📜

(6) 1. ගොතමීවග්ගො

1. ගොතමීසුත්තවණ්ණනා

51. ඡට්ඨස්ස පඨමෙ සක්කෙසු විහරතීති පඨමගමනෙන ගන්ත්වා විහරති. මහාපජාපතීති පුත්තපජාය චෙව ධීතුපජාය ච මහන්තත්තා එවංලද්ධනාමා. යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමීති භගවා කපිලපුරං ගන්ත්වා පඨමමෙව නන්දං පබ්බාජෙසි, සත්තමෙ දිවසෙ රාහුලකුමාරං. චුම්බටකකලහෙ (දී. නි. අට්ඨ. 2.331; සං. නි. අට්ඨ. 1.1.37) පන උභයනගරවාසිකෙසු යුද්ධත්ථාය නික්ඛන්තෙසු සත්ථා ගන්ත්වා තෙ රාජානො සඤ්ඤාපෙත්වා අත්තදණ්ඩසුත්තං (සු. නි. 941 ආදයො; මහානි. 170 ආදයො) කථෙසි. රාජානො පසීදිත්වා අඩ්ඪතියසතෙ අඩ්ඪතියසතෙ කුමාරෙ අදංසු, තානි පඤ්ච කුමාරසතානි සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිංසු, අථ නෙසං පජාපතියො සාසනං පෙසෙත්වා අනභිරතිං උප්පාදයිංසු. සත්ථා තෙසං අනභිරතියා උප්පන්නභාවං ඤත්වා තෙ පඤ්චසතෙ දහරභික්ඛූ කුණාලදහං නෙත්වා අත්තනො කුණාලකාලෙ නිසින්නපුබ්බෙ පාසාණතලෙ නිසීදිත්වා කුණාලජාතකකථාය (ජා. 2.21.කුණාලජාතක) තෙසං අනභිරතිං විනොදෙත්වා සබ්බෙපි තෙ සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාපෙසි, පුන මහාවනං ආනෙත්වා අරහත්තඵලෙති. තෙසං චිත්තජානනත්ථං පුනපි පජාපතියො සාසනං පහිණිංසු. තෙ ‘‘අභබ්බා මයං ඝරාවාසස්සා’’ති පටිසාසනං පහිණිංසු. තා ‘‘න දානි අම්හාකං ඝරං ගන්තුං යුත්තං, මහාපජාපතියා සන්තිකං ගන්ත්වා පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙත්වා පබ්බජිස්සාමා’’ති පඤ්චසතාපි මහාපජාපතිං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අය්යෙ, අම්හාකං පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙථා’’ති ආහංසු. මහාපජාපතී තා ඉත්ථියො ගහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි. සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා රඤ්ඤො පරිනිබ්බුතකාලෙ උපසඞ්කමීතිපි වදන්තියෙව.

අලං ගොතමි, මා තෙ රුච්චීති කස්මා පටික්ඛිපි, නනු සබ්බෙසම්පි බුද්ධානං චතස්සො පරිසා හොන්තීති? කාමං හොන්ති, කිලමෙත්වා පන අනෙකවාරං යාචිතෙ අනුඤ්ඤාතං පබ්බජ්ජං ‘‘දුක්ඛෙන ලද්ධා’’ති සම්මා පරිපාලෙස්සන්තීති ගරුං කත්වා අනුඤ්ඤාතුකාමො පටික්ඛිපි. පක්කාමීති පුන කපිලපුරමෙව පාවිසි. යථාභිරන්තංවිහරිත්වාති බොධනෙය්යසත්තානං උපනිස්සයං ඔලොකෙන්තො යථාජ්ඣාසයනෙ විහරිත්වා. චාරිකං පක්කාමීති මහාජනසඞ්ගහං කරොන්තො උත්තමාය බුද්ධසිරියා අනොපමෙන බුද්ධවිලාසෙන අතුරිතචාරිකං පක්කාමි.

