📜

(8) 3. ආකඞ්ඛවග්ගො

1. ආකඞ්ඛසුත්තවණ්ණනා

71. තතියස්ස පඨමෙ සම්පන්නසීලාති පරිපුණ්ණසීලා, සීලසමඞ්ගිනො වා හුත්වාති අත්ථො. තත්ථ ද්වීහි කාරණෙහි සම්පන්නසීලතා හොති සීලවිපත්තියා ච ආදීනවදස්සනෙන, සීලසම්පත්තියා ච ආනිසංසදස්සනෙන. තදුභයම්පි විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.9, 21) විත්ථාරිතං. තත්ථ ‘‘සම්පන්නසීලා’’ති එත්තාවතා කිර භගවා චතුපාරිසුද්ධිසීලං උද්දිසිත්වා ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතා’’ති ඉමිනා තත්ථ ජෙට්ඨකසීලං විත්ථාරෙත්වා දස්සෙසීති දීපවිහාරවාසී සුමනත්ථෙරො ආහ. අන්තෙවාසිකො පනස්ස තෙපිටකචූළනාගත්ථෙරො ආහ – උභයත්ථපි පාතිමොක්ඛසංවරොව භගවතා වුත්තො. පාතිමොක්ඛසංවරොයෙව හි සීලං, ඉතරානි පන තීණි සීලන්ති වුත්තට්ඨානං අත්ථීති අනනුජානන්තො වත්වා ආහ – ඉන්ද්රියසංවරො නාම ඡද්වාරාරක්ඛාමත්තකමෙව, ආජීවපාරිසුද්ධි ධම්මෙන සමෙන පච්චයුප්පත්තිමත්තකං, පච්චයසන්නිස්සිතං පටිලද්ධපච්චයෙ ඉදමත්ථන්ති පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජනමත්තකං. නිප්පරියායෙන පාතිමොක්ඛසංවරොව සීලං. යස්ස සො භින්නො, අයං සීසච්ඡින්නො විය පුරිසො හත්ථපාදෙ සෙසානි රක්ඛිස්සතීති න වත්තබ්බො. යස්ස පන සො අරොගො, අයං අච්ඡින්නසීසො විය පුරිසො ජීවිතං සෙසානි පුන පාකතිකානි කාතුං සක්කොති. තස්මා ‘‘සම්පන්නසීලා’’ති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරං උද්දිසිත්වා ‘‘සම්පන්නපාතිමොක්ඛා’’ති තස්සෙව වෙවචනං වත්වා තං විත්ථාරෙත්වා දස්සෙන්තො පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතාතිආදිමාහ. තත්ථ පාතිමොක්ඛසංවරසංවුත්තාතිආදීනි වුත්තත්ථානෙව. ආකඞ්ඛෙය්ය චෙති ඉදං කස්මා ආරද්ධන්ති? සීලානිසංසදස්සනත්ථං . සචෙපි අචිරපබ්බජිතානං වා දුප්පඤ්ඤානං වා එවමස්ස ‘‘භගවා ‘සීලං පූරෙථ සීලං පූරෙථා’ති වදති, කො නු ඛො සීලපූරණෙ ආනිසංසො, කො විසෙසො, කා වඩ්ඪී’’ති තෙසං දස ආනිසංසෙ දස්සෙතුං එවමාහ – ‘‘අප්පෙව නාම එතං සබ්රහ්මචාරීනං පියමනාපතාදිආසවක්ඛයපරියොසානං ආනිසංසං සුත්වාපි සීලං පරිපූරෙය්යු’’න්ති.

