📜

5. උපොසථවග්ගො

1. සඞ්ඛිත්තූපොසථසුත්තං

41. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො, භික්ඛවෙ, උපොසථො උපවුත්ථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො. කථං උපවුත්ථො ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යාවජීවං අරහන්තො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතා නිහිතදණ්ඩා නිහිතසත්ථා ලජ්ජී දයාපන්නා, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පිනො විහරන්ති. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී ¶ විහරාමි. ඉමිනාපඞ්ගෙන [ඉමිනාපි අඞ්ගෙන (සී. පී.) අ. නි. 3.71] අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා පඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතා දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරන්ති. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරාමි. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා දුතියෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරිනො ආරාචාරිනො විරතා මෙථුනා ගාමධම්මා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී ආරාචාරී [අනාචාරී (ක.)] විරතො ¶ මෙථුනා ගාමධම්මා. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා තතියෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං ¶ අරහන්තො මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතා සච්චවාදිනො සච්චසන්ධා ථෙතා පච්චයිකා අවිසංවාදකො ලොකස්ස. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො සච්චවාදී ¶ සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා චතුත්ථෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං පහාය සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතා. අහං ¶ පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං පහාය සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා පඤ්චමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො එකභත්තිකා රත්තූපරතා විරතා විකාලභොජනා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං එකභත්තිකො රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා ඡට්ඨෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනමාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානං පහාය නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනමාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනමාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානං පහාය නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනමාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා සත්තමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති.

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතා නීචසෙය්යං කප්පෙන්ති – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං ¶ උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො නීචසෙය්යං කප්පෙමි – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි ¶ , උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා අට්ඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති ¶ . එවං උපවුත්ථො ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො’’ති. පඨමං.

2. විත්ථතූපොසථසුත්තං

42. ‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො ¶ , භික්ඛවෙ, උපොසථො උපවුත්ථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො. කථං උපවුත්ථො ච, භික්ඛවෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යාවජීවං අරහන්තො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතා නිහිතදණ්ඩා නිහිතසත්ථා ලජ්ජී දයාපන්නා, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පිනො විහරන්ති. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරාමි. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා පඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති…පෙ….

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතා නීචසෙය්යං කප්පෙන්ති – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො නීචසෙය්යං කප්පෙමි – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා අට්ඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති. එවං උපවුත්ථො ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො ¶ .

‘‘කීවමහප්ඵලො හොති කීවමහානිසංසො කීවමහාජුතිකො කීවමහාවිප්ඵාරො? සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යො ඉමෙසං සොළසන්නං මහාජනපදානං පහූතරත්තරතනානං ¶ [පහූතසත්තරතනානං (සී. ස්යා. කං. පී.) අ. නි. 3.71 පාළියා ටීකායං දස්සිතපාළියෙව. තදට්ඨකථාපි පස්සිතබ්බා] ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙය්ය, සෙය්යථිදං – අඞ්ගානං මගධානං කාසීනං කොසලානං වජ්ජීනං මල්ලානං චෙතීනං වඞ්ගානං කුරූනං පඤ්චාලානං මච්ඡානං [මජ්ජානං (ක.)] සූරසෙනානං අස්සකානං අවන්තීනං ගන්ධාරානං කම්බොජානං, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතස්ස ¶ ¶ උපොසථස්ස එතං [එකං (ක.)] කලං නාග්ඝති සොළසිං. තං කිස්ස හෙතු? කපණං, භික්ඛවෙ, මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය.

‘‘යානි, භික්ඛවෙ, මානුසකානි පඤ්ඤාස වස්සානි, චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො [රත්තිදිවො (ක.)]. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි පඤ්ච වස්සසතානි චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, භික්ඛවෙ, මානුසකානි වස්සසතානි, තාවතිංසානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බං වස්සසහස්සං තාවතිංසානං දෙවානං ¶ ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තාවතිංසානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං ¶ මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, භික්ඛවෙ, මානුසකානි ද්වෙ වස්සසතානි, යාමානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි ද්වෙ වස්සසහස්සානි යාමානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා යාමානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, භික්ඛවෙ, මානුසකානි චත්තාරි වස්සසතානි, තුසිතානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි චත්තාරි වස්සසහස්සානි ¶ තුසිතානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස ¶ භෙදා පරං මරණා තුසිතානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, භික්ඛවෙ, මානුසකානි අට්ඨ වස්සසතානි, නිම්මානරතීනං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි අට්ඨ වස්සසහස්සානි නිම්මානරතීනං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං ¶ උපොසථං උපවසිත්වා ¶ කායස්ස භෙදා පරං මරණා නිම්මානරතීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, භික්ඛවෙ, මානුසකානි සොළස වස්සසතානි, පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි සොළස වස්සසහස්සානි පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධායා’’’ති.

‘‘පාණං න හඤ්ඤෙ [හානෙ (සී.), හෙන (ක.) අ. නි. 3.71] න චදින්නමාදියෙ,

මුසා න භාසෙ න ච මජ්ජපො සියා;

අබ්රහ්මචරියා විරමෙය්ය මෙථුනා,

රත්තිං න භුඤ්ජෙය්ය විකාලභොජනං.

