අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) > ඛුද්දකපාඨ-අට්ඨකථා

තත්ථ ¶ ‘‘ඛුද්දකානං කරිස්සාමි, කෙසඤ්චි අත්ථවණ්ණන’’න්ති වුත්තත්තා ඛුද්දකානි තාව වවත්ථපෙත්වා පච්ඡා අත්ථවණ්ණනං කරිස්සාමි. ඛුද්දකානි නාම ඛුද්දකනිකායස්ස එකදෙසො, ඛුද්දකනිකායො නාම පඤ්චන්නං නිකායානං එකදෙසො. පඤ්ච නිකායා නාම –

දීඝමජ්ඣිමසංයුත්ත, අඞ්ගුත්තරිකඛුද්දකා;

නිකායා පඤ්ච ගම්භීරා, ධම්මතො අත්ථතො චිමෙ.

තත්ථ ¶ බ්රහ්මජාලසුත්තාදීනි චතුත්තිංස සුත්තානි දීඝනිකායො. මූලපරියායසුත්තාදීනි දියඩ්ඪසතං ද්වෙ ච සුත්තානි මජ්ඣිමනිකායො. ඔඝතරණසුත්තාදීනි සත්ත සුත්තසහස්සානි සත්ත ච සුත්තසතානි ද්වාසට්ඨි ච සුත්තානි සංයුත්තනිකායො. චිත්තපරියාදානසුත්තාදීනි නව සුත්තසහස්සානි පඤ්ච ච සුත්තසතානි සත්තපඤ්ඤාසඤ්ච සුත්තානි අඞ්ගුත්තරනිකායො. ඛුද්දකපාඨො, ධම්මපදං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, සුත්තනිපාතො, විමානවත්ථු, පෙතවත්ථු, ථෙරගාථා, ථෙරීගාථා, ජාතකං, නිද්දෙසො, පටිසම්භිදා ¶ , අපදානං, බුද්ධවංසො, චරියාපිටකං, විනයාභිධම්මපිටකානි, ඨපෙත්වා වා චත්තාරො නිකායෙ අවසෙසං බුද්ධවචනං ඛුද්දකනිකායො.

කස්මා පනෙස ඛුද්දකනිකායොති වුච්චති? බහූනං ඛුද්දකානං ධම්මක්ඛන්ධානං සමූහතො නිවාසතො ච. සමූහනිවාසා හි ‘‘නිකායො’’ති වුච්චන්ති. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකනිකායම්පි සමනුපස්සාමි එවං චිත්තං, යථයිදං, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා (සං. නි. 3.100). පොණිකනිකායො, චික්ඛල්ලිකනිකායො’’ති එවමාදීනි චෙත්ථ සාධකානි සාසනතො ලොකතො ච. අයමස්ස ඛුද්දකනිකායස්ස එකදෙසො. ඉමානි සුත්තන්තපිටකපරියාපන්නානි අත්ථතො විවරිතුං විභජිතුං උත්තානීකාතුඤ්ච අධිප්පෙතානි ඛුද්දකානි, තෙසම්පි ඛුද්දකානං සරණසික්ඛාපදද්වත්තිංසාකාරකුමාරපඤ්හමඞ්ගලසුත්ත- රතනසුත්තතිරොකුට්ටනිධිකණ්ඩමෙත්තසුත්තානං වසෙන නවප්පභෙදො ඛුද්දකපාඨො ආදි ආචරියපරම්පරාය වාචනාමග්ගං ආරොපිතවසෙන න භගවතා වුත්තවසෙන. භගවතා හි වුත්තවසෙන –

‘‘අනෙකජාතිසංසාරං, සන්ධාවිස්සං අනිබ්බිසං;

ගහකාරං ගවෙසන්තො, දුක්ඛා ජාති පුනප්පුනං.

