📜

(10) 5. උපාලිවග්ගො

1-4. කාමභොගීසුත්තාදිවණ්ණනා

91-94. පඤ්චමස්ස පඨමාදීනි උත්තානත්ථානි. චතුත්ථෙ තපනං සන්තපනං කායස්ස ඛෙදනං තපො, සො එතස්ස අත්ථීති තපස්සී, තං තපස්සිං. යස්මා තථාභූතො තපනිස්සිතො, තපො වා තන්නිස්සිතො, තස්මා ආහ ‘‘තපනිස්සිතක’’න්ති. ලූඛං ඵරුසං සාධුසම්මතාචාරවිරහතො න පසාදනීයං ආජීවති වත්තතීති ලූඛාජීවී, තං ලූඛාජීවිං. උපක්කොසතීති උප්පණ්ඩෙති , උපහසනවසෙන පරිභාසති. උපවදතීති අවඤ්ඤාපුබ්බකං අපවදති. තෙනාහ ‘‘හීළෙති වම්භෙතී’’ති.

කාමභොගීසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. උත්තියසුත්තවණ්ණනා

95. පඤ්චමෙ පච්චන්තෙ භවං පච්චන්තිමං. පාකාරස්ස ථිරභාවං උද්ධමුද්ධං පාපෙතීති උද්ධාපං, පාකාරමූලං. ආදි-සද්දෙන පාකාරද්වාරබන්ධපරිඛාදීනං සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. පණ්ඩිතදොවාරිකට්ඨානියං කත්වා භගවා අත්තානං දස්සෙසීති දස්සෙන්තො ‘‘එකද්වාරන්ති කස්මා ආහා’’ති චොදනං සමුට්ඨාපෙසි. යස්සා පඤ්ඤාය වසෙන පුරිසො පණ්ඩිතොති වුච්චති, තං පණ්ඩිච්චන්ති ආහ ‘‘පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතො’’ති. තංතංඉතිකත්තබ්බතාසු ඡෙකභාවො බ්යත්තභාවො වෙය්යත්තියං. මෙධති සම්මොහං හිංසති විධමතීති මෙධා, සා එතස්ස අත්ථීති මෙධාවී. ඨානෙ ඨානෙ උප්පත්ති එතිස්සා අත්ථීති ඨානුප්පත්තිකා, ඨානසො උප්පජ්ජනපඤ්ඤා. අනුපරියායන්ති එතෙනාති අනුපරියායො, සො එව පථොති අනුපරියායපථො, පරිතො පාකාරස්ස අනුසංයායනමග්ගො. පාකාරභාගා සන්ධාතබ්බා එත්ථාති පාකාරසන්ධි, පාකාරස්ස ඵුල්ලිතප්පදෙසො. සො පන හෙට්ඨිමන්තෙන ද්වින්නම්පි ඉට්ඨකානං විගමෙන එවං වුච්චතීති ආහ ‘‘ද්වින්නං ඉට්ඨකානං අපගතට්ඨාන’’න්ති. ඡින්නට්ඨානන්ති ඡින්නභින්නප්පදෙසො, ඡිද්දට්ඨානං වා. තඤ්හි විවරන්ති වුච්චති.

උත්තියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-8. කොකනුදසුත්තාදිවණ්ණනා

96-98. ඡට්ඨෙ ඛන්ධාපි දිට්ඨිට්ඨානං ආරම්මණට්ඨෙන ‘‘රූපං අත්තතො සමනුපස්සතී’’තිආදිවචනතො. අවිජ්ජාපි දිට්ඨිට්ඨානං උපනිස්සයාදිභාවෙන පවත්තනතො. යථාහ ‘‘අස්සුතවා, භික්ඛවෙ, පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො’’තිආදි (ධ. ස. 1007). ඵස්සොපි දිට්ඨිට්ඨානං. යථා චාහ ‘‘තදපි ඵස්සපච්චයා (දී. නි. 1.118-130) ඵුස්ස ඵුස්ස පටිසංවෙදියන්තී’’ති (දී. නි. 1.144) ච. සඤ්ඤාපි දිට්ඨිට්ඨානං. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘සඤ්ඤානිදානා හි පපඤ්චසඞ්ඛා (සු. නි. 880; මහානි. 109), පථවිතො සඤ්ඤත්වා’’ති (ම. නි. 1.2) ච ආදි. විතක්කොපි දිට්ඨිට්ඨානං. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘තක්කඤ්ච දිට්ඨීසු පකප්පයිත්වා, සච්චං මුසාති ද්වයධම්මමාහූ’’ති (සු. නි. 892; මහානි. 121), ‘‘තක්කී හොති වීමංසී’’ති (දී. නි. 1.34) ච ආදි. අයොනිසොමනසිකාරොපි දිට්ඨිට්ඨානං. තෙනාහ භගවා – ‘‘තස්සෙවං අයොනිසො මනසිකරොතො ඡන්නං දිට්ඨීනං අඤ්ඤතරා දිට්ඨි උප්පජ්ජති, අත්ථි මෙ අත්තාති තස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජතී’’තිආදි (ම. නි. 1.19).

