📜

(10) 5. උපාලිවග්ගො

1-2. කාමභොගීසුත්තාදිවණ්ණනා

91-92. පඤ්චමස්ස පඨමෙ සාහසෙනාති සාහසියකම්මෙන. දුතියෙ භයානීති චිත්තුත්රාසභයානි. වෙරානීති අකුසලවෙරපුග්ගලවෙරානි. අරියො චස්ස ඤායොති සහ විපස්සනාය මග්ගො. ඉති ඉමස්මිං සති ඉදං හොතීති එවං ඉමස්මිං අවිජ්ජාදිකෙ කාරණෙ සති ඉදං සඞ්ඛාරාදිකං ඵලං හොති. ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජතීති යො යස්ස සහජාතපච්චයො හොති, තස්ස උප්පාදා ඉතරං උප්පජ්ජති නාම. ඉමස්මිං අසතීති අවිජ්ජාදිකෙ කාරණෙ අසති සඞ්ඛාරාදිකං ඵලං න හොති. ඉමස්සනිරොධාති කාරණස්ස අප්පවත්තියා ඵලස්ස අප්පවත්ති හොති.

3. කිංදිට්ඨිකසුත්තවණ්ණනා

93. තතියෙ සණ්ඨාපෙසුන්ති ඉරියාපථම්පි වචනපථම්පි සණ්ඨාපෙසුං. අප්පසද්දවිනීතාති අප්පසද්දෙන මත්තභාණිනා සත්ථාරා විනීතා. පරතොඝොසපච්චයා වාති පරස්ස වා වචනකාරණා. චෙතයිතාති පකප්පිතා. මඞ්කුභූතාති දොමනස්සප්පත්තා නිත්තෙජා. පත්තක්ඛන්ධාති පතිතක්ඛන්ධා. සහධම්මෙනාති සහෙතුකෙන කාරණෙන වචනෙන.

4. වජ්ජියමාහිතසුත්තවණ්ණනා

94. චතුත්ථෙ වජ්ජියමාහිතොති එවංනාමකො. සබ්බං තපන්ති සබ්බමෙව දුක්කරකාරිකං. සබ්බං තපස්සින්ති සබ්බං තපනිස්සිතකං. ලූඛාජීවින්ති දුක්කරකාරිකජීවිකානුයොගං අනුයුත්තං. ගාරය්හන්ති ගරහිතබ්බයුත්තකං. පසංසියන්ති පසංසිතබ්බයුත්තකං. වෙනයිකොති සයං අවිනීතො අඤ්ඤෙහි විනෙතබ්බො. අපඤ්ඤත්තිකොති න කිඤ්චි පඤ්ඤාපෙතුං සක්කොති. අථ වා වෙනයිකොති සත්තවිනාසකො. අපඤ්ඤත්තිකොති අපච්චක්ඛං නිබ්බානං පඤ්ඤාපෙති, සයංකතාදීසු කිඤ්චි පඤ්ඤාපෙතුං න සක්කොති. න සො භගවා වෙනයිකොති සො භගවා එවං යාථාවතො ඤත්වා කුසලාකුසලං පඤ්ඤාපෙන්තො න අඤ්ඤෙන විනෙතබ්බො න අඤ්ඤසික්ඛිතො. යෙ ච ධම්මෙ උපාදාය සත්තො පඤ්ඤාපියති, තෙසං පඤ්ඤාපනතො න සත්තවිනාසකො, සුවිනීතො සුසික්ඛිතො සත්තවිනායකොති අත්ථො. තස්ස ච පඤ්ඤත්තියො සපඤ්ඤත්තියොයෙවාති දස්සෙති. විමුත්තිං විමුච්චතො අකුසලා ධම්මාති මිච්ඡාදිට්ඨිසඞ්ඛාතං චිත්තස්ස අධිමුත්තිං අධිමුච්චතො අකුසලා ධම්මා වඩ්ඪන්ති නාම, තං සන්ධායෙතං වුත්තං. සාසනෙ පන චිත්තස්ස විමුත්තිසඞ්ඛාතො විමුත්ති කුසලානංයෙව පච්චයො හොති.

