📜

(7) 2. භූමිචාලවග්ගො

1. ඉච්ඡාසුත්තං

61. [අ. නි. 8.77] ‘‘අට්ඨිමෙ , භික්ඛවෙ, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ අට්ඨ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය. තස්ස උට්ඨහතො ඝටතො වායමතො ලාභාය ලාභො නුප්පජ්ජති. සො තෙන අලාභෙන සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය , උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය, න ච ලාභී, සොචී ච පරිදෙවී ච, චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය. තස්ස උට්ඨහතො ඝටතො වායමතො ලාභාය ලාභො උප්පජ්ජති. සො තෙන ලාභෙන මජ්ජති පමජ්ජති පමාදමාපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය, ලාභී ච මදී ච පමාදී ච, චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො න උට්ඨහති න ඝටති න වායමති ලාභාය. තස්ස අනුට්ඨහතො අඝටතො අවායමතො ලාභාය ලාභො නුප්පජ්ජති. සො තෙන අලාභෙන සොචති, කිලමති, පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති, සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, න උට්ඨහති න ඝටති න වායමති ලාභාය, න ච ලාභී, සොචී ච පරිදෙවී ච, චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො න උට්ඨහති, න ඝටති, න වායමති ලාභාය. තස්ස අනුට්ඨහතො, අඝටතො, අවායමතො ලාභාය ලාභො උප්පජ්ජති. සො තෙන ලාභෙන මජ්ජති, පමජ්ජති, පමාදමාපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, න උට්ඨහති න ඝටති න වායමති ලාභාය, ලාභී ච මදී ච, පමාදී ච, චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය. තස්ස උට්ඨහතො ඝටතො වායමතො ලාභාය ලාභො නුප්පජ්ජති. සො තෙන අලාභෙන න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය, න ච ලාභී, න ච සොචී න ච පරිදෙවී, අච්චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය. තස්ස උට්ඨහතො ඝටතො වායමතො ලාභාය ලාභො උප්පජ්ජති. සො තෙන ලාභෙන න මජ්ජති, න පමජ්ජති, න පමාදමාපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, උට්ඨහති ඝටති වායමති ලාභාය, ලාභී ච, න ච මදී න ච පමාදී, අච්චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො න උට්ඨහති, න ඝටති, න වායමති ලාභාය. තස්ස අනුට්ඨහතො, අඝටතො, අවායමතො ලාභාය ලාභො නුප්පජ්ජති. සො තෙන අලාභෙන න සොචති, න කිලමති, න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, න උට්ඨහති, න ඝටති, න වායමති ලාභාය , න ච ලාභී, න ච සොචී න ච පරිදෙවී, අච්චුතො ච සද්ධම්මා’’’.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පවිවිත්තස්ස විහරතො නිරායත්තවුත්තිනො ඉච්ඡා උප්පජ්ජති ලාභාය. සො න උට්ඨහති, න ඝටති, න වායමති ලාභාය. තස්ස අනුට්ඨහතො අඝටතො අවායමතො ලාභාය ලාභො උප්පජ්ජති. සො තෙන ලාභෙන න මජ්ජති, න පමජ්ජති, න පමාදමාපජ්ජති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු ඉච්ඡො විහරති ලාභාය, න උට්ඨහති, න ඝටති, න වායමති ලාභාය, ලාභී ච, න ච මදී න ච පමාදී, අච්චුතො ච සද්ධම්මා ’. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මි’’න්ති. පඨමං.

2. අලංසුත්තං

62. ‘‘ඡහි , භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො අලං පරෙසං. කතමෙහි ඡහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; සුතානඤ්ච ධම්මානං ධාරණජාතිකො [ධාරකජාතිකො (සී. ස්යා. පී.) අ. නි. 8.78] හොති; ධාතානඤ්ච [ධතානඤ්ච (සී. ස්යා. පී.)] ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා [අත්ථූපවරික්ඛී (සී. ස්යා. පී.)] හොති; අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො ච හොති; කල්යාණවාචො ච හොති කල්යාණවාක්කරණො, පොරියා වාචාය සමන්නාගතො විස්සට්ඨාය අනෙලගළාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; සන්දස්සකො ච හොති සමාදපකො [සමාදාපකො (?)] සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ඡහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො අලං පරෙසං.

‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො අලං පරෙසං. කතමෙහි පඤ්චහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව ඛො ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; සුතානඤ්ච ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති; ධාතානඤ්ච ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො ච හොති; කල්යාණවාචො ච හොති…පෙ… අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; සන්දස්සකො ච හොති සමාදපකො සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො අලං පරෙසං.

‘‘චතූහි , භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො නාලං පරෙසං. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; සුතානඤ්ච ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති ; ධාතානඤ්ච ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො ච හොති; නො ච කල්යාණවාචො හොති කල්යාණවාක්කරණො, පොරියා වාචාය සමන්නාගතො විස්සට්ඨාය අනෙලගළාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; නො ච සන්දස්සකො හොති සමාදපකො සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො නාලං පරෙසං.

‘‘චතූහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං පරෙසං නාලං අත්තනො. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; සුතානඤ්ච ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති; නො ච ධාතානං ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; න ච අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො හොති; කල්යාණවාචො ච හොති කල්යාණවාක්කරණො…පෙ… අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; සන්දස්සකො ච හොති…පෙ… සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං පරෙසං, නාලං අත්තනො.

‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො නාලං පරෙසං. කතමෙහි තීහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව ඛො ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; සුතානඤ්ච ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති; ධාතානඤ්ච ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො ච හොති; නො ච කල්යාණවාචො හොති කල්යාණවාක්කරණො, පොරියා වාචාය සමන්නාගතො විස්සට්ඨාය අනෙලගළාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; නො ච සන්දස්සකො හොති සමාදපකො සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, තීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො, නාලං පරෙසං.

‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං පරෙසං, නාලං අත්තනො. කතමෙහි තීහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව ඛො ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; සුතානඤ්ච ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති; නො ච ධාතානං ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; නො ච අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො හොති; කල්යාණවාචො ච හොති…පෙ… අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; සන්දස්සකො ච හොති සමාදපකො සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, තීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං පරෙසං, නාලං අත්තනො.

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො, නාලං පරෙසං. කතමෙහි ද්වීහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව ඛො ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; නො ච සුතානං ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති; ධාතානඤ්ච ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො ච හොති; නො ච කල්යාණවාචො හොති…පෙ… අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; නො ච සන්දස්සකො හොති…පෙ… සබ්රහ්මචාරීනං . ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං අත්තනො, නාලං පරෙසං.

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං පරෙසං, නාලං අත්තනො. කතමෙහි ද්වීහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව ඛො ඛිප්පනිසන්ති ච හොති කුසලෙසු ධම්මෙසු; නො ච සුතානං ධම්මානං ධාරණජාතිකො හොති; නො ච ධාතානං ධම්මානං අත්ථූපපරික්ඛිතා හොති; නො ච අත්ථමඤ්ඤාය ධම්මමඤ්ඤාය ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො හොති; කල්යාණවාචො ච හොති කල්යාණවාක්කරණො, පොරියා වාචාය සමන්නාගතො විස්සට්ඨාය අනෙලගළාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා; සන්දස්සකො ච හොති සමාදපකො සමුත්තෙජකො සම්පහංසකො සබ්රහ්මචාරීනං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ , ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අලං පරෙසං, නාලං අත්තනො’’ති. දුතියං.

