📜

(12) 2. පච්චොරොහණිවග්ගො

1. පඨමඅධම්මසුත්තං

113. [අ. නි. 10.171] ‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො අනත්ථො ච; ධම්මො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා අනත්ථඤ්ච, ධම්මඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බං.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අධම්මො ච අනත්ථො ච? මිච්ඡාදිට්ඨි, මිච්ඡාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාවාචා, මිච්ඡාකම්මන්තො, මිච්ඡාආජීවො, මිච්ඡාවායාමො, මිච්ඡාසති, මිච්ඡාසමාධි, මිච්ඡාඤාණං, මිච්ඡාවිමුත්ති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අධම්මො ච අනත්ථො ච.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, ධම්මො ච අත්ථො ච? සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි, සම්මාඤාණං, සම්මාවිමුත්ති – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මො ච අත්ථො ච.

‘‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො අනත්ථො ච; ධම්මො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා අනත්ථඤ්ච, ධම්මඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති. පඨමං.

2. දුතියඅධම්මසුත්තං

114. ‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච, අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බං.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අධම්මො, කතමො ච ධම්මො, කතමො ච අනත්ථො, කතමො ච අත්ථො?

‘‘මිච්ඡාදිට්ඨි, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාදිට්ඨි ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාදිට්ඨිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාසඞ්කප්පො , භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාසඞ්කප්පො ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාසඞ්කප්පපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාසඞ්කප්පපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාවාචා, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාවාචා ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාවාචාපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාවාචාපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාකම්මන්තො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාකම්මන්තො ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාකම්මන්තපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාකම්මන්තපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාආජීවො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාආජීවො ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාආජීවපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාආජීවපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාවායාමො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාවායාමො ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාවායාමපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාවායාමපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාසති, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාසති ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාසතිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාසතිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාසමාධි, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාසමාධි ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාසමාධිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාසමාධිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාඤාණං, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාඤාණං ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාඤාණපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාඤාණපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාවිමුත්ති, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාවිමුත්ති ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාවිමුත්තිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාවිමුත්තිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච, අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති. දුතියං.

3. තතියඅධම්මසුත්තං

115. ‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච, අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො උට්ඨායාසනා විහාරං පාවිසි.

අථ ඛො තෙසං භික්ඛූනං අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො එතදහොසි – ‘‘ඉදං ඛො නො, ආවුසො, භගවා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – ‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච . අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච, අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති. කො නු ඛො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජෙය්යා’’ති?

අථ ඛො තෙසං භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා ආනන්දො සත්ථු චෙව සංවණ්ණිතො සම්භාවිතො ච විඤ්ඤූනං සබ්රහ්මචාරීනං. පහොති චායස්මා ආනන්දො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජිතුං. යංනූන මයං යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාම; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාම [පුච්ඡෙය්යාම (සී. ස්යා. පී.) ම. නි. 1.202 පස්සිතබ්බං]. යථා නො ආයස්මා ආනන්දො බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති.

අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොචුං –

‘‘ඉදං ඛො නො, ආවුසො ආනන්ද, භගවා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – ‘අධම්මො ච…පෙ… තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති.

‘‘තෙසං නො, ආවුසො, අම්හාකං අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො එතදහොසි – ‘ඉදං ඛො නො, ආවුසො, භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – අධම්මො ච…පෙ… තථා පටිපජ්ජිතබ්බන්ති. කො නු ඛො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජෙය්යා’ති?

‘‘තෙසං නො, ආවුසො, අම්හාකං එතදහොසි – ‘අයං ඛො ආයස්මා ආනන්දො සත්ථු චෙව සංවණ්ණිතො සම්භාවිතො ච විඤ්ඤූනං සබ්රහ්මචාරීනං. පහොති චායස්මා ආනන්දො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජිතුං. යංනූන මයං යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාම; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාම. යථා නො ආයස්මා ආනන්දො බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’ති. විභජතු ආයස්මා ආනන්දො’’ති.

