📜

4. මහාවග්ගො

1. අනුපුබ්බවිහාරසුත්තං

32. [දී. නි. 3.344, 359] ‘‘නවයිමෙ , භික්ඛවෙ, අනුපුබ්බවිහාරා. කතමෙ නව? [එත්ථ සී. පී. පොත්ථකෙසු ‘‘ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහී’’ තිආදිනා විත්ථරෙන පාඨො දිස්සති] පඨමං ඣානං, දුතියං ඣානං, තතියං ඣානං, චතුත්ථං ඣානං, ආකාසානඤ්චායතනං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, නව අනුපුබ්බවිහාරා’’ති. පඨමං.

2. අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තිසුත්තං

33. ‘‘නවයිමා, භික්ඛවෙ [නව භික්ඛවෙ (?)], අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තියො දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ…පෙ… කතමා ච, භික්ඛවෙ, නව අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තියො? යත්ථ කාමා නිරුජ්ඣන්ති, යෙ ච කාමෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ කාමා නිරුජ්ඣන්ති, කෙ ච කාමෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො , භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්ථ කාමා නිරුජ්ඣන්ති, තෙ ච කාමෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ විතක්කවිචාරා නිරුජ්ඣන්ති, යෙ ච විතක්කවිචාරෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ විතක්කවිචාරා නිරුජ්ඣන්ති, කෙ ච විතක්කවිචාරෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; එත්ථ විතක්කවිචාරා නිරුජ්ඣන්ති, තෙ ච විතක්කවිචාරෙ නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ පීති නිරුජ්ඣති, යෙ ච පීතිං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ පීති නිරුජ්ඣති, කෙ ච පීතිං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; එත්ථ පීති නිරුජ්ඣති, තෙ ච පීතිං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ උපෙක්ඛාසුඛං නිරුජ්ඣති, යෙ ච උපෙක්ඛාසුඛං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ උපෙක්ඛාසුඛං නිරුජ්ඣති, කෙ ච උපෙක්ඛාසුඛං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; එත්ථ උපෙක්ඛාසුඛං නිරුජ්ඣති, තෙ ච උපෙක්ඛාසුඛං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ රූපසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, යෙ ච රූපසඤ්ඤං [යත්ථ රූපසඤ්ඤා නිරුජ්ඣන්ති, යෙ ච රූපසඤ්ඤා (සී. ස්යා. පී.)] නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ රූපසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති , කෙ ච රූපසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා අනන්තො ආකාසොති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්ථ රූපසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, තෙ ච රූපසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, යෙ ච ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, කෙ ච ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම අනන්තං විඤ්ඤාණන්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්ථ ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, තෙ ච ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, යෙ ච විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, කෙ ච විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්ථ විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, තෙ ච විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය ; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, යෙ ච ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, කෙ ච ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්ථ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, තෙ ච ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය.

‘‘යත්ථ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, යෙ ච නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති, ‘අද්ධා තෙ ආයස්මන්තො නිච්ඡාතා නිබ්බුතා තිණ්ණා පාරඞ්ගතා තදඞ්ගෙනා’ති වදාමි. ‘කත්ථ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, කෙ ච නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්ති – අහමෙතං න ජානාමි අහමෙතං න පස්සාමී’ති, ඉති යො එවං වදෙය්ය, සො එවමස්ස වචනීයො – ‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති. එත්ථ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤා නිරුජ්ඣති, තෙ ච නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං නිරොධෙත්වා නිරොධෙත්වා විහරන්තී’ති. අද්ධා, භික්ඛවෙ, අසඨො අමායාවී ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දෙය්ය අනුමොදෙය්ය; ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා නමස්සමානො පඤ්ජලිකො පයිරුපාසෙය්ය. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, නව අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තියො’’ති. දුතියං.

3. නිබ්බානසුඛසුත්තං

34. එකං සමයං ආයස්මා සාරිපුත්තො රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සුඛමිදං, ආවුසො, නිබ්බානං. සුඛමිදං , ආවුසො, නිබ්බාන’’න්ති. එවං වුත්තෙ ආයස්මා උදායී ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘කිං පනෙත්ථ, ආවුසො සාරිපුත්ත, සුඛං යදෙත්ථ නත්ථි වෙදයිත’’න්ති? ‘‘එතදෙව ඛ්වෙත්ථ, ආවුසො, සුඛං යදෙත්ථ නත්ථි වෙදයිතං. පඤ්චිමෙ, ආවුසො, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, ආවුසො, පඤ්ච කාමගුණා. යං ඛො, ආවුසො, ඉමෙ පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, ඉදං වුච්චතාවුසො, කාමසුඛං.

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො කාමසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ කාමසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො විතක්කසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ විතක්කසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති . ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො පීතිසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි , ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ පීතිසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා අනන්තො ආකාසොති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො රූපසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ රූපසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති . ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම අනන්තං විඤ්ඤාණන්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ , ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම, නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්ස චෙ, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති, ස්වස්ස හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආවුසො, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස තෙ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස හොති ආබාධො. යො ඛො පනාවුසො, ආබාධො දුක්ඛමෙතං වුත්තං භගවතා. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බානං.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. ඉමිනාපි ඛො එතං, ආවුසො, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සුඛං නිබ්බාන’’න්ති. තතියං.