‘‘මාලං න ධාරෙ න ච ගන්ධමාචරෙ [ගන්ධමාධරෙ (ක.)],

මඤ්චෙ ඡමායං ව සයෙථ සන්ථතෙ;

එතඤ්හි අට්ඨඞ්ගිකමාහුපොසථං,

බුද්ධෙන දුක්ඛන්තගුනා පකාසිතං.

‘‘චන්දො ¶ ¶ ච සුරියො ච උභො සුදස්සනා,

ඔභාසයං ¶ අනුපරියන්ති යාවතා;

තමොනුදා තෙ පන අන්තලික්ඛගා,

නභෙ පභාසන්ති දිසාවිරොචනා.

‘‘එතස්මිං ¶ යං විජ්ජති අන්තරෙ ධනං,

මුත්තා මණි වෙළුරියඤ්ච භද්දකං;

සිඞ්ගීසුවණ්ණං අථ වාපි කඤ්චනං,

යං ජාතරූපං හටකන්ති වුච්චති.

‘‘අට්ඨඞ්ගුපෙතස්ස උපොසථස්ස,

කලම්පි තෙ නානුභවන්ති සොළසිං;

චන්දප්පභා තාරගණා ච සබ්බෙ.

‘‘තස්මා හි නාරී ච නරො ච සීලවා,

අට්ඨඞ්ගුපෙතං උපවස්සුපොසථං;

පුඤ්ඤානි කත්වාන සුඛුද්රයානි,

අනින්දිතා සග්ගමුපෙන්ති ඨාන’’න්ති. දුතියං;

3. විසාඛාසුත්තං

43. [අ. නි. 3.71] එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො විසාඛා මිගාරමාතා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො විසාඛං මිගාරමාතරං භගවා එතදවොච – ‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො ඛො, විසාඛෙ, උපොසථො උපවුත්ථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො. කථං උපවුත්ථො ච, විසාඛෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො ¶ මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො? ඉධ, විසාඛෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යාවජීවං අරහන්තො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතා නිහිතදණ්ඩා ¶ නිහිතසත්ථා ලජ්ජී දයාපන්නා, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පිනො විහරන්ති. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරාමි. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි ¶ , උපොසථො ¶ ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’’’ති. ඉමිනා පඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති…පෙ….

‘‘‘යාවජීවං අරහන්තො උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතා නීචසෙය්යං කප්පෙන්ති – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො නීචසෙය්යං කප්පෙමි – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා අට්ඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති. එවං උපවුත්ථො ඛො, විසාඛෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො.

‘‘කීවමහප්ඵලො හොති, කීවමහානිසංසො, කීවමහාජුතිකො, කීවමහාවිප්ඵාරො? සෙය්යථාපි, විසාඛෙ, යො ඉමෙසං සොළසන්නං මහාජනපදානං පහූතරත්තරතනානං ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙය්ය, සෙය්යථිදං – අඞ්ගානං මගධානං කාසීනං කොසලානං වජ්ජීනං මල්ලානං චෙතීනං වඞ්ගානං කුරූනං පඤ්චාලානං මච්ඡානං සූරසෙනානං ¶ අස්සකානං අවන්තීනං ගන්ධාරානං කම්බොජානං, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතස්ස උපොසථස්ස එතං කලං නාග්ඝති සොළසිං. තං කිස්ස හෙතු? කපණං, විසාඛෙ, මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි පඤ්ඤාස වස්සානි, චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි පඤ්ච වස්සසතානි චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය ¶ . ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යං ¶ , විසාඛෙ, මානුසකං වස්සසතං, තාවතිංසානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන වස්සසහස්සං තාවතිංසානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති ¶ යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තාවතිංසානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යානි, විසාඛෙ, මානුසකානි ද්වෙ වස්සසතානි…පෙ… චත්තාරි වස්සසතානි…පෙ… අට්ඨ වස්සසතානි…පෙ… සොළස වස්සසතානි පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො ¶ . තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි සොළස වස්සසහස්සානි පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, විසාඛෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධායා’’’ති.

‘‘පාණං න හඤ්ඤෙ න චදින්නමාදියෙ,

මුසා න භාසෙ න ච මජ්ජපො සියා;

අබ්රහ්මචරියා විරමෙය්ය මෙථුනා,

රත්තිං න භුඤ්ජෙය්ය විකාලභොජනං.

‘‘මාලං න ධාරෙ න ච ගන්ධමාචරෙ,

මඤ්චෙ ¶ ඡමායං ව සයෙථ සන්ථතෙ;

එතඤ්හි අට්ඨඞ්ගිකමාහුපොසථං,

බුද්ධෙන දුක්ඛන්තගුනා පකාසිතං.

‘‘චන්දො ච සුරියො ච උභො සුදස්සනා,

ඔභාසයං අනුපරියන්ති යාවතා;

තමොනුදා ¶ තෙ පන අන්තලික්ඛගා,

නභෙ පභාසන්ති දිසාවිරොචනා.

‘‘එතස්මිං යං විජ්ජති අන්තරෙ ධනං,

මුත්තා ¶ මණි වෙළුරියඤ්ච භද්දකං;

සිඞ්ගීසුවණ්ණං අථ වාපි කඤ්චනං,

යං ජාතරූපං හටකන්ති වුච්චති.

