤ්ඤානඤ්චෙව අවසෙසානඤ්ච පච්චයාහාරොති ඉමිනා ආකාරෙන සබ්බෙ සත්තා ආහාරට්ඨිතිකාති වෙදිතබ්බා. තත්ථ චත්තාරො ආහාරො යො වා පන කොචි පච්චයාහාරො දුක්ඛසච්චං, ආහාරසමුට්ඨාපිකා පුරිමතණ්හා සමුදයසච්චං, උභින්නං අප්පවත්ති නිරොධසච්චං, නිරොධප්පජානනා පඤ්ඤා මග්ගසච්චන්ති එවං චතුසච්චවසෙන සබ්බවාරෙසු යොජනා කාතබ්බා.

8. දුතියමහාපඤ්හසුත්තවණ්ණනා

28. අට්ඨමෙ කජඞ්ගලායන්ති එවංනාමකෙ නගරෙ. කජඞ්ගලාති කජඞ්ගලාවාසිනො. මහාපඤ්හෙසූති මහන්තඅත්ථපරිග්ගාහකෙසු පඤ්හෙසු. යථා මෙත්ථ ඛායතීති යථා මෙ එත්ථ උපට්ඨාති. සම්මා සුභාවිතචිත්තොති හෙතුනා නයෙන සුට්ඨු භාවිතචිත්තො. එසො චෙව තස්ස අත්ථොති කිඤ්චාපි භගවතා ‘‘චත්තාරො ධම්මා’’තිආදයො පඤ්හා ‘‘චත්තාරො ආහාරා’’තිආදිනා නයෙන විස්සජ්ජිතා, යස්මා පන චතූසු ආහාරෙසු පරිඤ්ඤාතෙසු චත්තාරො සතිපට්ඨානා භාවිතා හොන්ති, තෙසු ච භාවිතෙසු චත්තාරො ආහාරා පරිඤ්ඤාතාව හොන්ති. තස්මා දෙසනාවිලාසෙන බ්යඤ්ජනමෙවෙත්ථ නානං, අත්ථො පන එකොයෙව. ඉන්ද්රියාදීසුපි එසෙව නයො. තෙන වුත්තං – ‘‘එසො චෙව තස්ස අත්ථො’’ති. අත්ථතො හි උභයම්පෙතං මජ්ඣෙ භින්නසුවණ්ණමිව හොති.

9. පඨමකොසලසුත්තවණ්ණනා

29. නවමෙ යාවතාති යත්තකා. කාසිකොසලාති කාසිකොසලජනපදා. අත්ථෙව අඤ්ඤථත්තන්ති ඨිතස්ස අඤ්ඤථත්තං අත්ථියෙව. අත්ථි විපරිණාමොති මරණම්පි අත්ථියෙව. තස්මිම්පි නිබ්බින්දතීති තස්මිම්පි සම්පත්තිජාතෙ උක්කණ්ඨති. අග්ගෙ විරජ්ජතීති සම්පත්තියා අග්ගෙ කොසලරාජභාවෙ විරජ්ජති. පගෙව හීනස්මින්ති පඨමතරංයෙව හීනෙ ඉත්තරමනුස්සානං පඤ්ච කාමගුණජාතෙ.

මනොමයාති ඣානමනෙන නිබ්බත්තා. බාරාණසෙය්යකන්ති බාරාණසියං උප්පන්නං. තත්ථ කිර කප්පාසොපි මුදු, සුත්තකන්තිකායොපි තන්තවායාපි ඡෙකා, උදකම්පි සුචි සිනිද්ධං. උභතොභාගවිමට්ඨන්ති ද්වීසුපි පස්සෙසු මට්ඨං මුදු සිනිද්ධං ඛායති. චතස්සො පටිපදා ලොකියලොකුත්තරමිස්සිකා කථිතා. සඤ්ඤාසු පඨමා කාමාවචරසඤ්ඤා, දුතියා රූපාවචරසඤ්ඤා, තතියා ලොකුත්තරසඤ්ඤා, චතුත්ථා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා. යස්මා පන සා සඤ්ඤා අග්ගාති ආගතා, තතො පරං සඤ්ඤාපඤ්ඤත්ති නාම නත්ථි, තස්මා අග්ගන්ති වුත්තා.

බාහිරකානන්ති සාසනතො බහිද්ධා පවත්තානං. නොචස්සං නො ච මෙ සියාති සචෙ අහං අතීතෙ න භවිස්සං, එතරහිපි මෙ අයං අත්තභාවො න සියා. න භවිස්සාමි න මෙ භවිස්සතීති සචෙපි අනාගතෙ න භවිස්සාමි, න ච මෙ කිඤ්චි පලිබොධජාතං භවිස්සති. අග්ගෙ විරජ්ජතීති උච්ඡෙදදිට්ඨියං විරජ්ජති. උච්ඡෙදදිට්ඨි හි ඉධ නිබ්බානස්ස සන්තතාය අග්ගන්ති ජාතා.

