📜

2. සික්ඛාපදවණ්ණනා

සික්ඛාපදපාඨමාතිකා

එවං සරණගමනෙහි සාසනොතාරං දස්සෙත්වා සාසනං ඔතිණ්ණෙන උපාසකෙන වා පබ්බජිතෙන වා යෙසු සික්ඛාපදෙසු පඨමං සික්ඛිතබ්බං, තානි දස්සෙතුං නික්ඛිත්තස්ස සික්ඛාපදපාඨස්ස ඉදානි වණ්ණනත්ථං අයං මාතිකා –

‘‘යෙන යත්ථ යදා යස්මා, වුත්තානෙතානි තං නයං;

වත්වා කත්වා වවත්ථානං, සාධාරණවිසෙසතො.

‘‘පකතියා ච යං වජ්ජං, වජ්ජං පණ්ණත්තියා ච යං;

වවත්ථපෙත්වා තං කත්වා, පදානං බ්යඤ්ජනත්ථතො.

‘‘සාධාරණානං සබ්බෙසං, සාධාරණවිභාවනං;

අථ පඤ්චසු පුබ්බෙසු, විසෙසත්ථප්පකාසතො.

‘‘පාණාතිපාතපභුති-හෙකතානානතාදිතො;

ආරම්මණාදානභෙදා, මහාසාවජ්ජතො තථා.

‘‘පයොගඞ්ගසමුට්ඨානා, වෙදනාමූලකම්මතො;

විරමතො ච ඵලතො, විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

‘‘යොජෙතබ්බං තතො යුත්තං, පච්ඡිමෙස්වපි පඤ්චසු;

ආවෙණිකඤ්ච වත්තබ්බං, ඤෙය්යා හීනාදිතාපි චා’’ති.

තත්ථ එතානි පාණාතිපාතාවෙරමණීතිආදීනි දස සික්ඛාපදානි භගවතා එව වුත්තානි, න සාවකාදීහි. තානි ච සාවත්ථියං වුත්තානි ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ ආයස්මන්තං රාහුලං පබ්බාජෙත්වා කපිලවත්ථුතො සාවත්ථිං අනුප්පත්තෙන සාමණෙරානං සික්ඛාපදවවත්ථාපනත්ථං. වුත්තං හෙතං –

‘‘අථ ඛො භගවා කපිලවත්ථුස්මිං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන සාවත්ථි තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන සාවත්ථි තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන …පෙ… අථ ඛො සාමණෙරානං එතදහොසි – ‘කති නු ඛො අම්හාකං සික්ඛාපදානි, කත්ථ ච අම්හෙහි සික්ඛිතබ්බ’’’න්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සාමණෙරානං දස සික්ඛාපදානි, තෙසු ච සාමණෙරෙහි සික්ඛිතුං , පාණාතිපාතාවෙරමණී…පෙ… ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා වෙරමණී’’ති (මහාව. 105).

තානෙතානි ‘‘සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූ’’ති (දී. නි. 1.193; ම. නි. 2.24; විභ. 508) සුත්තානුසාරෙන සරණගමනෙසු ච දස්සිතපාඨානුසාරෙන ‘‘පාණාතිපාතා වෙරමණිසික්ඛාපදං සමාදියාමී’’ති එවං වාචනාමග්ගං ආරොපිතානීති වෙදිතබ්බානි. එවං තාව ‘‘යෙන යත්ථ යදා යස්මා, වුත්තානෙතානි තං නයං වත්වා’’ති සො නයො දට්ඨබ්බො.

සාධාරණවිසෙසවවත්ථානං

එත්ථ ච ආදිතො ද්වෙ චතුත්ථපඤ්චමානි උපාසකානං සාමණෙරානඤ්ච සාධාරණානි නිච්චසීලවසෙන. උපොසථසීලවසෙන පන උපාසකානං සත්තමට්ඨමං චෙකං අඞ්ගං කත්වා සබ්බපච්ඡිමවජ්ජානි සබ්බානිපි සාමණෙරෙහි සාධාරණානි, පච්ඡිමං පන සාමණෙරානමෙව විසෙසභූතන්ති එවං සාධාරණවිසෙසතො වවත්ථානං කාතබ්බං. පුරිමානි චෙත්ථ පඤ්ච එකන්තඅකුසලචිත්තසමුට්ඨානත්තා පාණාතිපාතාදීනං පකතිවජ්ජතො වෙරමණියා, සෙසානි පණ්ණත්තිවජ්ජතොති එවං පකතියා ච යං වජ්ජං, වජ්ජං පණ්ණත්තියා ච යං, තං වවත්ථපෙතබ්බං.

සාධාරණවිභාවනා

යස්මා චෙත්ථ ‘‘වෙරමණිසික්ඛාපදං සමාදියාමී’’ති එතානි සබ්බසාධාරණානි පදානි, තස්මා එතෙසං පදානං බ්යඤ්ජනතො ච අත්ථතො ච අයං සාධාරණවිභාවනා වෙදිතබ්බා –

තත්ථ බ්යඤ්ජනතො තාව වෙරං මණතීති වෙරමණී, වෙරං පජහති, විනොදෙති, බ්යන්තීකරොති, අනභාවං ගමෙතීති අත්ථො. විරමති වා එතාය කරණභූතාය වෙරම්හා පුග්ගලොති, විකාරස්ස වෙකාරං කත්වා වෙරමණී. තෙනෙව චෙත්ථ ‘‘වෙරමණිසික්ඛාපදං විරමණිසික්ඛාපද’’න්ති ද්විධා සජ්ඣායං කරොන්ති. සික්ඛිතබ්බාති සික්ඛා, පජ්ජතෙ අනෙනාති පදං. සික්ඛාය පදං සික්ඛාපදං, සික්ඛාය අධිගමූපායොති අත්ථො. අථ වා මූලං නිස්සයො පතිට්ඨාති වුත්තං හොති. වෙරමණී එව සික්ඛාපදං වෙරමණිසික්ඛාපදං, විරමණිසික්ඛාපදං වා දුතියෙන නයෙන. සම්මා ආදියාමි සමාදියාමි, අවීතික්කමනාධිප්පායෙන අඛණ්ඩකාරිතාය අච්ඡිද්දකාරිතාය අසබලකාරිතාය ච ආදියාමීති වුත්තං හොති.