4. ගාවීඋපමාසුත්තං

35. ‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, ගාවී පබ්බතෙය්යා බාලා අබ්යත්තා අඛෙත්තඤ්ඤූ අකුසලා විසමෙ පබ්බතෙ චරිතුං. තස්සා එවමස්ස – ‘යංනූනාහං අගතපුබ්බඤ්චෙව දිසං ගච්ඡෙය්යං, අඛාදිතපුබ්බානි ච තිණානි ඛාදෙය්යං, අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි පිවෙය්ය’න්ති. සා පුරිමං පාදං න සුප්පතිට්ඨිතං පතිට්ඨාපෙත්වා පච්ඡිමං පාදං උද්ධරෙය්ය. සා න චෙව අගතපුබ්බං දිසං ගච්ඡෙය්ය, න ච අඛාදිතපුබ්බානි තිණානි ඛාදෙය්ය, න ච අපීතපුබ්බානි පානීයානි පිවෙය්ය; යස්මිං චස්සා පදෙසෙ ඨිතාය එවමස්ස – ‘යංනූනාහං අගතපුබ්බඤ්චෙව දිසං ගච්ඡෙය්යං, අඛාදිතපුබ්බානි ච තිණානි ඛාදෙය්යං, අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි පිවෙය්ය’න්ති තඤ්ච පදෙසං න සොත්ථිනා පච්චාගච්ඡෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සා, භික්ඛවෙ, ගාවී පබ්බතෙය්යා බාලා අබ්යත්තා අඛෙත්තඤ්ඤූ අකුසලා විසමෙ පබ්බතෙ චරිතුං. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චො භික්ඛු බාලො අබ්යත්තො අඛෙත්තඤ්ඤූ අකුසලො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; සො තං නිමිත්තං න ආසෙවති න භාවෙති න බහුලීකරොති න ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො න සක්කොති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරිතුං. තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො න සක්කොති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරිතුං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු උභතො භට්ඨො උභතො පරිහීනො, සෙය්යථාපි සා ගාවී පබ්බතෙය්යා බාලා අබ්යත්තා අඛෙත්තඤ්ඤූ අකුසලා විසමෙ පබ්බතෙ චරිතුං’’’.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගාවී පබ්බතෙය්යා පණ්ඩිතා බ්යත්තා ඛෙත්තඤ්ඤූ කුසලා විසමෙ පබ්බතෙ චරිතුං. තස්සා එවමස්ස – ‘යංනූනාහං අගතපුබ්බඤ්චෙව දිසං ගච්ඡෙය්යං, අඛාදිතපුබ්බානි ච තිණානි ඛාදෙය්යං, අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි පිවෙය්ය’න්ති. සා පුරිමං පාදං සුප්පතිට්ඨිතං පතිට්ඨාපෙත්වා පච්ඡිමං පාදං උද්ධරෙය්ය. සා අගතපුබ්බඤ්චෙව දිසං ගච්ඡෙය්ය, අඛාදිතපුබ්බානි ච තිණානි ඛාදෙය්ය, අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි පිවෙය්ය. යස්මිං චස්සා පදෙසෙ ඨිතාය එවමස්ස – ‘යංනූනාහං අගතපුබ්බඤ්චෙව දිසං ගච්ඡෙය්යං, අඛාදිතපුබ්බානි ච තිණානි ඛාදෙය්යං, අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි පිවෙය්ය’න්ති තඤ්ච පදෙසං සොත්ථිනා පච්චාගච්ඡෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සා, භික්ඛවෙ, ගාවී පබ්බතෙය්යා පණ්ඩිතා බ්යත්තා ඛෙත්තඤ්ඤූ කුසලා විසමෙ පබ්බතෙ චරිතුං. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චො භික්ඛු පණ්ඩිතො බ්යත්තො ඛෙත්තඤ්ඤූ කුසලො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො දුතියං ඣානං අනභිහිංසමානො විතක්කවිචාරානං වූපසමා… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරෙය්යං සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙය්යං යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරීති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො තතියං ඣානං අනභිහිංසමානො පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො චතුත්ථං ඣානං අනභිහිංසමානො සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා අනන්තො ආකාසොති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො ආකාසානඤ්චායතනං අනභිහිංසමානො සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා …පෙ… ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම අනන්තං විඤ්ඤාණන්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං අනභිහිංසමානො සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං අනභිහිංසමානො සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං අනභිහිංසමානො සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති ස්වාධිට්ඨිතං අධිට්ඨාති.

‘‘තස්ස එවං හොති – ‘යංනූනාහං සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං අනභිහිංසමානො සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තං තදෙව සමාපත්තිං සමාපජ්ජතිපි වුට්ඨාතිපි, තස්ස මුදු චිත්තං හොති කම්මඤ්ඤං. මුදුනා කම්මඤ්ඤෙන චිත්තෙන අප්පමාණො සමාධි හොති සුභාවිතො. සො අප්පමාණෙන සමාධිනා සුභාවිතෙන යස්ස යස්ස අභිඤ්ඤාසච්ඡිකරණීයස්ස ධම්මස්ස චිත්තං අභිනින්නාමෙති අභිඤ්ඤාසච්ඡිකිරියාය තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ.

‘‘සො සචෙ ආකඞ්ඛති – ‘අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභවෙය්යං, එකොපි හුත්වා බහුධා අස්සං, බහුධාපි හුත්වා එකො අස්සං…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ.

‘‘සො සචෙ ආකඞ්ඛති – දිබ්බාය සොතධාතුයා…පෙ… සති සති ආයතනෙ.