පරමත්ථවිසුද්ධින්ති උත්තමත්ථවිසුද්ධිං. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා එතං අධිවචනං. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනඤ්හි විපස්සනාපදට්ඨානත්තා අග්ගං නාම ජාතං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං දීඝායුකත්තා. පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානන්ති ඉමස්මිඤ්ඤෙව අත්තභාවෙ පරමනිබ්බානං. අනුපාදා විමොක්ඛොති චතූහි උපාදානෙහි අග්ගහෙත්වා චිත්තස්ස විමොක්ඛො. අරහත්තස්සෙතං නාමං. පරිඤ්ඤන්ති සමතික්කමං. තත්ථ භගවා පඨමජ්ඣානෙන කාමානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤාපෙති, අරූපාවචරෙහි රූපානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤාපෙති, අනුපාදානිබ්බානෙන වෙදනානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤාපෙති. නිබ්බානඤ්හි සබ්බවෙදයිතප්පහානත්තා වෙදනානං පරිඤ්ඤා නාම. අනුපාදාපරිනිබ්බානන්ති අපච්චයපරිනිබ්බානං. ඉදං පන සුත්තං කථෙන්තො භගවා අනභිරතිපීළිතානි පඤ්ච භික්ඛුසතානි දිස්වා තෙසං අනභිරතිවිනොදනත්ථං කථෙසි. තෙපි අනභිරතිං විනොදෙත්වා දෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා සොතාපන්නා හුත්වා අපරභාගෙ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණිංසූති.

10. දුතියකොසලසුත්තවණ්ණනා

30. දසමෙ උය්යොධිකා නිවත්තො හොතීති යුද්ධතො නිවත්තො හොති. ලද්ධාධිප්පායොති මහාකොසලරඤ්ඤා කිර බිම්බිසාරස්ස ධීතරං දෙන්තෙන ද්වින්නං රජ්ජානං අන්තරෙ සතසහස්සුට්ඨානො කාසිගාමො නාම ධීතු දින්නො . අජාතසත්තුනා පිතරි මාරිතෙ මාතාපිස්ස රඤ්ඤො වියොගසොකෙන නචිරස්සෙව මතා. තතො රාජා පසෙනදිකොසලො ‘‘අජාතසත්තුනා මාතාපිතරො මාරිතා, මම පිතු සන්තකො ගාමො’’ති තස්සත්ථාය අට්ටං කරොති, අජාතසත්තුපි ‘‘මම මාතු සන්තකො’’ති තස්ස ගාමස්සත්ථාය. ද්වෙපි මාතුලභාගිනෙය්යා චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා යුජ්ඣිංසු. තත්ථ පසෙනදිකොසලො ද්වෙ වාරෙ අජාතසත්තුනා පරාජිතො නගරමෙව පාවිසි. තතියවාරෙ ‘‘කථං නු ඛො මෙ ජයො භවෙය්යා’’ති උපස්සුතිවසෙන යුජ්ඣිතබ්බාකාරං ඤත්වා බ්යූහං රචයිත්වා උභොහි පස්සෙහි පරික්ඛිපිත්වා අජාතසත්තුං ගණ්හි. තාවදෙව ජයාධිප්පායස්ස ලද්ධත්තා ලද්ධාධිප්පායො නාම අහොසි.