අත්ථතො පන වෙරමණීති කාමාවචරකුසලචිත්තසම්පයුත්තා විරති, සා පාණාතිපාතා විරමන්තස්ස ‘‘යා තස්මිං සමයෙ පාණාතිපාතා ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී අකිරියා අකරණං අනජ්ඣාපත්ති වෙලාඅනතික්කමො සෙතුඝාතො’’ති එවමාදිනා (විභ. 704) නයෙන විභඞ්ගෙ වුත්තා. කාමඤ්චෙසා වෙරමණී නාම ලොකුත්තරාපි අත්ථි, ඉධ පන සමාදියාමීති වුත්තත්තා සමාදානවසෙන පවත්තාරහා, තස්මා සා න හොතීති කාමාවචරකුසලචිත්තසම්පයුත්තා විරතීති වුත්තා.

සික්ඛාති තිස්සො සික්ඛා අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛාති. ඉමස්මිං පනත්ථෙ සම්පත්තවිරතිසීලං ලොකිකා විපස්සනා රූපාරූපඣානානි අරියමග්ගො ච සික්ඛාති අධිප්පෙතා. යථාහ –

‘‘කතමෙ ධම්මා සික්ඛා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති, සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං…පෙ… තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති, ඉමෙ ධම්මා සික්ඛා.

‘‘කතමෙ ධම්මා සික්ඛා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං…පෙ… පඤ්චමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති, ඉමෙ ධම්මා සික්ඛා.

‘‘කතමෙ ධම්මා සික්ඛා? යස්මිං සමයෙ අරූපපත්තියා…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසහගතං…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති, ඉමෙ ධම්මා සික්ඛා.

‘‘කතමෙ ධම්මා සික්ඛා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති, ඉමෙ ධම්මා සික්ඛා’’ති (විභ. 712-713).

එතාසු සික්ඛාසු යාය කායචි සික්ඛාය පදං අධිගමූපායො, අථ වා මූලං නිස්සයො පතිට්ඨාති සික්ඛාපදං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘සීලං නිස්සාය සීලෙ පතිට්ඨාය සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්තො බහුලීකරොන්තො’’ති එවමාදි (සං. නි. 5.182). එවමෙත්ථ සාධාරණානං පදානං සාධාරණා බ්යඤ්ජනතො අත්ථතො ච විභාවනා කාතබ්බා.

පුරිමපඤ්චසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඉදානි යං වුත්තං – ‘‘අථ පඤ්චසු පුබ්බෙසු, විසෙසත්ථප්පකාසතො…පෙ… විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො’’ති , තත්ථෙතං වුච්චති – පාණාතිපාතොති එත්ථ තාව පාණොති ජීවිතින්ද්රියප්පටිබද්ධා ඛන්ධසන්තති, තං වා උපාදාය පඤ්ඤත්තො සත්තො. තස්මිං පන පාණෙ පාණසඤ්ඤිනො තස්ස පාණස්ස ජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදකඋපක්කමසමුට්ඨාපිකා කායවචීද්වාරානං අඤ්ඤතරද්වාරප්පවත්තා වධකචෙතනා පාණාතිපාතො. අදින්නාදානන්ති එත්ථ අදින්නන්ති පරපරිග්ගහිතං, යත්ථ පරො යථාකාමකාරිතං ආපජ්ජන්තො අදණ්ඩාරහො අනුපවජ්ජො ච හොති, තස්මිං පරපරිග්ගහිතෙ පරපරිග්ගහිතසඤ්ඤිනො තදාදායකඋපක්කමසමුට්ඨාපිකා කායවචීද්වාරානං අඤ්ඤතරද්වාරප්පවත්තා එව ථෙය්යචෙතනා අදින්නාදානං. අබ්රහ්මචරියන්ති අසෙට්ඨචරියං, ද්වයංද්වයසමාපත්තිමෙථුනප්පටිසෙවනා කායද්වාරප්පවත්තා අසද්ධම්මප්පටිසෙවනට්ඨානවීතික්කමචෙතනා අබ්රහ්මචරියං . මුසාවාදොති එත්ථ මුසාති විසංවාදනපුරෙක්ඛාරස්ස අත්ථභඤ්ජනකො වචීපයොගො කායපයොගො වා, විසංවාදනාධිප්පායෙන පනස්ස පරවිසංවාදකකායවචීපයොගසමුට්ඨාපිකා කායවචීද්වාරානමෙව අඤ්ඤතරද්වාරප්පවත්තා මිච්ඡාචෙතනා මුසාවාදො. සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානන්ති එත්ථ පන සුරාති පඤ්ච සුරා – පිට්ඨසුරා, පූවසුරා, ඔදනසුරා, කිණ්ණපක්ඛිත්තා, සම්භාරසංයුත්තා චාති. මෙරයම්පි පුප්ඵාසවො, ඵලාසවො, ගුළාසවො, මධ්වාසවො, සම්භාරසංයුත්තො චාති පඤ්චවිධං. මජ්ජන්ති තදුභයමෙව මදනියට්ඨෙන මජ්ජං, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අත්ථි මදනියං, යෙන පීතෙන මත්තො හොති පමත්තො, ඉදං වුච්චති මජ්ජං. පමාදට්ඨානන්ති යාය චෙතනාය තං පිවති අජ්ඣොහරති, සා චෙතනා මදප්පමාදහෙතුතො පමාදට්ඨානන්ති වුච්චති, යතො අජ්ඣොහරණාධිප්පායෙන කායද්වාරප්පවත්තා සුරාමෙරයමජ්ජානං අජ්ඣොහරණචෙතනා ‘‘සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨාන’’න්ති වෙදිතබ්බා. එවං තාවෙත්ථ පාණාතිපාතප්පභුතීහි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

