📜

(7) 2. යමකවග්ගො

1-7. අවිජ්ජාසුත්තාදිවණ්ණනා

61-67. දුතියස්ස ¶ පඨමාදීනි උත්තානත්ථානි. සත්තමෙ නළකපානකෙති එවංනාමකෙ නිගමෙ. පුබ්බෙ කිර (ජා. අට්ඨ. 1.1.19 ආදයො) අම්හාකං බොධිසත්තො කපියොනියං නිබ්බත්තො ¶ මහාකායො කපිරාජා හුත්වා අනෙකසතවානරසහස්සපරිවුතො පබ්බතපාදෙ විචරි, පඤ්ඤවා ඛො පන හොති මහාපඤ්ඤො. සො පරිසං එවං ඔවදති, ‘‘තාතා, ඉමස්මිං පබ්බතපාදෙ විසඵලානි හොන්ති, අමනුස්සපරිග්ගහිතා පොක්ඛරණිකා නාම හොන්ති, තුම්හෙ පුබ්බෙ ඛාදිතපුබ්බානෙව ඵලානි ඛාදථ, පීතපුබ්බානෙව පානීයානි පිවථ, එත්ථ වො පටිපුච්ඡිතකිච්චං නත්ථී’’ති. තෙ අපීතපුබ්බං දිස්වා සහසාව අපිවිත්වා සමන්තා පරිධාවිත්වා මහාසත්තස්ස ආගමනං ඔලොකයමානා නිසීදිංසු. මහාසත්තො ආගන්ත්වා ‘‘කිං, තාතා, පානීයං න පිවථා’’ති ආහ. තුම්හාකං ආගමනං ඔලොකෙමාති. ‘‘සාධු, තාතා’’ති සමන්තා පදං පරියෙසමානො ඔතිණ්ණපදංයෙව අද්දස, න උත්තිණ්ණපදං. අදිස්වා ‘‘සපරිස්සයා’’ති අඤ්ඤාසි. තාවදෙව ච තත්ථ අභිනිබ්බත්තඅමනුස්සො උදකං ද්වෙධා කත්වා උට්ඨාසි – සෙතමුඛො, නීලකුච්ඡි, රත්තහත්ථපාදො, මහාදාඨිකො, වන්තදාඨො, විරූපො, බීභච්ඡො, උදකරක්ඛසො. සො එවමාහ – ‘‘කස්මා පානීයං න පිවථ, මධුරං උදකං පිවථ, කිං තුම්හෙ එතස්ස වචනං සුණාථා’’ති. මහාසත්තො ආහ ‘‘ත්වං අධිවත්ථො අමනුස්සො’’ති? ආමාහන්ති. ‘‘ත්වං ඉධ ඔතිණ්ණෙ ලභසී’’ති ආහ. ආම, තුම්හෙ පන සබ්බෙ ඛාදිස්සාමීති. න සක්ඛිස්සසි යක්ඛාති. පානීයං පන පිවිස්සථාති. ආම, පිවිස්සාමාති. එවං සන්තෙ එකම්පි වානරං න මුඤ්චිස්සන්ති. ‘‘පානීයඤ්ච පිවිස්සාම, න ච තෙ වසං ගමිස්සාමා’’ති නළං ආහරාපෙත්වා කොටියං ගහෙත්වා ධමි. සබ්බො එකච්ඡිද්දො අහොසි. තීරෙ නිසීදිත්වාව පානීයං පිවි. සෙසවානරානම්පි පාටියෙක්කං නළං ආහරාපෙත්වා ධමිත්වා අදාසි. සබ්බෙ තෙ පස්සන්තස්සෙව පානීයං පිවිංසු. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘දිස්වා පදමනුත්තිණ්ණං, දිස්වානොතරිතං පදං;

නළෙන වාරිං පිස්සාම, නෙව මං ත්වං වධිස්සසී’’ති. (ජා. 1.1.20);

තතො ¶ පට්ඨාය යාව අජ්ජදිවසා තස්මිං ඨානෙ නළා එකච්ඡිද්දාව හොන්ති. ඉමස්මිඤ්හි කප්පෙ කප්පට්ඨියපාටිහාරියානි නාම චන්දෙ සසලක්ඛණං (ජා. 1.4.61 ආදයො), වට්ටජාතකෙ (ජා. 1.1.35) සච්චකිරියට්ඨානෙ අග්ගිජාලස්ස ආගමනුපච්ඡෙදො, ඝටීකාරස්ස මාතාපිතූනං වසනට්ඨානෙ අනොවස්සනං (ම. නි. 2.291), පොක්ඛරණියා තීරෙ නළානං එකච්ඡිද්දභාවොති. ඉති සා පොක්ඛරණී නළෙන පානීයස්ස පිවිතත්තා ‘‘නළකපානකා’’ති නාමං ලභි. අපරභාගෙ තං පොක්ඛරණිං නිස්සාය ¶ නිගමො පතිට්ඨාසි, තස්සපි ‘‘නළකපාන’’න්ත්වෙව නාමං ජාතං. තං පන සන්ධාය වුත්තං ‘‘නළකපානෙ’’ති. පලාසවනෙති කිංසුකවනෙ.

තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතන්ති බ්යාපනිච්ඡායං ඉදං ආමෙඩිතවචනන්ති දස්සෙතුං ‘‘යං යං දිස’’න්තිආදි වුත්තං. අනුවිලොකෙත්වාති එත්ථ අනු-සද්දො ‘‘පරී’’ති ඉමිනා සමානත්ථොති ආහ ‘‘තතො තතො විලොකෙත්වා’’ති. කස්මා ආගිලායති කොටිසහස්සහත්ථිනාගානං බලං ධාරෙන්තස්සාති චොදකස්ස අධිප්පායො. ආචරියො පනස්ස ‘‘එස සඞ්ඛාරානං සභාවො, යදිදං අනිච්චතා. යෙ පන අනිච්චා, තෙ එකන්තෙනෙව උදයවයප්පටිපීළිතතාය දුක්ඛා එව. දුක්ඛසභාවෙසු තෙසු සත්ථුකායෙ දුක්ඛුප්පත්තියා අයං පච්චයො’’ති දස්සෙතුං ‘‘භගවතො’’තිආදි වුත්තං. පිට්ඨිවාතො උප්පජ්ජි, සො ච ඛො පුබ්බෙකතකම්මපච්චයා. එත්ථාහ ‘‘කිං පන තං කම්මං, යෙන අපරිමාණකාලං සක්කච්චං උපචිතවිපුලපුඤ්ඤසම්භාරො සත්ථා එවරූපං දුක්ඛවිපාකමනුභවතී’’ති? වුච්චතෙ – අයමෙව භගවා බොධිසත්තභූතො අතීතජාතියං මල්ලපුත්තො හුත්වා පාපජනසෙවී අයොනිසොමනසිකාරබහුලො චරති. සො එකදිවසං නිබ්බුද්ධෙ වත්තමානෙ එකං මල්ලපුත්තං ගහෙත්වා ගාළ්හතරං නිප්පීළෙසි. තෙන කම්මෙන ඉදානි බුද්ධො හුත්වාපි දුක්ඛමනුභවි. යථා චෙතං, එවං චිඤ්චමාණවිකාදීනමිත්ථීනං යානි භගවතො අබ්භක්ඛානාදීනි දුක්ඛානි, සබ්බානි පුබ්බෙකතස්ස විපාකාවසෙසානි, යානි කම්මපිලොතිකානීති වුච්චන්ති. වුත්තඤ්හෙතං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.39.64-96) –

‘‘අනොතත්තසරාසන්නෙ, රමණීයෙ සිලාතලෙ;

නානාරතනපජ්ජොතෙ, නානාගන්ධවනන්තරෙ.

‘‘මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන, පරෙතො ලොකනායකො;

ආසීනො බ්යාකරී තත්ථ, පුබ්බකම්මානි අත්තනො.

‘‘සුණාථ ¶ භික්ඛවො මය්හං, යං කම්මං පකතං මයා;

පිලොතිකස්ස කම්මස්ස, බුද්ධත්තෙපි විපච්චති.

1.

‘‘මුනාළි නාමහං ධුත්තො, පුබ්බෙ අඤ්ඤාසු ජාතිසු;

පච්චෙකබුද්ධං සුරභිං, අබ්භාචික්ඛිං අදූසකං.

‘‘තෙන ¶ කම්මවිපාකෙන, නිරයෙ සංසරිං චිරං;

බහූ වස්සසහස්සානි, දුක්ඛං වෙදෙසි වෙදනං.

‘‘තෙන කම්මාවසෙසෙන, ඉධ පච්ඡිමකෙ භවෙ;

අබ්භක්ඛානං මයා ලද්ධං, සුන්දරිකාය කාරණා.

2.

‘‘සබ්බාභිභුස්ස බුද්ධස්ස, නන්දො නාමාසි සාවකො;

තං අබ්භක්ඛාය නිරයෙ, චිරං සංසරිතං මයා.

‘‘දස වස්සසහස්සානි, නිරයෙ සංසරිං චිරං;

මනුස්සභාවං ලද්ධාහං, අබ්භක්ඛානං බහුං ලභිං.

‘‘තෙන කම්මාවසෙසෙන, චිඤ්චමාණවිකා මමං;

අබ්භාචික්ඛි අභූතෙන, ජනකායස්ස අග්ගතො.

3.