සම්බහුලාහි සාකියානීහි සද්ධින්ති අන්තොනිවෙසනම්හියෙව දසබලං උද්දිස්ස පබ්බජ්ජාවෙසං ගහෙත්වා පඤ්චසතා සාකියානියො පබ්බජ්ජාවෙසංයෙව ගාහාපෙත්වා සබ්බාහිපි තාහි සම්බහුලාහි සාකියානීහි සද්ධිං. චාරිකං පක්කාමීති ගමනං අභිනීහරි. ගමනාභිනීහරණකාලෙ පන තා සුඛුමාලා රාජිත්ථියො පදසා ගන්තුං න සක්ඛිස්සන්තීති සාකියකොලියරාජානො සොවණ්ණසිවිකායො උපට්ඨාපයිංසු. තා පන ‘‘යානෙ ආරුය්හ ගච්ඡන්තීති සත්ථරි අගාරවො කතො හොතී’’ති එකපණ්ණාසයොජනිකං පදසාව පටිපජ්ජිංසු. රාජානොපි පුරතො ච පච්ඡතො ච ආරක්ඛං සංවිදහාපෙත්වා තණ්ඩුලසප්පිතෙලාදීනං සකටානි පූරාපෙත්වා ‘‘ගතට්ඨානෙ ගතට්ඨානෙ ආහාරං පටියාදෙථා’’ති පුරිසෙ පෙසයිංසු. සූනෙහි පාදෙහීති තාසඤ්හි සුඛුමාලත්තා පාදෙසු එකො ඵොටො උට්ඨෙති, එකො භිජ්ජති. උභො පාදා කතකට්ඨිසම්පරිකිණ්ණා විය හුත්වා උද්ධුමාතා ජාතා. තෙන වුත්තං – ‘‘සූනෙහි පාදෙහී’’ති. බහිද්වාරකොට්ඨකෙති ද්වාරකොට්ඨකතො බහි. කස්මා පනෙවං ඨිතාති? එවං කිරස්සා අහොසි – ‘‘අහං තථාගතෙන අනනුඤ්ඤාතා සයමෙව පබ්බජ්ජාවෙසං අග්ගහෙසිං, එවං ගහිතභාවො ච පන මෙ සකලජම්බුදීපෙ පාකටො ජාතො. සචෙ සත්ථා පබ්බජ්ජං අනුජානාති, ඉච්චෙතං කුසලං. සචෙ පන නානුජානිස්සති, මහතී ගරහා භවිස්සතී’’ති විහාරං පවිසිතුං අසක්කොන්තී රොදමානාව අට්ඨාසි.

කිං නු ත්වං ගොතමීති කිං නු රාජකුලානං විපත්ති උප්පන්නා, කෙන ත්වං කාරණෙන එවං විවණ්ණභාවං පත්තා, සූනෙහි පාදෙහි…පෙ… ඨිතාති. අඤ්ඤෙනපි පරියායෙනාති අඤ්ඤෙනපි කාරණෙන. බහුකාරා, භන්තෙතිආදිනා තස්සා ගුණං කථෙත්වා පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තො එවමාහ. සත්ථාපි ‘‘ඉත්ථියො නාම පරිත්තපඤ්ඤා, එකයාචිතමත්තෙන පබ්බජ්ජාය අනුඤ්ඤාතාය න මම සාසනං ගරුං කත්වා ගණ්හිස්සන්තී’’ති තික්ඛත්තුං පටික්ඛිපිත්වා ඉදානි ගරුං කත්වා ගාහාපෙතුකාමතාය සචෙ, ආනන්ද, මහාපජාපතී ගොතමීඅට්ඨ ගරුධම්මෙ පටිග්ගණ්හාති, සාව’ස්සා හොතුඋපසම්පදාතිආදිමාහ. තත්ථ සාවස්සාති සා එව අස්සා පබ්බජ්ජාපි උපසම්පදාපි හොතු.