එකතානානතාදිවිනිච්ඡයං

එකතානානතාදිතොති එත්ථ ආහ – කිං පන වජ්ඣවධකප්පයොගචෙතනාදීනං එකතාය පාණාතිපාතස්ස අඤ්ඤස්ස වා අදින්නාදානාදිනො එකත්තං, නානතාය නානත්තං හොති, උදාහු නොති. කස්මා පනෙතං වුච්චති? යදි තාව එකතාය එකත්තං, අථ යදා එකං වජ්ඣං බහූ වධකා වධෙන්ති, එකො වා වධකො බහුකෙ වජ්ඣෙ වධෙති, එකෙන වා සාහත්ථිකාදිනා පයොගෙන බහූ වජ්ඣා වධීයන්ති, එකා වා චෙතනා බහූනං වජ්ඣානං ජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදකපයොගං සමුට්ඨාපෙති, තදා එකෙන පාණාතිපාතෙන භවිතබ්බං. යදි පන නානතාය නානත්තං. අථ යදා එකො වධකො එකස්සත්ථාය එකං පයොගං කරොන්තො බහූ වජ්ඣෙ වධෙති, බහූ වා වධකා දෙවදත්තයඤ්ඤදත්තසොමදත්තාදීනං බහූනමත්ථාය බහූ පයොගෙ කරොන්තා එකමෙව දෙවදත්තං යඤ්ඤදත්තං සොමදත්තං වා වධෙන්ති, බහූහි වා සාහත්ථිකාදීහි පයොගෙහි එකො වජ්ඣො වධීයති. බහූ වා චෙතනා එකස්සෙව වජ්ඣස්ස ජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදකපයොගං සමුට්ඨාපෙන්ති, තදා බහූහි පාණාතිපාතෙහි භවිතබ්බං. උභයම්පි චෙතමයුත්තං. අථ නෙව එතෙසං වජ්ඣාදීනං එකතාය එකත්තං, නානතාය නානත්තං, අඤ්ඤථෙව තු එකත්තං නානත්තඤ්ච හොති, තං වත්තබ්බං පාණාතිපාතස්ස, එවං සෙසානම්පීති.

වුච්චතෙ – තත්ථ තාව පාණාතිපාතස්ස න වජ්ඣවධකාදීනං පච්චෙකමෙකතාය එකතා, නානතාය නානතා, කින්තු වජ්ඣවධකාදීනං යුගනන්ධමෙකතාය එකතා, ද්වින්නම්පි තු තෙසං, තතො අඤ්ඤතරස්ස වා නානතාය නානතා. තථා හි බහූසු වධකෙසු බහූහි සරක්ඛෙපාදීහි එකෙන වා ඔපාතඛණනාදිනා පයොගෙන බහූ වජ්ඣෙ වධෙන්තෙසුපි බහූ පාණාතිපාතා හොන්ති. එකස්මිං වධකෙ එකෙන, බහූහි වා පයොගෙහි තප්පයොගසමුට්ඨාපිකාය ච එකාය, බහූහි වා චෙතනාහි බහූ වජ්ඣෙ වධෙන්තෙපි බහූ පාණාතිපාතා හොන්ති, බහූසු ච වධකෙසු යථාවුත්තප්පකාරෙහි බහූහි, එකෙන වා පයොගෙන එකං වජ්ඣං වධෙන්තෙසුපි බහූ පාණාතිපාතා හොන්ති. එස නයො අදින්නාදානාදීසුපීති. එවමෙත්ථ එකතානානතාදිතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

ආරම්මණතොති පාණාතිපාතො චෙත්ථ ජීවිතින්ද්රියාරම්මණො. අදින්නාදානඅබ්රහ්මචරියසුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානානි රූපධම්මෙසු රූපායතනාදිඅඤ්ඤතරසඞ්ඛාරාරම්මණානි. මුසාවාදො යස්ස මුසා භණති, තමාරභිත්වා පවත්තනතො සත්තාරම්මණො. අබ්රහ්මචරියම්පි සත්තාරම්මණන්ති එකෙ. අදින්නාදානඤ්ච යදා සත්තො හරිතබ්බො හොති, තදා සත්තාරම්මණන්ති. අපි චෙත්ථ සඞ්ඛාරවසෙනෙව සත්තාරම්මණං, න පණ්ණත්තිවසෙනාති. එවමෙත්ථ ආරම්මණතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

ආදානතොති පාණාතිපාතාවෙරමණිසික්ඛාපදාදීනි චෙතානි සාමණෙරෙන භික්ඛුසන්තිකෙ සමාදින්නානෙව සමාදින්නානි හොන්ති, උපාසකෙන පන අත්තනා සමාදියන්තෙනාපි සමාදින්නානි හොන්ති, පරස්ස සන්තිකෙ සමාදියන්තෙනාපි. එකජ්ඣං සමාදින්නානිපි සමාදින්නානි හොන්ති, පච්චෙකං සමාදින්නානිපි. කින්තු නානං එකජ්ඣං සමාදියතො එකායෙව විරති, එකාව චෙතනා හොති, කිච්චවසෙන පනෙතාසං පඤ්චවිධත්තං විඤ්ඤායති. පච්චෙකං සමාදියතො පන පඤ්චෙව විරතියො, පඤ්ච ච චෙතනා හොන්තීති වෙදිතබ්බා. එවමෙත්ථ ආදානතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