‘‘බ්රාහ්මණො සුතවා ආසිං, අහං සක්කතපූජිතො;

මහාවනෙ පඤ්චසතෙ, මන්තෙ වාචෙසි මාණවෙ.

‘‘තත්ථාගතො ඉසි භීමො, පඤ්චාභිඤ්ඤො මහිද්ධිකො;

තඤ්චාහං ආගතං දිස්වා, අබ්භාචික්ඛිං අදූසකං.

‘‘තතොහං අවචං සිස්සෙ, කාමභොගී අයං ඉසි;

මය්හම්පි භාසමානස්ස, අනුමොදිංසු මාණවා.

‘‘තතො ¶ මාණවකා සබ්බෙ, භික්ඛමානං කුලෙ කුලෙ;

මහාජනස්ස ආහංසු, කාමභොගී අයං ඉසි.

‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, පඤ්ච භික්ඛුසතා ඉමෙ;

අබ්භක්ඛානං ලභුං සබ්බෙ, සුන්දරිකාය කාරණා.

4.

‘‘වෙමාතුභාතරං පුබ්බෙ, ධනහෙතු හනිං අහං;

පක්ඛිපිං ගිරිදුග්ගස්මිං, සිලාය ච අපිංසයිං.

‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, දෙවදත්තො සිලං ඛිපි;

අඞ්ගුට්ඨං පිංසයී පාදෙ, මම පාසාණසක්ඛරා.

5.

‘‘පුරෙහං දාරකො හුත්වා, කීළමානො මහාපථෙ;

පච්චෙකබුද්ධං දිස්වාන, මග්ගෙ සකලිකං ඛිපිං.

‘‘තෙන ¶ කම්මවිපාකෙන, ඉධ පච්ඡිමකෙ භවෙ;

වධත්ථං මං දෙවදත්තො, අභිමාරෙ පයොජයි.

6.

‘‘හත්ථාරොහො පුරෙ ආසිං, පච්චෙකමුනිමුත්තමං;

පිණ්ඩාය විචරන්තං තං, ආසාදෙසිං ගජෙනහං.

‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, භන්තො නාළාගිරී ගජො;

ගිරිබ්බජෙ පුරවරෙ, දාරුණො සමුපාගමි.

7.

‘‘රාජාහං පත්ථිවො ආසිං, සත්තියා පුරිසං හනිං;

තෙන කම්මවිපාකෙන, නිරයෙ පච්චිසං භුසං.

‘‘කම්මුනො තස්ස සෙසෙන, ඉදානි සකලං මම;

පාදෙ ඡවිං පකප්පෙසි, න හි කම්මං විනස්සති.

8.

‘‘අහං ¶ කෙවට්ටගාමස්මිං, අහුං කෙවට්ටදාරකො;

මච්ඡකෙ ඝාතිතෙ දිස්වා, ජනයිං සොමනස්සකං.

‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, සීසදුක්ඛං අහූ මම;

සබ්බෙ සක්කා ච හඤ්ඤිංසු, යදා හනි විටටූභො.

9.

‘‘ඵුස්සස්සාහං පාවචනෙ, සාවකෙ පරිභාසයිං;

යවං ඛාදථ භුඤ්ජථ, මා ච භුඤ්ජථ සාලයො.

‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, තෙමාසං ඛාදිතං යවං;

නිමන්තිතො බ්රාහ්මණෙන, වෙරඤ්ජායං වසිං තදා.

10.

‘‘නිබ්බුද්ධෙ වත්තමානම්හි, මල්ලපුත්තං නිහෙඨයිං;

තෙන කම්මවිපාකෙන, පිට්ඨිදුක්ඛං අහූ මම.

11.

‘‘තිකිච්ඡකො අහං ආසිං, සෙට්ඨිපුත්තං විරෙචයිං;

තෙන කම්මවිපාකෙන, හොති පක්ඛන්දිකා මම.

12.

‘‘අවචාහං ජොතිපාලො, සුගතං කස්සපං තදා;

කුතො නු බොධි මුණ්ඩස්ස, බොධි පරමදුල්ලභා.

‘‘තෙන කම්මවිපාකෙන, අචරිං දුක්කරං බහුං;

ඡබ්බස්සානුරුවෙලායං, තතො බොධිමපාපුණිං.

‘‘නාහං ¶ එතෙන මග්ගෙන, පාපුණිං බොධිමුත්තමං;

කුම්මග්ගෙන ගවෙසිස්සං, පුබ්බකම්මෙන වාරිතො.

‘‘පුඤ්ඤපාපපරික්ඛීණො, සබ්බසන්තාපවජ්ජිතො;

අසොකො අනුපායාසො, නිබ්බායිස්සමනාසවො.