‘‘සො සචෙ ආකඞ්ඛති – ‘පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානෙය්යං, සරාගං වා චිත්තං සරාගං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතරාගං වා චිත්තං වීතරාගං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, සදොසං වා චිත්තං සදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතදොසං වා චිත්තං වීතදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, සමොහං වා චිත්තං සමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතමොහං වා චිත්තං… සංඛිත්තං වා චිත්තං… වික්ඛිත්තං වා චිත්තං… මහග්ගතං වා චිත්තං… අමහග්ගතං වා චිත්තං… සඋත්තරං වා චිත්තං… අනුත්තරං වා චිත්තං… සමාහිතං වා චිත්තං… අසමාහිතං වා චිත්තං… විමුත්තං වා චිත්තං… අවිමුත්තං වා චිත්තං අවිමුත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ.

‘‘සො සචෙ ආකඞ්ඛති – ‘අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්යං, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ.

‘‘සො සචෙ ආකඞ්ඛති – ‘දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ.

‘‘සො සචෙ ආකඞ්ඛති – ‘ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ’’ති. චතුත්ථං.

5. ඣානසුත්තං

36. ‘‘පඨමම්පාහං , භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි ; දුතියම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; තතියම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; චතුත්ථම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; ආකාසානඤ්චායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; විඤ්ඤාණඤ්චායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; ආකිඤ්චඤ්ඤායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි; සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමි.

‘‘‘පඨමම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති [පතිට්ඨාපෙති (ස්යා.), පටිපාදෙති (ක.) ම. නි. 2.133 පස්සිතබ්බං]. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා [පතිට්ඨාපෙත්වා (ස්යා.), පටිපාදෙත්වා (ක.)] අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ඉස්සාසො වා ඉස්සාසන්තෙවාසී වා තිණපුරිසරූපකෙ වා මත්තිකාපුඤ්ජෙ වා යොග්ගං කරිත්වා, සො අපරෙන සමයෙන දූරෙපාතී ච හොති අක්ඛණවෙධී ච මහතො ච කායස්ස පදාලෙතා [පදාලිතා (ක.) අ. නි. 3.134; 4.181]; එවමෙවං ඛො , භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති . සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. ‘පඨමම්පාහං , භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘දුතියම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය…පෙ… තතියම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය… ‘චතුත්ථම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා.

‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, ඉස්සාසො වා ඉස්සාසන්තෙවාසී වා තිණපුරිසරූපකෙ වා මත්තිකාපුඤ්ජෙ වා යොග්ගං කරිත්වා, සො අපරෙන සමයෙන දූරෙපාතී ච හොති අක්ඛණවෙධී ච මහතො ච කායස්ස පදාලෙතා ; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා, දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති රූපගතං වෙදනාගතං…පෙ… අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. ‘චතුත්ථම්පාහං , භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘ආකාසානඤ්චායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, ඣානං නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ඉස්සාසො වා ඉස්සාසන්තෙවාසී වා තිණපුරිසරූපකෙ වා මත්තිකාපුඤ්ජෙ වා යොග්ගං කරිත්වා, සො අපරෙන සමයෙන දූරෙපාතී ච හොති අක්ඛණවෙධී ච මහතො ච කායස්ස පදාලෙතා; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං…පෙ… අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. ‘ආකාසානඤ්චායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘විඤ්ඤාණඤ්චායතනම්පාහං , භික්ඛවෙ, නිස්සාය…පෙ… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනම්පාහං, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං . කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? ඉධ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ඉස්සාසො වා ඉස්සාසන්තෙවාසී වා තිණපුරිසරූපකෙ වා මත්තිකාපුඤ්ජෙ වා යොග්ගං කරිත්වා, සො අපරෙන සමයෙන දූරෙපාතී ච හොති අක්ඛණවෙධී ච මහතො ච කායස්ස පදාලෙතා; එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො යදෙව තත්ථ හොති වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, තෙ ධම්මෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙති. සො තෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පටිවාපෙත්වා අමතාය ධාතුයා චිත්තං උපසංහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’න්ති. සො තත්ථ ඨිතො ආසවානං ඛයං පාපුණාති. නො චෙ ආසවානං ඛයං පාපුණාති, තෙනෙව ධම්මරාගෙන තාය ධම්මනන්දියා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. ‘ආකිඤ්චඤ්ඤායතනම්පාහං, නිස්සාය ආසවානං ඛයං වදාමී’ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, යාවතා සඤ්ඤාසමාපත්ති තාවතා අඤ්ඤාපටිවෙධො. යානි ච ඛො ඉමානි, භික්ඛවෙ, නිස්සාය ද්වෙ ආයතනානි – නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්ති ච සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධො ච, ඣායීහෙතෙ , භික්ඛවෙ, සමාපත්තිකුසලෙහි සමාපත්තිවුට්ඨානකුසලෙහි සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨහිත්වා සම්මා අක්ඛාතබ්බානීති වදාමී’’ති. පඤ්චමං.

6. ආනන්දසුත්තං

37. එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තත්ර ඛො ආයස්මා ආනන්දො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච –

‘‘අච්ඡරියං, ආවුසො, අබ්භුතං, ආවුසො! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්බාධෙ ඔකාසාධිගමො අනුබුද්ධො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය. තදෙව නාම චක්ඛුං භවිස්සති තෙ රූපා තඤ්චායතනං නො පටිසංවෙදිස්සති [පටිසංවෙදයති (ක.)]. තදෙව නාම සොතං භවිස්සති තෙ සද්දා තඤ්චායතනං නො පටිසංවෙදිස්සති. තදෙව නාම ඝානං භවිස්සති තෙ ගන්ධා තඤ්චායතනං නො පටිසංවෙදිස්සති. සාව නාම ජිව්හා භවිස්සති තෙ රසා තඤ්චායතනං නො පටිසංවෙදිස්සති. සොව නාම කායො භවිස්සති තෙ ඵොට්ඨබ්බා තඤ්චායතනං නො පටිසංවෙදිස්සතී’’ති.

