📜

(6) 1. ගොතමීවග්ගො

1-3. ගොතමීසුත්තාදිවණ්ණනා

51-53. ඡට්ඨස්ස පඨමෙ (සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.402) ගොතමීති ගොත්තං. නාමකරණදිවසෙ පනස්සා ලද්ධසක්කාරා බ්රාහ්මණා ලක්ඛණසම්පත්තිං දිස්වා ‘‘සචෙ අයං ධීතරං ලභිස්සති, චක්කවත්තිරඤ්ඤො මහෙසී භවිස්සති. සචෙ පුත්තං ලභිස්සති, චක්කවත්තිරාජා භවිස්සතීති උභයථාපි මහතීයෙවස්සා පජා භවිස්සතී’’ති බ්යාකරිංසු. අථස්සා ‘‘මහාපජාපතී’’ති නාමං අකංසු. තෙනාහ ‘‘පුත්තපජාය චෙව ධීතුපජාය ච මහන්තත්තා එවංලද්ධනාමා’’ති.

‘‘අත්තදණ්ඩා භයං ජාතං, ජනං පස්සථ මෙධගං;

සංවෙගං කිත්තයිස්සාමි, යථා සංවිජිතං මයා’’ති. (සු. නි. 941; මහානි. 170) –

ආදිනා අත්තදණ්ඩසුත්තං කථෙසි. තංතංපලොභනකිරියා කායවාචාහි පරක්කමන්තියො උක්කණ්ඨන්තූති සාසනං පෙසෙන්ති නාමාති කත්වා වුත්තං ‘‘සාසනං පෙසෙත්වා’’ති. කුණාලදහන්ති කුණාලදහතීරං. අනභිරතිං විනොදෙත්වාති ඉත්ථීනං දොසදස්සනමුඛෙන කාමානං වොකාරසංකිලෙසවිභාවනෙන අනභිරතිං විනොදෙත්වා.

ආපාදිකාති සංවද්ධකා, තුම්හාකං හත්ථපාදෙසු කිච්චං අසාධෙන්තෙසු හත්ථෙ ච පාදෙ ච වඩ්ඪෙත්වා පටිජග්ගිතාති අත්ථො. පොසිකාති දිවසස්ස ද්වෙ තයො වාරෙ නහාපෙත්වා භොජෙත්වා පායෙත්වා තුම්හෙ පොසෙසි. ථඤ්ඤං පායෙසීති නන්දකුමාරො කිර බොධිසත්තතො කතිපාහෙනෙව දහරො, තස්මිං ජාතෙ මහාපජාපතී අත්තනො පුත්තං ධාතීනං දත්වා සයං බොධිසත්තස්ස ධාතිකිච්චං සාධයමානා අත්තනො ථඤ්ඤං පායෙසි. තං සන්ධාය ථෙරො එවමාහ. දහරොති තරුණො. යුවාති යොබ්බඤ්ඤෙ ඨිතො. මණ්ඩනකජාතිකොති අලඞ්කාරසභාවො. තත්ථ කොචි තරුණොපි යුවා න හොති යථා අතිතරුණො. කොචි යුවාපි මණ්ඩනකජාතිකො න හොති යථා උපසන්තසභාවො, ආලසියබ්යසනාදීහි වා අභිභූතො. ඉධ පන දහරො චෙව යුවා ච මණ්ඩනකජාතිකො ච අධිප්පෙතො, තස්මා එවමාහ. උප්පලාදීනි මණ්ඩනකජාතිකො ච ලොකසම්මතත්තා වුත්තානි.

මාතුගාමස්ස පබ්බජිතත්තාති ඉදං පඤ්චවස්සසතතො උද්ධං අට්ඨත්වා පඤ්චසුයෙව වස්සසතෙසු සද්ධම්මට්ඨිතියා කාරණනිදස්සනං. පටිසම්භිදාපභෙදප්පත්තඛීණාසවවසෙනෙව වුත්තන්ති එත්ථ පටිසම්භිදාප්පත්තඛීණාසවග්ගහණෙන ඣානානිපි ගහිතානෙව හොන්ති. න හි නිජ්ඣානකානං සබ්බප්පකාරසම්පත්ති ඉජ්ඣතීති වදන්ති. සුක්ඛවිපස්සකඛීණාසවවසෙන වස්සසහස්සන්තිආදිනා ච යං වුත්තං, තං ඛන්ධකභාණකානං මතෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. විනයට්ඨකථායම්පි (චූළව. අට්ඨ. 403) ඉමිනාව නයෙන වුත්තං.

දීඝනිකායට්ඨකථායං (දී. නි. අට්ඨ. 3.161) පන ‘‘පටිසම්භිදාප්පත්තෙහි වස්සසහස්සං අට්ඨාසි, ඡළභිඤ්ඤෙහි වස්සසහස්සං, තෙවිජ්ජෙහි වස්සසහස්සං, සුක්ඛවිපස්සකෙහි වස්සසහස්සං, පාතිමොක්ඛෙන වස්සසහස්සං අට්ඨාසී’’ති වුත්තං. ඉධාපි සාසනන්තරධානකථායං (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.130) ‘‘බුද්ධානඤ්හි පරිනිබ්බානතො වස්සසහස්සමෙව පටිසම්භිදා නිබ්බත්තෙතුං සක්කොන්ති, තතො පරං ඡ අභිඤ්ඤා, තතො තාපි නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තා තිස්සො විජ්ජා නිබ්බත්තෙන්ති, ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ තාපි නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තා සුක්ඛවිපස්සකා හොන්ති. එතෙනෙව උපායෙන අනාගාමිනො, සකදාගාමිනො, සොතාපන්නා’’ති වුත්තං.