‘‘එවං ¶ ජිනො වියාකාසි, භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අග්ගතො;

සබ්බාභිඤ්ඤාබලප්පත්තො, අනොතත්තෙ මහාසරෙ’’ති. (අප. ථෙර 1.39.64-96);

අවිජ්ජාසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9-10. පඨමකථාවත්ථුසුත්තාදිවණ්ණනා

69-70. නවමෙ (දී. නි. ටී. 1.17; දී. නි. අභි. ටී. 1.17; සං. නි. ටී. 2.5.1080) දුග්ගතිතො සංසාරතො ච නිය්යාති එතෙනාති නිය්යානං, සග්ගමග්ගො, මොක්ඛමග්ගො ච. තං නිය්යානං අරහති, නිය්යානෙ වා නියුත්තා, නිය්යානං වා ඵලභූතං එතිස්සා අත්ථීති නිය්යානිකා. වචීදුච්චරිතසංකිලෙසතො නිය්යාතීති වා ඊකාරස්ස රස්සත්තං, යකාරස්ස ච කකාරං කත්වා නිය්යානිකා, චෙතනාය සද්ධිං සම්ඵප්පලාපා වෙරමණි. තප්පටිපක්ඛතො අනිය්යානිකා, තස්සා භාවො අනිය්යානිකත්තං, තස්මා අනිය්යානිකත්තා. තිරච්ඡානභූතන්ති තිරොකරණභූතං. ගෙහස්සිතකථාති ගෙහප්පටිසංයුත්තා. කම්මට්ඨානභාවෙති අනිච්චතාපටිසංයුත්තචතුසච්චකම්මට්ඨානභාවෙ.

සහ අත්ථෙනාති සාත්ථකං, හිතප්පටිසංයුත්තන්ති අත්ථො. ‘‘සුරාකථා’’තිපි පාඨොති ආහ ‘‘සුරාකථන්ති පාළියං පනා’’ති. සා පනෙසා කථා ‘‘එවරූපා නවසුරා පීතා රතිජනනී හොතී’’ති අස්සාදවසෙන න වට්ටති, ආදීනවවසෙන පන ‘‘උම්මත්තකසංවත්තනිකා’’තිආදිනා නයෙන වට්ටති. තෙනාහ ‘‘අනෙකවිධං…පෙ… ආදීනවවසෙන වට්ටතී’’ති. විසිඛාති ඝරසන්නිවෙසො. විසිඛාගහණෙන ච තන්නිවාසිනො ගහිතා ‘‘ගාමො ආගතො’’තිආදීසු විය. තෙනෙවාහ ‘‘සූරා සමත්ථා’’ති ච ‘‘සද්ධා පසන්නා’’ති ච. කුම්භට්ඨානප්පදෙසෙන කුම්භදාසියො වුත්තාති ආහ ‘‘කුම්භදාසිකථා වා’’ති.

රාජකථාදිපුරිමකථාය ¶ , ලොකක්ඛායිකාදිපච්ඡිමකථාය වා විනිමුත්තා පුරිමපච්ඡිමකථා විමුත්තා. උප්පත්තිඨිතිසංහාරාදිවසෙන ලොකං අක්ඛායතීති ලොකක්ඛායිකා. අසුකෙන නාමාති පජාපතිනා බ්රහ්මුනා, ඉස්සරෙන වා. විතණ්ඩසල්ලාපකථාති ‘‘අට්ඨීනං සෙතත්තා සෙතොති න වත්තබ්බො, පත්තානං කාළත්තා කාළොති පන වත්තබ්බො’’ති එවමාදිකා. ආදි-සද්දෙන ‘‘සෙලපුප්ඵලකානි විය ජීවිදාවිරපාරයත්තිවිසාලා නත්ථි, යං යො කොචි තිරියාමානා කතත්තා’’ති ¶ එවමාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. සාගරදෙවෙනාති සාගරපුත්තරාජූහි. ඛතොති එතං එකවචනං තෙහි පච්චෙකං ඛතත්තා ‘‘සාගරදෙවෙන ඛතත්තා’’ති වුත්තං. සහමුද්දා සමුද්දොති වුත්තො. භවති වද්ධති එතෙනාති භවො. භවාභවා හොන්තීති ඉතිභවාභවකථා. එත්ථ ච භවොති සස්සතං, අභවොති උච්ඡෙදං. භවොති වුද්ධි, අභවොති හානි. භවොති කාමසුඛං, අභවොති අත්තකිලමථොති ඉති ඉමාය ඡබ්බිධාය ඉතිභවාභවකථාය සද්ධිං බාත්තිංස තිරච්ඡානකථා නාම හොන්ති. අථ වා පාළියං සරූපතො අනාගතාපි අරඤ්ඤපබ්බතනදීදීපකථා ඉතිසද්දෙන සඞ්ගණ්හිත්වා බාත්තිංස තිරච්ඡානකථා වුත්තා. දසමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

පඨමකථාවත්ථුසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

යමකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.