📜

2. අනුස්සතිවග්ගො

1-4. පඨමමහානාමසුත්තාදිවණ්ණනා

11-14. දුතියස්ස පඨමාදීනි උත්තානත්ථානි. තතියෙ කබළීකාරාහාරභක්ඛානන්ති කබළීකාරාහාරූපජීවීනං. කො පන දෙවානං ආහාරො, කා ආහාරවෙලාති? සබ්බෙසම්පි කාමාවචරදෙවානං සුධා ආහාරො. සා හෙට්ඨිමෙහි හෙට්ඨිමෙහි උපරිමානං උපරිමානං පණීතතමා හොති, තං යථාසකං දිවසවසෙනෙව දිවසෙ දිවසෙ භුඤ්ජන්ති. කෙචි පන ‘‘බිළාරපදප්පමාණං සුධාහාරං භුඤ්ජන්ති, සො ජිව්හාය ඨපිතමත්තො යාව කෙසග්ගනඛග්ගා කායං ඵරති, තෙසංයෙව දිවසවසෙන සත්ත දිවසෙ යාපනසමත්ථො හොතී’’ති වදන්ති. අසමයවිමුත්තියා විමුත්තොති මග්ගවිමොක්ඛෙන විමුත්තො. අට්ඨන්නඤ්හි සමාපත්තීනං සමාපජ්ජනස්ස සමයොපි අත්ථි තස්ස අසමයොපි, මග්ගවිමොක්ඛෙන පන විමුච්චනස්ස සමයො වා අසමයො වා නත්ථි. යස්ස සද්ධා බලවතී, විපස්සනා ච ආරද්ධා, තස්ස ගච්ඡන්තස්ස තිට්ඨන්තස්ස නිසීදන්තස්ස නිපජ්ජන්තස්ස ඛාදන්තස්ස භුඤ්ජන්තස්ස ච මග්ගඵලප්පටිවෙධො නාම න හොතීති න වත්තබ්බං. ඉති මග්ගවිමොක්ඛෙන විමුච්චන්තස්ස සමයො වා අසමයො වා නත්ථීති මග්ගවිමොක්ඛො අසමයවිමුත්ති නාම. චතුත්ථෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

පඨමමහානාමසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. මෙත්තාසුත්තවණ්ණනා

15. පඤ්චමෙ සෙසජනාති මෙත්තාය චෙතොවිමුත්තියා අලාභිනො. සම්පරිවත්තමානාති දක්ඛිණෙනෙව පස්සෙන අසයිත්වා සබ්බසො පරිවත්තමානා. කාකච්ඡමානාති ඝුරුඝුරුපස්සාසවසෙන විස්සරං කරොන්තා. සුඛං සුපතීති එත්ථ දුවිධා සුපනා සයනෙ පිට්ඨිප්පසාරණලක්ඛණා කිරියාමයචිත්තෙහි අවොකිණ්ණභවඞ්ගප්පවත්තිලක්ඛණා ච. තත්ථායං උභයත්ථාපි සුඛමෙව සුපති. යස්මා සණිකං නිපජ්ජිත්වා අඞ්ගපච්චඞ්ගානි සමොධාය පාසාදිකෙන ආකාරෙන සයති, නිද්දොක්කමනෙපි ඣානං සමාපන්නො විය හොති. තෙනාහ ‘‘එවං අසුපිත්වා’’තිආදි.

නිද්දාකාලෙ සුඛං අලභිත්වා දුක්ඛෙන සුත්තත්තා එව පටිබුජ්ඣනකාලෙ සරීරඛෙදෙන නිත්ථුනනං විජම්භනං ඉතො චිතො ච විපරිවත්තනඤ්ච හොතීති ආහ ‘‘නිත්ථුනන්තා විජම්භන්තා සම්පරිවත්තන්තා දුක්ඛං පටිබුජ්ඣන්තී’’ති. අයං පන සුඛෙන සුත්තත්තා සරීරඛෙදාභාවතො නිත්ථුනනාදිවිරහිතොව පටිබුජ්ඣති. තෙන වුත්තං ‘‘එවං අප්පටිබුජ්ඣිත්වා’’තිආදි. සුඛප්පටිබොධො ච සරීරවිකාරාභාවෙනාති ආහ ‘‘සුඛං නිබ්බිකාර’’න්ති.

භද්දකමෙව සුපිනං පස්සතීති ඉදං අනුභූතපුබ්බවසෙන දෙවතූපසංහාරවසෙන චස්ස භද්දකමෙව සුපිනං හොති, න පාපකන්ති කත්වා වුත්තං. තෙනාහ ‘‘චෙතියං වන්දන්තො වියා’’තිආදි. ධාතුක්ඛොභහෙතුකම්පි චස්ස බහුලං භද්දකමෙව සියා යෙභුය්යෙන චිත්තජරූපානුගුණතාය උතුආහාරජරූපානං.

උරෙආමුක්කමුත්තාහාරො වියාති ගීවාය බන්ධිත්වා උරෙ ලම්බිතමුත්තාහාරො වියාති කෙහිචි තං එකාවලිවසෙන වුත්තං සියා, අනෙකරතනාවලිසමූහභූතො පන මුත්තාහාරො අංසප්පදෙසතො පට්ඨාය යාව කටිප්පදෙසස්ස හෙට්ඨාභාගා පලම්බන්තො උරෙ ආමුක්කොයෙව නාම හොති.