3. සංඛිත්තසුත්තං

63. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි…පෙ… එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාධු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙතු, යමහං භගවතො ධම්මං සුත්වා එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරෙය්ය’’න්ති. ‘‘එවමෙවං පනිධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා මමඤ්ඤෙව අජ්ඣෙසන්ති. ධම්මෙ ච භාසිතෙ මමඤ්ඤෙව අනුබන්ධිතබ්බං මඤ්ඤන්තී’’ති. ‘‘දෙසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා සංඛිත්තෙන ධම්මං, දෙසෙතු සුගතො සංඛිත්තෙන ධම්මං. අප්පෙව නාමාහං භගවතො භාසිතස්ස අත්ථං ආජානෙය්යං, අප්පෙව නාමාහං භගවතො භාසිතස්ස දායාදො අස්ස’’න්ති. ‘‘තස්මාතිහ තෙ, භික්ඛු එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘අජ්ඣත්තං මෙ චිත්තං ඨිතං භවිස්සති සුසණ්ඨිතං, න ච උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා චිත්තං පරියාදාය ඨස්සන්තී’ති. එවඤ්හි තෙ, භික්ඛු, සික්ඛිතබ්බං’’.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අජ්ඣත්තං චිත්තං ඨිතං හොති සුසණ්ඨිතං, න ච උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති, තතො තෙ, භික්ඛු, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘මෙත්තා මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා භවිස්සති බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා’ති. එවඤ්හි තෙ, භික්ඛු, සික්ඛිතබ්බං.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති බහුලීකතො, තතො ත්වං, භික්ඛු, ඉමං සමාධිං සවිතක්කම්පි සවිචාරං [සවිතක්කසවිචාරම්පි (ක.)] භාවෙය්යාසි, අවිතක්කම්පි විචාරමත්තං [අවිතක්කවිචාරමත්තම්පි (ක.) විසුද්ධි. 1.271 පස්සිතබ්බං] භාවෙය්යාසි, අවිතක්කම්පි අවිචාරං [අවිතක්කඅවිචාරම්පි (ක.)] භාවෙය්යාසි, සප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, නිප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, සාතසහගතම්පි භාවෙය්යාසි, උපෙක්ඛාසහගතම්පි භාවෙය්යාසි.

‘‘යතො ඛො, තෙ භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති සුභාවිතො, තතො තෙ, භික්ඛු, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘කරුණා මෙ චෙතොවිමුත්ති… මුදිතා මෙ චෙතොවිමුත්ති… උපෙක්ඛා මෙ චෙතොවිමුත්ති භාවිතා භවිස්සති බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා’ති. එවඤ්හි තෙ, භික්ඛු, සික්ඛිතබ්බං.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති සුභාවිතො, තතො ත්වං, භික්ඛු, ඉමං සමාධිං සවිතක්කසවිචාරම්පි භාවෙය්යාසි, අවිතක්කවිචාරමත්තම්පි භාවෙය්යාසි, අවිතක්කඅවිචාරම්පි භාවෙය්යාසි, සප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, නිප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, සාතසහගතම්පි භාවෙය්යාසි, උපෙක්ඛාසහගතම්පි භාවෙය්යාසි.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති සුභාවිතො, තතො තෙ, භික්ඛු, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘කායෙ කායානුපස්සී විහරිස්සාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’න්ති. එවඤ්හි තෙ, භික්ඛු, සික්ඛිතබ්බං.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති බහුලීකතො, තතො ත්වං, භික්ඛු, ඉමං සමාධිං සවිතක්කසවිචාරම්පි භාවෙය්යාසි, අවිතක්කවිචාරමත්තම්පි භාවෙය්යාසි, අවිතක්කඅවිචාරම්පි භාවෙය්යාසි, සප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, නිප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, සාතසහගතම්පි භාවෙය්යාසි , උපෙක්ඛාසහගතම්පි භාවෙය්යාසි.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති සුභාවිතො, තතො තෙ, භික්ඛු , එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරිස්සාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’න්ති; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරිස්සාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’න්ති; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරිස්සාමි ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්ස’න්ති. එවඤ්හි තෙ, භික්ඛු, සික්ඛිතබ්බං.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති බහුලීකතො, තතො ත්වං, භික්ඛු, ඉමං සමාධිං සවිතක්කසවිචාරම්පි භාවෙය්යාසි, අවිතක්කවිචාරමත්තම්පි භාවෙය්යාසි, අවිතක්කඅවිචාරම්පි භාවෙය්යාසි, සප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, නිප්පීතිකම්පි භාවෙය්යාසි, සාතසහගතම්පි භාවෙය්යාසි, උපෙක්ඛාසහගතම්පි භාවෙය්යාසි.