තත්ථ ආකඞ්ඛෙය්ය චෙති යදි ඉච්ඡෙය්ය. පියො චස්සන්ති පියචක්ඛූහි සම්පස්සිතබ්බො, සිනෙහුප්පත්තියා පදට්ඨානභූතො භවෙය්යං. මනාපොති තෙසං මනවඩ්ඪනකො, තෙසං වා මනෙන පත්තබ්බො, මෙත්තචිත්තෙන ඵරිතබ්බොති අත්ථො. ගරූති තෙසං ගරුට්ඨානියො පාසාණච්ඡත්තසදිසො. භාවනීයොති ‘‘අද්ධායමායස්මා ජානං ජානාති පස්සං පස්සතී’’ති එවං සම්භාවනීයො. සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරීති චතුපාරිසුද්ධිසීලෙසුයෙව පරිපූරකාරී අස්ස, අනූනෙන ආකාරෙන සමන්නාගතො භවෙය්යාති වුත්තං හොති. අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තොති අත්තනො චිත්තසමථෙ යුත්තො. අනිරාකතජ්ඣානොති බහි අනීහටජ්ඣානො, අවිනාසිතජ්ඣානො වා. විපස්සනායාති සත්තවිධාය අනුපස්සනාය. බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානන්ති වඩ්ඪෙතා සුඤ්ඤාගාරානං. එත්ථ ච සමථවිපස්සනාවසෙන කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා රත්තින්දිවං සුඤ්ඤාගාරං පවිසිත්වා නිසීදමානො භික්ඛු ‘‘බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරාන’’න්ති වෙදිතබ්බො. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො , විත්ථාරො පන ඉච්ඡන්තෙන මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය (ම. නි. අට්ඨ. 1.64 ආදයො) ආකඞ්ඛෙය්යසුත්තවණ්ණනාය ඔලොකෙතබ්බො.

ලාභීති එත්ථ න භගවා ලාභනිමිත්තං සීලාදිපරිපූරණං කථෙති. භගවා හි ‘‘ඝාසෙසනං ඡින්නකථො, න වාචං පයුතං භණෙ’’ති (සු. නි. 716) එවං සාවකෙ ඔවදති. සො කථං ලාභනිමිත්තං සීලාදිපරිපූරණං කථෙය්ය. පුග්ගලජ්ඣාසයවසෙන පනෙතං වුත්තං. යෙසඤ්හි එවං අජ්ඣාසයො භවෙය්ය ‘‘සචෙ මයං චතූහි පච්චයෙහි න කිලමෙය්යාම, සීලානි පරිපූරෙතුං සක්කුණෙය්යාමා’’ති, තෙසං අජ්ඣාසයවසෙනෙවමාහ. අපිච සරසානිසංසො එස සීලස්ස යදිදං චත්තාරො පච්චයා නාම. තථා හි පණ්ඩිතමනුස්සා කොට්ඨාදීසු ඨපිතං නීහරිත්වා අත්තනාපි අපරිභුඤ්ජිත්වා සීලවන්තානං දෙන්තීති සීලස්ස සරසානිසංසදස්සනත්ථම්පෙතං වුත්තං.

තතියවාරෙ යෙසාහන්ති යෙසං අහං. තෙසං තෙ කාරාති තෙසං දෙවානං වා මනුස්සානං වා තෙ මයි කතා පච්චයදානකාරා. මහප්ඵලා හොන්තු මහානිසංසාති ලොකියසුඛෙන ඵලභූතෙන මහප්ඵලා, ලොකුත්තරෙන මහානිසංසා. උභයං වා එතං එකත්ථමෙව. සීලාදිගුණයුත්තස්ස හි කටච්ඡුභික්ඛාපි පඤ්චරතනමත්තාය භූමියා පණ්ණසාලාපි කත්වා දින්නා අනෙකානි කප්පසහස්සානි දුග්ගතිවිනිපාතතො රක්ඛති, පරියොසානෙ ච අමතාය ධාතුයා පරිනිබ්බානස්ස පච්චයො හොති. ‘‘ඛීරොදනං අහමදාසි’’න්තිආදීනි (වි. ව. 413) චෙත්ථ වත්ථූනි. සකලමෙව වා පෙතවත්ථු විමානවත්ථු ච සාධකං.