විසාඛත්ථෙරො වියාති (විසුද්ධි. 1.258) සො කිර පාටලිපුත්තෙ කුටුම්බියො අහොසි. සො තත්ථෙව වසමානො අස්සොසි ‘‘තම්බපණ්ණිදීපො කිර චෙතියමාලාලඞ්කතො කාසාවපජ්ජොතො, ඉච්ඡිතිච්ඡිතට්ඨානෙයෙවෙත්ථ සක්කා නිසීදිතුං වා නිපජ්ජිතුං වා, උතුසප්පායං සෙනාසනසප්පායං පුග්ගලසප්පායං ධම්මස්සවනසප්පායන්ති සබ්බමෙත්ථ සුලභ’’න්ති. සො අත්තනො භොගක්ඛන්ධං පුත්තදාරස්ස නිය්යාතෙත්වා දුස්සන්තෙ බද්ධෙන එකකහාපණෙනෙව ඝරා නික්ඛමිත්වා සමුද්දතීරෙ නාවං උදික්ඛමානො එකං මාසං වසි. සො වොහාරකුසලතාය ඉමස්මිං ඨානෙ භණ්ඩං කිණිත්වා අසුකස්මිං වික්කිණන්තො ධම්මිකාය වණිජ්ජාය තෙනෙවන්තරමාසෙන සහස්සං අභිසංහරි. ඉති අනුපුබ්බෙන මහාවිහාරං ගන්ත්වා පබ්බජ්ජං යාචති. සො පබ්බාජනත්ථාය සීමං නීතො තං සහස්සත්ථවිකං ඔවට්ටිකන්තරෙන භූමියං පාතෙසි. ‘‘කිමෙත’’න්ති ච වුත්තෙ ‘‘කහාපණසහස්සං, භන්තෙ’’ති වත්වා, ‘‘උපාසක, පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය න සක්කා විචාරෙතුං, ඉදානෙව නං විචාරෙහී’’ති වුත්තෙ ‘‘විසාඛස්ස පබ්බජ්ජට්ඨානං ආගතා මා රිත්තහත්ථා ගමිංසූ’’ති මුඤ්චිත්වා සීමාමාළකෙ වික්කිරිත්වා පබ්බජිත්වා උපසම්පන්නො. සො පඤ්චවස්සො හුත්වා ද්වෙමාතිකා පගුණා කත්වා අත්තනො සප්පායං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා එකෙකස්මිං විහාරෙ චත්තාරො චත්තාරො මාසෙ සමපවත්තවාසං වසමානො චරි. එවං චරමානො –

‘‘වනන්තරෙ ඨිතො ථෙරො, විසාඛො ගජ්ජමානකො;

අත්තනො ගුණමෙසන්තො, ඉමමත්ථං අභාසථ.

‘‘යාවතා උපසම්පන්නො, යාවතා ඉධ මාගතො;

එත්ථන්තරෙ ඛලිතං නත්ථි, අහො ලාභො තෙ මාරිසා’’ති. (විසුද්ධි. 1.258);

සො චිත්තලපබ්බතවිහාරං ගච්ඡන්තො ද්වෙධාපථං පත්වා ‘‘අයං නු ඛො මග්ගො, උදාහු අය’’න්ති චින්තයන්තො අට්ඨාසි. අථස්ස පබ්බතෙ අධිවත්ථා දෙවතා හත්ථං පසාරෙත්වා ‘‘එසො මග්ගො’’ති දස්සෙති. සො චිත්තලපබ්බතවිහාරං ගන්ත්වා තත්ථ චත්තාරො මාසෙ වසිත්වා ‘‘පච්චූසෙ ගමිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා නිපජ්ජි. චඞ්කමසීසෙ මණිලරුක්ඛෙ අධිවත්ථා දෙවතා සොපානඵලකෙ නිසීදිත්වා පරොදි. ථෙරො ‘‘කො එසො’’ති ආහ. අහං, භන්තෙ, මණිලියාති. කිස්ස රොදසීති? තුම්හාකං ගමනං පටිච්චාති. මයි ඉධ වසන්තෙ තුම්හාකං කො ගුණොති? තුම්හෙසු, භන්තෙ, ඉධ වසන්තෙසු අමනුස්සා අඤ්ඤමඤ්ඤං මෙත්තං පටිලභන්ති, තෙ දානි තුම්හෙසු ගතෙසු කලහං කරිස්සන්ති, දුට්ඨුල්ලම්පි කථයිස්සන්තීති. ථෙරො ‘‘සචෙ මයි ඉධ වසන්තෙ තුම්හාකං ඵාසුවිහාරො හොති, සුන්දර’’න්ති වත්වා අඤ්ඤෙපි චත්තාරො මාසෙ තත්ථෙව වසිත්වා පුන තථෙව ගමනචිත්තං උප්පාදෙසි. දෙවතාපි පුන තථෙව පරොදි. එතෙනෙව උපායෙන ථෙරො තත්ථෙව වසිත්වා තත්ථෙව පරිනිබ්බායීති. එවං ධමත්තාවිහාරී භික්ඛු අමනුස්සානං පියො හොති.

බලවපියචිත්තතායාති ඉමිනා බලවපියචිත්තතාමත්තෙනපි සත්ථං න කමති, පගෙව මෙත්තාය චෙතොවිමුත්තියාති දස්සෙති. ඛිප්පමෙව චිත්තං සමාධියති, කෙනචි පරිපන්ථෙන පරිහීනජ්ඣානස්ස බ්යාපාදස්ස දූරසමුස්සාරිතභාවතො ඛිප්පමෙව සමාධියති, ‘‘ආසවානං ඛයායා’’ති කෙචි. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව. එත්ථ ච කිඤ්චාපි ඉතො අඤ්ඤකම්මට්ඨානවසෙන අධිගතජ්ඣානානම්පි සුඛසුපනාදයො ආනිසංසා ලබ්භන්ති. යථාහ –

‘‘සුඛං සුපන්ති මුනයො, අජ්ඣත්තං සුසමාහිතා;

සුප්පබුද්ධං පබුජ්ඣන්ති, සදා ගොතමසාවකා’’ති. (විසුද්ධි. මහාටී. 1.258); ච ආදි –

තථාපිමෙ ආනිසංසා බ්රහ්මවිහාරලාභිනො අනවසෙසා ලබ්භන්ති බ්යාපාදාදීනං උජුවිපච්චනීකභාවතො බ්රහ්මවිහාරානං. තෙනෙවාහ ‘‘නිස්සරණං හෙතං, ආවුසො, බ්යාපාදස්ස, යදිදං මෙත්තාචෙතොවිමුත්තී’’තිආදි (දී. නි. 3.326; අ. නි. 6.13). බ්යාපාදාදිවසෙන ච සත්තානං දුක්ඛසුපනාදයොති තප්පටිපක්ඛභූතෙසු බ්රහ්මවිහාරෙසු සිද්ධෙසු සුඛසුපනාදයො හත්ථගතා එව හොන්තීති.