තදහූපසම්පන්නස්සාති තංදිවසං උපසම්පන්නස්ස. අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං කත්තබ්බන්ති ඔමානාතිමානෙ අකත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන අභිවාදනං, ආසනා පච්චුට්ඨාය පච්චුග්ගමනවසෙන පච්චුට්ඨානං, දසනඛෙ සමොධානෙත්වා අඤ්ජලිකම්මං, ආසනපඤ්ඤාපනබීජනාදිකං අනුච්ඡවිකකම්මසඞ්ඛාතං සාමීචිකම්මඤ්ච කතබ්බං. අභික්ඛුකෙ ආවාසෙති යත්ථ වසන්තියා අනන්තරායෙන ඔවාදත්ථාය උපසඞ්කමනට්ඨානෙ ඔවාදදායකො ආචරියො නත්ථි, අයං අභික්ඛුකො ආවාසො නාම. එවරූපෙ ආවාසෙ වස්සං න උපගන්තබ්බං. අන්වඩ්ඪමාසන්ති අනුපොසථිකං. ඔවාදූපසඞ්කමනන්ති ඔවාදත්ථාය උපසඞ්කමනං. දිට්ඨෙනාති චක්ඛුනා දිට්ඨෙන. සුතෙනාති සොතෙන සුතෙන. පරිසඞ්කායාති දිට්ඨසුතවසෙන පරිසඞ්කිතෙන. ගරුධම්මන්ති ගරුකං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තිං. පක්ඛමානත්තන්ති අනූනානි පන්නරස දිවසානි මානත්තං. ඡසු ධම්මෙසූති විකාලභොජනච්ඡට්ඨෙසු සික්ඛාපදෙසු. සික්ඛිතසික්ඛායාති එකසික්ඛම්පි අඛණ්ඩං කත්වා පූරිතසික්ඛාය. අක්කොසිතබ්බො පරිභාසිතබ්බොති දසන්නං අක්කොසවත්ථූනං අඤ්ඤතරෙන අක්කොසවත්ථුනා න අක්කොසිතබ්බො, භයූපදංසනාය යාය කායචි පරිභාසාය න පරිභාසිතබ්බො.

ඔවටො භික්ඛුනීනං භික්ඛූසු වචනපථොති ඔවාදානුසාසනධම්මකථාසඞ්ඛාතො වචනපථො භික්ඛුනීනං භික්ඛූසු ඔවරිතො පිහිතො, න භික්ඛුනියා කොචි භික්ඛු ඔවදිතබ්බො අනුසාසිතබ්බො වා ‘‘භන්තෙ, පොරාණකත්ථෙරා ඉදං චීවරවත්තං පූරයිංසූ’’ති එවං පන පවෙණිවසෙන කථෙතුං වට්ටති. අනොවටොභික්ඛූනං භික්ඛුනීසු වචනපථොති භික්ඛූනං පන භික්ඛුනීසු වචනපථො අනිවාරිතො, යථාරුචි ඔවදිතුං අනුසාසිතුං ධම්මකථං කථෙතුන්ති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරතො පනෙසා ගරුධම්මකථා සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය (පාචි. අට්ඨ. 148) වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා.

ඉමෙ පන අට්ඨ ගරුධම්මෙ සත්ථු සන්තිකෙ උග්ගහෙත්වා ථෙරෙන අත්තනො ආරොචියමානෙ සුත්වාව මහාපජාපතියා තාව මහන්තං දොමනස්සං ඛණෙන පටිප්පස්සම්භි, අනොතත්තදහතො ආභතෙන සීතුදකස්ස ඝටසතෙන මත්ථකෙ පරිසිත්තා විය විගතපරිළාහා අත්තමනා හුත්වා ගරුධම්මපටිග්ගහණෙන උප්පන්නපීතිපාමොජ්ජං ආවිකරොන්තී සෙය්යථාපි, භන්තෙතිආදිකං උදානං උදානෙසි.

කුම්භත්ථෙනකෙහීති කුම්භෙ දීපං ජාලෙත්වා තෙන ආලොකෙන පරඝරෙ භණ්ඩං විචිනිත්වා ථෙනකචොරෙහි. සෙතට්ඨිකා නාම රොගජාතීති එකො පාණකො නාළමජ්ඣගතං කණ්ඩං විජ්ඣති, යෙන විද්ධා කණ්ඩා නික්ඛන්තම්පි සාලිසීසං ඛීරං ගහෙතුං න සක්කොති. මඤ්ජිට්ඨිකා නාම රොගජාතීති උච්ඡූනං අන්තොරත්තභාවො.