යා දිට්ඨීති ඉදානි වුච්චමානානං අට්ඨාරසන්නං පදානං සාධාරණං මූලපදං. දිට්ඨියෙව දිට්ඨිගතං ගූථගතං විය, දිට්ඨීසු වා ගතං ඉදං දස්සනං ද්වාසට්ඨිදිට්ඨීසු අන්තොගධත්තාතිපි දිට්ඨිගතං, දිට්ඨියා වා ගතං දිට්ඨිගතං. ඉදඤ්හි ‘‘අත්ථි මෙ අත්තා’’තිආදි දිට්ඨියා ගමනමත්තමෙව , නත්ථෙත්ථ අත්තා වා නිච්චො වා කොචීති වුත්තං හොති. සා චායං දිට්ඨි දුන්නිග්ගමනට්ඨෙන ගහනං. දුරතික්කමට්ඨෙන සප්පටිභයට්ඨෙන ච කන්තාරො දුබ්භික්ඛකන්තාරවාළකන්තාරාදයො විය. සම්මාදිට්ඨියා විනිවිජ්ඣනට්ඨෙන, විලොමනට්ඨෙන වා විසූකං. කදාචි සස්සතස්ස, කදාචි උච්ඡෙදස්ස වා ගහණතො විරූපං ඵන්දිතන්ති විප්ඵන්දිතං. බන්ධනට්ඨෙන සංයොජනං. දිට්ඨියෙව අන්තො තුදනට්ඨෙන දුන්නීහරණීයට්ඨෙන ච සල්ලන්ති දිට්ඨිසල්ලං. දිට්ඨියෙව පීළාකරණට්ඨෙන සම්බාධොති දිට්ඨිසම්බාධො. දිට්ඨියෙව මොක්ඛාවරණට්ඨෙන පලිබොධොති දිට්ඨිපලිබොධො. දිට්ඨියෙව දුම්මොචනීයට්ඨෙන බන්ධනන්ති දිට්ඨිබන්ධනං. දිට්ඨියෙව දුරුත්තරණට්ඨෙන පපාතොති දිට්ඨිපපාතො. දිට්ඨියෙව ථාමගතට්ඨෙන අනුසයොති දිට්ඨානුසයො. දිට්ඨියෙව අත්තානං සන්තාපෙතීති දිට්ඨිසන්තාපො. දිට්ඨියෙව අත්තානං අනුදහතීති දිට්ඨිපරිළාහො. දිට්ඨියෙව කිලෙසකායං ගන්ථෙතීති දිට්ඨිගන්ථො. දිට්ඨියෙව භුසං ආදියතීති දිට්ඨුපාදානං. දිට්ඨියෙව ‘‘සච්ච’’න්තිආදිවසෙන අභිනිවිසතීති දිට්ඨාභිනිවෙසො. දිට්ඨියෙව ‘‘ඉදං පර’’න්ති ආමසති, පරතො වා ආමසතීති දිට්ඨිපරාමාසො, සමුට්ඨාති එතෙනාති සමුට්ඨානං, කාරණං. සමුට්ඨානස්ස භාවො සමුට්ඨානට්ඨො, තෙන සමුට්ඨානට්ඨෙන, කාරණභාවෙනාති අත්ථො. සත්තමට්ඨමෙසු නත්ථි වත්තබ්බං.

කොකනුදසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9-10. උපාලිසුත්තාදිවණ්ණනා

99-100. නවමෙ අජ්ඣොගාහෙත්වා අධිප්පෙතමත්ථං සම්භවිතුං සාධෙතුං දුක්ඛානි දුරභිසම්භවානි. අට්ඨකථායං පන තත්ථ නිවාසොයෙව දුක්ඛොති දස්සෙතුං ‘‘සම්භවිතුං දුක්ඛානි දුස්සහානී’’ති වුත්තං. අරඤ්ඤවනපත්ථානීති අරඤ්ඤලක්ඛණප්පත්තානි වනසණ්ඩානි. වනපත්ථසද්දො හි සණ්ඩභූතෙ රුක්ඛසමූහෙපි වත්තතීති අරඤ්ඤග්ගහණං. පවිවෙකන්ති පකාරතො, පකාරෙහි වා විවෙචනං, රූපාදිපුථුත්තාරම්මණෙ පකාරතො ගමනාදිඉරියාපථප්පකාරෙහි අත්තනො කායස්ස විවෙචනං, ගච්ඡතොපි තිට්ඨතොපි නිසජ්ජතොපි නිපජ්ජතොපි එකස්සෙව පවත්ති. තෙනෙව හි විවෙචෙතබ්බානං විවෙචනාකාරස්ස ච භෙදතො බහුවිධත්තා තෙ එකත්තෙන ගහෙත්වා ‘‘පවිවෙක’’න්ති එකවචනෙන වුත්තං. දුක්කරං පවිවෙකන්ති වා පවිවෙකං කත්තුං න සුඛන්ති අත්ථො. එකීභාවෙති එකත්තභාවෙ. ද්වයංද්වයාරාමොති ද්වින්නං ද්වින්නං භාවාභිරතො. හරන්ති වියාති සංහරන්ති විය විඝාතුප්පාදනෙන. තෙනාහ ‘‘ඝසන්ති වියා’’ති. භයසන්තාසුප්පාදනෙන ඛාදිතුං ආගතා යක්ඛරක්ඛසපිසාචාදයො වියාති අධිප්පායො. ඊදිසස්සාති අලද්ධසමාධිනො. තිණපණ්ණමිගාදිසද්දෙහීති වාතෙරිතානං තිණපණ්ණාදීනං මිගපක්ඛිආදීනඤ්ච භීසනකෙහි භෙරවෙහි සද්දෙහි. විවිධෙහි ච අඤ්ඤෙහි ඛාණුආදීහි යක්ඛාදිආකාරෙහි උපට්ඨිතෙහි භීසනකෙහි. ඝටෙන කීළා ඝටිකාති එකෙ. දසමං උත්තානමෙව.

උපාලිසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

උපාලිවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියපණ්ණාසකං නිට්ඨිතං.

3. තතියපණ්ණාසකං