මෙත්තාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අට්ඨකනාගරසුත්තවණ්ණනා

16. ඡට්ඨෙ බෙලුවගාමකෙති වෙසාලියා දක්ඛිණපස්සෙ අවිදූරෙ බෙලුවගාමකො නාම අත්ථි, තං ගොචරගාමං කත්වාති අත්ථො. සාරප්පත්තකුලගණනායාති මහාසාරමහප්පත්තකුලගණනාය. දසමෙ ඨානෙති අඤ්ඤෙ අඤ්ඤෙති දසගණනට්ඨානෙ. අට්ඨකනගරෙ ජාතො භවොති අට්ඨකනාගරො. කුක්කුටාරාමොති පාටලිපුත්තෙ කුක්කුටාරාමො, න කොසම්බියං.

පකතත්ථප්පටිනිද්දෙසො ත-සද්දොති තස්ස ‘‘භගවතා’’තිආදීහි පදෙහි සමානාධිකරණභාවෙන වුත්තස්ස යෙන අභිසම්බුද්ධභාවෙන භගවා පකතො අධිගතො සුපාකටො ච, තං අභිසම්බුද්ධභාවං සද්ධිං ආගමනීයපටිපදාය අත්ථභාවෙනෙව දස්සෙන්තො ‘‘යො සො…පෙ… අභිසම්බුද්ධො’’ති ආහ. සතිපි ඤාණදස්සනසද්දානං ඉධ පඤ්ඤාවෙවචනභාවෙ තෙන තෙන විසෙසෙන නෙසං විසයවිසෙසෙ පවත්තිදස්සනත්ථං අසාධාරණඤාණවිසෙසවසෙන, විජ්ජාත්තයවසෙන, විජ්ජාභිඤ්ඤානාවරණවසෙන, සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණමංසචක්ඛුවසෙන පටිවෙධදෙසනාඤාණවසෙන ච තදත්ථං යොජෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘තෙසං තෙස’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ ආසයානුසයං ජානතා ආසයානුසයඤාණෙන, සබ්බඤෙය්යධම්මං පස්සතා සබ්බඤ්ඤුතානාවරණඤාණෙහි. පුබ්බෙනිවාසාදීහීති පුබ්බෙනිවාසාසවක්ඛයඤාණෙහි. පටිවෙධපඤ්ඤායාති අරියමග්ගපඤ්ඤාය. දෙසනාපඤ්ඤාය පස්සතාති දෙසෙතබ්බධම්මානං දෙසෙතබ්බප්පකාරං බොධනෙය්යපුග්ගලානඤ්ච ආසයානුසයචරිතාධිමුත්තිආදිභෙදං ධම්මං දෙසනාපඤ්ඤාය යාථාවතො පස්සතා. අරීනන්ති කිලෙසාරීනං, පඤ්චවිධමාරානං වා සාසනස්ස වා පච්චත්ථිකානං අඤ්ඤතිත්ථියානං. තෙසං පන හනනං පාටිහාරියෙහි අභිභවනං අප්පටිභානතාකරණං අජ්ඣුපෙක්ඛණඤ්ච. කෙසිවිනයසුත්තඤ්චෙත්ථ නිදස්සනං. තථා ඨානාට්ඨානාදීනි ජානතා. යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පස්සතා. සවාසනානමාසවානං ඛීණත්තා අරහතා. අභිඤ්ඤෙය්යාදිභෙදෙ ධම්මෙ අභිඤ්ඤෙය්යාදිතො අවිපරීතාවබොධතො සම්මාසම්බුද්ධෙන.

අථ වා තීසු කාලෙසු අප්පටිහතඤාණතාය ජානතා. කායකම්මාදිවසෙන තිණ්ණම්පි කම්මානං ඤාණානුපරිවත්තිතො නිසම්මකාරිතාය පස්සතා. දවාදීනම්පි අභාවසාධිකාය පහානසම්පදාය අරහතා. ඡන්දාදීනං අහානිහෙතුභූතාය අක්ඛයපටිභානසාධිකාය සබ්බඤ්ඤුතාය සම්මාසම්බුද්ධෙනාති එවං දසබලඅට්ඨාරසආවෙණිකබුද්ධධම්මවසෙනපි යොජනා කාතබ්බා.

අභිසඞ්ඛතන්ති අත්තනො පච්චයෙහි අභිසම්මුඛභාවෙන සමෙච්ච සම්භුය්ය කතං. ස්වාස්ස කතභාවො උප්පාදනෙන වෙදිතබ්බො, න උප්පන්නස්ස පටිසඞ්ඛරණෙනාති ආහ ‘‘උප්පාදිත’’න්ති. තෙ චස්ස පච්චයා චෙතනාපධානාති දස්සෙතුං පාළියං ‘‘අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිත’’න්ති වුත්තන්ති ‘‘චෙතයිතං කප්පයිත’’න්ති අත්ථමාහ. අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතන්ති ච ඣානස්ස පාතුභාවදස්සනමුඛෙන විද්ධංසනභාවං උල්ලිඞ්ගෙති. යඤ්හි අහුත්වා සම්භවති, තං හුත්වා පටිවෙති. තෙනාහ පාළියං ‘‘යං ඛො පනා’’තිආදි. සමථවිපස්සනාධම්මෙ ඨිතොති එත්ථ සමථධම්මෙ ඨිතත්තා සමාහිතො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා අනිච්චානුපස්සනාදීහි නිච්චසඤ්ඤාදයො පජහන්තො අනුක්කමෙන තං අනුලොමඤාණං පාපෙතා හුත්වා විපස්සන්නාධම්මෙ ඨිතො. සමථවිපස්සනාසඞ්ඛාතෙසු ධම්මෙසු රඤ්ජනට්ඨෙන රාගො. නන්දනට්ඨෙන නන්දී. තත්ථ සුඛුමා අපෙක්ඛා වුත්තා. යා නිකන්තීති වුච්චති.