චතුත්ථවාරෙ පෙතාති පෙච්චභවං ගතා. ඤාතීති සස්සුසසුරපක්ඛිකා. සාලොහිතාති එකලොහිතබද්ධා පිතිපිතාමහාදයො. කාලඞ්කතාති මතා. තෙසං තන්ති තෙසං තං මයි පසන්නචිත්තං, තං වා පසන්නෙන චිත්තෙන අනුස්සරණං. යස්ස හි භික්ඛුනො කාලකතො පිතා වා මාතා වා ‘‘අම්හාකං ඤාතකත්ථෙරො සීලවා කල්යාණධම්මො’’ති පසන්නචිත්තො හුත්වා තං භික්ඛුං අනුස්සරති, තස්ස සො චිත්තප්පසාදොපි තං අනුස්සරණමත්තම්පි මහප්ඵලං මහානිසංසමෙව හොති.

අරතිරතිසහොති නෙක්ඛම්මපටිපත්තියා අරතියා කාමගුණෙසු රතියා ච සහො අභිභවිතා අජ්ඣොත්ථරිතා. භයභෙරවසහොති එත්ථ භයං චිත්තුත්රාසොපි ආරම්මණම්පි, භෙරවං ආරම්මණමෙව.

2. කණ්ටකසුත්තවණ්ණනා

72. දුතියෙ අභිඤ්ඤාතෙහීති ගගනමජ්ඣෙ පුණ්ණචන්දො විය සූරියො විය ඤාතෙහි පාකටෙහි. පරපුරායාති පරං වුච්චති පච්ඡිමභාගො, පුරාති පුරිමභාගො, පුරතො ධාවන්තෙන පච්ඡතො අනුබන්ධන්තෙන ච මහාපරිවාරෙනාති අත්ථො. කණ්ටකොති විජ්ඣනට්ඨෙන කණ්ටකො. විසූකදස්සනන්ති විසූකභූතං දස්සනං. මාතුගාමූපචාරොති මාතුගාමස්ස සමීපචාරිතා.

3-4. ඉට්ඨධම්මසුත්තාදිවණ්ණනා

73-74. තතියෙ වණ්ණොති සරීරවණ්ණො. ධම්මාති නව ලොකුත්තරධම්මා. චතුත්ථෙ අරියායාති අපොථුජ්ජනිකාය, සීලාදීහි මිස්සකත්තා එවං වුත්තං. සාරාදායී ච හොති වරදායීති සාරස්ස ච වරස්ස ච ආදායකො හොති. යො කායස්ස සාරො, යඤ්චස්ස වරං, තං ගණ්හාතීති අත්ථො.

5. මිගසාලාසුත්තවණ්ණනා

75. පඤ්චමස්ස ආදිම්හි තාව යං වත්තබ්බං, තං ඡක්කනිපාතෙ වුත්තමෙව. දුස්සීලො හොතීතිආදීසු පන දුස්සීලොති නිස්සීලො. චෙතොවිමුත්තින්ති ඵලසමාධිං. පඤ්ඤාවිමුත්තින්ති ඵලඤාණං. නප්පජානාතීති උග්ගහපරිපුච්ඡාවසෙන න ජානාති. දුස්සීල්යං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣතීති එත්ථ පඤ්ච දුස්සීල්යානි තාව සොතාපත්තිමග්ගෙන පහීයන්ති, දස අරහත්තමග්ගෙන. ඵලක්ඛණෙ තානි පහීනානි නාම හොන්ති. ඵලක්ඛණං සන්ධාය ඉධ ‘‘නිරුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. පුථුජ්ජනස්ස සීලං පඤ්චහි කාරණෙහි භිජ්ජති පාරාජිකාපජ්ජනෙන සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන තිත්ථියපක්ඛන්දනෙන අරහත්තෙන මරණෙනාති. තත්ථ පුරිමා තයො භාවනාපරිහානාය සංවත්තන්ති, චතුත්ථො වඩ්ඪියා, පඤ්චමො නෙව හානාය න වඩ්ඪියා. කථං පනෙතං අරහත්තෙන සීලං භිජ්ජතීති? පුථුජ්ජනස්ස හි සීලං අච්චන්තකුසලමෙව හොති, අරහත්තමග්ගො ච කුසලාකුසලකම්මක්ඛයාය සංවත්තතීති එවං තෙන තං භිජ්ජති. සවනෙනපිඅකතං හොතීති සොතබ්බයුත්තකං අස්සුතං හොති. බාහුසච්චෙනපි අකතං හොතීති එත්ථ බාහුසච්චන්ති වීරියං. වීරියෙන කත්තබ්බයුත්තකං අකතං හොති, තස්ස අකතත්තා සග්ගතොපි මග්ගතොපි පරිහායති. දිට්ඨියාපි අප්පටිවිද්ධං හොතීති දිට්ඨියා පටිවිජ්ඣිතබ්බං අප්පටිවිද්ධං හොති අපච්චක්ඛකතං. සාමයිකම්පි විමුත්තිං න ලභතීති කාලානුකාලං ධම්මස්සවනං නිස්සාය පීතිපාමොජ්ජං න ලභති. හානාය පරෙතීති හානාය පවත්තති.