5. උත්තියසුත්තවණ්ණනා

95. පඤ්චමෙ තුණ්හී අහොසීති සත්තූපලද්ධියං ඨත්වා අපුච්ඡං පුච්ඡතීති තුණ්හී අහොසි. සබ්බසාමුක්කංසිකං වත මෙති මයා සබ්බපුච්ඡානං උත්තමපුච්ඡං පුච්ඡිතො සමණො ගොතමො සංසාදෙති නො විස්සජ්ජෙති, නූන න විසහති න සක්කොති විස්සජ්ජෙතුන්ති එවං පාපිකං දිට්ඨිං මා පටිලභීති. තදස්සාති තං එවං උප්පන්නං දිට්ඨිගතං භවෙය්ය. පච්චන්තිමන්ති යස්මා මජ්ඣිමදෙසෙ නගරස්ස උද්ධාපාදීනි ථිරානි වා හොන්තු දුබ්බලානි වා, සබ්බසො වා පන මා හොන්තු, චොරාසඞ්කා න හොති. තස්මා තං අග්ගහෙත්වා ‘‘පච්චන්තිමං නගර’’න්ති ආහ. දළ්හුද්ධාපන්ති ථිරපාකාරපාදං. දළ්හපාකාරතොරණන්ති ථිරපාකාරඤ්චෙව ථිරපිට්ඨිසඞ්ඝාටඤ්ච. එකද්වාරන්ති කස්මා ආහ? බහුද්වාරස්මිඤ්හි නගරෙ බහූහි පණ්ඩිතදොවාරිකෙහි භවිතබ්බං, එකද්වාරෙ එකොව වට්ටති. තථාගතස්ස ච පඤ්ඤාය අඤ්ඤො සදිසො නත්ථි. තස්මා සත්ථු පණ්ඩිතභාවස්ස ඔපම්මත්ථං එකංයෙව දොවාරිකං දස්සෙතුං ‘‘එකද්වාර’’න්ති ආහ. පණ්ඩිතොති පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතො. බ්යත්තොති වෙය්යත්තියෙන සමන්නාගතො. මෙධාවීති ඨානුප්පත්තියපඤ්ඤාසඞ්ඛාතාය මෙධාය සමන්නාගතො. අනුපරියායපථන්ති අනුපරියායනාමකං මග්ගං. පාකාරසන්ධින්ති ද්වින්නං ඉට්ඨකානං අපගතට්ඨානං. පාකාරවිවරන්ති පාකාරස්ස ඡින්නට්ඨානං. තදෙවෙතං පඤ්හන්ති තංයෙව ‘‘සස්සතො ලොකො’’තිආදිනා නයෙන පුට්ඨං ඨපනීයපඤ්හං පුනපි පුච්ඡි. සබ්බො ච තෙන ලොකොති සත්තූපලද්ධියංයෙව ඨත්වා අඤ්ඤෙනාකාරෙන පුච්ඡතීති දස්සෙති.

6. කොකනුදසුත්තවණ්ණනා

96. ඡට්ඨෙ පුබ්බාපයමානොති පුබ්බසදිසානි නිරුදකානි කුරුමානො. ක්වෙත්ථ, ආවුසොති කො එත්ථ, ආවුසො. යාවතා, ආවුසො, දිට්ඨීති යත්තිකා ද්වාසට්ඨිවිධාපි දිට්ඨි නාම අත්ථි. යාවතා දිට්ඨිට්ඨානන්ති ‘‘ඛන්ධාපි දිට්ඨිට්ඨානං, අවිජ්ජාපි, ඵස්සොපි, සඤ්ඤාපි, විතක්කොපි අයොනිසොමනසිකාරොපි, පාපමිත්තොපි , පරතොඝොසොපි දිට්ඨිට්ඨාන’’න්ති එවං යත්තකං අට්ඨවිධම්පි දිට්ඨිට්ඨානං දිට්ඨිකාරණං නාම අත්ථි. දිට්ඨාධිට්ඨානන්ති දිට්ඨීනං අධිට්ඨානං, අධිඨත්වා අධිභවිත්වා පවත්තාය දිට්ඨියා එතං නාමං. දිට්ඨිපරියුට්ඨානන්ති ‘‘කතමානි අට්ඨාරස දිට්ඨිපරියුට්ඨානානි? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරං දිට්ඨිවිසූකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං දිට්ඨිසල්ලං දිට්ඨිසම්බාධො දිට්ඨිපලිබොධො දිට්ඨිබන්ධනං දිට්ඨිපපාතො දිට්ඨානුසයො දිට්ඨිසන්තාපො දිට්ඨිපරිළාහො දිට්ඨිගන්ථො දිට්ඨුපාදානං දිට්ඨාභිනිවෙසො දිට්ඨිපරාමාසො. ඉමානි අට්ඨාරස දිට්ඨිපරියුට්ඨානානී’’ති එවං වුත්තං දිට්ඨිපරියුට්ඨානං. සමුට්ඨානන්ති දිට්ඨිට්ඨානස්සෙව වෙවචනං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘ඛන්ධා පච්චයො දිට්ඨීනං උපාදාය සමුට්ඨානට්ඨෙනා’’ති (පටි. ම. 1.124) සබ්බං විත්ථාරෙතබ්බං. සොතාපත්තිමග්ගො පන දිට්ඨිසමුග්ඝාතො නාම සබ්බදිට්ඨීනං සමුග්ඝාතකත්තා. තමහන්ති තං සබ්බං අහං ජානාමි. ක්යාහං වක්ඛාමීති කිංකාරණා අහං වක්ඛාමි.

7-8. ආහුනෙය්යසුත්තාදිවණ්ණනා

97-98. සත්තමෙ සම්මාදිට්ඨිකොති යාථාවදිට්ඨිකො. අට්ඨමෙ අධිකරණසමුප්පාදවූපසමකුසලොති චතුන්නං අධිකරණානං මූලං ගහෙත්වා වූපසමෙන සමුප්පාදවූපසමකුසලො හොති.