භෙදතොති සාමණෙරානඤ්චෙත්ථ එකස්මිං භින්නෙ සබ්බානිපි භින්නානි හොන්ති. පාරාජිකට්ඨානියානි හි තානි තෙසං, යං තං වීතික්කන්තං හොති, තෙනෙව කම්මබද්ධො. ගහට්ඨානං පන එකස්මිං භින්නෙ එකමෙව භින්නං හොති, යතො තෙසං තංසමාදානෙනෙව පුන පඤ්චඞ්ගිකත්තං සීලස්ස සම්පජ්ජති. අපරෙ පනාහු – ‘‘විසුං විසුං සමාදින්නෙසු එකස්මිං භින්නෙ එකමෙව භින්නං හොති, ‘පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං සීලං සමාදියාමී’ති එවං පන එකතො සමාදින්නෙසු එකස්මිං භින්නෙ සෙසානිපි සබ්බානි භින්නානි හොන්ති. කස්මා? සමාදින්නස්ස අභින්නත්තා, යං තං වීතික්කන්තං, තෙනෙව කම්මබද්ධො’’ති. එවමෙත්ථ භෙදතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

මහාසාවජ්ජතොති ගුණවිරහිතෙසු තිරච්ඡානගතාදීසු පාණෙසු ඛුද්දකෙ පාණෙ පාණාතිපාතො අප්පසාවජ්ජො, මහාසරීරෙ මහාසාවජ්ජො. කස්මා? පයොගමහන්තතාය. පයොගසමත්තෙපි වත්ථුමහන්තතාය. ගුණවන්තෙසු පන මනුස්සාදීසු අප්පගුණෙ පාණාතිපාතො අප්පසාවජ්ජො, මහාගුණෙ මහාසාවජ්ජො . සරීරගුණානන්තු සමභාවෙ සති කිලෙසානං උපක්කමානඤ්ච මුදුතාය අප්පසාවජ්ජතා, තිබ්බතාය මහාසාවජ්ජතා ච වෙදිතබ්බා. එස නයො සෙසෙසුපි. අපි චෙත්ථ සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානමෙව මහාසාවජ්ජං, න තථා පාණාතිපාතාදයො. කස්මා? මනුස්සභූතස්සාපි උම්මත්තකභාවසංවත්තනෙන අරියධම්මන්තරායකරණතොති. එවමෙත්ථ මහාසාවජ්ජතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

පයොගතොති එත්ථ ච පාණාතිපාතස්ස සාහත්ථිකො, ආණත්තිකො, නිස්සග්ගියො, ථාවරො, විජ්ජාමයො, ඉද්ධිමයොති ඡප්පයොගා. තත්ථ කායෙන වා කායප්පටිබද්ධෙන වා පහරණං සාහත්ථිකො පයොගො, සො උද්දිස්සානුද්දිස්සභෙදතො දුවිධො හොති. තත්ථ උද්දිස්සකෙ යං උද්දිස්ස පහරති, තස්සෙව මරණෙන කම්මුනා බජ්ඣති. ‘‘යො කොචි මරතූ’’ති එවං අනුද්දිස්සකෙ පහාරපච්චයා යස්ස කස්සචි මරණෙන. උභයථාපි ච පහරිතමත්තෙ වා මරතු, පච්ඡා වා තෙනෙව රොගෙන, පහරිතක්ඛණෙ එව කම්මුනා බජ්ඣති. මරණාධිප්පායෙන ච පහාරං දත්වා තෙන අමතස්ස පුන අඤ්ඤෙන චිත්තෙන පහාරෙ දින්නෙ පච්ඡාපි යදි පඨමපහාරෙනෙව මරති, තදා එව කම්මුනා බද්ධො හොති. අථ දුතියපහාරෙන, නත්ථි පාණාතිපාතො. උභයෙහි මතෙපි පඨමපහාරෙනෙව කම්මුනා බද්ධො, උභයෙහිපි අමතෙ නෙවත්ථි පාණාතිපාතො. එස නයො බහුකෙහිපි එකස්ස පහාරෙ දින්නෙ. තත්රාපි හි යස්ස පහාරෙන මරති, තස්සෙව කම්මබද්ධො හොති.

අධිට්ඨහිත්වා පන ආණාපනං ආණත්තිකො පයොගො. තත්ථපි සාහත්ථිකෙ පයොගෙ වුත්තනයෙනෙව කම්මබද්ධො අනුස්සරිතබ්බො. ඡබ්බිධො චෙත්ථ නියමො වෙදිතබ්බො –

‘‘වත්ථු කාලො ච ඔකාසො, ආවුධං ඉරියාපථො;

කිරියාවිසෙසොති ඉමෙ, ඡ ආණත්තිනියාමකා’’ති. (පාචි. අට්ඨ. 2.174);

තත්ථ වත්ථූති මාරෙතබ්බො පාණො. කාලොති පුබ්බණ්හසායන්හාදිකාලො ච, යොබ්බනථාවරියාදිකාලො ච. ඔකාසොති ගාමො වා නිගමො වා වනං වා රච්ඡා වා සිඞ්ඝාටකං වාති එවමාදි. ආවුධන්ති අසි වා උසු වා සත්ති වාති එවමාදි. ඉරියාපථොති මාරෙතබ්බස්ස මාරකස්ස ච ඨානං වා නිසජ්ජා වාති එවමාදි.

කිරියාවිසෙසොති විජ්ඣනං වා ඡෙදනං වා භෙදනං වා සඞ්ඛමුණ්ඩිකං වාති එවමාදි. යදි හි වත්ථුං විසංවාදෙත්වා ‘‘යං මාරෙහී’’ති ආණත්තො, තතො අඤ්ඤං මාරෙති, ආණාපකස්ස නත්ථි කම්මබද්ධො. අථ වත්ථුං අවිසංවාදෙත්වා මාරෙති, ආණාපකස්ස ආණත්තික්ඛණෙ ආණත්තස්ස මාරණක්ඛණෙති උභයෙසම්පි කම්මබද්ධො. එස නයො කාලාදීසුපි.

