📜

(7) 2. යමකවග්ගො

1. අවිජ්ජාසුත්තාදිවණ්ණනා

61-62. දුතියස්ස පඨමෙ සාහාරන්ති සපච්චයං. විජ්ජාවිමුත්තින්ති ඵලඤාණඤ්චෙව සෙසසම්පයුත්තධම්මෙ ච. බොජ්ඣඞ්ගාති මග්ගබොජ්ඣඞ්ගා. දුතියෙ භවතණ්හායාති භවපත්ථනාය. එවං ද්වීසුපි සුත්තෙසු වට්ටමෙව කථිතං, වට්ටඤ්චෙත්ථ පඨමෙ සුත්තෙ අවිජ්ජාමූලකං වට්ටං කථිතං, දුතියෙ තණ්හාමූලකං.

3-4. නිට්ඨඞ්ගතසුත්තාදිවණ්ණනා

63-64. තතියෙ නිට්ඨං ගතාති නිබ්බෙමතිකා. ඉධ නිට්ඨාති ඉමස්මිංයෙව ලොකෙ පරිනිබ්බානං. ඉධ විහායාති ඉමං ලොකං විජහිත්වා සුද්ධාවාසබ්රහ්මලොකං. චතුත්ථෙ අවෙච්චප්පසන්නාති අචලප්පසාදෙන සම්පන්නා. සොතාපන්නාති අරියමග්ගසොතං ආපන්නා.

5-7. පඨමසුඛසුත්තාදිවණ්ණනා

65-67. පඤ්චමෙ වට්ටමූලකං සුඛදුක්ඛං පුච්ඡිතං, ඡට්ඨෙ සාසනමූලකං. සත්තමෙ නළකපානන්ති අතීතෙ බොධිසත්තස්ස ඔවාදෙ ඨත්වා වානරයූථෙන නළෙහි උදකස්ස පීතට්ඨානෙ මාපිතත්තා එවංලද්ධනාමො නිගමො. තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතන්ති යං යං දිසං අනුවිලොකෙති, තත්ථ තත්ථ තුණ්හීභූතමෙව. අනුවිලොකෙත්වාති තතො තතො විලොකෙත්වා. පිට්ඨි මෙ ආගිලායතීති කස්මා ආගිලායති? භගවතො හි ඡ වස්සානි මහාපධානං පදහන්තස්ස මහන්තං කායදුක්ඛං අහොසි, අථස්ස අපරභාගෙ මහල්ලකකාලෙ පිට්ඨිවාතො උප්පජ්ජි. උපාදින්නකසරීරස්ස ඨානනිසජ්ජාදීහි අප්පමත්තකෙන ආබාධෙන න සක්කා කෙනචි භවිතුං. තං ගහෙත්වාපි ථෙරස්ස ඔකාසකරණත්ථං එවමාහ. සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤාපෙත්වා එකමන්තෙ පතිරූපට්ඨානෙ පඤ්ඤත්තස්ස කප්පියමඤ්චස්ස උපරි අත්ථරිත්වා.

9-10. කථාවත්ථුසුත්තද්වයවණ්ණනා

69-70. නවමෙ තිරච්ඡානකථන්ති අනිය්යානිකත්තා සග්ගමොක්ඛමග්ගානං තිරච්ඡානභූතං කථං. තත්ථ රාජානං ආරබ්භ ‘‘මහාසම්මතො මන්ධාතා ධම්මාසොකො එවංමහානුභාවො’’තිආදිනා නයෙන පවත්තකථා රාජකථා. එස නයො චොරකථාදීසු. තෙසු ‘‘අසුකො රාජා අභිරූපො දස්සනීයො’’තිආදිනා ගෙහසිතකථාව තිරච්ඡානකථා හොති, ‘‘සොපි නාම එවංමහානුභාවො ඛයං ගතො’’ති එවං පවත්තා පන කම්මට්ඨානභාවෙ තිට්ඨති. චොරෙසුපි ‘‘මූලදෙවො එවංමහානුභාවො, මෙඝදෙවො එවංමහානුභාවො’’ති තෙසං කම්මං පටිච්ච ‘‘අහො සූරා’’ති ගෙහසිතකථාව තිරච්ඡානකථා. යුද්ධෙසුපි භාරතයුද්ධාදීසු ‘‘අසුකෙන අසුකො එවං මාරිතො එවං විද්ධො’’ති කම්මස්සාදවසෙනෙව කථා තිරච්ඡානකථා, ‘‘තෙපි නාම ඛයං ගතා’’ති එවං පවත්තා පන සබ්බත්ථ කම්මට්ඨානමෙව හොති. අපිච අන්නාදීසු ‘‘එවං වණ්ණවන්තං රසවන්තං ඵස්සසම්පන්නං ඛාදිම්හ භුඤ්ජිම්හ පිවිම්හ පරිභුඤ්ජිම්හා’’ති කාමරසස්සාදවසෙන කථෙතුං න වට්ටති, සාත්ථකං පන කත්වා ‘‘පුබ්බෙ එවං වණ්ණාදිසම්පන්නං අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලං ගන්ධං සීලවන්තානං අදම්හ, චෙතියං පූජිම්හා’’ති කථෙතුං වට්ටති.

