📜

2. නාථවග්ගො

1-4. සෙනාසනසුත්තාදිවණ්ණනා

11-14. දුතියස්ස පඨමෙ නාතිදූරන්ති ගොචරට්ඨානතො අඩ්ඪගාවුතතො ඔරභාගතාය නාතිදූරං. නාච්චාසන්නන්ති පච්ඡිමෙන පමාණෙන ගොචරට්ඨානතො පඤ්චධනුසතිකතාය න අතිආසන්නං. තාය ච පන නාතිදූරනාච්චාසන්නතාය ගොචරට්ඨානපටිපරිස්සයාදිරහිතමග්ගතාය ච ගමනස්ස ච ආගමනස්ස ච යුත්තරූපත්තා ගමනාගමනසම්පන්නං. දිවසභාගෙ මහාජනසංකිණ්ණතාභාවෙන දිවා අප්පාකිණ්ණං. අභාවත්ථො හි අයං අප්ප-සද්දො ‘‘අප්පිච්ඡො’’තිආදීසු විය. රත්තියං මනුස්සසද්දාභාවෙන රත්තිං අප්පසද්දං. සබ්බදාපි ජනසන්නිපාතනිග්ඝොසාභාවෙන අප්පනිග්ඝොසං.

අප්පකසිරෙනාති අකසිරෙන සුඛෙනෙව. සීලාදිගුණානං ථිරභාවප්පත්තියා ථෙරා. සුත්තගෙය්යාදි බහු සුතං එතෙසන්ති බහුස්සුතා. තමුග්ගහධාරණෙන සම්මදෙව ගරූනං සන්තිකෙ ආගමිතභාවෙන ච ආගතො පරියත්තිධම්මසඞ්ඛාතො ආගමො එතෙසන්ති ආගතාගමා. සුත්තාභිධම්මසඞ්ඛාතස්ස ධම්මස්ස ධාරණෙන ධම්මධරා. විනයස්ස ධාරණෙන විනයධරා. තෙසං ධම්මවිනයානං මාතිකාය ධාරණෙන මාතිකාධරා. තත්ථ තත්ථ ධම්මපරිපුච්ඡාය පරිපුච්ඡති. අත්ථපරිපුච්ඡාය පරිපඤ්හති වීමංසති විචාරෙති. ඉදං, භන්තෙ, කථං, ඉමස්ස කො අත්ථොති පරිපුච්ඡාපරිපඤ්හාකාරදස්සනං. අවිවටඤ්චෙව පාළියා අත්ථං පදෙසන්තරපාළිදස්සනෙන ආගමතො විවරන්ති. අනුත්තානීකතඤ්ච යුත්තිවිභාවනෙන උත්තානිං කරොන්ති. කඞ්ඛාඨානියෙසු ධම්මෙසු සංසයුප්පත්තියා හෙතුතාය ගණ්ඨිට්ඨානභූතෙසු පාළිප්පදෙසෙසු යාථාවතො විනිච්ඡයප්පදානෙන කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්ති.

එත්ථ ච නාතිදූරං නාච්චාසන්නං ගමනාගමනසම්පන්නන්ති එකං අඞ්ගං, දිවා අප්පාකිණ්ණං, රත්තිං අප්පසද්දං, අප්පනිග්ඝොසන්ති එකං, අප්පඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සන්ති එකං, තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ විහරන්තස්ස…පෙ… පරික්ඛාරාති එකං, තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ ථෙරා…පෙ… කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්තීති එකං. එවං පඤ්ච අඞ්ගානි වෙදිතබ්බානි. දුතියාදීනි උත්තානත්ථානි.

සෙනාසනසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5-6. අප්පමාදසුත්තාදිවණ්ණනා

15-16. පඤ්චමෙ කාරාපකඅප්පමාදො නාම ‘‘ඉමෙ අකුසලා ධම්මා පහාතබ්බා, ඉමෙ කුසලා ධම්මා උපසම්පාදෙතබ්බා’’ති තංතංපරිවජ්ජෙතබ්බවජ්ජනසම්පාදෙතබ්බසම්පාදනවසෙන පවත්තො අප්පමාදො. එසාති අප්පමාදො. ලොකියොව න ලොකුත්තරො. අයඤ්චාති ච එසාති ච අප්පමාදමෙව වදති. තෙසන්ති චාතුභූමකධම්මානං. පටිලාභකත්තෙනාති පටිලාභාපනකත්තෙන.

ජඞ්ගලානන්ති ජඞ්ගලචාරීනං. ජඞ්ගල-සද්දො චෙත්ථ ඛරභාවසාමඤ්ඤෙන පථවීපරියායො, න අනුපට්ඨානවිදූරදෙසවාචී. තෙනාහ ‘‘පථවීතලචාරීන’’න්ති. පදානං වුච්චමානත්තා ‘‘සපාදකපාණාන’’න්ති විසෙසෙත්වා වුත්තං. සමොධානන්ති අන්තොගධභාවං. තෙනාහ ‘‘ඔධානං පක්ඛෙප’’න්ති. ‘‘උපක්ඛෙප’’න්තිපි පඨන්ති, උපනෙත්වා පක්ඛිපිතබ්බන්ති අත්ථො. වස්සිකාය පුප්ඵං වස්සිකං යථා ‘‘ආමලකියා ඵලං ආමලක’’න්ති. මහාතලස්මින්ති උපරිපාසාදෙ. ඡට්ඨං උත්තානමෙව.

අප්පමාදසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7-8. පඨමනාථසුත්තාදිවණ්ණනා

17-18. සත්තමෙ යෙහි සීලාදීහි සමන්නාගතො භික්ඛු ධම්මසරණතාය ධම්මෙනෙව නාථති ආසීසති අභිභවතීති නාථො වුච්චති, තෙ තස්ස නාථභාවකරා ධම්මා නාථකරණාති වුත්තාති ආහ ‘‘අත්තනො සනාථභාවකරා පතිට්ඨකරාති අත්ථො’’ති. තත්ථ අත්තනො පතිට්ඨකරාති යස්ස නාථභාවකරා, තස්ස අත්තනො පතිට්ඨාවිධායිනො. අප්පතිට්ඨො අනාථො, සප්පතිට්ඨො සනාථොති පතිට්ඨත්ථො නාථ-සද්දො. කල්යාණගුණයොගතො කල්යාණාති දස්සෙන්තො ‘‘සීලාදිගුණසම්පන්නා’’ති ආහ. මිජ්ජනලක්ඛණා මෙත්තා එතස්ස අත්ථීති මිත්තො. සො වුත්තනයෙන කල්යාණො අස්ස අත්ථීති තස්ස අත්ථිතාමත්තං කල්යාණමිත්තපදෙන වුත්තං. අස්ස තෙන සබ්බකාලං අවිජහිතවාසොති තං දස්සෙතුං ‘‘කල්යාණසහායො’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘තෙවස්සා’’ති. තෙ එව කල්යාණමිත්තා අස්ස භික්ඛුනො. සහ අයනතොති සහ පවත්තනතො. අසමොධානෙ චිත්තෙන, සමොධානෙ පන චිත්තෙන චෙව කායෙන ච සම්පවඞ්කො. සුඛං වචො එතස්මිං අනුකූලගාහිම්හි ආදරගාරවවති පුග්ගලෙති සුවචො. තෙනාහ ‘‘සුඛෙන වත්තබ්බො’’තිආදි. ඛමොති ඛන්තො. තමෙවස්ස ඛමභාවං දස්සෙතුං ‘‘ගාළ්හෙනා’’තිආදි වුත්තං. වාමතොති මිච්ඡා, අයොනිසො වා ගණ්හාති. පටිප්ඵරතීති පටාණිකභාවෙන තිට්ඨති. පදක්ඛිණං ගණ්හාතීති සම්මා, යොනිසො වා ගණ්හාති.