මහතො තළාකස්ස පටිකච්චෙව ආළින්ති ඉමිනා පන එතමත්ථං දස්සෙති – යථා මහතො තළාකස්ස පාළියා අබද්ධායපි කිඤ්චි උදකං තිට්ඨතෙව, පඨමමෙව බද්ධාය පන යං අබද්ධපච්චයා න තිට්ඨෙය්ය, තම්පි තිට්ඨෙය්ය, එවමෙව යෙ ඉමෙ අනුප්පන්නෙ වත්ථුස්මිං පටිකච්චෙව අනතික්කමනත්ථාය ගරුධම්මා පඤ්ඤත්තා, තෙසු අපඤ්ඤත්තෙසු මාතුගාමස්ස පබ්බජිතත්තා පඤ්ච වස්සසතානි සද්ධම්මො තිට්ඨෙය්ය. පටිකච්චෙව පඤ්ඤත්තත්තා පන අපරානිපි පඤ්ච වස්සසතානි ඨස්සතීති එවං පඨමං වුත්තවස්සසහස්සමෙව ඨස්සති. වස්සසහස්සන්ති චෙතං පටිසම්භිදාපභෙදප්පත්තඛීණාසවානං වසෙනෙව වුත්තං, තතො පන උත්තරිපි සුක්ඛවිපස්සකඛීණාසවවසෙන වස්සසහස්සං, අනාගාමිවසෙන වස්සසහස්සං, සකදාගාමිවසෙන වස්සසහස්සං, සොතාපන්නවසෙන වස්සසහස්සන්ති එවං පඤ්චවස්සසහස්සානි පටිවෙධසද්ධම්මො ඨස්සති. පරියත්තිධම්මොපි තානියෙව. න හි පරියත්තියා අසති පටිවෙධො අත්ථි, නාපි පරියත්තියා සති පටිවෙධො න හොති. ලිඞ්ගං පන පරියත්තියා අන්තරහිතායපි චිරං පවත්තිස්සතීති.

2. ඔවාදසුත්තවණ්ණනා

52. දුතියෙ බහුස්සුතොති ඉධ සකලස්සපි බුද්ධවචනස්ස වසෙන බහුස්සුතභාවො වෙදිතබ්බො. ගරුධම්මන්ති කායසංසග්ගං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. භික්ඛුනොවාදකවිනිච්ඡයො පන සමන්තපාසාදිකාය (පාචි. අට්ඨ. 144 ආදයො) වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

3. සංඛිත්තසුත්තවණ්ණනා

53. තතියෙ සරාගායාති සරාගත්ථාය. විරාගායාති විරජ්ජනත්ථාය. සංයොගායාති වට්ටෙ සංයොගත්ථාය. විසංයොගායාති වට්ටෙ විසංයොගභාවත්ථාය. ආචයායාති වට්ටස්ස වඩ්ඪනත්ථාය. නො අපචයායාති න වට්ටවිද්ධංසනත්ථාය. දුබ්භරතායාති දුප්පොසනත්ථාය. නො සුභරතායාති න සුඛපොසනත්ථාය. ඉමස්මිං සුත්තෙ පඨමවාරෙන වට්ටං කථිතං, දුතියවාරෙන විවට්ටං කථිතං. ඉමිනා ච පන ඔවාදෙන ගොතමී අරහත්තං පත්තාති.

4. දීඝජාණුසුත්තවණ්ණනා

54. චතුත්ථෙ බ්යග්ඝපජ්ජාති ඉදමස්ස පවෙණි නාම වසෙන ආලපනං. තස්ස හි පුබ්බපුරිසා බ්යග්ඝපථෙ ජාතාති තස්මිං කුලෙ මනුස්සා බ්යග්ඝපජ්ජාති වුච්චන්ති. ඉස්සත්ථෙනාති ඉස්සාසකම්මෙන. තත්රුපායායාති ‘‘ඉමස්මිං කාලෙ ඉදං නාම කාතුං වට්ටතී’’ති ජානනෙ උපායභූතාය. වුද්ධසීලිනොති වඩ්ඪිතසීලා වුද්ධසමාචාරා. ආයන්ති ආගමනං. නාච්චොගාළ්හන්ති නාතිමහන්තං. නාතිහීනන්ති නාතිකසිරං. පරියාදායාති ගහෙත්වා ඛෙපෙත්වා. තත්ථ යස්ස වයතො දිගුණො ආයො, තස්ස වයො ආයං පරියාදාතුං න සක්කොති.