එවං වුත්තෙ ආයස්මා උදායී ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සඤ්ඤීමෙව නු ඛො, ආවුසො ආනන්ද, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙති උදාහු අසඤ්ඤී’’ති? ‘‘සඤ්ඤීමෙව ඛො, ආවුසො, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙති, නො අසඤ්ඤී’’ති.

‘‘කිංසඤ්ඤී පනාවුසො, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු, සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවංසඤ්ඤීපි ඛො, ආවුසො, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙති.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවංසඤ්ඤීපි ඛො, ආවුසො, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙති.

‘‘පුන චපරං, ආවුසො, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවංසඤ්ඤීපි ඛො , ආවුසො, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙතී’’ති.

‘‘එකමිදාහං, ආවුසො, සමයං සාකෙතෙ විහරාමි අඤ්ජනවනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො, ආවුසො, ජටිලවාසිකා [ජටිලගාහියා (සී. පී.), ජඩිලභාගිකා (ස්යා.)] භික්ඛුනී යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතා ඛො, ආවුසො, ජටිලවාසිකා භික්ඛුනී මං එතදවොච – ‘යායං, භන්තෙ ආනන්ද, සමාධි න චාභිනතො න චාපනතො න ච සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිතගතො [සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිතවතො (සී. ස්යා. කං. පී.), සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිවාවටො (ක.) අ. නි. 3.102; 5.27; දී. නි. 3.355], විමුත්තත්තා ඨිතො, ඨිතත්තා සන්තුසිතො, සන්තුසිතත්තා නො පරිතස්සති. අයං, භන්තෙ ආනන්ද, සමාධි කිංඵලො වුත්තො භගවතා’’’ති?

‘‘එවං වුත්තෙ, සොහං, ආවුසො, ජටිලවාසිකං භික්ඛුනිං එතදවොචං – ‘යායං, භගිනි, සමාධි න චාභිනතො න චාපනතො න ච සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිතගතො, විමුත්තත්තා ඨිතො, ඨිතත්තා සන්තුසිතො, සන්තුසිතත්තා නො පරිතස්සති. අයං, භගිනි, සමාධි අඤ්ඤාඵලො වුත්තො භගවතා’ති. එවංසඤ්ඤීපි ඛො, ආවුසො, තදායතනං නො පටිසංවෙදෙතී’’ති. ඡට්ඨං.

7. ලොකායතිකසුත්තං

38. අථ ඛො ද්වෙ ලොකායතිකා බ්රාහ්මණා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ බ්රාහ්මණා භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘පූරණො, භො ගොතම, කස්සපො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති – ‘චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. සො එවමාහ – ‘අහං අනන්තෙන ඤාණෙන අනන්තං ලොකං ජානං පස්සං විහරාමී’ති. අයම්පි [අයම්පි හි (ස්යා. ක.)], භො ගොතම, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති – ‘චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. සො [සොපි (?)] එවමාහ – ‘අහං අනන්තෙන ඤාණෙන අනන්තං ලොකං ජානං පස්සං විහරාමී’ති. ඉමෙසං, භො ගොතම, උභින්නං ඤාණවාදානං උභින්නං අඤ්ඤමඤ්ඤං විපච්චනීකවාදානං කො සච්චං ආහ කො මුසා’’ති?

‘‘අලං, බ්රාහ්මණා! තිට්ඨතෙතං – ‘ඉමෙසං උභින්නං ඤාණවාදානං උභින්නං අඤ්ඤමඤ්ඤං විපච්චනීකවාදානං කො සච්චං ආහ කො මුසා’ති. ධම්මං වො, බ්රාහ්මණා, දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො තෙ බ්රාහ්මණා භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණා, චත්තාරො පුරිසා චතුද්දිසා ඨිතා පරමෙන ජවෙන ච සමන්නාගතා පරමෙන ච පදවීතිහාරෙන. තෙ එවරූපෙන ජවෙන සමන්නාගතා අස්සු, සෙය්යථාපි නාම දළ්හධම්මා [දළ්හධම්මො (සබ්බත්ථ) අ. නි. 4.45; ම. නි. 1.116 ච, තංසංවණ්ණනාටීකායො ච මොග්ගල්ලානබ්යාකරණඤ්ච ඔලොකෙතබ්බා] ධනුග්ගහො සික්ඛිතො කතහත්ථො කතූපාසනො ලහුකෙන අසනෙන අප්පකසිරෙන තිරියං තාලච්ඡායං [තාලච්ඡාතිං (සී. ස්යා. පී.), තාලච්ඡාදිං (ක.) අ. නි. 4.45; ම. නි. 1.161 පස්සිතබ්බං] අතිපාතෙය්ය; එවරූපෙන ච පදවීතිහාරෙන, සෙය්යථාපි නාම පුරත්ථිමා සමුද්දා පච්ඡිමො සමුද්දො අථ පුරත්ථිමාය දිසාය ඨිතො පුරිසො එවං වදෙය්ය – ‘අහං ගමනෙන ලොකස්ස අන්තං පාපුණිස්සාමී’ති. සො අඤ්ඤත්රෙව අසිතපීතඛායිතසායිතා අඤ්ඤත්ර උච්චාරපස්සාවකම්මා අඤ්ඤත්ර නිද්දාකිලමථපටිවිනොදනා වස්සසතායුකො වස්සසතජීවී වස්සසතං ගන්ත්වා අප්පත්වාව ලොකස්ස අන්තං අන්තරා කාලං කරෙය්ය. අථ පච්ඡිමාය දිසාය…පෙ… අථ උත්තරාය දිසාය… අථ දක්ඛිණාය දිසාය ඨිතො පුරිසො එවං වදෙය්ය – ‘අහං ගමනෙන ලොකස්ස අන්තං පාපුණිස්සාමී’ති. සො අඤ්ඤත්රෙව අසිතපීතඛායිතසායිතා අඤ්ඤත්ර උච්චාරපස්සාවකම්මා අඤ්ඤත්ර නිද්දාකිලමථපටිවිනොදනා වස්සසතායුකො වස්සසතජීවී වස්සසතං ගන්ත්වා අප්පත්වාව ලොකස්ස අන්තං අන්තරා කාලං කරෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? නාහං, බ්රාහ්මණා, එවරූපාය සන්ධාවනිකාය ලොකස්ස අන්තං ඤාතෙය්යං දට්ඨෙය්යං පත්තෙය්යන්ති වදාමි. න චාහං, බ්රාහ්මණා, අප්පත්වාව ලොකස්ස අන්තං දුක්ඛස්ස අන්තකිරියං වදාමි.