එවං සන්තෙති එවං යථාරුතවසෙනෙව ඉමස්ස සුත්තපදස්ස අත්ථෙ ගහෙතබ්බෙ සති. සමථවිපස්සනාසු ඡන්දරාගො කත්තබ්බොති අනාගාමිඵලං අනිබ්බත්තෙත්වා තදත්ථාය සමථවිපස්සනාපි අනිබ්බත්තෙත්වා කෙවලං තත්ථ ඡන්දරාගො කත්තබ්බො භවිස්සති. කස්මා? තෙසු සමථවිපස්සනාසඞ්ඛාතෙසු ධම්මෙසු ඡන්දරාගමත්තෙන අනාගාමිනා ලද්ධබ්බස්ස අලද්ධඅනාගාමිඵලෙනපි ලද්ධබ්බත්තා. තථා සති තෙන අනාගාමිඵලම්පි ලද්ධබ්බමෙව හොති. තෙනාහ ‘‘අනාගාමිඵලං පටිලද්ධං භවිස්සතී’’ති. සභාවතො රසිතබ්බත්තා අවිපරීතො අත්ථො එව අත්ථරසො.

අඤ්ඤාපි කාචි සුගතියොති විනිපාතිකෙ සන්ධායාහ. අඤ්ඤාපි කාචි දුග්ගතියොති අසුරකායමාහ.

අප්පං යාචිතෙන බහුං දෙන්තෙන උළාරපුරිසෙන විය එකං ධම්මං පුච්ඡිතෙන ‘‘අයම්පි එකධම්මො’’ති කථිතත්තා එකාදසපි ධම්මා පුච්ඡාවසෙන එකධම්මො නාම ජාතො පච්චෙකං වාක්යපරිසමාපනඤායෙන. පුච්ඡාවසෙනාති ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ ආනන්ද, තෙන…පෙ… සම්මාසම්බුද්ධෙන එකධම්මො සම්මදක්ඛාතො’’ති එවං පවත්තපුච්ඡාවසෙන. අමතුප්පත්තිඅත්ථෙනාති අමතභාවස්ස උප්පත්තිහෙතුතාය, සබ්බානිපි කම්මට්ඨානානි එකරසාපි අමතාධිගමස්ස පටිපත්තියාති අත්ථො. එවමෙත්ථ අග්ගඵලභූමි අනාගාමිඵලභූමීති ද්වෙව භූමියො සරූපතො ආගතා, නානන්තරියතාය පන හෙට්ඨිමාපි ද්වෙ භූමියො අත්ථතො ආගතා එවාති දට්ඨබ්බාති. පඤ්ච සතානි අග්ඝො එතස්සාති පඤ්චසතං. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

අට්ඨකනාගරසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. ගොපාලසුත්තවණ්ණනා

17. සත්තමෙ තිස්සො කථාති තිස්සො අට්ඨකථා, තිවිධා සුත්තස්ස අත්ථවණ්ණනාති අත්ථො. එකෙකං පදං නාළං මූලං එතිස්සාති එවංසඤ්ඤිතා එකනාළිකා. එකෙකං වා පදං නාළං අත්ථනිග්ගමනමග්ගො එතිස්සාති එකනාළිකා. තෙනාහ ‘‘එකෙකස්ස පදස්ස අත්ථකථන’’න්ති. චත්තාරො අංසා භාගා අත්ථසල්ලක්ඛණූපායා එතිස්සාති චතුරස්සා. තෙනාහ ‘‘චතුක්කං බන්ධිත්වා කථන’’න්ති. නියමතො නිසින්නස්ස ආරද්ධස්ස වත්තො සංවත්තො එතිස්සා අත්ථීති නිසින්නවත්තිකා, යථාරද්ධස්ස අත්ථස්ස විසුං විසුං පරියොසාපිකාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පණ්ඩිතගොපාලකං දස්සෙත්වා’’තිආදි. එකෙකස්සපි පදස්ස පිණ්ඩත්ථදස්සනවසෙන බහූනං පදානං එකජ්ඣං අත්ථං අකථෙත්වා එකමෙකස්ස පදස්ස අත්ථවණ්ණනා අයං සබ්බත්ථ ලබ්භති. චතුක්කං බන්ධිත්වාති කණ්හපක්ඛෙ උපමොපමෙය්යද්වයං, තථා සුක්කපක්ඛෙති ඉදං චතුක්කං යොජෙත්වා. අයං එදිසෙසු එව සුත්තෙසු ලබ්භති. පරියොසානගමනන්ති කෙචි තාව ආහු ‘‘කණ්හපක්ඛෙ උපමං දස්සෙත්වා උපමා ච නාම යාවදෙව උපමෙය්යසම්පටිපාදනත්ථාති උපමෙය්යත්ථං ආහරිත්වා සංකිලෙසපක්ඛනිද්දෙසො ච වොදානපක්ඛවිභාවනත්ථායාති සුක්කපක්ඛම්පි උපමොපමෙය්යවිභාගෙන ආහරිත්වා සුත්තත්ථස්ස පරියොසාපනං. කණ්හපක්ඛෙ උපමෙය්යං දස්සෙත්වා පරියොසානගමනාදීසුපි එසෙව නයො’’ති. අපරෙ පන ‘‘කණ්හපක්ඛෙ, සුක්කපක්ඛෙ ච තංතංඋපමූපමෙය්යත්ථානං විසුං විසුං පරියොසාපෙත්වාව කථනං පරියොසානගමන’’න්ති වදන්ති. අයන්ති නිසින්නවත්තිකා. ඉධාති ඉමස්මිං ගොපාලකසුත්තෙ. සබ්බාචරියානං ආචිණ්ණාති සබ්බෙහිපි පුබ්බාචරියෙහි ආචරිතා සංවණ්ණිතා, තථා චෙව පාළි පවත්තාති.

අඞ්ගීයන්ති අවයවභාවෙන ඤායන්තීති අඞ්ගානි, කොට්ඨාසා. තානි පනෙත්ථ යස්මා සාවජ්ජසභාවානි, තස්මා ආහ ‘‘අඞ්ගෙහීති අගුණකොට්ඨාසෙහී’’ති. ගොමණ්ඩලන්ති ගොසමූහං. පරිහරිතුන්ති රක්ඛිතුං. තං පන පරිහරණං පරිග්ගහෙත්වා විචරණන්ති ආහ ‘‘පරිග්ගහෙත්වා විචරිතු’’න්ති. වඩ්ඪින්ති ගුන්නං බහුභාවං බහුගොරසතාසඞ්ඛාතං පරිවුද්ධිං. ‘‘එත්තකමිද’’න්ති රූපීයතීති රූපං, පරිමාණපරිච්ඡෙදොපි සරීරරූපම්පීති ආහ ‘‘ගණනතො වා වණ්ණතො වා’’ති. න පරියෙසති විනට්ඨභාවස්සෙව අජානනතො. නීලාති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො. තෙන සෙතසබලාදිවණ්ණං සඞ්ගණ්හාති.