යෙනආරාමො තෙන පායාසීති බහිනගරෙ ජයඛන්ධාවාරං නිවෙසෙත්වා ‘‘යාව නගරං අලඞ්කරොන්ති, තාව දසබලං වන්දිස්සාමි. නගරං පවිට්ඨකාලතො පට්ඨාය හි පපඤ්චො හොතී’’ති අමච්චගණපරිවුතො යෙනාරාමො තෙන පායාසි, ආරාමං පාවිසි. කස්මිං කාලෙ පාවිසීති? පිණ්ඩපාතප්පටික්කන්තානං භික්ඛූනං ඔවාදං දත්වා සම්මාසම්බුද්ධෙ ගන්ධකුටිං පවිට්ඨෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ඔවාදං සම්පටිච්ඡිත්වා අත්තනො අත්තනො රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානානි ගතෙ. චඞ්කමන්තීති කස්මිං සමයෙ චඞ්කමන්ති? පණීතභොජනපච්චයස්ස ථිනමිද්ධස්ස විනොදනත්ථං, දිවා පධානිකා වා තෙ. තාදිසානඤ්හි පච්ඡාභත්තං චඞ්කමිත්වා න්හත්වා සරීරං උතුං ගාහාපෙත්වා නිසජ්ජ සමණධම්මං කරොන්තානං චිත්තං එකග්ගං හොති. යෙ තෙ භික්ඛූති සො කිර ‘‘කහං සත්ථා කහං සුගතොති පරිවෙණෙන පරිවෙණං ආගන්ත්වා පුච්ඡිත්වාව පවිසිස්සාමී’’ති විලොකෙන්තො අරඤ්ඤහත්ථී විය මහාචඞ්කමෙ චඞ්කමමානෙ පංසුකූලිකෙ භික්ඛූ දිස්වා තෙසං සන්තිකං අගමාසි. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. දස්සනකාමාති පස්සිතුකාමා. විහාරොති ගන්ධකුටිං සන්ධාය ආහංසු. අතරමානොති අතුරිතො, සණිකං පදපමාණට්ඨානෙ පදං නික්ඛිපන්තො වත්තං කත්වා සුසම්මට්ඨං මුත්තජාලසින්දුවාරසදිසං වාලුකං අවිනාසෙන්තොති අත්ථො. ආලින්දන්ති පමුඛං. අග්ගළන්ති කවාටං. උක්කාසිත්වාති උක්කාසිතසද්දං කත්වා. ආකොටෙහීති අග්ගනඛෙන ඊසකං කුඤ්චිකාඡිද්දසමීපෙ කොටෙහීති වුත්තං හොති. ද්වාරං කිර අතිඋපරි අමනුස්සා, අතිහෙට්ඨා දීඝජාතිකා කොටෙන්ති. තථා අකොටෙත්වා මජ්ඣෙ ඡිද්දසමීපෙ කොටෙතබ්බන්ති ඉදං ද්වාරකොටනවත්තන්ති වදන්ති. විවරි භගවා ද්වාරන්ති න භගවා උට්ඨාය ද්වාරං විවරති, විවරතූති පන හත්ථං පසාරෙති. තතො ‘‘භගවා තුම්හෙහි අනෙකකප්පකොටීසු දානං දදමානෙහි න සහත්ථා ද්වාරවිවරණකම්මං කත’’න්ති සයමෙව ද්වාරං විවටං. තං පන යස්මා භගවතො මනෙන විවටං, තස්මා ‘‘විවරි භගවා ද්වාර’’න්ති වත්තුං වට්ටති.

මෙත්තූපහාරන්ති මෙත්තාසම්පයුත්තං කායිකවාචසිකඋපහාරං. කතඤ්ඤුතන්ති අයඤ්හි රාජා පුබ්බෙ ථූලසරීරො අහොසි, දොණපාකං භුඤ්ජති. අථස්ස භගවා දිවසෙ දිවසෙ ථොකං ථොකං හාපනත්ථාය –

‘‘මනුජස්ස සදා සතීමතො,

මත්තං ජානතො ලද්ධභොජනෙ;

තනුකස්ස භවන්ති වෙදනා,

සණිකං ජීරති ආයුපාලය’’න්ති. (සං. නි. 1.124) –

ඉමං ඔවාදං අදාසි. සො ඉමස්මිං ඔවාදෙ ඨත්වා දිවසෙ දිවසෙ ථොකං ථොකං හාපෙත්වා අනුක්කමෙන නාළිකොදනපරමතාය සණ්ඨාසි, ගත්තානිපිස්ස තනූනි ථිරානි ජාතානි. තං භගවතා කතං උපකාරං සන්ධාය ‘‘කතඤ්ඤුතං ඛො අහං, භන්තෙ, කතවෙදිතං සම්පස්සමානො’’ති ආහ. අරියෙ ඤායෙති සහවිපස්සනකෙ මග්ගෙ. වුද්ධසීලොති වඩ්ඪිතසීලො. අරියසීලොති අපොථුජ්ජනිකෙහි සීලෙහි සමන්නාගතො. කුසලසීලොති අනවජ්ජෙහි සීලෙහි සමන්නාගතො. ආරඤ්ඤකොති ජායමානොපි අරඤ්ඤෙ ජාතො, අභිසම්බුජ්ඣමානොපි අරඤ්ඤෙ අභිසම්බුද්ධො, දෙවවිමානකප්පාය ගන්ධකුටියා වසන්තොපි අරඤ්ඤෙයෙව වසීති දස්සෙන්තො එවමාහ. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

මහාවග්ගො තතියො.