‘‘යතො ඛො තෙ, භික්ඛු, අයං සමාධි එවං භාවිතො හොති සුභාවිතො, තතො ත්වං, භික්ඛු, යෙන යෙනෙව ගග්ඝසි ඵාසුංයෙව ගග්ඝසි, යත්ථ යත්ථ ඨස්සසි ඵාසුංයෙව ඨස්සසි, යත්ථ යත්ථ නිසීදිස්සසි ඵාසුංයෙව නිසීදිස්සසි, යත්ථ යත්ථ සෙය්යං කප්පෙස්සසි ඵාසුංයෙව සෙය්යං කප්පෙස්සසී’’ති.

අථ ඛො සො භික්ඛු භගවතා ඉමිනා ඔවාදෙන ඔවදිතො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො සො භික්ඛු එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති, තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ච පන සො භික්ඛු අරහතං අහොසීති. තතියං.

4. ගයාසීසසුත්තං

64. එකං සමයං භගවා ගයායං විහරති ගයාසීසෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි…පෙ… ‘‘පුබ්බාහං, භික්ඛවෙ, සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධො බොධිසත්තොව සමානො ඔභාසඤ්ඤෙව ඛො සඤ්ජානාමි, නො ච රූපානි පස්සාමි’’.

‘‘තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානෙය්යං රූපානි ච පස්සෙය්යං; එවං මෙ ඉදං ඤාණදස්සනං පරිසුද්ධතරං අස්සා’’’ති.

‘‘සො ඛො අහං, භික්ඛවෙ, අපරෙන සමයෙන අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි, රූපානි ච පස්සාමි; නො ච ඛො තාහි දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨාමි සල්ලපාමි සාකච්ඡං සමාපජ්ජාමි.

‘‘තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානෙය්යං, රූපානි ච පස්සෙය්යං, තාහි ච දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨෙය්යං සල්ලපෙය්යං සාකච්ඡං සමාපජ්ජෙය්යං; එවං මෙ ඉදං ඤාණදස්සනං පරිසුද්ධතරං අස්සා’’’ති.

‘‘සො ඛො අහං, භික්ඛවෙ, අපරෙන සමයෙන අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි, රූපානි ච පස්සාමි, තාහි ච දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨාමි සල්ලපාමි සාකච්ඡං සමාපජ්ජාමි; නො ච ඛො තා දෙවතා ජානාමි – ඉමා දෙවතා අමුකම්හා වා අමුකම්හා වා දෙවනිකායාති.

‘‘තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානෙය්යං, රූපානි ච පස්සෙය්යං, තාහි ච දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨෙය්යං සල්ලපෙය්යං සාකච්ඡං සමාපජ්ජෙය්යං, තා ච දෙවතා ජානෙය්යං – ඉමා දෙවතා අමුකම්හා වා අමුකම්හා වා දෙවනිකායා’ති; එවං මෙ ඉදං ඤාණදස්සනං පරිසුද්ධතරං අස්සා’’’ති.