‘‘අට්ඨඞ්ගුපෙතස්ස ¶ උපොසථස්ස,

කලම්පි තෙ නානුභවන්ති සොළසිං;

චන්දප්පභා තාරගණා ච සබ්බෙ.

‘‘තස්මා හි නාරී ච නරො ච සීලවා,

අට්ඨඞ්ගුපෙතං උපවස්සුපොසථං;

පුඤ්ඤානි කත්වාන සුඛුද්රයානි,

අනින්දිතා සග්ගමුපෙන්ති ඨාන’’න්ති. තතියං;

4. වාසෙට්ඨසුත්තං

44. එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො වාසෙට්ඨො උපාසකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො වාසෙට්ඨං උපාසකං භගවා එතදවොච – ‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො, වාසෙට්ඨ, උපොසථො උපවුත්ථො මහප්ඵලො හොති…පෙ… අනින්දිතා සග්ගමුපෙන්ති ඨාන’’න්ති.

එවං වුත්තෙ වාසෙට්ඨො උපාසකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පියා ¶ මෙ, භන්තෙ, ඤාතිසාලොහිතා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං, පියානම්පි මෙ අස්ස ඤාතිසාලොහිතානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, භන්තෙ, ඛත්තියා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං, සබ්බෙසම්පිස්ස ¶ ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණා…පෙ… වෙස්සා ¶ … සුද්දා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං, සබ්බෙසම්පිස්ස සුද්දානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

‘‘එවමෙතං, වාසෙට්ඨ, එවමෙතං, වාසෙට්ඨ! සබ්බෙ චෙපි, වාසෙට්ඨ, ඛත්තියා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං, සබ්බෙසම්පිස්ස ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, වාසෙට්ඨ, බ්රාහ්මණා…පෙ… වෙස්සා… සුද්දා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං, සබ්බෙසම්පිස්ස සුද්දානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සදෙවකො චෙපි, වාසෙට්ඨ, ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං [උපවසෙය්ය (?)], සදෙවකස්සපිස්ස [සදෙවකස්ස (සබ්බත්ථ) අ. නි. 4.193; ම. නි. 3.64 පස්සිතබ්බං] ලොකස්ස සමාරකස්ස ¶ සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. ඉමෙ චෙපි, වාසෙට්ඨ, මහාසාලා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසෙය්යුං, ඉමෙසම්පිස්ස මහාසාලානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය ( ) [(සචෙ චෙතෙය්යුං) කත්ථචි අත්ථි. අ. නි. 4.193 පස්සිතබ්බං]. කො පන වාදො මනුස්සභූතස්සා’’ති! චතුත්ථං.

5. බොජ්ඣසුත්තං

45. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො බොජ්ඣා උපාසිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො බොජ්ඣං උපාසිකං භගවා එතදවොච –

‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො, බොජ්ඣෙ, උපොසථො උපවුත්ථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො. කථං ¶ උපවුත්ථො ච, බොජ්ඣෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො? ඉධ ¶ , බොජ්ඣෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යාවජීවං අරහන්තො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතා නිහිතදණ්ඩා නිහිතසත්ථා ලජ්ජී දයාපන්නා, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පිනො විහරන්ති. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරාමි. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා පඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති…පෙ….

‘‘‘යාවජීවං ¶ අරහන්තො උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතා නීචසෙය්යං කප්පෙන්ති – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. අහං පජ්ජ ඉමඤ්ච රත්තිං ඉමඤ්ච දිවසං උච්චාසයනමහාසයනං පහාය උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො නීචසෙය්යං කප්පෙමි – මඤ්චකෙ වා තිණසන්ථාරකෙ වා. ඉමිනාපඞ්ගෙන අරහතං අනුකරොමි, උපොසථො ච මෙ උපවුත්ථො භවිස්සතී’ති. ඉමිනා අට්ඨමෙන අඞ්ගෙන සමන්නාගතො හොති. එවං උපවුත්ථො ඛො, බොජ්ඣෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො උපොසථො මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො මහාජුතිකො මහාවිප්ඵාරො.

‘‘කීවමහප්ඵලො ¶ හොති, කීවමහානිසංසො, කීවමහාජුතිකො, කීවමහාවිප්ඵාරො? සෙය්යථාපි, බොජ්ඣෙ, යො ඉමෙසං සොළසන්නං මහාජනපදානං පහූතරත්තරතනානං ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙය්ය, සෙය්යථිදං – අඞ්ගානං මගධානං කාසීනං කොසලානං වජ්ජීනං මල්ලානං චෙතීනං වඞ්ගානං කුරූනං පඤ්චාලානං මච්ඡානං සූරසෙනානං අස්සකානං ¶ අවන්තීනං ගන්ධාරානං කම්බොජානං, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතස්ස ¶ උපොසථස්ස එතං කලං නාග්ඝති සොළසිං. තං කිස්ස හෙතු? කපණං, බොජ්ඣෙ, මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය.

‘‘යානි, බොජ්ඣෙ, මානුසකානි පඤ්ඤාස වස්සානි, චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි පඤ්ච වස්සසතානි චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, බොජ්ඣෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, බොජ්ඣෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධාය’’’.