මාරණත්ථන්තු කායෙන වා කායප්පටිබද්ධෙන වා පහරණනිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගියො පයොගො. සොපි උද්දිස්සානුද්දිස්සභෙදතො දුවිධො එව, කම්මබද්ධො චෙත්ථ පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

මාරණත්ථමෙව ඔපාතඛණනං, අපස්සෙනඋපනික්ඛිපනං, භෙසජ්ජවිසයන්තාදිප්පයොජනං වා ථාවරො පයොගො. සොපි උද්දිස්සානුද්දිස්සභෙදතො දුවිධො, යතො තත්ථපි පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව කම්මබද්ධො වෙදිතබ්බො. අයන්තු විසෙසො – මූලට්ඨෙන ඔපාතාදීසු පරෙසං මූලෙන වා මුධා වා දින්නෙසුපි යදි තප්පච්චයා කොචි මරති, මූලට්ඨස්සෙව කම්මබද්ධො. යදිපි ච තෙන අඤ්ඤෙන වා තත්ථ ඔපාතෙ විනාසෙත්වා භූමිසමෙ කතෙපි පංසුධොවකා වා පංසුං ගණ්හන්තා, මූලඛණකා වා මූලානි ඛණන්තා ආවාටං කරොන්ති , දෙවෙ වා වස්සන්තෙ කද්දමො ජායති, තත්ථ ච කොචි ඔතරිත්වා වා ලග්ගිත්වා වා මරති, මූලට්ඨස්සෙව කම්මබද්ධො. යදි පන යෙන ලද්ධං, සො අඤ්ඤො වා තං විත්ථටතරං ගම්භීරතරං වා කරොති, තප්පච්චයාව කොචි මරති, උභයෙසම්පි කම්මබද්ධො. යථා තු මූලානි මූලෙහි සංසන්දන්ති, තථා තත්ර ථලෙ කතෙ මුච්චති. එවං අපස්සෙනාදීසුපි යාව තෙසං පවත්ති, තාව යථාසම්භවං කම්මබද්ධො වෙදිතබ්බො.

මාරණත්ථං පන විජ්ජාපරිජප්පනං විජ්ජාමයො පයොගො. දාඨාවුධාදීනං දාඨාකොටනාදිමිව මාරණත්ථං කම්මවිපාකජිද්ධිවිකාරකරණං ඉද්ධිමයො පයොගොති. අදින්නාදානස්ස තු ථෙය්යපසය්හපටිච්ඡන්නපරිකප්පකුසාවහාරවසප්පවත්තා සාහත්ථිකාණත්තිකාදයො පයොගා, තෙසම්පි වුත්තානුසාරෙනෙව පභෙදො වෙදිතබ්බො. අබ්රහ්මචරියාදීනං තිණ්ණම්පි සාහත්ථිකො එව පයොගො ලබ්භතීති. එවමෙත්ථ පයොගතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

අඞ්ගතොති එත්ථ ච පාණාතිපාතස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි භවන්ති – පාණො ච හොති, පාණසඤ්ඤී ච, වධකචිත්තඤ්ච පච්චුපට්ඨිතං හොති, වායමති, තෙන ච මරතීති. අදින්නාදානස්සාපි පඤ්චෙව – පරපරිග්ගහිතඤ්ච හොති, පරපරිග්ගහිතසඤ්ඤී ච, ථෙය්යචිත්තඤ්ච පච්චුපට්ඨිතං හොති, වායමති, තෙන ච ආදාතබ්බං ආදානං ගච්ඡතීති. අබ්රහ්මචරියස්ස පන චත්තාරි අඞ්ගානි භවන්ති – අජ්ඣාචරියවත්ථු ච හොති, තත්ථ ච සෙවනචිත්තං පච්චුපට්ඨිතං හොති, සෙවනපච්චයා පයොගඤ්ච සමාපජ්ජති, සාදියති චාති, තථා පරෙසං ද්වින්නම්පි. තත්ථ මුසාවාදස්ස තාව මුසා ච හොති තං වත්ථු, විසංවාදනචිත්තඤ්ච පච්චුපට්ඨිතං හොති, තජ්ජො ච වායාමො, පරවිසංවාදනඤ්ච විඤ්ඤාපයමානා විඤ්ඤත්ති පවත්තතීති චත්තාරි අඞ්ගානි වෙදිතබ්බානි. සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානස්ස පන සුරාදීනඤ්ච අඤ්ඤතරං හොති මදනීයපාතුකම්යතාචිත්තඤ්ච පච්චුපට්ඨිතං හොති, තජ්ජඤ්ච වායාමං ආපජ්ජති, පීතෙ ච පවිසතීති ඉමානි චත්තාරි අඞ්ගානීති. එවමෙත්ථ අඞ්ගතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

සමුට්ඨානතොති පාණාතිපාතඅදින්නාදානමුසාවාදා චෙත්ථ කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො චාති තිසමුට්ඨානා හොන්ති. අබ්රහ්මචරියං කායචිත්තවසෙන එකසමුට්ඨානමෙව. සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං කායතො ච, කායචිත්තතො චාති ද්විසමුට්ඨානන්ති. එවමෙත්ථ සමුට්ඨානතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

වෙදනාතොති එත්ථ ච පාණාතිපාතො දුක්ඛවෙදනාසම්පයුත්තොව. අදින්නාදානං තීසු වෙදනාසු අඤ්ඤතරවෙදනාසම්පයුත්තං, තථා මුසාවාදො. ඉතරානි ද්වෙ සුඛාය වා අදුක්ඛමසුඛාය වා වෙදනාය සම්පයුත්තානීති. එවමෙත්ථ වෙදනාතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

මූලතොති පාණාතිපාතො චෙත්ථ දොසමොහමූලො. අදින්නාදානමුසාවාදා ලොභමොහමූලා වා දොසමොහමූලා වා. ඉතරානි ද්වෙ ලොභමොහමූලානීති. එවමෙත්ථ මූලතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

කම්මතොති පාණාතිපාතඅදින්නාදානඅබ්රහ්මචරියානි චෙත්ථ කායකම්මමෙව කම්මපථප්පත්තානෙව ච, මුසාවාදො වචීකම්මමෙව. යො පන අත්ථභඤ්ජකො, සො කම්මපථප්පත්තො. ඉතරො කම්මමෙව. සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං කායකම්මමෙවාති. එවමෙත්ථ කම්මතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