‘‘සෙය්යථාපි , ආවුසො, පුරිසො සාරත්ථිකො සාරගවෙසී සාරපරියෙසනං චරමානො මහතො රුක්ඛස්ස තිට්ඨතො සාරවතො අතික්කම්මෙව මූලං අතික්කම්ම ඛන්ධං සාඛාපලාසෙ සාරං පරියෙසිතබ්බං මඤ්ඤෙය්ය; එවංසම්පදමිදං ආයස්මන්තානං සත්ථරි සම්මුඛීභූතෙ තං භගවන්තං අතිසිත්වා අම්හෙ එතමත්ථං පටිපුච්ඡිතබ්බං මඤ්ඤථ. සො හාවුසො, භගවා ජානං ජානාති පස්සං පස්සති, චක්ඛුභූතො ඤාණභූතො ධම්මභූතො බ්රහ්මභූතො වත්තා පවත්තා අත්ථස්ස නින්නෙතා අමතස්ස දාතා ධම්මස්සාමී තථාගතො. සො චෙව පනෙතස්ස කාලො අහොසි යං තුම්හෙ භගවන්තංයෙව උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාථ. යථා වො භගවා බ්යාකරෙය්ය තථා නං ධාරෙය්යාථා’’ති.

‘‘අද්ධාවුසො ආනන්ද, භගවා ජානං ජානාති පස්සං පස්සති චක්ඛුභූතො ඤාණභූතො ධම්මභූතො බ්රහ්මභූතො වත්තා පවත්තා අත්ථස්ස නින්නෙතා අමතස්ස දාතා ධම්මස්සාමී තථාගතො. සො චෙව පනෙතස්ස කාලො අහොසි යං මයං භගවන්තංයෙව උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාම, යථා නො භගවා බ්යාකරෙය්ය තථා නං ධාරෙය්යාම. අපි චායස්මා ආනන්දො සත්ථු චෙව සංවණ්ණිතො සම්භාවිතො ච විඤ්ඤූනං සබ්රහ්මචාරීනං. පහොති චායස්මා ආනන්දො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජිතුං. විභජතායස්මා ආනන්දො අගරුං කත්වා’’ති.

‘‘තෙනහාවුසො, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසුං. අථායස්මා ආනන්දො එතදවොච –

‘‘යං ඛො නො, ආවුසො, භගවා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – ‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච, අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති.

කතමො චාවුසො, අධම්මො, කතමො ච ධම්මො, කතමො ච අනත්ථො, කතමො ච අත්ථො?

‘‘මිච්ඡාදිට්ඨි, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාදිට්ඨි ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාදිට්ඨිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාසඞ්කප්පො, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාසඞ්කප්පො ධම්මො… මිච්ඡාවාචා, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාවාචා ධම්මො … මිච්ඡාකම්මන්තො, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාකම්මන්තො ධම්මො… මිච්ඡාආජීවො, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාආජීවො ධම්මො… මිච්ඡාවායාමො, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාවායාමො ධම්මො… මිච්ඡාසති, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාසති ධම්මො… මිච්ඡාසමාධි, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාසමාධි ධම්මො… මිච්ඡාඤාණං, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාඤාණං ධම්මො….

මිච්ඡාවිමුත්ති, ආවුසො, අධම්මො; සම්මාවිමුත්ති ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාවිමුත්තිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාවිමුත්තිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘අයං ඛො නො, ආවුසො, භගවා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – ‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච…පෙ… තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති, ඉමස්ස ඛො අහං, ආවුසො, භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමි. ආකඞ්ඛමානා ච පන තුම්හෙ, ආවුසො, භගවන්තංයෙව උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාථ. යථා වො භගවා බ්යාකරොති [බ්යාකරෙය්ය (ස්යා.)] තථා නං ධාරෙය්යාථා’’ති.

‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘යං ඛො නො භගවා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – ‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො…පෙ… තථා පටිජ්ජිතබ්බ’න්ති.

‘‘තෙසං නො, භන්තෙ, අම්හාකං අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො එතදහොසි – ‘ඉදං ඛො නො, ආවුසො, භගවා සංඛිත්තෙන උද්දෙසං උද්දිසිත්වා විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභජිත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨො – අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො…පෙ… තථා පටිපජ්ජිතබ්බන්ති. කො නු ඛො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජෙය්යා’ති?

‘‘තෙසං නො, භන්තෙ, අම්හාකං එතදහොසි – ‘අයං ඛො ආයස්මා ආනන්දො සත්ථු චෙව සංවණ්ණිතො සම්භාවිතො ච විඤ්ඤූනං සබ්රහ්මචාරීනං. පහොති චායස්මා ආනන්දො ඉමස්ස භගවතා සංඛිත්තෙන උද්දෙසස්ස උද්දිට්ඨස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස විත්ථාරෙන අත්ථං විභජිතුං. යංනූන මයං යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමෙය්යාම; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාම. යථා නො ආයස්මා ආනන්දො බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’ති.

‘‘අථ ඛො මයං, භන්තෙ, යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමිම්හා; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතමත්ථං අපුච්ඡිම්හා. තෙසං නො, භන්තෙ, ආයස්මතා ආනන්දෙන ඉමෙහි ආකාරෙහි ඉමෙහි පදෙහි ඉමෙහි බ්යඤ්ජනෙහි අත්ථො සුවිභත්තො’’ති [විභත්තොති (?) එවමෙව හි අඤ්ඤෙසු ඊදිසසුත්තෙසු දිස්සති].

‘‘සාධු සාධු, භික්ඛවෙ! පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, ආනන්දො. මහාපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, ආනන්දො. මං චෙපි තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පටිපුච්ඡෙය්යාථ, අහම්පි චෙතං එවමෙවං [අහම්පි තං එවමෙවං (ම. නි. 1.205)] බ්යාකරෙය්යං යථා තං ආනන්දෙන බ්යාකතං. එසො චෙව තස්ස [එසො චෙවෙතස්ස (ම. නි. 1.205)] අත්ථො එවඤ්ච නං ධාරෙය්යාථා’’ති. තතියං.

4. අජිතසුත්තං

116. අථ ඛො අජිතො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි . එකමන්තං නිසින්නො ඛො අජිතො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘අම්හාකං , භො ගොතම, පණ්ඩිතො නාම සබ්රහ්මචාරී. තෙන පඤ්චමත්තානි චිත්තට්ඨානසතානි චින්තිතානි, යෙහි අඤ්ඤතිත්ථියා උපාරද්ධාව ජානන්ති [උපාරද්ධා පජානන්ති (සී.)] උපාරද්ධස්මා’’ති [උපාරද්ධම්හාති (සී. පී.)].

අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ධාරෙථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතවත්ථූනී’’ති? ‘‘එතස්ස, භගවා, කාලො එතස්ස, සුගත, කාලො යං භගවා භාසෙය්ය, භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති.

‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො අධම්මිකෙන වාදෙන අධම්මිකං වාදං අභිනිග්ගණ්හාති අභිනිප්පීළෙති, තෙන ච අධම්මිකං පරිසං රඤ්ජෙති. තෙන සා අධම්මිකා පරිසා උච්චාසද්දමහාසද්දා හොති – ‘පණ්ඩිතො වත, භො, පණ්ඩිතො වත, භො’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො අධම්මිකෙන වාදෙන ධම්මිකං වාදං අභිනිග්ගණ්හාති අභිනිප්පීළෙති, තෙන ච අධම්මිකං පරිසං රඤ්ජෙති. තෙන සා අධම්මිකා පරිසා උච්චාසද්දමහාසද්දා හොති – ‘පණ්ඩිතො වත, භො, පණ්ඩිතො වත, භො’ති.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො අධම්මිකෙන වාදෙන ධම්මිකඤ්ච වාදං අධම්මිකඤ්ච වාදං අභිනිග්ගණ්හාති අභිනිප්පීළෙති, තෙන ච අධම්මිකං පරිසං රඤ්ජෙති. තෙන සා අධම්මිකා පරිසා උච්චාසද්දමහාසද්දා හොති – ‘පණ්ඩිතො වත, භො, පණ්ඩිතො වත, භො’ති.

‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච, අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බං.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අධම්මො, කතමො ච ධම්මො, කතමො ච අනත්ථො, කතමො ච අත්ථො? මිච්ඡාදිට්ඨි, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාදිට්ඨි ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාදිට්ඨිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘මිච්ඡාසඞ්කප්පො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාසඞ්කප්පො ධම්මො… මිච්ඡාවාචා, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාවාචා ධම්මො… මිච්ඡාකම්මන්තො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාකම්මන්තො ධම්මො… මිච්ඡාආජීවො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාආජීවො ධම්මො … මිච්ඡාවායාමො, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාවායාමො ධම්මො… මිච්ඡාසති, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාසති ධම්මො… මිච්ඡාසමාධි, භික්ඛවෙ අධම්මො; සම්මාසමාධි ධම්මො… මිච්ඡාඤාණං, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාඤාණං ධම්මො .

‘‘මිච්ඡාවිමුත්ති, භික්ඛවෙ, අධම්මො; සම්මාවිමුත්ති ධම්මො; යෙ ච මිච්ඡාවිමුත්තිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති, අයං අනත්ථො; සම්මාවිමුත්තිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, අයං අත්ථො.

‘‘‘අධම්මො ච, භික්ඛවෙ, වෙදිතබ්බො ධම්මො ච; අනත්ථො ච වෙදිතබ්බො අත්ථො ච. අධම්මඤ්ච විදිත්වා ධම්මඤ්ච , අනත්ථඤ්ච විදිත්වා අත්ථඤ්ච යථා ධම්මො යථා අත්ථො තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’න්ති, ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති. චතුත්ථං.

5. සඞ්ගාරවසුත්තං

117. [අ. නි. 10.169] අථ ඛො සඞ්ගාරවො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සඞ්ගාරවො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ඔරිමං තීරං, කිං පාරිමං තීර’’න්ති? ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨි ඛො, බ්රාහ්මණ, ඔරිමං තීරං, සම්මාදිට්ඨි පාරිමං තීරං; මිච්ඡාසඞ්කප්පො ඔරිමං තීරං, සම්මාසඞ්කප්පො පාරිමං තීරං; මිච්ඡාවාචා ඔරිමං තීරං, සම්මාවාචා පාරිමං තීරං; මිච්ඡාකම්මන්තො ඔරිමං තීරං, සම්මාකම්මන්තො පාරිමං තීරං; මිච්ඡාආජීවො ඔරිමං තීරං, සම්මාආජීවො පාරිමං තීරං; මිච්ඡාවායාමො ඔරිමං තීරං, සම්මාවායාමො පාරිමං තීරං; මිච්ඡාසති ඔරිමං තීරං, සම්මාසති පාරිමං තීරං; මිච්ඡාසමාධි ඔරිමං තීරං, සම්මාසමාධි පාරිමං තීරං; මිච්ඡාඤාණං ඔරිමං තීරං, සම්මාඤාණං පාරිමං තීරං; මිච්ඡාවිමුත්ති ඔරිමං තීරං, සම්මාවිමුත්ති පාරිමං තීරන්ති. ඉදං ඛො, බ්රාහ්මණ, ඔරිමං තීරං, ඉදං පාරිමං තීරන්ති.