උච්චාවචානීති විපුලඛුද්දකානි. තත්රුපගමනියායාති තත්ර තත්ර මහන්තෙ ඛුද්දකෙ ච කම්මෙ සාධනවසෙන උපායෙන උපගච්ඡන්තියා, තස්ස තස්ස කම්මස්ස නිප්ඵාදනෙ සමත්ථායාති අත්ථො. තත්රුපායායාති වා තත්ර තත්ර කම්මෙ සාධෙතබ්බෙ උපායභූතාය.

ධම්මෙ අස්ස කාමොති ධම්මකාමොති බ්යධිකරණානම්පි බාහිරත්ථො සමාසො හොතීති කත්වා වුත්තං. කාමෙතබ්බතො වා පියායිතබ්බතො කාමො, ධම්මො. ධම්මො කාමො අස්සාති ධම්මකාමො. ධම්මොති පරියත්තිධම්මො අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘තෙපිටකං බුද්ධවචනං පියායතීති අත්ථො’’ති. සමුදාහරණං කථනං සමුදාහාරො, පියො සමුදාහාරො එතස්සාති පියසමුදාහාරො. සයඤ්චාති එත්ථ ච-සද්දෙන ‘‘සක්කච්ච’’න්ති පදං අනුකඩ්ඪති. තෙන සයඤ්ච සක්කච්චං දෙසෙතුකාමො හොතීති යොජනා. අභිධම්මො සත්ත පකරණානි ‘‘අධිකො අභිවිසිට්ඨො ච පරියත්තිධම්මො’’ති කත්වා. විනයො උභතොවිභඞ්ගා විනයනතො කායවාචානං. අභිවිනයො ඛන්ධකපරිවාරා විසෙසතො ආභිසමාචාරිකධම්මකිත්තනතො. ආභිසමාචාරිකධම්මපාරිපූරිවසෙනෙව හි ආදිබ්රහ්මචරියකධම්මපාරිපූරී. ධම්මො එව පිටකද්වයස්සපි පරියත්තිධම්මභාවතො. මග්ගඵලානි අභිධම්මො ‘‘නිබ්බානධම්මස්ස අභිමුඛො’’ති කත්වා. කිලෙසවූපසමකරණං පුබ්බභාගියා තිස්සො සික්ඛා සඞ්ඛෙපතො විවට්ටනිස්සිතො සමථො විපස්සනා ච. උළාරපාමොජ්ජොති බලවපාමොජ්ජො. කාරණත්ථෙති නිමිත්තත්ථෙ. කුසලධම්මනිමිත්තං හිස්ස වීරියාරම්භො. තෙනාහ ‘‘තෙසං අධිගමත්ථායා’’ති. කුසලෙසු ධම්මෙසූති වා නිප්ඵාදෙතබ්බෙ භුම්මං යථා ‘‘චෙතසො අවූපසමෙ අයොනිසොමනසිකාරපදට්ඨාන’’න්ති. අට්ඨමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

පඨමනාථසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. පඨමඅරියාවාසසුත්තවණ්ණනා

19. නවමෙ අරියානං එව ආවාසාති අරියාවාසා අනරියානං තාදිසානං අසම්භවතො. අරියාති චෙත්ථ උක්කට්ඨනිද්දෙසෙන ඛීණාසවා ගහිතා. තෙ ච යස්මා තෙහි සබ්බකාලං අවිජහිතවාසා එව, තස්මා වුත්තං ‘‘තෙ ආවසිංසු ආවසන්ති ආවසිස්සන්තී’’ති. තත්ථ ආවසිංසූති නිස්සාය ආවසිංසු. පඤ්චඞ්ගවිප්පහීනතාදයො හි අරියානං අපස්සයා. තෙසු පඤ්චඞ්ගවිප්පහානපච්චෙකසච්චපනොදනඑසනාඔසට්ඨානි, ‘‘සඞ්ඛායෙකං පටිසෙවති, අධිවාසෙති පරිවජ්ජෙති විනොදෙතී’’ති (දී. නි. 3.308; ම. නි. 2.168; අ. නි. 10.20) වුත්තෙසු අපස්සෙනෙසු විනොදනඤ්ච මග්ගකිච්චානෙව, ඉතරෙ මග්ගෙන ච සමිජ්ඣන්තීති.

පඨමඅරියාවාසසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. දුතියඅරියාවාසසුත්තවණ්ණනා

20. දසමෙ කස්මා පන භගවා කුරුසු විහරන්තො ඉමං සුත්තං අභාසීති ආහ ‘‘යස්මා’’තිආදි. කුරුරට්ඨං කිර තදා තන්නිවාසිසත්තානං යොනිසොමනසිකාරවන්තතාදිනා යෙභුය්යෙන සුප්පටිපන්නතාය පුබ්බෙ ච කතපුඤ්ඤතාබලෙන වා තදා උතුආදිසම්පත්තියුත්තමෙව අහොසි. කෙචි පන ‘‘පුබ්බෙ පවත්තකුරුවත්තධම්මානුට්ඨානවාසනාය උත්තරකුරු විය යෙභුය්යෙන උතුආදිසම්පන්නමෙව හොති. භගවතො කාලෙ සාතිසයං උතුසප්පායාදියුත්තං රට්ඨං අහොසී’’ති වදන්ති. තත්ථ භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො උතුපච්චයාදිසම්පන්නත්තා තස්ස රට්ඨස්ස සප්පායඋතුපච්චයසෙවනෙන නිච්චං කල්ලසරීරා කල්ලචිත්තා ච හොන්ති. තෙ චිත්තසරීරකල්ලතාය අනුග්ගහිතපඤ්ඤාබලා ගම්භීරකථං පටිග්ගහෙතුං සමත්ථා පටිච්චසමුප්පාදනිස්සිතානං ගම්භීරපඤ්ඤානඤ්ච කාරකා හොන්ති. තෙනාහ ‘‘කුරුරට්ඨවාසිනො භික්ඛූ ගම්භීරපඤ්ඤාකාරකා’’තිආදි.

යුත්තප්පයුත්තාති සතිපට්ඨානභාවනාය යුත්තා චෙව පයුත්තා ච. තස්මිඤ්හි (දී. නි. අට්ඨ. 2.373; ම. නි. අට්ඨ. 1.106) ජනපදෙ චතස්සො පරිසා පකතියාව සතිපට්ඨානභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති, අන්තමසො දාසකම්මකරපරිජනාපි සතිපට්ඨානප්පටිසංයුත්තමෙව කථං කථෙන්ති. උදකතිත්ථසුත්තකන්තනට්ඨානාදීසුපි නිරත්ථකකථා නාම නප්පවත්තති. සචෙ කාචි ඉත්ථී, ‘‘අම්ම, ත්වං කතරං සතිපට්ඨානභාවනං මනසි කරොසී’’ති පුච්ඡිතා ‘‘න කිඤ්චී’’ති වදති, තං ගරහන්ති ‘‘ධීරත්ථු තව ජීවිතං, ජීවමානාපි ත්වං මතසදිසා’’ති. අථ නං ‘‘මා දානි පුන එවමකාසී’’ති ඔවදිත්වා අඤ්ඤතරං සතිපට්ඨානං උග්ගණ්හාපෙන්ති. යා පන ‘‘අහං අසුකං සතිපට්ඨානං නාම මනසි කරොමී’’ති වදති, තස්සා ‘‘සාධු සාධූ’’ති සාධුකාරං දත්වා ‘‘තව ජීවිතං සුජීවිතං, ත්වං නාම මනුස්සත්තං පත්තා, තවත්ථාය සම්මාසම්බුද්ධො උප්පන්නො’’තිආදීහි පසංසන්ති. න කෙවලඤ්චෙත්ථ මනුස්සජාතිකායෙව සතිපට්ඨානමනසිකාරයුත්තා, තෙ නිස්සාය විහරන්තා තිරච්ඡානගතාපි.