ධනුසත්තිසූලාදීති එත්ථ ඉස්සාසාචරියානං ගාවීසු කතං ධනුලක්ඛණං. කුමාරභත්තිගණානං ගාවීසු කතං සත්තිලක්ඛණං. ඉස්සරභත්තිගණානං ගාවීසු කතං සූලලක්ඛණන්ති යොජනා. ආදි-සද්දෙන රාමවාසුදෙවගණාදීනං ගාවීසු කතං ඵරසුචක්කාදිලක්ඛණං සඞ්ගණ්හාති.

නීලමක්ඛිකාති පිඞ්ගලමක්ඛිකා, ඛුද්දකමක්ඛිකා එව වා. සටති රුජති එතායාති සාටිකා, සංවඩ්ඪා සාටිකා ආසාටිකා. තෙනාහ ‘‘වඩ්ඪන්තී’’තිආදි. හාරෙතාති අපනෙතා.

වාකෙනාති වාකපට්ටෙන. චීරකෙනාති පිලොතිකෙන. අන්තොවස්සෙති වස්සකාලස්ස අබ්භන්තරෙ. නිග්ගාහන්ති සුසුමාරාදිග්ගාහරහිතං. පීතන්ති පානීයස්ස පීතභාවං. සීහබ්යග්ඝාදිපරිස්සයෙන සාසඞ්කො සප්පටිභයො.

පඤ්ච අහානි එකස්සාති පඤ්චාහිකො, සො එව වාරොති, පඤ්චාහිකවාරො. එවං සත්තාහිකවාරොපි වෙදිතබ්බො. චිණ්ණට්ඨානන්ති චරිතට්ඨානං ගොචරග්ගහිතට්ඨානං.

පිතිට්ඨානන්ති පිතරා කාතබ්බට්ඨානං, පිතරා කාතබ්බකිච්චන්ති අත්ථො. යථාරුචිං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තීති ගුන්නං රුචිඅනුරූපං ගොචරභූමිං වා නදිපාරං වා ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති. ගොභත්තන්ති කප්පාසට්ඨිකාදිමිස්සං ගොභුඤ්ජිතබ්බං භත්තං. භත්තග්ගහණෙනෙව යාගුපි සඞ්ගහිතා.

ද්වීහාකාරෙහීති වුත්තං ආකාරද්වයං දස්සෙතුං ‘‘ගණනතො වා සමුට්ඨානතො වා’’ති වුත්තං. එවං පාළියං ආගතාති ‘‘උපචයො සන්තතී’’ති ජාතිං ද්විධා භින්දිත්වා හදයවත්ථුං අග්ගහෙත්වා දසායතනානි පඤ්චදස සුඛුමරූපානීති එවං රූපකණ්ඩපාළියං (ධ. ස. 666) ආගතා. පඤ්චවීසති රූපකොට්ඨාසාති සලක්ඛණතො අඤ්ඤමඤ්ඤසඞ්කරාභාවතො රූපභාගා. රූපකොට්ඨාසාති වා විසුං විසුං අප්පවත්තිත්වා කලාපභාවෙනෙව පවත්තනතො රූපකලාපා. කොට්ඨාසාති ච අංසා අවයවාති අත්ථො. කොට්ඨන්ති වා සරීරං, තස්ස අංසා කෙසාදයො කොට්ඨාසාති අඤ්ඤෙපි අවයවා කොට්ඨාසා විය කොට්ඨාසා.

සෙය්යථාපීතිආදි උපමාසංසන්දනං. තත්ථ රූපං පරිග්ගහෙත්වාති යථාවුත්තං රූපං සලක්ඛණතො ඤාණෙන පරිග්ගණ්හිත්වා. අරූපං වවත්ථපෙත්වාති තං රූපං නිස්සාය ආරම්මණඤ්ච කත්වා පවත්තමානෙ වෙදනාදිකෙ චත්තාරො ඛන්ධෙ අරූපන්ති වවත්ථපෙත්වා. රූපාරූපං පරිග්ගහෙත්වාති පුන තත්ථ යං රූප්පනලක්ඛණං, තං රූපං. තදඤ්ඤං අරූපං. උභයවිනිමුත්තං කිඤ්චි නත්ථි අත්තා වා අත්තනියං වාති එවං රූපාරූපං පරිග්ගහෙත්වා. තදුභයඤ්ච අවිජ්ජාදිනා පච්චයෙන සපච්චයන්ති පච්චයං සල්ලක්ඛෙත්වා, අනිච්චතාදිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා යො කලාපසම්මසනාදික්කමෙන කම්මට්ඨානං මත්ථකං පාපෙතුං න සක්කොති, සො න වඩ්ඪතීති යොජනා.

එත්තකං රූපං එකසමුට්ඨානන්ති චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියන්ති අට්ඨවිධං කම්මවසෙන; කායවිඤ්ඤත්ති, වචීවිඤ්ඤත්තීති ඉදං ද්වයං චිත්තවසෙනාති එත්තකං රූපං එකසමුට්ඨානං. සද්දායතනමෙකං උතුචිත්තවසෙන ද්විසමුට්ඨානං. රූපස්ස ලහුතා, මුදුතා, කම්මඤ්ඤතාති එත්තකං රූපං උතුචිත්තාහාරවසෙන තිසමුට්ඨානං. රූපායතනං, ගන්ධායතනං, රසායතනං, ඵොට්ඨබ්බායතනං, ආකාසධාතු, ආපොධාතු, කබළීකාරො ආහාරොති එත්තකං රූපං උතුචිත්තාහාරකම්මවසෙන චතුසමුට්ඨානං. උපචයො, සන්තති, ජරතා, රූපස්ස අනිච්චතාති එත්තකං රූපං න කුතොචි සමුට්ඨාතීති න ජානාති. සමුට්ඨානතො රූපං අජානන්තොතිආදීසු වත්තබ්බං ‘‘ගණනතො රූපං අජානන්තො’’තිආදීසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