‘‘අප්පකා තෙ මනුස්සෙසු, යෙ ජනා පාරගාමිනො;

අථායං ඉතරා පජා, තීරමෙවානුධාවති.

‘‘යෙ ච ඛො සම්මදක්ඛාතෙ, ධම්මෙ ධම්මානුවත්තිනො;

තෙ ජනා පාරමෙස්සන්ති, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං.

‘‘කණ්හං ධම්මං විප්පහාය, සුක්කං භාවෙථ පණ්ඩිතො;

ඔකා අනොකමාගම්ම, විවෙකෙ යත්ථ දූරමං.

‘‘තත්රාභිරතිමිච්ඡෙය්ය, හිත්වා කාමෙ අකිඤ්චනො;

පරියොදපෙය්ය අත්තානං, චිත්තක්ලෙසෙහි පණ්ඩිතො.

‘‘යෙසං සම්බොධියඞ්ගෙසු, සම්මා චිත්තං සුභාවිතං;

ආදානපටිනිස්සග්ගෙ, අනුපාදාය යෙ රතා;

ඛීණාසවා ජුතිමන්තො [ජුතීමන්තො (සී.)], තෙ ලොකෙ පරිනිබ්බුතා’’ති. පඤ්චමං;

6. ඔරිමතීරසුත්තං

118. ‘‘ඔරිමඤ්ච, භික්ඛවෙ, තීරං දෙසෙස්සාමි පාරිමඤ්ච තීරං. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඔරිමං තීරං, කතමඤ්ච පාරිමං තීරං? මිච්ඡාදිට්ඨි ඔරිමං තීරං , සම්මාදිට්ඨි පාරිමං තීරං…පෙ… මිච්ඡාවිමුත්ති ඔරිමං තීරං, සම්මාවිමුත්ති පාරිමං තීරං. ඉදං ඛො, භික්ඛවෙ, ඔරිමං තීරං, ඉදං පාරිමං තීරන්ති.

‘‘අප්පකා තෙ මනුස්සෙසු, යෙ ජනා පාරගාමිනො;

අථායං ඉතරා පජා, තීරමෙවානුධාවති.

‘‘යෙ ච ඛො සම්මදක්ඛාතෙ, ධම්මෙ ධම්මානුවත්තිනො;

තෙ ජනා පාරමෙස්සන්ති, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං.

‘‘කණ්හං ධම්මං විප්පහාය, සුක්කං භාවෙථ පණ්ඩිතො;

ඔකා අනොක මාගම්ම, විවෙකෙ යත්ථ දූරමං.

‘‘තත්රාභිරතිමිච්ඡෙය්ය, හිත්වා කාමෙ අකිඤ්චනො;

පරියොදපෙය්ය අත්තානං, චිත්තක්ලෙසෙහි පණ්ඩිතො.

‘‘යෙසං සම්බොධියඞ්ගෙසු, සම්මා චිත්තං සුභාවිතං;

ආදානපටිනිස්සග්ගෙ, අනුපාදාය යෙ රතා;

ඛීණාසවා ජුතිමන්තො, තෙ ලොකෙ පරිනිබ්බුතා’’ති. ඡට්ඨං;

7. පඨමපච්චොරොහණීසුත්තං

119. තෙන ඛො පන සමයෙන ජාණුස්සොණි [ජානුස්සොනි (ක. සී.), ජානුස්සොණි (ක. සී.), ජාණුසොණි (ක.)] බ්රාහ්මණො තදහුපොසථෙ සීසංන්හාතො [සීසංනහාතො (සී. පී.), සීසන්හාතො (ස්යා.)] නවං ඛොමයුගං නිවත්ථො අල්ලකුසමුට්ඨිං ආදාය භගවතො අවිදූරෙ එකමන්තං ඨිතො හොති.