තත්රිදං වත්ථු – එකො කිර නටකො සුවපොතකං ගහෙත්වා සික්ඛාපෙන්තො විචරති. සො භික්ඛුනිඋපස්සයං උපනිස්සාය වසිත්වා ගමනකාලෙ සුවපොතකං පමුස්සිත්වා ගතො. තං සාමණෙරියො ගහෙත්වා පටිජග්ගිංසු, ‘‘බුද්ධරක්ඛිතො’’ති චස්ස නාමං අකංසු. තං එකදිවසං පුරතො නිසින්නං දිස්වා මහාථෙරී ආහ ‘‘බුද්ධරක්ඛිතා’’ති. කිං, අය්යොති. අත්ථි තෙ කොචි භාවනාමනසිකාරොති? නත්ථය්යෙති. ආවුසො , පබ්බජිතානං සන්තිකෙ වසන්තෙන නාම විස්සට්ඨඅත්තභාවෙන භවිතුං න වට්ටති, කොචිදෙව මනසිකාරො ඉච්ඡිතබ්බො, ත්වං පන අඤ්ඤං න සක්ඛිස්සසි, ‘‘අට්ඨි අට්ඨී’’ති සජ්ඣායං කරොහීති. සො ථෙරියා ඔවාදෙ ඨත්වා ‘‘අට්ඨි අට්ඨී’’ති සජ්ඣායන්තො චරති.

තං එකදිවසං පාතොව තොරණග්ගෙ නිසීදිත්වා බාලාතපං තපමානං එකො සකුණො නඛපඤ්ජරෙන අග්ගහෙසි. සො ‘‘කිරි කිරී’’ති සද්දමකාසි. සාමණෙරියො සුත්වා, ‘‘අය්යෙ, බුද්ධරක්ඛිතො සකුණෙන ගහිතො, මොචෙම න’’න්ති ලෙඩ්ඩුආදීනි ගහෙත්වා අනුබන්ධිත්වා මොචෙසුං. තං ආනෙත්වා පුරතො ඨපිතං ථෙරී ආහ, ‘‘බුද්ධරක්ඛිත, සකුණෙන ගහිතකාලෙ කිං චින්තෙසී’’ති. අය්යෙ, න අඤ්ඤං චින්තෙසිං, ‘‘අට්ඨිපුඤ්ජොව අට්ඨිපුඤ්ජං ගහෙත්වා ගච්ඡති, කතරස්මිං ඨානෙ විප්පකිරිස්සතී’’ති එවං, අය්යෙ, අට්ඨිපුඤ්ජමෙව චින්තෙසින්ති. සාධු සාධු, බුද්ධරක්ඛිත , අනාගතෙ භවක්ඛයස්ස තෙ පච්චයො භවිස්සතීති. එවං තත්ථ තිරච්ඡානගතාපි සතිපට්ඨානමනසිකාරයුත්තා.

දීඝනිකායාදීසු මහානිදානාදීනීති දීඝනිකායෙ මහානිදානං (දී. නි. 2.95 ආදයො) සතිපට්ඨානං (දී. නි. 2.372 ආදයො) මජ්ඣිමනිකායෙ සතිපට්ඨානං (ම. නි. 1.105 ආදයො) සාරොපමං (ම. නි. 1.307 ආදයො) රුක්ඛොපමං රට්ඨපාලං මාගණ්ඩියං ආනෙඤ්ජසප්පායන්ති (ම. නි. 3.66 ආදයො) එවමාදීනි.