‘‘සො ඛො අහං, භික්ඛවෙ, අපරෙන සමයෙන අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි, රූපානි ච පස්සාමි, තාහි ච දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨාමි සල්ලපාමි සාකච්ඡං සමාපජ්ජාමි, තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා අමුකම්හා වා අමුකම්හා වා දෙවනිකායා’ති; නො ච ඛො තා දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා ඉමස්ස කම්මස්ස විපාකෙන ඉතො චුතා තත්ථ උපපන්නා’ති…පෙ… තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා ඉමස්ස කම්මස්ස විපාකෙන ඉතො චුතා තත්ථ උපපන්නා’ති; නො ච ඛො තා දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා ඉමස්ස කම්මස්ස විපාකෙන එවමාහාරා එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදිනියො’ති …පෙ… තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා ඉමස්ස කම්මස්ස විපාකෙන එවමාහාරා එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදිනියො’ති; නො ච ඛො තා දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා එවංදීඝායුකා එවංචිරට්ඨිතිකා’ති…පෙ… තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා එවංදීඝායුකා එවංචිරට්ඨිතිකා’ති; නො ච ඛො තා දෙවතා ජානාමි යදි වා මෙ ඉමාහි දෙවතාහි සද්ධිං සන්නිවුත්ථපුබ්බං යදි වා න සන්නිවුත්ථපුබ්බන්ති.

‘‘තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානෙය්යං, රූපානි ච පස්සෙය්යං, තාහි ච දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨෙය්යං සල්ලපෙය්යං සාකච්ඡං සමාපජ්ජෙය්යං , තා ච දෙවතා ජානෙය්යං – ‘ඉමා දෙවතා අමුකම්හා වා අමුකම්හා වා දෙවනිකායා’ති, තා ච දෙවතා ජානෙය්යං – ‘ඉමා දෙවතා ඉමස්ස කම්මස්ස විපාකෙන ඉතො චුතා තත්ථ උපපන්නා’ති, තා ච දෙවතා ජානෙය්යං – ‘ඉමා දෙවතා එවමාහාරා එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදිනියො’ති, තා ච දෙවතා ජානෙය්යං – ‘ඉමා දෙවතා එවංදීඝායුකා එවංචිරට්ඨිතිකා’ති, තා ච දෙවතා ජානෙය්යං යදි වා මෙ ඉමාහි දෙවතාහි සද්ධිං සන්නිවුත්ථපුබ්බං යදි වා න සන්නිවුත්ථපුබ්බන්ති; එවං මෙ ඉදං ඤාණදස්සනං පරිසුද්ධතරං අස්සා’’’ති.

‘‘සො ඛො අහං, භික්ඛවෙ, අපරෙන සමයෙන අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි, රූපානි ච පස්සාමි, තාහි ච දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨාමි සල්ලපාමි සාකච්ඡං සමාපජ්ජාමි, තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා අමුකම්හා වා අමුකම්හා වා දෙවනිකායා’ති, තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා ඉමස්ස කම්මස්ස විපාකෙන ඉතො චුතා තත්ථ උපපන්නා’ති, තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා එවමාහාරා එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදිනියො’ති , තා ච දෙවතා ජානාමි – ‘ඉමා දෙවතා එවංදීඝායුකා එවංචිරට්ඨිතිකා’ති, තා ච දෙවතා ජානාමි යදි වා මෙ දෙවතාහි සද්ධිං සන්නිවුත්ථපුබ්බං යදි වා න සන්නිවුත්ථපුබ්බන්ති.

‘‘යාවකීවඤ්ච මෙ, භික්ඛවෙ, එවං අට්ඨපරිවට්ටං අධිදෙවඤාණදස්සනං න සුවිසුද්ධං අහොසි, නෙව තාවාහං, භික්ඛවෙ, ‘සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති [අභිසම්බුද්ධො (සී. ස්යා. පී.)] පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛො මෙ , භික්ඛවෙ, එවං අට්ඨපරිවට්ටං අධිදෙවඤාණදස්සනං සුවිසුද්ධං අහොසි, අථාහං, භික්ඛවෙ, ‘සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං; ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි; අකුප්පා මෙ චෙතොවිමුත්ති [විමුත්ති (ක. සී. ක.)]; අයමන්තිමා ජාති නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති. චතුත්ථං.