කම්මලක්ඛණොති අත්තනා කතං දුච්චරිතකම්මං ලක්ඛණං එතස්සාති කම්මලක්ඛණො, බාලො. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, බාලස්ස බාලලක්ඛණානි. කතමානි තීණි? දුච්චින්තිතචින්තී හොති, දුබ්භාසිතභාසී, දුක්කටකම්මකාරී . ඉමානි ඛො…පෙ… ලක්ඛණානී’’ති (ම. නි. 3.246; අ. නි. 3.3). අත්තනා කතං සුචරිතකම්මං ලක්ඛණං එතස්සාති කම්මලක්ඛණො, පණ්ඩිතො. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස පණ්ඩිතලක්ඛණානි. කතමානි තීණි? සුචින්තිතචින්තී හොති, සුභාසිතභාසී, සුකතකම්මකාරී. ඉමානි ඛො…පෙ… පණ්ඩිතලක්ඛණානී’’ති (ම. නි. 3.253; අ. නි. 3.3). තෙනාහ ‘‘කුසලාකුසලකම්මං පණ්ඩිතබාලලක්ඛණ’’න්ති.

බාලෙ වජ්ජෙත්වා පණ්ඩිතෙ න සෙවතීති යං බාලපුග්ගලෙ වජ්ජෙත්වා පණ්ඩිතසෙවනං අත්ථකාමෙන කාතබ්බං, තං න කරොති. තථාභූතස්ස ච අයමාදීනවොති දස්සෙතුං පුන ‘‘බාලෙ වජ්ජෙත්වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යං භගවතා ‘‘ඉදං වො කප්පතී’’ති අනුඤ්ඤාතං, තදනුලොමඤ්චෙ, තං කප්පියං. යං ‘‘ඉදං වො න කප්පතී’’ති පටික්ඛිත්තං, තදනුලොමඤ්චෙ, තං අකප්පියං. යං කොසල්ලසම්භූතං, තං කුසලං, තප්පටිපක්ඛං අකුසලං. තදෙව සාවජ්ජං, කුසලං අනවජ්ජං. ආපත්තිතො ආදිතො ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා ගරුකං, තදඤ්ඤං ලහුකං. ධම්මතො මහාසාවජ්ජං ගරුකං, අප්පසාවජ්ජං ලහුකං. සප්පටිකාරං සතෙකිච්ඡං, අප්පටිකාරං අතෙකිච්ඡං. ධම්මතානුගතං කාරණං, ඉතරං අකාරණං. තං අජානන්තොති කප්පියාකප්පියං, ගරුක-ලහුකං, සතෙකිච්ඡාතෙකිච්ඡං අජානන්තො සුවිසුද්ධං කත්වා සීලං රක්ඛිතුං න සක්කොති. කුසලාකුසලං, සාවජ්ජානවජ්ජං, කාරණාකාරණං අජානන්තො ඛන්ධාදීසු අකුසලතාය රූපාරූපපරිග්ගහම්පි කාතුං න සක්කොති, කුතො තස්ස කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා වඩ්ඪනා. තෙනාහ ‘‘කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා වඩ්ඪෙතුං න සක්කොතී’’ති.

ගොවණසදිසෙ අත්තභාවෙ උප්පජ්ජිත්වා තත්ථ දුක්ඛුප්පත්තිහෙතුතො මිච්ඡාවිතක්කා ආසාටිකා වියාති ආසාටිකාති ආහ ‘‘අකුසලවිතක්කං ආසාටිකං අහාරෙත්වා’’ති.

‘‘ගණ්ඩොති ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චන්නෙතං උපාදානක්ඛන්ධානං අධිවචන’’න්ති (සං. නි. 4.103; අ. නි. 8.56; 9.15) වචනතො ඡහි වණමුඛෙහි විස්සන්දමානයූසො ගණ්ඩො විය පිලොතිකාඛණ්ඩෙන ඡද්වාරෙහි විස්සන්දමානකිලෙසාසුචි අත්තභාවවණො සතිසංවරෙන පිදහිතබ්බො, අයං පන එවං න කරොතීති ආහ ‘‘යථා සො ගොපාලකො වණං න පටිච්ඡාදෙති, එවං සංවරං න සම්පාදෙතී’’ති.

යථා ධූමො ඉන්ධනං නිස්සාය උප්පජ්ජමානො සණ්හො සුඛුමො, තං තං විවරං අනුපවිස්ස බ්යාපෙන්තො සත්තානං ඩංසමකසාදිපරිස්සයං විනොදෙති, අග්ගිජාලාසමුට්ඨානස්ස පුබ්බඞ්ගමො හොති, එවං ධම්මදෙසනාඤාණස්ස ඉන්ධනභූතං රූපාරූපධම්මජාතං නිස්සාය උප්පජ්ජමානා සණ්හා සුඛුමා තං තං ඛන්ධන්තරං ආයතනන්තරඤ්ච අනුපවිස්ස බ්යාපෙති, සත්තානං මිච්ඡාවිතක්කාදිපරිස්සයං විනොදෙති, ඤාණග්ගිජාලාසමුට්ඨාපනස්ස පුබ්බඞ්ගමො හොති, තස්මා ධූමො වියාති ධූමොති ආහ ‘‘ගොපාලකො ධූමං විය ධම්මදෙසනාධූමං න කරොතී’’ති. අත්තනො සන්තිකං උපගන්ත්වා නිසින්නස්ස කාතබ්බා තදනුච්ඡවිකා ධම්මකථා උපනිසින්නකකථා. කතස්ස දානාදිපුඤ්ඤස්ස අනුමොදනකථා අනුමොදනා. තතොති ධම්මකථාදීනං අකරණතො. ‘‘බහුස්සුතො ගුණවාති න ජානන්තී’’ති කස්මා වුත්තං? නනු අත්තනො ජානාපනත්ථං ධම්මකථාදි න කාතබ්බමෙවාති? සච්චං න කාතබ්බමෙව, සුද්ධාසයෙන පන ධම්මෙ කථිතෙ තස්ස ගුණජානනං සන්ධායෙතං වුත්තං. තෙනාහ භගවා –

‘‘නාභාසමානං ජානන්ති, මිස්සං බාලෙහි පණ්ඩිතං;

භාසයෙ ජොතයෙ ධම්මං, පග්ගණ්හෙ ඉසිනං ධජ’’න්ති.