‘‘පඤ්චිමෙ, බ්රාහ්මණා, කාමගුණා අරියස්ස විනයෙ ලොකොති වුච්චති. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා; සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා; ඉමෙ ඛො, බ්රාහ්මණා, පඤ්ච කාමගුණා අරියස්ස විනයෙ ලොකොති වුච්චති.

‘‘ඉධ, බ්රාහ්මණා, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණා, ‘භික්ඛු ලොකස්ස අන්තමාගම්ම, ලොකස්ස අන්තෙ විහරති’. තමඤ්ඤෙ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’ති. අහම්පි හි [අහම්පි (සී. පී.)], බ්රාහ්මණා, එවං වදාමි – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’’’ති.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණා, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණා, ‘භික්ඛු ලොකස්ස අන්තමාගම්ම ලොකස්ස අන්තෙ විහරති’. තමඤ්ඤෙ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’ති. අහම්පි හි, බ්රාහ්මණා, එවං වදාමි – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’’’ති.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණා, භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණා, ‘භික්ඛු ලොකස්ස අන්තමාගම්ම ලොකස්ස අන්තෙ විහරති’. තමඤ්ඤෙ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’ති . අහම්පි හි, බ්රාහ්මණා, එවං වදාමි – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’’’ති.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණා, භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති…පෙ… සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති…පෙ… සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණා , ‘භික්ඛු ලොකස්ස අන්තමාගම්ම ලොකස්ස අන්තෙ විහරති’. තමඤ්ඤෙ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’ති. අහම්පි හි, බ්රාහ්මණා, එවං වදාමි – ‘අයම්පි ලොකපරියාපන්නො, අයම්පි අනිස්සටො ලොකම්හා’’’ති.

‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණා, භික්ඛු සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණා, ‘භික්ඛු ලොකස්ස අන්තමාගම්ම ලොකස්ස අන්තෙ විහරති තිණ්ණො ලොකෙ විසත්තික’’’න්ති. සත්තමං.

8. දෙවාසුරසඞ්ගාමසුත්තං

39. ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, දෙවාසුරසඞ්ගාමො සමුපබ්යූළ්හො [සමුපබ්බූළ්හො (සී. පී.)] අහොසි. තස්මිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සඞ්ගාමෙ අසුරා ජිනිංසු, දෙවා පරාජයිංසු [පරාජියිංසු (සී. ස්යා. ක.)]. පරාජිතා ච, භික්ඛවෙ, දෙවා [දෙවා භීතා (පී.)] අපයිංසුයෙව [අපයංස්වෙව (සී.)] උත්තරෙනාභිමුඛා, අභියිංසු [අභියංසු (සී.)] අසුරා. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවානං එතදහොසි – ‘අභියන්තෙව ඛො අසුරා. යංනූන මයං දුතියම්පි අසුරෙහි සඞ්ගාමෙය්යාමා’ති. දුතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවා අසුරෙහි සඞ්ගාමෙසුං. දුතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, අසුරාව ජිනිංසු, දෙවා පරාජයිංසු. පරාජිතා ච, භික්ඛවෙ, දෙවා අපයිංසුයෙව උත්තරෙනාභිමුඛා, අභියිංසු අසුරා’’.

අථ ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවානං එතදහොසි – ‘අභියන්තෙව ඛො අසුරා. යංනූන මයං තතියම්පි අසුරෙහි සඞ්ගාමෙය්යාමා’ති. තතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවා අසුරෙහි සඞ්ගාමෙසුං. තතියම්පි ඛො , භික්ඛවෙ, අසුරාව ජිනිංසු, දෙවා පරාජයිංසු. පරාජිතා ච, භික්ඛවෙ, දෙවා භීතා දෙවපුරංයෙව පවිසිංසු. දෙවපුරගතානඤ්ච පන [පුන (ක.)], භික්ඛවෙ, දෙවානං එතදහොසි – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානි මයං එතරහි අත්තනා විහරාම අකරණීයා අසුරෙහී’ති. අසුරානම්පි, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානි දෙවා එතරහි අත්තනා විහරන්ති අකරණීයා අම්හෙහී’ති.