අද්දසා ඛො භගවා ජාණුස්සොණිං බ්රාහ්මණං තදහුපොසථෙ සීසංන්හාතං නවං ඛොමයුගං නිවත්ථං අල්ලකුසමුට්ඨිං ආදාය එකමන්තං ඨිතං. දිස්වාන ජාණුස්සොණිං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘කිං නු ත්වං, බ්රාහ්මණ, තදහුපොසථෙ සීසංන්හාතො නවං ඛොමයුගං නිවත්ථො අල්ලකුසමුට්ඨිං ආදාය එකමන්තං ඨිතො ? කිං න්වජ්ජ [කිං නු අජ්ජ (ස්යා.), කිං නු ඛො අජ්ජ (පී.), කිං නු ඛ්වජ්ජ (ක.)] බ්රාහ්මණකුලස්සා’’ති [බ්රාහ්මණ බ්රහ්මකුසලස්සාති (ක.)]? ‘‘පච්චොරොහණී, භො ගොතම, අජ්ජ බ්රාහ්මණකුලස්සා’’ති [බ්රහ්මකුසලස්සාති (ක.)].

‘‘යථා කථං පන, බ්රාහ්මණ, බ්රාහ්මණානං පච්චොරොහණී හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා තදහුපොසථෙ සීසංන්හාතා නවං ඛොමයුගං නිවත්ථා අල්ලෙන ගොමයෙන පථවිං ඔපුඤ්ජිත්වා හරිතෙහි කුසෙහි පත්ථරිත්වා [පවිත්ථාරෙත්වා (ක.)] අන්තරා ච වෙලං අන්තරා ච අග්යාගාරං සෙය්යං කප්පෙන්ති. තෙ තං රත්තිං තික්ඛත්තුං පච්චුට්ඨාය පඤ්ජලිකා අග්ගිං නමස්සන්ති – ‘පච්චොරොහාම භවන්තං, පච්චොරොහාම භවන්ත’න්ති. බහුකෙන ච සප්පිතෙලනවනීතෙන අග්ගිං සන්තප්පෙන්ති. තස්සා ච රත්තියා අච්චයෙන පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන බ්රාහ්මණෙ සන්තප්පෙන්ති. එවං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණානං පච්චොරොහණී හොතී’’ති.

‘‘අඤ්ඤථා ඛො, බ්රාහ්මණ, බ්රාහ්මණානං පච්චොරොහණී හොති, අඤ්ඤථා ච පන අරියස්ස විනයෙ පච්චොරොහණී හොතී’’ති. ‘‘යථා කථං පන, භො ගොතම, අරියස්ස විනයෙ පච්චොරොහණී හොති? සාධු මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතු යථා අරියස්ස විනයෙ පච්චොරොහණී හොතී’’ති.

‘‘තෙන හි, බ්රාහ්මණ, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

‘‘ඉධ , බ්රාහ්මණ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘මිච්ඡාදිට්ඨියා ඛො පාපකො විපාකො දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චා’ ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාදිට්ඨිං පජහති; මිච්ඡාදිට්ඨියා පච්චොරොහති.

… මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාසඞ්කප්පං පජහති; මිච්ඡාසඞ්කප්පා පච්චොරොහති.

… මිච්ඡාවාචාය ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාවාචං පජහති; මිච්ඡාවාචාය පච්චොරොහති.

…මිච්ඡාකම්මන්තස්ස ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාකම්මන්තං පජහති; මිච්ඡාකම්මන්තා පච්චොරොහති.

…මිච්ඡාආජීවස්ස ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාආජීවං පජහති; මිච්ඡාආජීවා පච්චොරොහති.

…මිච්ඡාවායාමස්ස ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාවායාමං පජහති; මිච්ඡාවායාමා පච්චොරොහති.

…මිච්ඡාසතියා ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාසතිං පජහති; මිච්ඡාසතියා පච්චොරොහති.

…මිච්ඡාසමාධිස්ස ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාසමාධිං පජහති; මිච්ඡාසමාධිම්හා පච්චොරොහති.