‘‘යං, බොජ්ඣෙ, මානුසකං වස්සසතං…පෙ… තානි, බොජ්ඣෙ, මානුසකානි ද්වෙ වස්සසතානි…පෙ… චත්තාරි වස්සසතානි…පෙ… අට්ඨ වස්සසතානි…පෙ… සොළස වස්සසතානි පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං එසො එකො රත්තින්දිවො. තාය රත්තියා තිංසරත්තියො මාසො. තෙන මාසෙන ද්වාදසමාසියො සංවච්ඡරො. තෙන සංවච්ඡරෙන දිබ්බානි සොළස වස්සසහස්සානි පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං ආයුප්පමාණං. ඨානං ඛො පනෙතං, බොජ්ඣෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො ඉත්ථී වා පුරිසො වා අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං උපොසථං උපවසිත්වා කායස්ස භෙදා ¶ පරං මරණා පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. ඉදං ඛො පනෙතං, බොජ්ඣෙ, සන්ධාය භාසිතං – ‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බං සුඛං උපනිධායා’’’ති.

‘‘පාණං ¶ න හඤ්ඤෙ න චදින්නමාදියෙ,

මුසා න භාසෙ න ච මජ්ජපො සියා;

අබ්රහ්මචරියා ¶ විරමෙය්ය මෙථුනා,

රත්තිං න භුඤ්ජෙය්ය විකාලභොජනං.

‘‘මාලං ¶ න ධාරෙ න ච ගන්ධමාචරෙ,

මඤ්චෙ ඡමායං ව සයෙථ සන්ථතෙ;

එතඤ්හි අට්ඨඞ්ගිකමාහුපොසථං,

බුද්ධෙන දුක්ඛන්තගුනා පකාසිතං.

‘‘චන්දො ච සුරියො ච උභො සුදස්සනා,

ඔභාසයං අනුපරියන්ති යාවතා;

තමොනුදා තෙ පන අන්තලික්ඛගා,

නභෙ පභාසන්ති දිසාවිරොචනා.

‘‘එතස්මිං යං විජ්ජති අන්තරෙ ධනං,

මුත්තා මණි වෙළුරියඤ්ච භද්දකං;

සිඞ්ගීසුවණ්ණං අථ වාපි කඤ්චනං,

යං ජාතරූපං හටකන්ති වුච්චති.

‘‘අට්ඨඞ්ගුපෙතස්ස උපොසථස්ස,

කලම්පි තෙ නානුභවන්ති සොළසිං;

චන්දප්පභා තාරගණා ච සබ්බෙ.

‘‘තස්මා ¶ හි නාරී ච නරො ච සීලවා,

අට්ඨඞ්ගුපෙතං උපවස්සුපොසථං;

පුඤ්ඤානි කත්වාන සුඛුද්රයානි,

අනින්දිතා සග්ගමුපෙන්ති ඨාන’’න්ති. පඤ්චමං;

6. අනුරුද්ධසුත්තං

46. එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා අනුරුද්ධො දිවාවිහාරං ගතො හොති පටිසල්ලීනො. අථ ඛො සම්බහුලා මනාපකායිකා දෙවතා යෙනායස්මා අනුරුද්ධො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො තා දෙවතා ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොචුං – ‘‘මයං, භන්තෙ ¶ අනුරුද්ධ, මනාපකායිකා නාම දෙවතා තීසු ඨානෙසු ඉස්සරියං කාරෙම වසං වත්තෙම. මයං, භන්තෙ අනුරුද්ධ, යාදිසකං වණ්ණං ආකඞ්ඛාම තාදිසකං වණ්ණං ඨානසො පටිලභාම; යාදිසකං සරං ආකඞ්ඛාම ¶ තාදිසකං සරං ඨානසො පටිලභාම; යාදිසකං සුඛං ආකඞ්ඛාම තාදිසකං සුඛං ඨානසො පටිලභාම. මයං, භන්තෙ අනුරුද්ධ, මනාපකායිකා නාම දෙවතා ඉමෙසු තීසු ඨානෙසු ඉස්සරියං කාරෙම වසං වත්තෙමා’’ති.

අථ ඛො ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස එතදහොසි – ‘‘අහො වතිමා දෙවතා සබ්බාව නීලා අස්සු නීලවණ්ණා නීලවත්ථා නීලාලඞ්කාරා’’ති. අථ ඛො තා දෙවතා ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස චිත්තමඤ්ඤාය සබ්බාව නීලා අහෙසුං නීලවණ්ණා නීලවත්ථා නීලාලඞ්කාරා.

අථ ඛො ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස එතදහොසි – ‘‘අහො වතිමා දෙවතා සබ්බාව පීතා අස්සු…පෙ… සබ්බාව ලොහිතකා අස්සු… සබ්බාව ඔදාතා ¶ අස්සු ඔදාතවණ්ණා ඔදාතවත්ථා ඔදාතාලඞ්කාරා’’ති. අථ ඛො තා දෙවතා ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස චිත්තමඤ්ඤාය සබ්බාව ඔදාතා අහෙසුං ඔදාතවණ්ණා ඔදාතවත්ථා ඔදාතාලඞ්කාරා.