‘‘භූතපුබ්බං , භික්ඛවෙ, දෙවාසුරසඞ්ගාමො සමුපබ්යූළ්හො අහොසි. තස්මිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සඞ්ගාමෙ දෙවා ජිනිංසු, අසුරා පරාජයිංසු. පරාජිතා ච, භික්ඛවෙ, අසුරා අපයිංසුයෙව දක්ඛිණෙනාභිමුඛා, අභියිංසු දෙවා. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, අසුරානං එතදහොසි – ‘අභියන්තෙව ඛො දෙවා. යංනූන මයං දුතියම්පි දෙවෙහි සඞ්ගාමෙය්යාමා’ති. දුතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, අසුරා දෙවෙහි සඞ්ගාමෙසුං. දුතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවා ජිනිංසු, අසුරා පරාජයිංසු. පරාජිතා ච, භික්ඛවෙ, අසුරා අපයිංසුයෙව දක්ඛිණෙනාභිමුඛා, අභියිංසු දෙවා’’.

අථ ඛො, භික්ඛවෙ, අසුරානං එතදහොසි – ‘අභියන්තෙව ඛො දෙවා. යංනූන මයං තතියම්පි දෙවෙහි සඞ්ගාමෙය්යාමා’ති. තතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, අසුරා දෙවෙහි සඞ්ගාමෙසුං. තතියම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, දෙවා ජිනිංසු, අසුරා පරාජයිංසු. පරාජිතා ච, භික්ඛවෙ, අසුරා භීතා අසුරපුරංයෙව පවිසිංසු. අසුරපුරගතානඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, අසුරානං එතදහොසි – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානි මයං එතරහි අත්තනා විහරාම අකරණීයා දෙවෙහී’ති. දෙවානම්පි, භික්ඛවෙ, එතදහොසි – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානි අසුරා එතරහි අත්තනා විහරන්ති අකරණීයා අම්හෙහී’ති.

‘‘එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛුස්ස එවං හොති – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානාහං එතරහි අත්තනා විහරාමි අකරණීයො මාරස්සා’ති . මාරස්සාපි, භික්ඛවෙ, පාපිමතො එවං හොති – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානි භික්ඛු එතරහි අත්තනා විහරති අකරණීයො මය්හ’’’න්ති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛුස්ස එවං හොති – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානාහං එතරහි අත්තනා විහරාමි අකරණීයො මාරස්සා’ති. මාරස්සාපි, භික්ඛවෙ, පාපිමතො එවං හොති – ‘භීරුත්තානගතෙන ඛො දානි භික්ඛු එතරහි අත්තනා විහරති, අකරණීයො මය්හ’’’න්ති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අන්තමකාසි මාරං, අපදං වධිත්වා මාරචක්ඛුං අදස්සනං ගතො පාපිමතො තිණ්ණො ලොකෙ විසත්තික’’’න්ති.

‘‘යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති… සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති… සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති… සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අන්තමකාසි මාරං, අපදං වධිත්වා මාරචක්ඛුං අදස්සනං ගතො පාපිමතො තිණ්ණො ලොකෙ විසත්තික’’’න්ති. අට්ඨමං.

9. නාගසුත්තං

40. ‘‘යස්මිං , භික්ඛවෙ, සමයෙ ආරඤ්ඤිකස්ස නාගස්ස ගොචරපසුතස්ස හත්ථීපි හත්ථිනියොපි හත්ථිකලභාපි හත්ථිච්ඡාපාපි පුරතො පුරතො ගන්ත්වා තිණග්ගානි ඡින්දන්ති, තෙන, භික්ඛවෙ, ආරඤ්ඤිකො නාගො අට්ටීයති හරායති ජිගුච්ඡති. යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ ආරඤ්ඤිකස්ස නාගස්ස ගොචරපසුතස්ස හත්ථීපි හත්ථිනියොපි හත්ථිකලභාපි හත්ථිච්ඡාපාපි ඔභග්ගොභග්ගං සාඛාභඞ්ගං ඛාදන්ති, තෙන, භික්ඛවෙ, ආරඤ්ඤිකො නාගො අට්ටීයති හරායති ජිගුච්ඡති. යස්මිං , භික්ඛවෙ, සමයෙ ආරඤ්ඤිකස්ස නාගස්ස ඔගාහං ඔතිණ්ණස්ස හත්ථීපි හත්ථිනියොපි හත්ථිකලභාපි හත්ථිච්ඡාපාපි පුරතො පුරතො ගන්ත්වා සොණ්ඩාය උදකං ආලොළෙන්ති, තෙන, භික්ඛවෙ, ආරඤ්ඤිකො නාගො අට්ටීයති හරායති ජිගුච්ඡති. යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ ආරඤ්ඤිකස්ස නාගස්ස ඔගාහා උත්තිණ්ණස්ස හත්ථිනියො කායං උපනිඝංසන්තියො ගච්ඡන්ති, තෙන, භික්ඛවෙ, ආරඤ්ඤිකො නාගො අට්ටීයති හරායති ජිගුච්ඡති.