‘‘චතුධා විභජෙ භොගෙ, පණ්ඩිතො ඝරමාවසං;

එකෙන භොගෙ භුඤ්ජෙය්ය, ද්වීහි කම්මං පයොජයෙ;

චතුත්ථඤ්ච නිධාපෙය්ය, ආපදාසු භවිස්සතී’’ති. (දී. නි. 3.265) –

එවං පටිපජ්ජතො පන වයො ආයං පරියාදාතුං න සක්කොතියෙව.

උදුම්බරඛාදීවාති යථා උදුම්බරානි ඛාදිතුකාමෙන පක්කෙ උදුම්බරරුක්ඛෙ චාලිතෙ එකප්පහාරෙනෙව බහූනි ඵලානි පතන්ති, සො ඛාදිතබ්බයුත්තකානි ඛාදිත්වා ඉතරානි බහුතරානි පහාය ගච්ඡති, එවමෙවං යො ආයතො වයං බහුතරං කත්වා විප්පකිරන්තො භොගෙ පරිභුඤ්ජති, සො ‘‘උදුම්බරඛාදිකංවායං කුලපුත්තො භොගෙ ඛාදතී’’ති වුච්චති. අජෙට්ඨමරණන්ති අනායකමරණං . සමං ජීවිකං කප්පෙතීති සම්මා ජීවිකං කප්පෙති. සමජීවිතාති සමජීවිතාය ජීවිතා. අපායමුඛානීති විනාසස්ස ඨානානි.

උට්ඨාතා කම්මධෙය්යෙසූති කම්මකරණට්ඨානෙසු උට්ඨානවීරියසම්පන්නො. විධානවාති විදහනසම්පන්නො. සොත්ථානං සම්පරායිකන්ති සොත්ථිභූතං සම්පරායිකං. සච්චනාමෙනාති බුද්ධත්තායෙව බුද්ධොති එවං අවිතථනාමෙන. චාගො පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතීති චාගො ච සෙසපුඤ්ඤඤ්ච පවඩ්ඪති. ඉමස්මිං සුත්තෙ සද්ධාදයො මිස්සකා කථිතා. පඤ්චමං උත්තානමෙව.

6. භයසුත්තවණ්ණනා

56. ඡට්ඨෙ ගබ්භොති ගබ්භවාසො. දිට්ඨධම්මිකාපීති සන්දිට්ඨිකා ගබ්භවාසසදිසා පුනපි මනුස්සගබ්භා. සම්පරායිකාපීති ඨපෙත්වා මනුස්සගබ්භෙ සෙසගබ්භා. උභයං එතෙ කාමා පවුච්චන්තීති භයඤ්ච දුක්ඛඤ්ච, භයඤ්ච රොගො ච, භයඤ්ච ගණ්ඩො ච, භයඤ්ච සල්ලඤ්ච, භයඤ්ච සඞ්ගො ච, භයඤ්ච පඞ්කො ච, භයඤ්ච ගබ්භො චාති එවං උභයං එතෙ කාමා පවුච්චන්ති. සාතරූපෙනාති කාමසුඛෙන. පලිපථන්ති වට්ටපලිපථං. අතික්කම්මාති ඉමස්මිං ඨානෙ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අස්ස භික්ඛුනො අරහත්තප්පත්තභාවො ගහිතො. එවරූපං පජං ජාතිජරූපෙතං තීසු භවෙසු ඵන්දමානං අවෙක්ඛතීති සුත්තෙ වට්ටං කථෙත්වා ගාථාසු විවට්ටං කථිතන්ති. සත්තමට්ඨමානි උත්තානත්ථානෙව.

9-10. පුග්ගලසුත්තද්වයවණ්ණනා

59-60. නවමෙ උජුභූතොති කායවඞ්කාදීනං අභාවෙන උජුකො. පඤ්ඤාසීලසමාහිතොති පඤ්ඤාය ච සීලෙන ච සමන්නාගතො. යජමානානන්ති දානං දදන්තානං. පුඤ්ඤපෙක්ඛානන්ති පුඤ්ඤං ඔලොකෙන්තානං ගවෙසන්තානං . ඔපධිකන්ති උපධිවිපාකං, ඔපධිභූතං ඨානං අප්පමාණං. දසමෙ සමුක්කට්ඨොති උක්කට්ඨො උත්තමො. සත්තානන්ති සබ්බසත්තානං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

ගොතමීවග්ගො ඡට්ඨො.