අථ ඛො තා දෙවතා එකා ච [කො (සී.), එකාව (ස්යා. පී.)] ගායි එකා ච [එකා පන (සී.), එකාව (ස්යා. පී.)] නච්චි එකා ච [එකා (සී.), එකාව (ස්යා. පී.)] අච්ඡරං වාදෙසි. සෙය්යථාපි නාම පඤ්චඞ්ගිකස්ස තූරියස්ස [තුරියස්ස (සී. ස්යා. පී.)] සුවිනීතස්ස සුප්පටිපතාළිතස්ස කුසලෙහි සුසමන්නාහතස්ස ¶ සද්දො හොති වග්ගු ච රජනීයො ච කමනීයො ච පෙමනීයො ච මදනීයො ච; එවමෙවං ¶ තාසං දෙවතානං අලඞ්කාරානං සද්දො හොති වග්ගු ච රජනීයො ච කමනීයො ච පෙමනීයො ච මදනීයො ච. අථ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො ඉන්ද්රියානි ඔක්ඛිපි.

අථ ඛො තා දෙවතා ‘‘න ඛ්වය්යො අනුරුද්ධො සාදියතී’’ති [සාදයතීති (සද්දනීතිධාතුමාලා)] තත්ථෙවන්තරධායිංසු. අථ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, දිවාවිහාරං ගතො හොමි පටිසල්ලීනො. අථ ඛො, භන්තෙ, සම්බහුලා මනාපකායිකා දෙවතා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො, භන්තෙ, තා ¶ දෙවතා මං එතදවොචුං – ‘මයං, භන්තෙ අනුරුද්ධ, මනාපකායිකා නාම දෙවතා තීසු ඨානෙසු ඉස්සරියං කාරෙම වසං වත්තෙම. මයං, භන්තෙ අනුරුද්ධ, යාදිසකං වණ්ණං ආකඞ්ඛාම තාදිසකං වණ්ණං ඨානසො පටිලභාම; යාදිසකං සරං ආකඞ්ඛාම තාදිසකං සරං ඨානසො ¶ පටිලභාම; යාදිසකං සුඛං ආකඞ්ඛාම තාදිසකං සුඛං ඨානසො පටිලභාම. මයං, භන්තෙ අනුරුද්ධ, මනාපකායිකා නාම දෙවතා ඉමෙසු තීසු ඨානෙසු ඉස්සරියං කාරෙම වසං වත්තෙමා’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අහො වතිමා දෙවතා සබ්බාව නීලා අස්සු නීලවණ්ණා නීලවත්ථා නීලාලඞ්කාරා’ති. අථ ඛො, භන්තෙ, තා දෙවතා මම චිත්තමඤ්ඤාය සබ්බාව නීලා අහෙසුං නීලවණ්ණා නීලවත්ථා නීලාලඞ්කාරා.

‘‘තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අහො වතිමා දෙවතා සබ්බාව පීතා අස්සු…පෙ… සබ්බාව ලොහිතකා අස්සු…පෙ… සබ්බාව ඔදාතා අස්සු ඔදාතවණ්ණා ඔදාතවත්ථා ඔදාතාලඞ්කාරා’ති ¶ . අථ ඛො, භන්තෙ, තා දෙවතා මම චිත්තමඤ්ඤාය සබ්බාව ඔදාතා අහෙසුං ඔදාතවණ්ණා ඔදාතවත්ථා ඔදාතාලඞ්කාරා.

‘‘අථ ඛො, භන්තෙ, තා දෙවතා එකා ච ගායි එකා ච නච්චි එකා ච අච්ඡරං වාදෙසි. සෙය්යථාපි නාම පඤ්චඞ්ගිකස්ස තූරියස්ස සුවිනීතස්ස සුප්පටිපතාළිතස්ස කුසලෙහි සුසමන්නාහතස්ස සද්දො හොති වග්ගු ච රජනීයො ච කමනීයො ච පෙමනීයො ච මදනීයො ච; එවමෙවං ¶ තාසං දෙවතානං අලඞ්කාරානං සද්දො හොති වග්ගු ච රජනීයො ච කමනීයො ච පෙමනීයො ච මදනීයො ච. අථ ඛ්වාහං, භන්තෙ, ඉන්ද්රියානි ඔක්ඛිපිං.

‘‘අථ ඛො, භන්තෙ, තා දෙවතා ‘න ඛ්වය්යො අනුරුද්ධො සාදියතී’ති තත්ථෙවන්තරධායිංසු. කතිහි නු ඛො, භන්තෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජතී’’ති?

‘‘අට්ඨහි ¶ ඛො, අනුරුද්ධ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. කතමෙහි අට්ඨහි? ඉධ, අනුරුද්ධ, මාතුගාමො යස්ස මාතාපිතරො භත්තුනො දෙන්ති අත්ථකාමා හිතෙසිනො අනුකම්පකා අනුකම්පං උපාදාය තස්ස ¶ හොති පුබ්බුට්ඨායිනී පච්ඡානිපාතිනී කිඞ්කාරපටිස්සාවිනී මනාපචාරිනී පියවාදිනී.

‘‘යෙ තෙ භත්තු ගරුනො [ගුරුනො (ක.)] හොන්ති – මාතාති වා පිතාති වා සමණබ්රාහ්මණාති වා – තෙ සක්කරොති, ගරුං කරොති [ගරුකරොති (සී. ස්යා. පී.)], මානෙති, පූජෙති, අබ්භාගතෙ ච ආසනොදකෙන පටිපූජෙති.

‘‘යෙ තෙ භත්තු අබ්භන්තරා කම්මන්තා – උණ්ණාති වා කප්පාසාති වා – තත්ථ දක්ඛා හොති අනලසා තත්රුපායාය [තත්රූපායාය (සී.), අ. නි. 4.35; 11.14] වීමංසාය සමන්නාගතා අලං කාතුං අලං සංවිධාතුං.