5. අභිභායතනසුත්තං

65. [දී. නි. 3.338, 358; අ. නි. 10.29] ‘‘අට්ඨිමානි, භික්ඛවෙ, අභිභායතනානි. කතමානි අට්ඨ? අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං පඨමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං දුතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං තතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං චතුත්ථං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං පඤ්චමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං ඡට්ඨං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං සත්තමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති, එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං අට්ඨමං අභිභායතනං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ අභිභායතනානී’’ති. පඤ්චමං.

6. විමොක්ඛසුත්තං

66. ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, විමොක්ඛා. කතමෙ අට්ඨ? රූපී රූපානි පස්සති. අයං පඨමො විමොක්ඛො.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී, බහිද්ධා [අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා (ස්යා. පී. ක.) දී. නි. 2.129; දී. නි. 3.338, 358; අ. නි. 8.119; ම. නි. 2.248 පස්සිතබ්බං] රූපානි පස්සති. අයං දුතියො විමොක්ඛො.

‘‘සුභන්තෙව අධිමුත්තො හොති. අයං තතියො විමොක්ඛො.

‘‘සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං චතුත්ථො විමොක්ඛො.

‘‘සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං පඤ්චමො විමොක්ඛො.

‘‘සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං ඡට්ඨො විමොක්ඛො.

‘‘සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං සත්තමො විමොක්ඛො.

‘‘සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං අට්ඨමො විමොක්ඛො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ විමොක්ඛා’’ති. ඡට්ඨං.

7. අනරියවොහාරසුත්තං

67. ‘‘අට්ඨිමෙ , භික්ඛවෙ, අනරියවොහාරා. කතමෙ අට්ඨ? අදිට්ඨෙ දිට්ඨවාදිතා, අසුතෙ සුතවාදිතා, අමුතෙ මුතවාදිතා, අවිඤ්ඤාතෙ විඤ්ඤාතවාදිතා, දිට්ඨෙ අදිට්ඨවාදිතා, සුතෙ අසුතවාදිතා, මුතෙ අමුතවාදිතා, විඤ්ඤාතෙ අවිඤ්ඤාතවාදිතා. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ අනරියවොහාරා’’ති. සත්තමං.

8. අරියවොහාරසුත්තං

68. ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, අරියවොහාරා. කතමෙ අට්ඨ? අදිට්ඨෙ අදිට්ඨවාදිතා, අසුතෙ අසුතවාදිතා, අමුතෙ අමුතවාදිතා, අවිඤ්ඤාතෙ අවිඤ්ඤාතවාදිතා, දිට්ඨෙ දිට්ඨවාදිතා, සුතෙ සුතවාදිතා, මුතෙ මුතවාදිතා, විඤ්ඤාතෙ විඤ්ඤාතවාදිතා. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ අරියවොහාරා’’ති. අට්ඨමං.

9. පරිසාසුත්තං

69. ‘‘අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ, පරිසා. කතමා අට්ඨ? ඛත්තියපරිසා , බ්රාහ්මණපරිසා, ගහපතිපරිසා, සමණපරිසා, චාතුමහාරාජිකපරිසා, තාවතිංසපරිසා, මාරපරිසා, බ්රහ්මපරිසා. අභිජානාමි ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, අනෙකසතං ඛත්තියපරිසං උපසඞ්කමිතා. තත්රපි මයා සන්නිසින්නපුබ්බඤ්චෙව සල්ලපිතපුබ්බඤ්ච සාකච්ඡා ච සමාපන්නපුබ්බා. තත්ථ යාදිසකො තෙසං වණ්ණො හොති තාදිසකො මය්හං වණ්ණො හොති, යාදිසකො තෙසං සරො හොති තාදිසකො මය්හං සරො හොති. ධම්මියා ච කථාය සන්දස්සෙමි සමාදපෙමි සමුත්තෙජෙමි සම්පහංසෙමි . භාසමානඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං භාසති දෙවො වා මනුස්සො වා’ති. ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා අන්තරධායාමි. අන්තරහිතඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං අන්තරහිතො දෙවො වා මනුස්සො වා’’’ති.