ඤාණාදයොති ඤාණඤ්චෙව තංසම්පයුත්තධම්මා ච. තෙනාහ ‘‘ඤාණන්ති වුත්තෙ’’තිආදි. ඤාණසම්පයුත්තචිත්තානි ලබ්භන්ති තෙහි විනා සම්පජානතාය අසම්භවතො. මහාචිත්තානීති අට්ඨපි මහාකිරියචිත්තානි ලබ්භන්ති ‘‘සතතවිහාරා’’ති වචනතො ඤාණුප්පත්තිපච්චයරහිතකාලෙපි පවත්තිජොතනතො. දස චිත්තානීති අට්ඨ මහාකිරියචිත්තානි හසිතුප්පාදවොට්ඨබ්බනචිත්තෙහි සද්ධිං දස චිත්තානි ලබ්භන්ති. අරජ්ජනාදුස්සනවසෙන පවත්ති තෙසම්පි සාධාරණාති. ‘‘උපෙක්ඛකො විහරතී’’ති වචනතො ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාවසෙන ආගතානං ඉමෙසං සතතවිහාරානං සොමනස්සං කථං ලබ්භතීති ආහ ‘‘ආසෙවනවසෙන ලබ්භතී’’ති. කිඤ්චාපි ඛීණාසවො ඉට්ඨානිට්ඨෙපි ආරම්මණෙ මජ්ඣත්තො විය බහුලං උපෙක්ඛකො විහරති අත්තනො පරිසුද්ධපකතිභාවාවිජහනතො. කදාචි පන තථා චෙතොභිසඞ්ඛාරාභාවෙ යං තං සභාවතො ඉට්ඨං ආරම්මණං , තත්ථ යාථාවසභාවග්ගහණවසෙනපි අරහතො චිත්තං සොමනස්සසහගතං හුත්වා පවත්තතෙව, තඤ්ච ඛො පුබ්බාසෙවනවසෙන. තෙන වුත්තං ‘‘ආසෙවනවසෙන ලබ්භතී’’ති. ආරක්ඛකිච්චං සාධෙති සතිවෙපුල්ලප්පත්තත්තා. චරතොතිආදිනා නිච්චසමාදානං දස්සෙති, තං වික්ඛෙපාභාවෙන දට්ඨබ්බං.

පබ්බජ්ජූපගතාති යං කිඤ්චි පබ්බජ්ජං උපගතා, න සමිතපාපා. භොවාදිනොති ජාතිමත්තබ්රාහ්මණෙ වදති. පාටෙක්කසච්චානීති තෙහි තෙහි දිට්ඨිගතිකෙහි පාටියෙක්කං ගහිතානි ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති අභිනිවිට්ඨානි දිට්ඨිසච්චාදීනි. තානිපි හි ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති ගහණං උපාදාය ‘‘සච්චානී’’ති වොහරීයන්ති. තෙනාහ ‘‘ඉදමෙවා’’තිආදි. නීහටානීති අත්තනො සන්තානතො නීහරිතානි අපනීතානි. ගහිතග්ගහණස්සාති අරියමග්ගාධිගමතො පුබ්බෙ ගහිතස්ස දිට්ඨිග්ගාහස්ස. විස්සට්ඨභාවවෙවචනානීති අරියමග්ගෙන සබ්බසො පරිච්චාගභාවස්ස අධිවචනානි.

නත්ථි එතාසං වයො වෙකල්ලන්ති අවයාති ආහ ‘‘අනූනා’’ති, අනවසෙසොති අත්ථො. එසනාති කාමෙසනාදයො. මග්ගස්ස කිච්චනිප්ඵත්ති කථිතා රාගාදීනං පහීනභාවදීපනතො. පච්චවෙක්ඛණඵලං කථිතන්ති පච්චවෙක්ඛණමුඛෙන අරියඵලං කථිතං. අධිගතෙ හි අග්ගඵලෙ සබ්බසො රාගාදීනං අනුප්පාදධම්මතං පජානාති, තඤ්ච පජානනං පච්චවෙක්ඛණඤාණන්ති.

දුතියඅරියාවාසසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නාථවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.