‘‘යො සො භත්තු අබ්භන්තරො අන්තොජනො ¶ – දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා – තෙසං කතඤ්ච කතතො ජානාති අකතඤ්ච අකතතො ජානාති, ගිලානකානඤ්ච බලාබලං ජානාති ඛාදනීයං භොජනීයඤ්චස්ස පච්චංසෙන [පච්චයෙන (ස්යා.), පච්චත්තංසෙන (ක.) අ. නි. 5.33] සංවිභජති.

‘‘යං භත්තු ආහරති ධනං වා ධඤ්ඤං වා ජාතරූපං වා තං ආරක්ඛෙන ගුත්තියා සම්පාදෙති, තත්ථ ච හොති අධුත්තී අථෙනී අසොණ්ඩී අවිනාසිකා.

‘‘උපාසිකා ඛො පන හොති බුද්ධං සරණං ගතා ධම්මං සරණං ගතා සඞ්ඝං සරණං ගතා.

‘‘සීලවතී ¶ ඛො පන හොති – පාණාතිපාතා පටිවිරතා, අදින්නාදානා පටිවිරතා, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා, මුසාවාදා පටිවිරතා, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතා.

‘‘චාගවතී ඛො පන හොති. විගතමලමච්ඡෙරෙන චෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති මුත්තචාගා [මුත්තචාගී (ස්යා.)] පයතපාණිනී ¶ [පයතපාණි (සී.), පයතපාණී (ස්යා. පී. ක.)] වොස්සග්ගරතා යාචයොගා දානසංවිභාගරතා.

‘‘ඉමෙහි ඛො, අනුරුද්ධ, අට්ඨහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජතී’’ති.

‘‘යො ¶ නං භරති සබ්බදා, නිච්චං ආතාපි උස්සුකො;

තං සබ්බකාමදං [තං සබ්බකාමහරං (සී. ස්යා. පී.) සබ්බකාමහරං (අ. නි. 5.33] පොසං, භත්තාරං නාතිමඤ්ඤති.

‘‘න චාපි සොත්ථි භත්තාරං, ඉස්සාවාදෙන රොසයෙ;

භත්තු ච ගරුනො සබ්බෙ, පටිපූජෙති පණ්ඩිතා.

‘‘උට්ඨාහිකා [උට්ඨායිකා (ක.)] අනලසා, සඞ්ගහිතපරිජ්ජනා;

භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘යා එවං වත්තති නාරී, භත්තු ඡන්දවසානුගා;

මනාපා නාම තෙ [මනාපකායිකා (සී. ක.)] දෙවා, යත්ථ සා උපපජ්ජතී’’ති. ඡට්ඨං;

7. දුතියවිසාඛාසුත්තං

47. එකං ¶ සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො විසාඛා මිගාරමාතා…පෙ… එකමන්තං නිසින්නං ඛො විසාඛං මිගාරමාතරං භගවා එතදවොච –

‘‘අට්ඨහි ඛො, විසාඛෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං ¶ දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. කතමෙහි අට්ඨහි? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො යස්ස මාතාපිතරො භත්තුනො දෙන්ති අත්ථකාමා හිතෙසිනො අනුකම්පකා අනුකම්පං උපාදාය තස්ස හොති පුබ්බුට්ඨායිනී පච්ඡානිපාතිනී කිඞ්කාරපටිස්සාවිනී මනාපචාරිනී පියවාදිනී…පෙ….

‘‘චාගවතී ඛො ¶ පන හොති. විගතමලමච්ඡෙරෙන චෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති මුත්තචාගා පයතපාණිනී වොස්සග්ගරතා යාචයොගා දානසංවිභාගරතා. ඉමෙහි ඛො, විසාඛෙ, අට්ඨහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජතී’’ති.

‘‘යො නං භරති සබ්බදා, නිච්චං ආතාපි උස්සුකො;

තං සබ්බකාමදං පොසං, භත්තාරං නාතිමඤ්ඤති.

‘‘න ¶ චාපි සොත්ථි භත්තාරං, ඉස්සාවාදෙන රොසයෙ;

භත්තු ච ගරුනො සබ්බෙ, පටිපූජෙති පණ්ඩිතා.

‘‘උට්ඨාහිකා අනලසා, සඞ්ගහිතපරිජ්ජනා;

භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘යා එවං වත්තති නාරී, භත්තු ඡන්දවසානුගා;

මනාපා නාම තෙ [මනාපකායිකා (සී. ක.)] දෙවා, යත්ථ සා උපපජ්ජතී’’ති. සත්තමං;

8. නකුලමාතාසුත්තං

48. එකං ¶ සමයං භගවා භග්ගෙසු විහරති සුංසුමාරගිරෙ [සුංසුමාරගිරෙ (සී. ස්යා. පී.)] භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො නකුලමාතා ගහපතානී යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා…පෙ…. එකමන්තං නිසින්නං ඛො නකුලමාතරං ගහපතානිං භගවා එතදවොච –

‘‘අට්ඨහි ඛො, නකුලමාතෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං ¶ දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. කතමෙහි අට්ඨහි? ඉධ, නකුලමාතෙ, මාතුගාමො යස්ස මාතාපිතරො භත්තුනො දෙන්ති අත්ථකාමා හිතෙසිනො අනුකම්පකා අනුකම්පං උපාදාය තස්ස හොති පුබ්බුට්ඨායිනී පච්ඡානිපාතිනී කිඞ්කාරපටිස්සාවිනී ¶ මනාපචාරිනී පියවාදිනී.