‘‘අභිජානාමි ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, අනෙකසතං බ්රාහ්මණපරිසං…පෙ… ගහපතිපරිසං… සමණපරිසං… චාතුමහාරාජිකපරිසං… තාවතිංසපරිසං… මාරපරිසං… බ්රහ්මපරිසං උපසඞ්කමිතා. තත්රපි මයා සන්නිසින්නපුබ්බඤ්චෙව සල්ලපිතපුබ්බඤ්ච සාකච්ඡා ච සමාපන්නපුබ්බා. තත්ථ යාදිසකො තෙසං වණ්ණො හොති තාදිසකො මය්හං වණ්ණො හොති, යාදිසකො තෙසං සරො හොති තාදිසකො මය්හං සරො හොති. ධම්මියා ච කථාය සන්දස්සෙමි සමාදපෙමි සමුත්තෙජෙමි සම්පහංසෙමි. භාසමානඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං භාසති දෙවො වා මනුස්සො වා’ති. ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා අන්තරධායාමි. අන්තරහිතඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං අන්තරහිතො දෙවො වා මනුස්සො වා’ති. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨ පරිසා’’ති. නවමං.

10. භූමිචාලසුත්තං

70. එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගණ්හාහි, ආනන්ද, නිසීදනං. යෙන චාපාලං චෙතියං [පාවාලචෙතියං (ස්යා.), චාපාලචෙතියං (පී. ක.)] තෙනුපසඞ්කමිස්සාම දිවාවිහාරායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා නිසීදනං ආදාය භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධි.

අථ ඛො භගවා යෙන චාපාලං චෙතියං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘රමණීයා , ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං චෙතියං, රමණීයං බහුපුත්තකං චෙතියං; රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං, රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස කස්සචි , ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, ආකඞ්ඛමානො සො, ආනන්ද, කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා. ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’ති. එවම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං; න භගවන්තං යාචි – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති, යථා තං මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො.

දුතියම්පි ඛො භගවා…පෙ… තතියම්පි ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං චෙතියං, රමණීයං බහුපුත්තකං චෙතියං, රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං, රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, ආකඞ්ඛමානො සො, ආනන්ද, කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා…පෙ… ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’ති. එවම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං; න භගවන්තං යාචි – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති, යථා තං මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො.

අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡ ත්වං [ගච්ඡ ඛො ත්වං (සං. නි. 5.822) උදා. 51 පස්සිතබ්බං], ආනන්ද, යස්ස දානි කාලං මඤ්ඤසී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා භගවතො අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි. අථ ඛො මාරො පාපිමා අචිරපක්කන්තෙ ආයස්මන්තෙ ආනන්දෙ භගවන්තං එතදවොච –

‘‘පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො. පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ , භගවතො. භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ භික්ඛූ න සාවකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා පත්තයොගක්ඛෙමා [ඉදං පදං දී. නි. 2.168 ච සං. නි. 5.822 ච න දිස්සති] බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’ති. එතරහි, භන්තෙ, භික්ඛූ භගවතො සාවකා වියත්තා විනීතා විසාරදා පත්තයොගක්ඛෙමා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති.

‘‘පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො. පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො. භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ භික්ඛුනියො න සාවිකා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව මෙ උපාසකා න සාවකා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව මෙ උපාසිකා න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා පත්තයොගක්ඛෙමා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’ති. එතරහි, භන්තෙ, උපාසිකා භගවතො සාවිකා වියත්තා විනීතා විසාරදා පත්තයොගක්ඛෙමා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති.