යථාභූතං පජානාතීති ‘‘සොතාපත්තිඵලං පත්වා පඤ්චවිධං දුස්සීල්යං අපරිසෙසං නිරුජ්ඣතී’’ති උග්ගහපරිපුච්ඡාවසෙන ජානාති. තස්ස සවනෙනපි කතං හොතීති සොතබ්බයුත්තකං සුතං හොති. බාහුසච්චෙනපි කතං හොතීති වීරියෙන කත්තබ්බයුත්තකං අන්තමසො දුබ්බලවිපස්සනාමත්තකම්පි කතං හොති. දිට්ඨියාපි සුප්පටිවිද්ධං හොතීති අන්තමසො ලොකියපඤ්ඤායපි පච්චයපටිවෙධො කතො හොති. ඉමස්ස හි පුග්ගලස්ස පඤ්ඤා සීලං පරිධොවති, සො පඤ්ඤාපරිධොතෙන විසෙසං පාපුණාති.

පමාණිකාති පුග්ගලෙසු පමාණග්ගාහකා. පමිණන්තීති පමෙතුං තුලෙතුං අරහන්ති. එකො හීනොති එකො ගුණෙහි හීනො. පණීතොති එකො ගුණෙහි පණීතො උත්තමො. තං හීති තං පමාණකරණං. අභික්කන්තතරොති සුන්දරතරො. පණීතතරොති උත්තමතරො. ධම්මසොතො නිබ්බහතීති සූරං හුත්වා පවත්තමානං විපස්සනාඤාණං නිබ්බහති, අරියභූමිං පාපෙති. තදන්තරංකො ජානෙය්යාති තං එවං කාරණං කො ජානෙය්ය. සීලවා හොතීති ලොකියසීලෙන සීලවා හොති. යත්ථස්ස තං සීලන්ති අරහත්තවිමුත්තිං පත්වා සීලං අපරිසෙසම්පි නිරුජ්ඣති නාම, තත්ථ යුත්ති වුත්තායෙව. ඉතො පරෙසු ද්වීසු අඞ්ගෙසු අනාගාමිඵලං විමුත්ති නාම, පඤ්චමෙ අරහත්තමෙව. සෙසමෙත්ථ වුත්තනයානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. ඡට්ඨං උත්තානත්ථමෙව.

7. කාකසුත්තවණ්ණනා

77. සත්තමෙ ධංසීති ගුණධංසකො. කස්සචි ගුණං අනාදියිත්වා හත්ථෙනපි ගහිතො තස්ස සීසෙපි වච්චං කරොති. පගබ්භොති පාගබ්භියෙන සමන්නාගතො. තින්තිණොති තින්තිණං වුච්චති තණ්හා, තාය සමන්නාගතො, ආසඞ්කාබහුලො වා. ලුද්දොති දාරුණො. අකාරුණිකොති නික්කාරුණිකො. දුබ්බලොති අබලො අප්පථාමො. ඔරවිතාති ඔරවයුත්තො ඔරවන්තො චරති. නෙචයිකොති නිචයකරො.

9. ආඝාතවත්ථුසුත්තවණ්ණනා

79. නවමෙ අට්ඨානෙති අකාරණෙ. සචිත්තකපවත්තියඤ්හි ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’තිආදි කාරණං භවෙය්ය, ඛාණුපහටාදීසු තං නත්ථි. තස්මා තත්ථ ආඝාතො අට්ඨානෙ ආඝාතො නාම. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ආකඞ්ඛවග්ගො තතියො.