‘‘යෙ තෙ භත්තු ගරුනො හොන්ති – මාතාති වා පිතාති වා සමණබ්රාහ්මණාති වා – තෙ සක්කරොති ගරුං කරොති මානෙති පූජෙති, අබ්භාගතෙ ච ආසනොදකෙන පටිපූජෙති.

‘‘යෙ තෙ භත්තු අබ්භන්තරා කම්මන්තා – උණ්ණාති වා කප්පාසාති වා – තත්ථ දක්ඛා හොති අනලසා තත්රුපායාය වීමංසාය සමන්නාගතා අලං කාතුං අලං සංවිධාතුං.

‘‘යො සො භත්තු අබ්භන්තරො අන්තොජනො – දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා – තෙසං කතඤ්ච කතතො ජානාති අකතඤ්ච අකතතො ජානාති, ගිලානකානඤ්ච බලාබලං ජානාති ඛාදනීයං භොජනීයඤ්චස්ස පච්චංසෙන සංවිභජති.

‘‘යං ¶ භත්තා ආහරති ධනං වා ධඤ්ඤං වා රජතං වා ජාතරූපං වා තං ආරක්ඛෙන ගුත්තියා සම්පාදෙති, තත්ථ ච හොති අධුත්තී අථෙනී අසොණ්ඩී අවිනාසිකා.

‘‘උපාසිකා ඛො පන හොති බුද්ධං සරණං ගතා ධම්මං සරණං ගතා සඞ්ඝං සරණං ගතා.

‘‘සීලවතී ඛො පන හොති – පාණාතිපාතා පටිවිරතා…පෙ… සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතා…පෙ….

‘‘චාගවතී ඛො පන හොති විගතමලමච්ඡෙරෙන චෙතසා ¶ අගාරං අජ්ඣාවසති මුත්තචාගා පයතපාණිනී වොස්සග්ගරතා යාචයොගා දානසංවිභාගරතා.

‘‘ඉමෙහි ඛො, නකුලමාතෙ, අට්ඨහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනාපකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජතී’’ති.

‘‘යො ¶ නං භරති සබ්බදා, නිච්චං ආතාපි උස්සුකො;

තං සබ්බකාමදං පොසං, භත්තාරං නාතිමඤ්ඤති.

‘‘න චාපි සොත්ථි භත්තාරං, ඉස්සාවාදෙන රොසයෙ;

භත්තු ච ගරුනො සබ්බෙ, පටිපූජෙති පණ්ඩිතා.

‘‘උට්ඨාහිකා අනලසා, සඞ්ගහිතපරිජ්ජනා;

භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘යා එවං වත්තති නාරී, භත්තු ඡන්දවසානුගා;

මනාපා නාම තෙ [මනාපකායිකා (සී.)] දෙවා, යත්ථ සා උපපජ්ජතී’’ති. අට්ඨමං;

9. පඨමඉධලොකිකසුත්තං

49. එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො විසාඛා මිගාරමාතා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ…. එකමන්තං නිසින්නං ඛො විසාඛං මිගාරමාතරං භගවා එතදවොච –

‘‘චතූහි ¶ ඛො, විසාඛෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො ඉධලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, අයංස ලොකො ආරද්ධො හොති. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො සුසංවිහිතකම්මන්තො හොති, සඞ්ගහිතපරිජනො, භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , විසාඛෙ, මාතුගාමො සුසංවිහිතකම්මන්තො හොති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො යෙ තෙ භත්තු අබ්භන්තරා කම්මන්තා – උණ්ණාති වා කප්පාසාති වා – තත්ථ දක්ඛා හොති අනලසා තත්රුපායාය වීමංසාය සමන්නාගතා අලං කාතුං අලං සංවිධාතුං. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො සුසංවිහිතකම්මන්තො ¶ හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, මාතුගාමො සඞ්ගහිතපරිජනො හොති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො යො සො ¶ භත්තු අබ්භන්තරො අන්තොජනො – දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා – තෙසං කතඤ්ච කතතො ජානාති අකතඤ්ච අකතතො ජානාති, ගිලානකානඤ්ච බලාබලං ජානාති ඛාදනීයං භොජනීයඤ්චස්ස පච්චංසෙන සංවිභජති. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො සඞ්ගහිතපරිජනො හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, මාතුගාමො භත්තු මනාපං චරති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො යං භත්තු අමනාපසඞ්ඛාතං තං ජීවිතහෙතුපි න අජ්ඣාචරති. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො භත්තු මනාපං චරති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, මාතුගාමො සම්භතං අනුරක්ඛති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො යං භත්තා ආහරති ධනං වා ධඤ්ඤං වා රජතං වා ජාතරූපං වා තං ආරක්ඛෙන ගුත්තියා සම්පාදෙති, තත්ථ ච හොති අධුත්තී අථෙනී අසොණ්ඩී අවිනාසිකා. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො සම්භතං අනුරක්ඛති. ඉමෙහි ඛො, විසාඛෙ, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො ඉධලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, අයංස ලොකො ආරද්ධො හොති.