‘‘පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො. පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො. භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි යාව මෙ ඉදං බ්රහ්මචරියං න ඉද්ධඤ්චෙව භවිස්සති ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං, යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිත’න්ති. එතරහි, භන්තෙ, භගවතො බ්රහ්මචරියං ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං, යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිතං.

‘‘පරිනිබ්බාතු දානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො. පරිනිබ්බානකාලො දානි, භන්තෙ, භගවතො’’ති. ‘‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං, පාපිම, හොහි. නචිරං තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන තථාගතො පරිනිබ්බායිස්සතී’’ති.

අථ ඛො භගවා චාපාලෙ චෙතියෙ සතො සම්පජානො ආයුසඞ්ඛාරං ඔස්සජි. ඔස්සට්ඨෙ ච භගවතා ආයුසඞ්ඛාරෙ මහාභූමිචාලො අහොසි භිංසනකො සලොමහංසො, දෙවදුන්දුභියො ච ඵලිංසු. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘තුලමතුලඤ්ච සම්භවං, භවසඞ්ඛාරමවස්සජි මුනි;

අජ්ඣත්තරතො සමාහිතො, අභින්දි කවචමිවත්තසම්භව’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘මහා වතායං භූමිචාලො; සුමහා වතායං භූමිචාලො භිංසනකො සලොමහංසො, දෙවදුන්දුභියො ච ඵලිංසු. කො නු ඛො හෙතු, කො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවායා’’ති?

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මහා වතායං, භන්තෙ, භූමිචාලො ; සුමහා වතායං, භන්තෙ, භූමිචාලො භිංසනකො සලොමහංසො, දෙවදුන්දුභියො ච ඵලිංසු. කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවායා’’ති?

‘‘අට්ඨිමෙ, ආනන්ද, හෙතූ, අට්ඨ පච්චයා මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය. කතමෙ අට්ඨ? අයං, ආනන්ද, මහාපථවී උදකෙ පතිට්ඨිතා; උදකං වාතෙ පතිට්ඨිතං; වාතො ආකාසට්ඨො හොති. සො, ආනන්ද, සමයො යං මහාවාතා වායන්ති; මහාවාතා වායන්තා උදකං කම්පෙන්ති; උදකං කම්පිතං පථවිං කම්පෙති. අයං, ආනන්ද, පඨමො හෙතු, පඨමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො දෙවතා වා මහිද්ධිකා මහානුභාවා. තස්ස පරිත්තා පථවීසඤ්ඤා භාවිතා හොති, අප්පමාණා ආපොසඤ්ඤා. සො ඉමං පථවිං කම්පෙති සඞ්කම්පෙති සම්පකම්පෙති සම්පවෙධෙති. අයං, ආනන්ද, දුතියො හෙතු, දුතියො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො තුසිතා කායා චවිත්වා සතො සම්පජානො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං, ආනන්ද, තතියො හෙතු; තතියො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො සතො සම්පජානො මාතුකුච්ඡිස්මා නික්ඛමති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං, ආනන්ද, චතුත්ථො හෙතු, චතුත්ථො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං, ආනන්ද, පඤ්චමො හෙතු, පඤ්චමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තෙති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං, ආනන්ද, ඡට්ඨො හෙතු, ඡට්ඨො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො සතො සම්පජානො ආයුසඞ්ඛාරං ඔස්සජ්ජති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං, ආනන්ද, සත්තමො හෙතු, සත්තමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං, ආනන්ද, අට්ඨමො හෙතු, අට්ඨමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය. ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, අට්ඨ හෙතූ, අට්ඨ පච්චයා මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවායා’’ති. දසමං.

භූමිචාලවග්ගො දුතියො.

තස්සුද්දානං –

ඉච්ඡා අලඤ්ච සංඛිත්තං, ගයා අභිභුනා සහ;

විමොක්ඛො ද්වෙ ච වොහාරා, පරිසා භූමිචාලෙනාති.