තරන්ති ඔතරන්ති එත්ථාති තිත්ථං, නදිතළාකාදීනං නහානපානාදිඅත්ථං ඔතරණට්ඨානං. යථා පන තං උදකෙන ඔතිණ්ණසත්තානං සරීරමලං පවාහෙති, පරිස්සමං විනොදෙති, විසුද්ධිං උප්පාදෙති, එවං බහුස්සුතා අත්තනො සමීපං ඔතිණ්ණසත්තානං ධම්මොදකෙන චිත්තමලං පවාහෙන්ති, පරිස්සමං විනොදෙන්ති, විසුද්ධිං උප්පාදෙන්ති, තස්මා තෙ තිත්ථං වියාති තිත්ථං. තෙනාහ ‘‘තිත්ථභූතෙ බහුස්සුතභික්ඛූ’’ති. බ්යඤ්ජනං කථං රොපෙතබ්බන්ති, භන්තෙ, ඉදං බ්යඤ්ජනං අයං සද්දො කථං ඉමස්මිං අත්ථෙ රොපෙතබ්බො, කෙන පකාරෙන ඉමස්ස අත්ථස්ස වාචකො ජාතො. ‘‘නිරූපෙතබ්බ’’න්ති වා පාඨො, නිරූපෙතබ්බං අයං සභාවනිරුත්ති කථමෙත්ථ නිරූළ්හාති අධිප්පායො. ඉමස්ස භාසිතස්ස කො අත්ථොති සද්දත්ථං පුච්ඡති. ඉමස්මිං ඨානෙති ඉමස්මිං පාළිප්පදෙසෙ. පාළි කිං වදතීති භාවත්ථං පුච්ඡති. අත්ථො කිං දීපෙතීති භාවත්ථං වා? සඞ්කෙතත්ථං වා. න පරිපුච්ඡතීති විමතිච්ඡෙදනපුච්ඡාවසෙන සබ්බසො පුච්ඡං න කරොති. න පරිපඤ්හතීති පරි පරි අත්තනො ඤාතුං ඉච්ඡං න ආචික්ඛති, න විභාවෙති. තෙනාහ ‘‘න ජානාපෙතී’’ති. තෙති බහුස්සුතභික්ඛූ. විවරණං නාම අත්ථස්ස විභජිත්වා කථනන්ති ආහ ‘‘භාජෙත්වා න දෙසෙන්තී’’ති. අනුත්තානීකතන්ති ඤාණෙන අපාකටීකතං ගුය්හං පටිච්ඡන්නං. න උත්තානිං කරොන්තීති සිනෙරුපාදමූලෙ වාලිකං උද්ධරන්තො විය පථවීසන්ධාරොදකං විවරිත්වා දස්සෙන්තො විය ච උත්තානං න කරොන්ති.

එවං යස්ස ධම්මස්ස වසෙන බහුස්සුතා ‘‘තිත්ථ’’න්ති වුත්තා පරියායතො. ඉදානි තමෙව ධම්මං නිප්පරියායතො ‘‘තිත්ථ’’න්ති දස්සෙතුං ‘‘යථා වා’’තිආදි වුත්තං. ධම්මො හි තරන්ති ඔතරන්ති එතෙන නිබ්බානං නාම තළාකන්ති ‘‘තිත්ථ’’න්ති වුච්චති. තෙනාහ භගවා සුමෙධභූතො –

‘‘එවං කිලෙසමලධොවං, විජ්ජන්තෙ අමතන්තළෙ;

න ගවෙසති තං තළාකං, න දොසො අමතන්තළෙ’’ති. (බු. වං. 2.14) –

ධම්මස්සෙව නිබ්බානස්සොතරණතිත්ථභූතස්ස ඔතරණාකාරං අජානන්තො ‘‘ධම්මතිත්ථං න ජානාතී’’ති වුත්තො.

පීතාපීතන්ති ගොගණෙ පීතං අපීතඤ්ච ගොරූපං න ජානාති, න වින්දති. අවින්දන්තො හි ‘‘න ලභතී’’ති වුත්තො. ‘‘ආනිසංසං න වින්දතී’’ති වත්වා තස්ස අවින්දනාකාරං දස්සෙන්තො ‘‘ධම්මස්සවනග්ගං ගන්ත්වා’’තිආදිමාහ.

අයං ලොකුත්තරොති පදං සන්ධායාහ ‘‘අරිය’’න්ති. පච්චාසත්තිඤායෙන අනන්තරස්ස හි විප්පටිසෙධො වා. අරියසද්දො වා නිද්දොසපරියායො දට්ඨබ්බො. අට්ඨඞ්ගිකන්ති ච විසුං එකජ්ඣඤ්ච අට්ඨඞ්ගිකං උපාදාය ගහෙතබ්බං, අට්ඨඞ්ගතා බාහුල්ලතො ච. එවඤ්ච කත්වා සත්තඞ්ගස්සපි අරියමග්ගස්ස සඞ්ගහො සිද්ධො හොති.

චත්තාරො සතිපට්ඨානෙතිආදීසු අවිසෙසෙන සතිපට්ඨානා වුත්තා. තත්ථ කායවෙදනාචිත්තධම්මාරම්මණා සතිපට්ඨානා ලොකියා, තත්ථ සම්මොහවිද්ධංසනවසෙන පවත්තා නිබ්බානාරම්මණා ලොකුත්තරාති එවං ‘‘ඉමෙ ලොකියා, ඉමෙ ලොකුත්තරා’’ති යථාභූතං නප්පජානාති.

අනවසෙසං දුහතීති පටිග්ගහණෙ මත්තං අජානන්තො කිස්මිඤ්චි දායකෙ සද්ධාහානියා, කිස්මිඤ්චි පච්චයහානියා අනවසෙසං දුහති. වාචාය අභිහාරො වාචාභිහාරො. පච්චයානං අභිහාරො පච්චයාභිහාරො.