‘‘තස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ ආරඤ්ඤිකස්ස නාගස්ස එවං හොති – ‘අහං ඛො එතරහි ආකිණ්ණො විහරාමි හත්ථීහි හත්ථිනීහි හත්ථිකලභෙහි හත්ථිච්ඡාපෙහි . ඡින්නග්ගානි චෙව තිණානි ඛාදාමි, ඔභග්ගොභග්ගඤ්ච මෙ සාඛාභඞ්ගං ඛාදන්ති [ඛාදිතං (ස්යා. ක.) මහාව. 467 පස්සිතබ්බං], ආවිලානි ච පානීයානි පිවාමි, ඔගාහා ච [ඔගාහාපි ච (ස්යා. ක.) මහාව. 467 පස්සිතබ්බං] මෙ උත්තිණ්ණස්ස හත්ථිනියො කායං උපනිඝංසන්තියො ගච්ඡන්ති. යංනූනාහං එකො ගණස්මා වූපකට්ඨො විහරෙය්ය’න්ති. සො අපරෙන සමයෙන එකො ගණස්මා වූපකට්ඨො විහරති, අච්ඡින්නග්ගානි චෙව තිණානි ඛාදති, ඔභග්ගොභග්ගඤ්චස්ස සාඛාභඞ්ගං න ඛාදන්ති [න ඔභග්ගොභග්ගඤ්ච සාඛාභඞ්ග ඛාදති (ස්යා. ක.)], අනාවිලානි ච පානීයානි පිවති, ඔගාහා චස්ස උත්තිණ්ණස්ස න හත්ථිනියො කායං උපනිඝංසන්තියො ගච්ඡන්ති.

‘‘තස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ ආරඤ්ඤිකස්ස නාගස්ස එවං හොති – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ ආකිණ්ණො විහාසිං හත්ථීහි හත්ථිනීහි හත්ථිකලභෙහි හත්ථිච්ඡාපෙහි, ඡින්නග්ගානි චෙව තිණානි ඛාදිං, ඔභග්ගොභග්ගඤ්ච මෙ සාඛාභඞ්ගං ඛාදිංසු, ආවිලානි ච පානීයානි අපායිං, ඔගාහා [එත්ථ පිසද්දො සබ්බත්ථපි නත්ථි] ච මෙ උත්තිණ්ණස්ස හත්ථිනියො කායං උපනිඝංසන්තියො අගමංසු. සොහං එතරහි එකො ගණස්මා වූපකට්ඨො විහරාමි, අච්ඡින්නග්ගානි චෙව තිණානි ඛාදාමි, ඔභග්ගොභග්ගඤ්ච මෙ සාඛාභඞ්ගං න ඛාදන්ති, අනාවිලානි ච පානීයානි පිවාමි, ඔගාහා ච මෙ උත්තිණ්ණස්ස න හත්ථිනියො කායං උපනිඝංසන්තියො ගච්ඡන්තී’ති. සො සොණ්ඩාය සාඛාභඞ්ගං භඤ්ජිත්වා සාඛාභඞ්ගෙන කායං පරිමජ්ජිත්වා අත්තමනො සොණ්ඩං සංහරති [කණ්ඩුං සංහන්ති (සී. පී.) කණ්ඩුං සංහනති (ස්යා.), එත්ථ කණ්ඩුවනදුක්ඛං විනෙතීති අත්ථො],.

‘‘එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ භික්ඛු ආකිණ්ණො විහරති භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි, තස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ භික්ඛුස්ස එවං හොති – ‘අහං ඛො එතරහි ආකිණ්ණො විහරාමි භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි. යංනූනාහං එකො ගණස්මා වූපකට්ඨො විහරෙය්ය’න්ති. සො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං . සො අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.

‘‘සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති; බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති; ථිනමිද්ධං පහාය විගතථිනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථිනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති; උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති; විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති. සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො අත්තමනො සොණ්ඩං සංහරති [කණ්ඩුං සංහන්ති (සී. පී.), කණ්ඩුං සංහනති (ස්යා.), එත්ථ කණ්ඩුවනසදිසං ඣානපටිපක්ඛං කිලෙසදුක්ඛං විනෙතීති අත්ථො]. විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො අත්තමනො සොණ්ඩං සංහරති.

‘‘සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො අත්තමනො සොණ්ඩං සංහරති. සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති… සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති… සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති… සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. සො අත්තමනො සොණ්ඩං සංහරතී’’ති. නවමං.

10. තපුස්සසුත්තං

41. එකං සමයං භගවා මල්ලෙසු විහරති උරුවෙලකප්පං නාම මල්ලානං නිගමො. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය උරුවෙලකප්පං පිණ්ඩාය පාවිසි. උරුවෙලකප්පෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉධෙව තාව ත්වං, ආනන්ද, හොහි, යාවාහං මහාවනං අජ්ඣොගාහාමි දිවාවිහාරායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහාවනං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි.

අථ ඛො තපුස්සො ගහපති යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො තපුස්සො ගහපති ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච –

‘‘මයං, භන්තෙ ආනන්ද, ගිහී කාමභොගිනො කාමාරාමා කාමරතා කාමසම්මුදිතා. තෙසං නො, භන්තෙ, අම්හාකං ගිහීනං කාමභොගීනං කාමාරාමානං කාමරතානං කාමසම්මුදිතානං පපාතො විය ඛායති, යදිදං නෙක්ඛම්මං. සුතං මෙතං, භන්තෙ, ‘ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ දහරානං දහරානං භික්ඛූනං නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’ [පස්සතං (?)]. තයිදං, භන්තෙ, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ භික්ඛූනං බහුනා ජනෙන විසභාගො, යදිදං නෙක්ඛම්ම’’න්ති.