‘‘ගහකාරක ¶ ¶ දිට්ඨොසි, පුන ගෙහං න කාහසි;

සබ්බා තෙ ඵාසුකා භග්ගා, ගහකූටං විසඞ්ඛතං;

විසඞ්ඛාරගතං චිත්තං, තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති. (ධ. ප. 153-154) –

ඉදං ගාථාද්වයං සබ්බස්සාපි බුද්ධවචනස්ස ආදි. තඤ්ච මනසාව වුත්තවසෙන, න වචීභෙදං කත්වා වුත්තවසෙන. වචීභෙදං පන කත්වා වුත්තවසෙන –

යතො පජානාති සහෙතුධම්ම’’න්ති. (උදා. 1; මහාව. 1) –

අයං ගාථා ආදි. තස්මා ය්වායං නවප්පභෙදො ඛුද්දකපාඨො ඉමෙසං ඛුද්දකානං ආදි, තස්ස ආදිතො පභුති අත්ථසංවණ්ණනං ආරභිස්සාමි.

තස්ස ¶ චායමාදි ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමි, ධම්මං සරණං ගච්ඡාමි, සඞ්ඝං සරණං ගච්ඡාමී’’ති. තස්සායං අත්ථවණ්ණනාය මාතිකා –

‘‘කෙන කත්ථ කදා කස්මා, භාසිතං සරණත්තයං;

කස්මා චිධාදිතො වුත්ත, මවුත්තමපි ආදිතො.

‘‘නිදානසොධනං කත්වා, එවමෙත්ථ තතො පරං;

බුද්ධං සරණගමනං, ගමකඤ්ච විභාවයෙ.

‘‘භෙදාභෙදං ඵලඤ්චාපි, ගමනීයඤ්ච දීපයෙ;

ධම්මං සරණමිච්චාදි, ද්වයෙපෙස නයො මතො.

‘‘අනුපුබ්බවවත්ථානෙ, කාරණඤ්ච විනිද්දිසෙ;

සරණත්තයමෙතඤ්ච, උපමාහි පකාසයෙ’’ති.

තත්ථ පඨමගාථාය තාව ඉදං සරණත්තයං කෙන භාසිතං, කත්ථ භාසිතං, කදා භාසිතං, කස්මා භාසිතං ¶ අවුත්තමපිචාදිතො තථාගතෙන කස්මා ඉධාදිතො වුත්තන්ති පඤ්ච පඤ්හා.

තෙසං ¶ විස්සජ්ජනා කෙන භාසිතන්ති භගවතා භාසිතං, න සාවකෙහි, න ඉසීහි, න දෙවතාහි. කත්ථාති බාරාණසියං ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. කදාති ආයස්මන්තෙ යසෙ සද්ධිං සහායකෙහි අරහත්තං පත්තෙ එකසට්ඨියා අරහන්තෙසු බහුජනහිතාය ලොකෙ ධම්මදෙසනං කරොන්තෙසු. කස්මාති පබ්බජ්ජත්ථඤ්ච උපසම්පදත්ථඤ්ච. යථාහ –

‘‘එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, පබ්බාජෙතබ්බො උපසම්පාදෙතබ්බො. පඨමං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදාපෙත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කාරාපෙත්වා භික්ඛූනං පාදෙ වන්දාපෙත්වා උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාපෙත්වා ‘එවං වදෙහී’ති වත්තබ්බො ‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමි, ධම්මං සරණං ගච්ඡාමි, සඞ්ඝං සරණං ගච්ඡාමී’’’ති (මහාව. 34).

කස්මා ¶ චිධාදිතො වුත්තන්ති ඉදඤ්ච නවඞ්ගං සත්ථුසාසනං තීහි පිටකෙහි සඞ්ගණ්හිත්වා වාචනාමග්ගං ආරොපෙන්තෙහි පුබ්බාචරියෙහි යස්මා ඉමිනා මග්ගෙන දෙවමනුස්සා උපාසකභාවෙන වා පබ්බජිතභාවෙන වා සාසනං ඔතරන්ති, තස්මා සාසනොතාරස්ස මග්ගභූතත්තා ඉධ ඛුද්දකපාඨෙ ආදිතො වුත්තන්ති ඤාතබ්බං.