විරමතොති එත්ථ ආහ ‘‘පාණාතිපාතාදීහි විරමන්තො කුතො විරමතී’’ති? වුච්චතෙ – සමාදානවසෙන තාව විරමන්තො අත්තනො වා පරෙසං වා පාණාතිපාතාදිඅකුසලතො විරමති. කිමාරභිත්වා? යතො විරමති, තදෙව. සම්පත්තවසෙනාපි විරමන්තො වුත්තප්පකාරාකුසලතොව. කිමාරභිත්වා? පාණාතිපාතාදීනං වුත්තාරම්මණානෙව. කෙචි පන භණන්ති ‘‘සුරාමෙරයමජ්ජසඞ්ඛාතෙ සඞ්ඛාරෙ ආරභිත්වා සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා විරමති, සත්තසඞ්ඛාරෙසු යං පන අවහරිතබ්බං භඤ්ජිතබ්බඤ්ච, තං ආරභිත්වා අදින්නාදානා මුසාවාදා ච, සත්තෙයෙවාරභිත්වා පාණාතිපාතා අබ්රහ්මචරියා චා’’ති. තදඤ්ඤෙ ‘‘එවං සන්තෙ ‘අඤ්ඤං චින්තෙන්තො අඤ්ඤං කරෙය්ය, යඤ්ච පජහති, තං න ජානෙය්යා’ති එවංදිට්ඨිකා හුත්වා අනිච්ඡමානා යදෙව පජහති, තං අත්තනො පාණාතිපාතාදිඅකුසලමෙවාරභිත්වා විරමතී’’ති වදන්ති. තදයුත්තං. කස්මා? තස්ස පච්චුප්පන්නාභාවතො බහිද්ධාභාවතො ච. සික්ඛාපදානඤ්හි විභඞ්ගපාඨෙ ‘‘පඤ්චන්නං සික්ඛාපදානං කති කුසලා…පෙ… කති අරණා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘කුසලායෙව, සියා සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා’’ති (විභ. 716) එවං පවත්තමානෙ විස්සජ්ජනෙ ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා’’ති ච ‘‘බහිද්ධාරම්මණා’’ති ච එවං පච්චුප්පන්නබහිද්ධාරම්මණත්තං වුත්තං, තං අත්තනො පාණාතිපාතාදිඅකුසලං ආරභිත්වා විරමන්තස්ස න යුජ්ජති. යං පන වුත්තං – ‘‘අඤ්ඤං චින්තෙන්තො අඤ්ඤං කරෙය්ය, යඤ්ච පජහති, තං න ජානෙය්යා’’ති. තත්ථ වුච්චතෙ – න කිච්චසාධනවසෙන පවත්තෙන්තො අඤ්ඤං චින්තෙන්තො අඤ්ඤං කරොතීති වා, යඤ්ච පජහති, තං න ජානාතීති වා වුච්චති.

‘‘ආරභිත්වාන අමතං, ජහන්තො සබ්බපාපකෙ;

නිදස්සනඤ්චෙත්ථ භවෙ, මග්ගට්ඨොරියපුග්ගලො’’ති.

එවමෙත්ථ විරමතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

ඵලතොති සබ්බෙ එව චෙතෙ පාණාතිපාතාදයො දුග්ගතිඵලනිබ්බත්තකා හොන්ති, සුගතියඤ්ච අනිට්ඨාකන්තාමනාපවිපාකනිබ්බත්තකා හොන්ති, සම්පරායෙ දිට්ඨධම්මෙ එව ච අවෙසාරජ්ජාදිඵලනිබ්බත්තකා. අපිච ‘‘යො සබ්බලහුසො පාණාතිපාතස්ස විපාකො මනුස්සභූතස්ස අප්පායුකසංවත්තනිකො හොතී’’ති (අ. නි. 8.40) එවමාදිනා නයෙනෙත්ථ ඵලතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

අපි චෙත්ථ පාණාතිපාතාදිවෙරමණීනම්පි සමුට්ඨානවෙදනාමූලකම්මඵලතො විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො. තත්ථායං විඤ්ඤාපනා – සබ්බා එව චෙතා වෙරමණියො චතූහි සමුට්ඨහන්ති කායතො, කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො චාති. සබ්බා එව ච සුඛවෙදනාසම්පයුත්තා වා, අදුක්ඛමසුඛවෙදනාසම්පයුත්තා වා, අලොභාදොසමූලා වා අලොභාදොසාමොහමූලා වා. චතස්සොපි චෙත්ථ කායකම්මං, මුසාවාදාවෙරමණී වචීකම්මං, මග්ගක්ඛණෙ ච චිත්තතොව සමුට්ඨහන්ති, සබ්බාපි මනොකම්මං.

පාණාතිපාතා වෙරමණියා චෙත්ථ අඞ්ගපච්චඞ්ගසම්පන්නතා ආරොහපරිණාහසම්පත්තිතා ජවසම්පත්තිතා සුප්පතිට්ඨිතපාදතා චාරුතා මුදුතා සුචිතා සූරතා මහබ්බලතා විස්සත්ථවචනතා ලොකපියතා නෙලතා අභෙජ්ජපරිසතා අච්ඡම්භිතා දුප්පධංසිතා පරූපක්කමෙන අමරණතා අනන්තපරිවාරතා සුරූපතා සුසණ්ඨානතා අප්පාබාධතා අසොකිතා පියෙහි මනාපෙහි සද්ධිං අවිප්පයොගතා දීඝායුකතාති එවමාදීනි ඵලානි.