‘‘චතූහි ඛො ¶ , විසාඛෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො පරලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, පරලොකො ආරද්ධො හොති. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො සද්ධාසම්පන්නො හොති, සීලසම්පන්නො හොති, චාගසම්පන්නො හොති, පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , විසාඛෙ, මාතුගාමො සද්ධාසම්පන්නො හොති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො සද්ධාසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, මාතුගාමො සීලසම්පන්නො හොති? ඉධ ¶ , විසාඛෙ, මාතුගාමො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො හොති. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො සීලසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , විසාඛෙ, මාතුගාමො චාගසම්පන්නො හොති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො විගතමලමච්ඡෙරෙන චෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති මුත්තචාගා පයතපාණිනී වොස්සග්ගරතා යාචයොගා දානසංවිභාගරතා. එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො චාගසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච, විසාඛෙ, මාතුගාමො පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති? ඉධ, විසාඛෙ, මාතුගාමො පඤ්ඤවා හොති…පෙ… එවං ඛො, විසාඛෙ, මාතුගාමො පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති. ඉමෙහි ඛො, විසාඛෙ, චතූහි ¶ ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො පරලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, පරලොකො ආරද්ධො හොතී’’ති.

‘‘සුසංවිහිතකම්මන්තා, සඞ්ගහිතපරිජ්ජනා;

භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘සද්ධා සීලෙන සම්පන්නා, වදඤ්ඤූ වීතමච්ඡරා;

නිච්චං මග්ගං විසොධෙති, සොත්ථානං සම්පරායිකං.

‘‘ඉච්චෙතෙ අට්ඨ ධම්මා ච, යස්සා විජ්ජන්ති නාරියා;

තම්පි සීලවතිං ආහු, ධම්මට්ඨං සච්චවාදිනිං.

‘‘සොළසාකාරසම්පන්නා, අට්ඨඞ්ගසුසමාගතා;

තාදිසී සීලවතී උපාසිකා;

උපපජ්ජති දෙවලොකං මනාප’’න්ති. නවමං;

10. දුතියඉධලොකිකසුත්තං

50. ‘‘චතූහි ¶ , භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො ඉධලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, අයංස ලොකො ආරද්ධො හොති. කතමෙහි චතූහි? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සුසංවිහිතකම්මන්තො හොති, සඞ්ගහිතපරිජනො, භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සුසංවිහිතකම්මන්තො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො යෙ ¶ තෙ භත්තු අබ්භන්තරා කම්මන්තා…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සුසංවිහිතකම්මන්තො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සඞ්ගහිතපරිජනො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො යො සො භත්තු අබ්භන්තරො අන්තොජනො…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සඞ්ගහිතපරිජනො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, මාතුගාමො භත්තු මනාපං චරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො යං භත්තු අමනාපසඞ්ඛාතං තං ජීවිතහෙතුපි න අජ්ඣාචරති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො භත්තු මනාපං චරති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සම්භතං අනුරක්ඛති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො යං භත්තා ආහරති…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සම්භතං අනුරක්ඛති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො ඉධලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, අයංස ලොකො ආරද්ධො හොති.

‘‘චතූහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො පරලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, පරලොකො ආරද්ධො හොති. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සද්ධාසම්පන්නො හොති, සීලසම්පන්නො හොති, චාගසම්පන්නො හොති, පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සද්ධාසම්පන්නො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සද්ධො හොති…පෙ… එවං ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සද්ධාසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සීලසම්පන්නො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො සීලසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො චාගසම්පන්නො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො විගතමලමච්ඡෙරෙන ¶ චෙතසා අගාරං අජ්ඣාවසති…පෙ… එවං ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, මාතුගාමො චාගසම්පන්නො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො පඤ්ඤවා හොති…පෙ… එවං ඛො, භික්ඛවෙ, මාතුගාමො පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො මාතුගාමො පරලොකවිජයාය පටිපන්නො හොති, පරලොකො ආරද්ධො හොතී’’ති.

‘‘සුසංවිහිතකම්මන්තා, සඞ්ගහිතපරිජ්ජනා;

භත්තු මනාපං චරති, සම්භතං අනුරක්ඛති.

‘‘සද්ධා සීලෙන සම්පන්නා, වදඤ්ඤූ වීතමච්ඡරා;

නිච්චං මග්ගං විසොධෙති, සොත්ථානං සම්පරායිකං.

‘‘ඉච්චෙතෙ අට්ඨ ධම්මා ච, යස්සා විජ්ජන්ති නාරියා;

තම්පි සීලවතිං ආහු, ධම්මට්ඨං සච්චවාදිනිං.

‘‘සොළසාකාරසම්පන්නා, අට්ඨඞ්ගසුසමාගතා;

තාදිසී සීලවතී උපාසිකා, උපපජ්ජති දෙවලොකං මනාප’’න්ති. දසමං;

උපොසථවග්ගො පඤ්චමො.

තස්සුද්දානං –

සංඛිත්තෙ විත්ථතෙ විසාඛෙ, වාසෙට්ඨො බොජ්ඣාය පඤ්චමං;

අනුරුද්ධං පුන විසාඛෙ, නකුලා ඉධලොකිකා ද්වෙති.

පඨමපණ්ණාසකං සමත්තං.

2. දුතියපණ්ණාසකං