ඤාතිකථාදීසුපි ‘‘අම්හාකං ඤාතකා සූරා සමත්ථා’’ති වා ‘‘පුබ්බෙ මයං එවං විචිත්රෙහි යානෙහි විචරිම්හා’’ති වා අස්සාදවසෙන වත්තුං න වට්ටති , සාත්ථකං පන කත්වා ‘‘තෙපි නො ඤාතකා ඛයං ගතා’’ති වා ‘‘පුබ්බෙ මයං එවරූපා උපාහනා සඞ්ඝස්ස අදම්හා’’ති වා කථෙතබ්බං. ගාමකථාපි සුනිවිට්ඨදුන්නිවිට්ඨසුභික්ඛදුබ්භික්ඛාදිවසෙන වා ‘‘අසුකගාමවාසිනො සූරා සමත්ථා’’ති වා එවං අස්සාදවසෙනෙව න වට්ටති, සාත්ථකං පන කත්වා ‘‘සද්ධා පසන්නා’’ති වා ‘‘ඛයවයං ගතා’’ති වා වත්තුං වට්ටති. නිගමනගරජනපදකථාසුපි එසෙව නයො.

ඉත්ථිකථාපි වණ්ණසණ්ඨානාදීනි පටිච්ච අස්සාදවසෙන න වට්ටති, ‘‘සද්ධා පසන්නා ඛයං ගතා’’ති එවමෙව වට්ටති. සූරකථාපි ‘‘නන්දිමිත්තො නාම යොධො සූරො අහොසී’’ති අස්සාදවසෙනෙව න වට්ටති, ‘‘සද්ධො අහොසි ඛයං ගතො’’ති එවමෙව වට්ටති. සුරාකථන්ති පාළියං පන අනෙකවිධං මජ්ජකථං අස්සාදවසෙන කථෙතුං න වට්ටති, ආදීනවවසෙනෙව වත්තුං වට්ටති. විසිඛාකථාපි ‘‘අසුකවිසිඛා සුනිවිට්ඨා දුන්නිවිට්ඨා සූරා සමත්ථා’’ති අස්සාදවසෙනෙව න වට්ටති, ‘‘සද්ධා පසන්නා ඛයං ගතා’’ති වට්ටති. කුම්භට්ඨානකථා නාම කූටට්ඨානකථා උදකතිත්ථකථා වුච්චති (දී. නි. අට්ඨ. 1.17; ම. නි. අට්ඨ. 2.223; සං. නි. අට්ඨ. 3.5.1080). කුම්භදාසිකථා වා. සාපි ‘‘පාසාදිකා නච්චිතුං ගායිතුං ඡෙකා’’ති අස්සාදවසෙන න වට්ටති, ‘‘සද්ධා පසන්නා’’තිආදිනා නයෙනෙව වට්ටති.

පුබ්බපෙතකථා නාම අතීතඤාතිකථා. තත්ථ වත්තමානඤාතිකථාසදිසොව විනිච්ඡයො. නානත්තකථා නාම පුරිමපච්ඡිමකථාවිමුත්තා අවසෙසා නානාසභාවා තිරච්ඡානකථා. ලොකක්ඛායිකා නාම ‘‘අයං ලොකො කෙන නිම්මිතො? අසුකෙන නාම නිම්මිතො. කාකො සෙතො අට්ඨීනං සෙතත්තා, බලාකා රත්තා ලොහිතස්ස රත්තත්තා’’තිඑවමාදිකා ලොකායතවිතණ්ඩසල්ලාපකථා. සමුද්දක්ඛායිකා නාම කස්මා සමුද්දො සාගරොති. සාගරදෙවෙන ඛතත්තා සාගරො, ඛතො මෙති හත්ථමුද්දාය නිවෙදිතත්තා සමුද්දොතිඑවමාදිකා නිරත්ථකා සමුද්දක්ඛායනකථා. භවොති වුද්ධි, අභවොති හානි. ඉති භවො ඉති අභවොති යං වා තං වා නිරත්ථකකාරණං වත්වා පවත්තිතකථා ඉතිභවාභවකථා නාම.

තෙජසා තෙජන්ති අත්තනො තෙජසා තෙසං තෙජං. පරියාදියෙය්යාථාති ඛෙපෙත්වා ගහෙත්වා අභිභවෙය්යාථ. තත්රිදං වත්ථු – එකො පිණ්ඩපාතිකො මහාථෙරං පුච්ඡි – ‘‘භන්තෙ, තෙජසා තෙජං පරියාදියමානා භික්ඛූ කිං කරොන්තී’’ති. ථෙරො ආහ – ආවුසො, කිඤ්චිදෙව ආතපෙ ඨපෙත්වා යථා ඡායා හෙට්ඨා න ඔතරති, උද්ධංයෙව ගච්ඡති තථා කරොන්ති. දසමෙ පාසංසානි ඨානානීති පසංසාවහානි කාරණානි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

යමකවග්ගො දුතියො.