‘‘ඉමෙඅම්හෙසු ගරුචිත්තීකාරං න කරොන්තී’’ති ඉමිනා නවකානං භික්ඛූනං සම්මාපටිපත්තියා අභාවං දස්සෙති ආචරියුපජ්ඣායෙසු පිතුපෙමස්ස අනුපට්ඨාපනතො, තෙන ච සික්ඛාගාරවතාභාවදීපනෙන සඞ්ගහස්ස අභාජනභාවං, තෙන ථෙරානං තෙසු අනුග්ගහාභාවං. න හි සීලාදිගුණෙහි සාසනෙ ථිරභාවප්පත්තා අනනුග්ගහෙතබ්බෙ සබ්රහ්මචාරී අනුග්ගණ්හන්ති, නිරත්ථකං වා අනුග්ගහං කරොන්ති. තෙනාහ ‘‘නවකෙ භික්ඛූ’’තිආදි. ධම්මකථාබන්ධන්ති පවෙණිආගතං පකිණ්ණකධම්මකථාමග්ගං. සච්චසත්තප්පටිසන්ධිපච්චයාකාරප්පටිසංයුත්තං සුඤ්ඤතාදීපනං ගුළ්හගන්ථං. වුත්තවිපල්ලාසවසෙනාති ‘‘න රූපඤ්ඤූ’’තිආදීසු වුත්තස්ස පටිසෙධස්ස පටික්ඛෙපවසෙන අග්ගහණවසෙන. යොජෙත්වාති ‘‘රූපඤ්ඤූ හොතීති ගණනතො වා වණ්ණතො වා රූපං ජානාතී’’තිආදිනා, ‘‘තස්ස ගොගණොපි න පරිහායති, පඤ්චගොරසපරිභොගතොපි න පරිබාහිරො හොතී’’තිආදිනා ච අත්ථං යොජෙත්වා. වෙදිතබ්බොති තස්මිං තස්මිං පදෙ යථාරහං අත්ථො වෙදිතබ්බො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

ගොපාලසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති මනොරථපූරණියා අඞ්ගුත්තරනිකාය-අට්ඨකථාය

එකාදසකනිපාතවණ්ණනාය අනුත්තානත්ථදීපනා සමත්තා.

නිට්ඨිතා ච මනොරථපූරණියා අඞ්ගුත්තරනිකාය-අට්ඨකථාය

අනුත්තානත්ථපදවණ්ණනා.

නිගමනකථාවණ්ණනා

මහාඅට්ඨකථායසාරන්ති අඞ්ගුත්තරමහාඅට්ඨකථාය සාරං. එකූනසට්ඨිමත්තොති ථොකං ඌනභාවතො මත්තසද්දග්ගහණං. මූලට්ඨකථාසාරන්ති පුබ්බෙ වුත්තඅඞ්ගුත්තරමහාඅට්ඨකථාය සාරමෙව අනුනිගමවසෙන වදති. අථ වා මූලට්ඨකථාසාරන්ති පොරාණට්ඨකථාසු අත්ථසාරං. තෙනෙදං දස්සෙති – අඞ්ගුත්තරමහාඅට්ඨකථාය අත්ථසාරං ආදාය ඉමං මනොරථපූරණිං කරොන්තො සෙසමහානිකායානම්පි මූලට්ඨකථාසු ඉධ විනියොගක්ඛමං අත්ථසාරං ආදාය එවමකාසින්ති. මහාවිහාරාධිවාසීනන්ති ච ඉදං පුරිමපච්ඡිමපදෙහි සද්ධිං සම්බන්ධිතබ්බං ‘‘මහාවිහාරාධිවාසීනං සමයං පකාසයන්තී, මහාවිහාරාධිවාසීනං මූලට්ඨකථාසාරං ආදායා’’ති. තෙනාති පුඤ්ඤෙන. හොතු සබ්බො සුඛී ලොකොති කාමාවචරාදිවිභාගො සබ්බො සත්තලොකො යථාරහං බොධිත්තයාධිගමවසෙන සම්පත්තෙන නිබ්බානසුඛෙන සුඛී සුඛිතො හොතූති සදෙවකස්ස ලොකස්ස අච්චන්තං සුඛාධිගමාය අත්තනො පුඤ්ඤං පරිණාමෙති.

එත්තාවතා සමත්තාව, සබ්බසො වණ්ණනා අයං;

වීසතියා සහස්සෙහි, ගන්ථෙහි පරිමාණතො.

පොරාණානං කථාමග්ග-සාරමෙත්ථ යතො ඨිතං;

තස්මා සාරත්ථමඤ්ජූසා, ඉති නාමෙන විස්සුතා.

අජ්ඣෙසිතො නරින්දෙන, සොහං පරක්කමබාහුනා;

සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන, සාසනුජ්ජොතකාරිනා.

තෙනෙව කාරිතෙ රම්මෙ, පාසාදසතමණ්ඩිතෙ;

නානාදුමගණාකිණ්ණෙ, භාවනාභිරතාලයෙ.

සීතලූදකසම්පන්නෙ , වසං ජෙතවනෙ ඉමං;

අත්ථබ්යඤ්ජනසම්පන්නං, අකාසිං සාධුසම්මතං.

යං සිද්ධං ඉමිනා පුඤ්ඤං, යං චඤ්ඤං පසුතං මයා;

එතෙන පුඤ්ඤකම්මෙන, දුතියෙ අත්තසම්භවෙ.

තාවතිංසෙ පමොදෙන්තො, සීලාචාරගුණෙ රතො;

අලග්ගො පඤ්චකාමෙසු, පත්වාන පඨමං ඵලං.

අන්තිමෙ අත්තභාවම්හි, මෙත්තෙය්යං මුනිපුඞ්ගවං;

ලොකග්ගපුග්ගලං නාථං, සබ්බසත්තහිතෙ රතං.

දිස්වාන තස්ස ධීරස්ස, සුත්වා සද්ධම්මදෙසනං;

අධිගන්ත්වා ඵලං අග්ගං, සොභෙය්යං ජිනසාසනං.

සදා රක්ඛන්තු රාජානො, ධම්මෙනෙව ඉමං පජං;

නිරතා පුඤ්ඤකම්මෙසු, ජොතෙන්තු ජිනසාසනං.

ඉමෙ ච පාණිනො සබ්බෙ, සබ්බදා නිරුපද්දවා;

නිච්චං කල්යාණසඞ්කප්පා, පප්පොන්තු අමතං පදන්ති.

අඞ්ගුත්තරටීකා සමත්තා.