අදින්නාදානා වෙරමණියා මහද්ධනතා පහූතධනධඤ්ඤතා අනන්තභොගතා අනුප්පන්නභොගුප්පත්තිතා උප්පන්නභොගථාවරතා ඉච්ඡිතානං භොගානං ඛිප්පප්පටිලාභිතා රාජචොරුදකග්ගිඅප්පියදායාදෙහි අසාධාරණභොගතා අසාධාරණධනප්පටිලාභිතා ලොකුත්තමතා නත්ථිකභාවස්ස අජානනතා සුඛවිහාරිතාති එවමාදීනි.

අබ්රහ්මචරියා වෙරමණියා විගතපච්චත්ථිකතා සබ්බජනපියතා අන්නපානවත්ථසයනාදීනං ලාභිතා සුඛසයනතා සුඛප්පටිබුජ්ඣනතා අපායභයවිනිමුත්තතා ඉත්ථිභාවප්පටිලාභස්ස වා නපුංසකභාවප්පටිලාභස්ස වා අභබ්බතා අක්කොධනතා පච්චක්ඛකාරිතා අපතිතක්ඛන්ධතා අනධොමුඛතා ඉත්ථිපුරිසානං අඤ්ඤමඤ්ඤපියතා පරිපුණ්ණින්ද්රියතා පරිපුණ්ණලක්ඛණතා නිරාසඞ්කතා අප්පොස්සුක්කතා සුඛවිහාරිතා අකුතොභයතා පියවිප්පයොගාභාවතාති එවමාදීනි.

මුසාවාදා වෙරමණියා විප්පසන්නින්ද්රියතා විස්සට්ඨමධුරභාණිතා සමසිතසුද්ධදන්තතා නාතිථූලතා නාතිකිසතා නාතිරස්සතා නාතිදීඝතා සුඛසම්ඵස්සතා උප්පලගන්ධමුඛතා සුස්සූසකපරිජනතා ආදෙය්යවචනතා කමලුප්පලසදිසමුදුලොහිතතනුජිව්හතා අනුද්ධතතා අචපලතාති එවමාදීනි.

සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා වෙරමණියා අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙසු සබ්බකිච්චකරණීයෙසු ඛිප්පං පටිජානනතා සදා උපට්ඨිතසතිතා අනුම්මත්තකතා ඤාණවන්තතා අනලසතා අජළතා අනෙලමූගතා අමත්තතා අප්පමත්තතා අසම්මොහතා අච්ඡම්භිතා අසාරම්භිතා අනුස්සඞ්කිතා සච්චවාදිතා අපිසුණාඵරුසාසම්ඵපලාපවාදිතා රත්තින්දිවමතන්දිතතා කතඤ්ඤුතා කතවෙදිතා අමච්ඡරිතා චාගවන්තතා සීලවන්තතා උජුතා අක්කොධනතා හිරිමනතා ඔත්තප්පිතා උජුදිට්ඨිකතා මහාපඤ්ඤතා මෙධාවිතා පණ්ඩිතතා අත්ථානත්ථකුසලතාති එවමාදීනි ඵලානි. එවමෙත්ථ පාණාතිපාතාදිවෙරමණීනං සමුට්ඨානවෙදනාමූලකම්මඵලතොපි විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

පච්ඡිමපඤ්චසික්ඛාපදවණ්ණනා

ඉදානි යං වුත්තං –

‘‘යොජෙතබ්බං තතො යුත්තං, පච්ඡිමෙස්වපි පඤ්චසු;

ආවෙණිකඤ්ච වත්තබ්බං, ඤෙය්යා හීනාදිතාපි චා’’ති.

තස්සායං අත්ථවණ්ණනා – එතිස්සා පුරිමපඤ්චසික්ඛාපදවණ්ණනාය යං යුජ්ජති, තං තතො ගහෙත්වා පච්ඡිමෙස්වපි පඤ්චසු සික්ඛාපදෙසු යොජෙතබ්බං. තත්ථායං යොජනා – යථෙව හි පුරිමසික්ඛාපදෙසු ආරම්මණතො ච සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං රූපායතනාදිඅඤ්ඤතරසඞ්ඛාරාරම්මණං, තථා ඉධ විකාලභොජනං. එතෙන නයෙන සබ්බෙසං ආරම්මණභෙදො වෙදිතබ්බො. ආදානතො ච යථා පුරිමානි සාමණෙරෙන වා උපාසකෙන වා සමාදියන්තෙන සමාදින්නානි හොන්ති, තථා එතානිපි. අඞ්ගතොපි යථා තත්ථ පාණාතිපාතාදීනං අඞ්ගභෙදො වුත්තො, එවමිධාපි විකාලභොජනස්ස චත්තාරි අඞ්ගානි – විකාලො, යාවකාලිකං, අජ්ඣොහරණං, අනුම්මත්තකතාති. එතෙනානුසාරෙන සෙසානම්පි අඞ්ගවිභාගො වෙදිතබ්බො. යථා ච තත්ථ සමුට්ඨානතො සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං කායතො ච කායචිත්තතො චාති ද්විසමුට්ඨානං, එවමිධ විකාලභොජනං. එතෙන නයෙන සබ්බෙසං සමුට්ඨානං වෙදිතබ්බං. යථා ච තත්ථ වෙදනාතො අදින්නාදානං තීසු වෙදනාසු අඤ්ඤතරවෙදනාසම්පයුත්තං, තථා ඉධ විකාලභොජනං. එතෙන නයෙන සබ්බෙසං වෙදනාසම්පයොගො වෙදිතබ්බො. යථා ච තත්ථ අබ්රහ්මචරියං ලොභමොහමූලං, එවමිධ විකාලභොජනං. අපරානි ච ද්වෙ එතෙන නයෙන සබ්බෙසං මූලභෙදො වෙදිතබ්බො. යථා ච තත්ථ පාණාතිපාතාදයො කායකම්මං, එවමිධාපි විකාලභොජනාදීනි. ජාතරූපරජතප්පටිග්ගහණං පන කායකම්මං වා සියා වචීකම්මං වා කායද්වාරාදීහි පවත්තිසබ්භාවපරියායෙන, න කම්මපථවසෙන. විරමතොති යථා ච තත්ථ විරමන්තො අත්තනො වා පරෙසං වා පාණාතිපාතාදිඅකුසලතො විරමති, එවමිධාපි විකාලභොජනාදිඅකුසලතො, කුසලතොපි වා එකතො. යථා ච පුරිමා පඤ්ච වෙරමණියො චතුසමුට්ඨානා කායතො, කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො චාති, සබ්බා සුඛවෙදනාසම්පයුත්තා වා අදුක්ඛමසුඛවෙදනාසම්පයුත්තා වා, අලොභාදොසමූලා වා අලොභාදොසාමොහමූලා වා, සබ්බා ච නානප්පකාරඉට්ඨඵලනිබ්බත්තකා, තථා ඉධාපීති.