…මිච්ඡාඤාණස්ස ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාඤාණං පජහති; මිච්ඡාඤාණම්හා පච්චොරොහති.

‘මිච්ඡාවිමුත්තියා ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චා’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාවිමුත්තිං පජහති; මිච්ඡාවිමුත්තියා පච්චොරොහති. එවං ඛො, බ්රාහ්මණ, අරියස්ස විනයෙ පච්චොරොහණී හොතී’’ති.

‘‘අඤ්ඤථා, භො ගොතම, බ්රාහ්මණානං පච්චොරොහණී, අඤ්ඤථා ච පන අරියස්ස විනයෙ පච්චොරොහණී හොති. ඉමිස්සා ච, භො ගොතම, අරියස්ස විනයෙ පච්චොරොහණියා බ්රාහ්මණානං පච්චොරොහණී කලං නාග්ඝති සොළසිං. අභික්කන්තං , භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. සත්තමං.

8. දුතියපච්චොරොහණීසුත්තං

120. ‘‘අරියං වො, භික්ඛවෙ, පච්චොරොහණිං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ… කතමා ච, භික්ඛවෙ, අරියා පච්චොරොහණී? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘මිච්ඡාදිට්ඨියා ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චා’ති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාදිට්ඨිං පජහති; මිච්ඡාදිට්ඨියා පච්චොරොහති. මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස ඛො පාපකො විපාකො… මිච්ඡාවාචාය ඛො… මිච්ඡාකම්මන්තස්ස ඛො… මිච්ඡාආජීවස්ස ඛො… මිච්ඡාවායාමස්ස ඛො… මිච්ඡාසතියා ඛො… මිච්ඡාසමාධිස්ස ඛො… මිච්ඡාඤාණස්ස ඛො… මිච්ඡාවිමුත්තියා ඛො පාපකො විපාකො – දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්චාති. සො ඉති පටිසඞ්ඛාය මිච්ඡාවිමුත්තිං පජහති; මිච්ඡාවිමුත්තියා පච්චොරොහති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියා පච්චොරොහණී’’ති. අට්ඨමං.

9. පුබ්බඞ්ගමසුත්තං

121. ‘‘සූරියස්ස, භික්ඛවෙ, උදයතො එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – අරුණුග්ගං. එවමෙවං ඛො, භික්ඛවෙ, කුසලානං ධම්මානං එතං පුබ්බඞ්ගමං එතං පුබ්බනිමිත්තං, යදිදං – සම්මාදිට්ඨි. සම්මාදිට්ඨිකස්ස, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො පහොති, සම්මාසඞ්කප්පස්ස සම්මාවාචා පහොති, සම්මාකම්මන්තො පහොති, සම්මාකම්මන්තස්ස සම්මාආජීවො පහොති, සම්මාආජීවස්ස සම්මාවායාමො පහොති, සම්මාවායාමස්ස සම්මාසති පහොති, සම්මාසතිස්ස සම්මාසමාධි පහොති , සම්මාසමාධිස්ස සම්මාඤාණං පහොති, සම්මාඤාණිස්ස සම්මාවිමුත්ති පහොතී’’ති. නවමං.

10. ආසවක්ඛයසුත්තං

122. ‘‘දසයිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා ආසවානං ඛයාය සංවත්තන්ති. කතමෙ දස? සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති, සම්මාසමාධි, සම්මාඤාණං , සම්මාවිමුත්ති – ඉමෙ ඛො , භික්ඛවෙ, දස ධම්මා භාවිතා බහුලීකතා ආසවානං ඛයාය සංවත්තන්තී’’ති. දසමං.

පච්චොරොහණිවග්ගො දුතියො.

තස්සුද්දානං –

තයො අධම්මා අජිතො, සඞ්ගාරවො ච ඔරිමං;

ද්වෙ චෙව පච්චොරොහණී, පුබ්බඞ්ගමං ආසවක්ඛයොති.