9. උපාලිසුත්තවණ්ණනා

99. නවමෙ දුරභිසම්භවානීති සම්භවිතුං දුක්ඛානි දුස්සහානි, න සක්කා අප්පෙසක්ඛෙහි අජ්ඣොගාහිතුන්ති වුත්තං හොති. අරඤ්ඤවනපත්ථානීති අරඤ්ඤානි ච වනපත්ථානි ච. ආරඤ්ඤකඞ්ගනිප්ඵාදනෙන අරඤ්ඤානි, ගාමන්තං අතික්කමිත්වා මනුස්සානං අනුපචාරට්ඨානභාවෙන වනපත්ථානි. පන්තානීති පරියන්තානි අතිදූරානි. දුක්කරං පවිවෙකන්ති කායවිවෙකො දුක්කරො. දුරභිරමන්ති අභිරමිතුං න සුකරං. එකත්තෙති එකීභාවෙ. කිං දස්සෙති? කායවිවෙකෙ කතෙපි තත්ථ චිත්තං අභිරමාපෙතුං දුක්කරං. ද්වයංද්වයාරාමො හි අයං ලොකොති. හරන්ති මඤ්ඤෙති හරන්ති විය ඝසන්ති විය. මනොති චිත්තං. සමාධිං අලභමානස්සාති උපචාරසමාධිං වා අප්පනාසමාධිං වා අලභන්තස්ස . කිං දස්සෙති? ඊදිසස්ස භික්ඛුනො තිණපණ්ණමිගාදිසද්දෙහි විවිධෙහි ච භීසනකෙහි වනානි චිත්තං වික්ඛිපන්ති මඤ්ඤෙති. සංසීදිස්සතීති කාමවිතක්කෙන සංසීදිස්සති. උප්ලවිස්සතීති බ්යාපාදවිහිංසාවිතක්කෙහි උද්ධං ප්ලවිස්සති.

කණ්ණසංධොවිකන්ති කණ්ණෙ ධොවන්තෙන කීළිතබ්බං. පිට්ඨිසංධොවිකන්ති පිට්ඨිං ධොවන්තෙන කීළිතබ්බං. තත්ථ උදකං සොණ්ඩාය ගහෙත්වා ද්වීසු කණ්ණෙසු ආසිඤ්චනං කණ්ණසංධොවිකා නාම, පිට්ඨියං ආසිඤ්චනං පිට්ඨිසංධොවිකා නාම. ගාධං වින්දතීති පතිට්ඨං ලභති. කො චාහං කො ච හත්ථිනාගොති අහං කො, හත්ථිනාගො කො, අහම්පි තිරච්ඡානගතො, අයම්පි, මය්හම්පි චත්තාරො පාදා, ඉමස්සපි, නනු උභොපි මයං සමසමාති.

වඞ්කකන්ති කුමාරකානං කීළනකං ඛුද්දකනඞ්ගලං. ඝටිකන්ති දීඝදණ්ඩකෙන රස්සදණ්ඩකං පහරණකීළං. මොක්ඛචිකන්ති සංපරිවත්තකකීළං, ආකාසෙ දණ්ඩකං ගහෙත්වා භූමියං වා සීසං ඨපෙත්වා හෙට්ඨුපරියභාවෙන පරිවත්තනකීළන්ති වුත්තං හොති. චිඞ්ගුලකන්ති තාලපණ්ණාදීහි කතං වාතප්පහාරෙන පරිබ්භමනචක්කං. පත්තාළ්හකං වුච්චති පණ්ණනාළි, තාය වාලුකාදීනි මිනන්තා කීළන්ති. රථකන්ති ඛුද්දකරථං. ධනුකන්ති ඛුද්දකධනුමෙව.

ඉධ ඛො පන වොති එත්ථ වොති නිපාතමත්තං, ඉධ ඛො පනාති අත්ථො. ඉඞ්ඝ ත්වං, උපාලි, සඞ්ඝෙ විහරාහීති එත්ථ ඉඞ්ඝාති චොදනත්ථෙ නිපාතො. තෙන ථෙරං සඞ්ඝමජ්ඣෙ විහාරත්ථාය චොදෙති, නාස්ස අරඤ්ඤවාසං අනුජානාති. කස්මා? අරඤ්ඤසෙනාසනෙ වසතො කිරස්ස වාසධුරමෙව පූරිස්සති, න ගන්ථධුරං. සඞ්ඝමජ්ඣෙ වසන්තො පන ද්වෙ ධුරානි පූරෙත්වා අරහත්තං පාපුණිස්සති, විනයපිටකෙ ච පාමොක්ඛො භවිස්සති. අථස්සාහං පරිසමජ්ඣෙ පුබ්බපත්ථනං පුබ්බාභිනීහාරඤ්ච කථෙත්වා ඉමං භික්ඛුං විනයධරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙස්සාමීති ඉමමත්ථං පස්සමානො සත්ථා ථෙරස්ස අරඤ්ඤවාසං නානුජානීති. දසමං උත්තානත්ථමෙවාති.

උපාලිවග්ගො පඤ්චමො.

දුතියපණ්ණාසකං නිට්ඨිතං.

3. තතියපණ්ණාසකං