සංයුත්තනිකායට්ඨකථායං (සං. නි. අට්ඨ. 2.2.156) පන ‘‘පඨමබොධියඤ්හි භික්ඛූ පටිසම්භිදාප්පත්තා අහෙසුං. අථ කාලෙ ගච්ඡන්තෙ පටිසම්භිදා පාපුණිතුං න සක්ඛිංසු, ඡළභිඤ්ඤා අහෙසුං. තතො ඡ අභිඤ්ඤා පත්තුං අසක්කොන්තා තිස්සො විජ්ජා පාපුණිංසු. ඉදානි කාලෙ ගච්ඡන්තෙ තිස්සො විජ්ජා පාපුණිතුං අසක්කොන්තා ආසවක්ඛයමත්තං පාපුණිස්සන්ති, තම්පි අසක්කොන්තා අනාගාමිඵලං, තම්පි අසක්කොන්තා සකදාගාමිඵලං, තම්පි අසක්කොන්තා සොතාපත්තිඵලං, ගච්ඡන්තෙ කාලෙ සොතාපත්තිඵලම්පි පත්තුං න සක්ඛිස්සන්තී’’ති වුත්තං. යස්මා චෙතං සබ්බං අඤ්ඤමඤ්ඤප්පටිවිරුද්ධං, තස්මා තෙසං තෙසං භාණකානං මතමෙව ආචරියෙන තත්ථ තත්ථ දස්සිතන්ති ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤථා හි ආචරියස්සෙව පුබ්බාපරවිරොධප්පසඞ්ගො සියාති.

තානියෙවාති තානියෙව පඤ්චවස්සසහස්සානි. පරියත්තිමූලකං සාසනන්ති ආහ ‘‘න හි පරියත්තියාඅසති පටිවෙධො අත්ථී’’තිආදි. පරියත්තියා හි අන්තරහිතාය පටිපත්තිඅන්තරධායති, පටිපත්තියා අන්තරහිතාය අධිගමො අන්තරධායති. කිංකාරණා? අයඤ්හි පරියත්ති පටිපත්තියා පච්චයො හොති, පටිපත්ති අධිගමස්ස. ඉති පටිපත්තිතොපි පරියත්තියෙව පමාණං. දුතියතතියෙසු නත්ථි වත්තබ්බං.

ගොතමීසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4-5. දීඝජාණුසුත්තාදිවණ්ණනා

54-55. චතුත්ථෙ (දී. නි. අට්ඨ. 3.265) එකෙන භොගෙ භුඤ්ජෙය්යාති එකෙන කොට්ඨාසෙන භොගෙ භුඤ්ජෙය්ය, විනිභුඤ්ජෙය්ය වාති අත්ථො. ද්වීහි කම්මන්ති ද්වීහි කොට්ඨාසෙහි කසිවණිජ්ජාදිකම්මං පයොජෙය්ය. නිධාපෙය්යාති චතුත්ථකොට්ඨාසං නිධෙත්වා ඨපෙය්ය, නිදහිත්වා භූමිගතං කත්වා ඨපෙය්යාති අත්ථො. ආපදාසු භවිස්සතීති කුලානඤ්හි න සබ්බකාලං එකසදිසං වත්තති, කදාචි රාජඅග්ගිචොරදුබ්භික්ඛාදිවසෙන ආපදා උප්පජ්ජන්ති, තස්මා එවං ආපදාසු උප්පන්නාසු භවිස්සතීති එකං කොට්ඨාසං නිධාපෙය්යාති වුත්තං. ඉමෙසු පන චතූසු කොට්ඨාසෙසු කතරං කොට්ඨාසං ගහෙත්වා කුසලං කාතබ්බන්ති? ‘‘භොගෙ භුඤ්ජෙය්යා’’ති වුත්තකොට්ඨාසං. තතො ගණ්හිත්වා හි භික්ඛූනම්පි කපණද්ධිකානම්පි දානං දාතබ්බං, පෙසකාරන්හාපිතාදීනම්පි වෙතනං දාතබ්බං. සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකාදීනං දානවසෙන චෙව, අධිවත්ථදෙවතාදීනං පෙතබලිවසෙන, න්හාපිතාදීනං වෙතනවසෙන ච විනියොගොපි උපයොගො එව.

අපෙන්ති ගච්ඡන්ති, අපෙන්තා වා එතෙහීති අපායා, අපායා එව මුඛානි ද්වාරානීති අපායමුඛානි. විනාසද්වාරානීති එත්ථාපි එසෙව නයො. පඤ්චමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

දීඝජාණුසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-8. භයසුත්තාදිවණ්ණනා

56-58. ඡට්ඨෙ ගබ්භවාසො ඉධ උත්තරපදලොපෙන ගබ්භො වුත්තොති ආහ ‘‘ගබ්භොති ගබ්භවාසො’’ති. සත්තමට්ඨමානි උත්තානත්ථානි.

භයසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6-10. පුග්ගලසුත්තාදිවණ්ණනා

59-60. නවමෙ දානං දදන්තානන්ති දක්ඛිණෙය්යං උද්දිස්ස දානං දෙන්තානං. උපධී විපච්චන්ති එතෙන, උපධීසු වා විපච්චති, උපධයො වා විපාකා එතස්සාති උපධිවිපාකං. සඞ්ඝෙ දින්නං මහප්ඵලන්ති අරියසඞ්ඝෙ දින්නං විප්ඵාරට්ඨානං හොති, විපුලඵලන්ති අත්ථො. දසමෙ නත්ථි වත්තබ්බං.

පුග්ගලසුත්තාදිවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ගොතමීවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.