‘‘අත්ථි ඛො එතං, ගහපති, කථාපාභතං භගවන්තං දස්සනාය. ආයාම, ගහපති, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙස්සාම. යථා නො භගවා බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තපුස්සො ගහපති ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො තපුස්සෙන ගහපතිනා සද්ධිං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘අයං , භන්තෙ, තපුස්සො ගහපති එවමාහ – ‘මයං, භන්තෙ ආනන්ද, ගිහී කාමභොගිනො කාමාරාමා කාමරතා කාමසම්මුදිතා, තෙසං නො භන්තෙ, අම්හාකං ගිහීනං කාමභොගීනං කාමාරාමානං කාමරතානං කාමසම්මුදිතානං පපාතො විය ඛායති, යදිදං නෙක්ඛම්මං’. සුතං මෙතං, භන්තෙ, ‘ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ දහරානං දහරානං භික්ඛූනං නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තයිදං, භන්තෙ, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ භික්ඛූනං බහුනා ජනෙන විසභාගො යදිදං නෙක්ඛම්ම’’’න්ති.

‘‘එවමෙතං, ආනන්ද, එවමෙතං, ආනන්ද! මය්හම්පි ඛො, ආනන්ද, පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘සාධු නෙක්ඛම්මං , සාධු පවිවෙකො’ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කාමෙසු ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, නෙක්ඛම්මෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො . තස්මා මෙ නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං [බහුලීකරෙය්යං (සී. ස්යා. පී.)], නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නෙක්ඛම්මෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො කාමසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො . සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ කාමසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, අවිතක්කෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ අවිතක්කෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘විතක්කෙසු ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, අවිතක්කෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ අවිතක්කෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං විතක්කෙසු ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, අවිතක්කෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ අවිතක්කෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන විතක්කෙසු ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, අවිතක්කෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, අවිතක්කෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො විතක්කසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ විතක්කසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරෙය්යං සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙය්යං යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරීති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නිප්පීතිකෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො , යෙන මෙ නිප්පීතිකෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘පීතියා ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, නිප්පීතිකෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ නිප්පීතිකෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං පීතියා ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, නිප්පීතිකෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ නිප්පීතිකෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන පීතියා ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, නිප්පීතිකෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නිප්පීතිකෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො පීතිසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ පීතිසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, අදුක්ඛමසුඛෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ අදුක්ඛමසුඛෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘උපෙක්ඛාසුඛෙ ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, අදුක්ඛමසුඛෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ අදුක්ඛමසුඛෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං උපෙක්ඛාසුඛෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, අදුක්ඛමසුඛෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ අදුක්ඛමසුඛෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන උපෙක්ඛාසුඛෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං අදුක්ඛමසුඛෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, අදුක්ඛමසුඛෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘‘අනන්තො ආකාසො’’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ආකාසානඤ්චායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ ආකාසානඤ්චායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘රූපෙසු ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච අබහුලීකතො, ආකාසානඤ්චායතනෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ ආකාසානඤ්චායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං රූපෙසු ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, ආකාසානඤ්චායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ ආකාසානඤ්චායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන රූපෙසු ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, ආකාසානඤ්චායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ආකාසානඤ්චායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො රූපසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ රූපසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘ආකාසානඤ්චායතනෙ ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච අබහුලීකතො, විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං ආකාසානඤ්චායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන ආකාසානඤ්චායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය ; එවමෙවස්ස මෙ ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො, යෙන මෙ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාමි. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, ඉමිනා විහාරෙන විහරතො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, සුඛිනො දුක්ඛං උප්පජ්ජෙය්ය යාවදෙව ආබාධාය; එවමෙවස්ස මෙ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති. ස්වස්ස මෙ හොති ආබාධො.

‘‘තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු, කො පච්චයො, යෙන මෙ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’? තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ ඛො මෙ ආදීනවො අදිට්ඨො, සො ච මෙ අබහුලීකතො, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ ච ආනිසංසො අනධිගතො, සො ච මෙ අනාසෙවිතො. තස්මා මෙ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො’. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, එතදහොසි – ‘සචෙ ඛො අහං නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලං කරෙය්යං, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවෙය්යං, ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති යං මෙ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ චිත්තං පක්ඛන්දෙය්ය පසීදෙය්ය සන්තිට්ඨෙය්ය විමුච්චෙය්ය එතං සන්තන්ති පස්සතො’. සො ඛො අහං, ආනන්ද, අපරෙන සමයෙන නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ ආදීනවං දිස්වා තං බහුලමකාසිං , සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ ආනිසංසං අධිගම්ම තමාසෙවිං. තස්ස මය්හං, ආනන්ද, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධෙ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති එතං සන්තන්ති පස්සතො. සො ඛො අහං, ආනන්ද, සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරාමි, පඤ්ඤාය ච මෙ දිස්වා ආසවා පරික්ඛයං අගමංසු.

‘‘යාවකීවඤ්චාහං , ආනන්ද, ඉමා නව අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තියො න එවං අනුලොමපටිලොමං සමාපජ්ජිම්පි වුට්ඨහිම්පි, නෙව තාවාහං, ආනන්ද, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. යතො ච ඛො අහං, ආනන්ද, ඉමා නව අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තියො එවං අනුලොමපටිලොමං සමාපජ්ජිම්පි වුට්ඨහිම්පි, අථාහං, ආනන්ද, සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති පච්චඤ්ඤාසිං. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අකුප්පා මෙ චෙතොවිමුත්ති [විමුත්ති (ක. සී. ක.)], අයමන්තිමා ජාති, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’’ති. දසමං.

මහාවග්ගො චතුත්ථො.

තස්සුද්දානං –

ද්වෙ විහාරා ච නිබ්බානං, ගාවී ඣානෙන පඤ්චමං;

ආනන්දො බ්රාහ්මණා දෙවො, නාගෙන තපුස්සෙන චාති.