‘‘යොජෙතබ්බං තතො යුත්තං, පච්ඡිමෙස්වපි පඤ්චසු;

ආවෙණිකඤ්ච වත්තබ්බං, ඤෙය්යා හීනාදිතාපි චා’’ති. –

එත්ථ පන විකාලභොජනන්ති මජ්ඣන්හිකවීතික්කමෙ භොජනං. එතඤ්හි අනුඤ්ඤාතකාලෙ වීතික්කන්තෙ භොජනං, තස්මා ‘‘විකාලභොජන’’න්ති වුච්චති , තතො විකාලභොජනා. නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනන්ති එත්ථ නච්චං නාම යංකිඤ්චි නච්චං, ගීතන්ති යංකිඤ්චි ගීතං, වාදිතන්ති යංකිඤ්චි වාදිතං. විසූකදස්සනන්ති කිලෙසුප්පත්තිපච්චයතො කුසලපක්ඛභින්දනෙන විසූකානං දස්සනං, විසූකභූතං වා දස්සනං විසූකදස්සනං. නච්චා ච ගීතා ච වාදිතා ච විසූකදස්සනා ච නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා. විසූකදස්සනඤ්චෙත්ථ බ්රහ්මජාලෙ වුත්තනයෙනෙව ගහෙතබ්බං. වුත්තඤ්හි තත්ථ –

‘‘යථා වා පනෙකෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සද්ධාදෙය්යානි භොජනානි භුඤ්ජිත්වා තෙ එවරූපං විසූකදස්සනමනුයුත්තා විහරන්ති, සෙය්යථිදං, නච්චං ගීතං වාදිතං පෙක්ඛං අක්ඛානං පාණිස්සරං වෙතාලං කුම්භථූණං සොභනකං චණ්ඩාලං වංසං ධොවනං හත්ථියුද්ධං අස්සයුද්ධං මහිංසයුද්ධං උසභයුද්ධං අජයුද්ධං මෙණ්ඩයුද්ධං කුක්කුටයුද්ධං වට්ටකයුද්ධං දණ්ඩයුද්ධං මුට්ඨියුද්ධං නිබ්බුද්ධං උය්යොධිකං බලග්ගං සෙනාබ්යූහං අනීකදස්සනං ඉති වා, ඉති එවරූපා විසූකදස්සනා පටිවිරතො සමණො ගොතමො’’ති (දී. නි. 1.12).

අථ වා යථාවුත්තෙනත්ථෙන නච්චගීතවාදිතානි එව විසූකානි නච්චගීතවාදිතවිසූකානි, තෙසං දස්සනං නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනං, තස්මා නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා. ‘‘දස්සනසවනා’’ති වත්තබ්බෙ යථා ‘‘සො ච හොති මිච්ඡාදිට්ඨිකො විපරීතදස්සනො’’ති එවමාදීසු (අ. නි. 1.308) අචක්ඛුද්වාරප්පවත්තම්පි විසයග්ගහණං ‘‘දස්සන’’න්ති වුච්චති, එවං සවනම්පි ‘‘දස්සන’’න්ත්වෙව වුත්තං. දස්සනකම්යතාය උපසඞ්කමිත්වා පස්සතො එව චෙත්ථ වීතික්කමො හොති. ඨිතනිසින්නසයනොකාසෙ පන ආගතං ගච්ඡන්තස්ස වා ආපාථගතං පස්සතො සියා සංකිලෙසො, න වීතික්කමො. ධම්මූපසංහිතම්පි චෙත්ථ ගීතං න වට්ටති, ගීතූපසංහිතො පන ධම්මො වට්ටතීති වෙදිතබ්බො.

මාලාදීනි ධාරණාදීහි යථාසඞ්ඛ්යං යොජෙතබ්බානි. තත්ථ මාලාති යංකිඤ්චි පුප්ඵජාතං. විලෙපනන්ති යංකිඤ්චි විලෙපනත්ථං පිසිත්වා පටියත්තං. අවසෙසං සබ්බම්පි වාසචුණ්ණධූපනාදිකං ගන්ධජාතං ගන්ධො. තං සබ්බම්පි මණ්ඩනවිභූසනත්ථං න වට්ටති, භෙසජ්ජත්ථන්තු වට්ටති, පූජනත්ථඤ්ච අභිහටං සාදියතො න කෙනචි පරියායෙන න වට්ටති. උච්චාසයනන්ති පමාණාතික්කන්තං වුච්චති. මහාසයනන්ති අකප්පියසයනං අකප්පියත්ථරණඤ්ච. තදුභයම්පි සාදියතො න කෙනචි පරියායෙන වට්ටති. ජාතරූපන්ති සුවණ්ණං. රජතන්ති කහාපණො, ලොහමාසකදාරුමාසකජතුමාසකාදි යං යං තත්ථ තත්ථ වොහාරං ගච්ඡති, තදුභයම්පි ජාතරූපරජතං. තස්ස යෙන කෙනචි පකාරෙන සාදියනං පටිග්ගහො නාම, සො න යෙන කෙනචි පරියායෙන වට්ටතීති එවං ආවෙණිකං වත්තබ්බං.

දසපි චෙතානි සික්ඛාපදානි හීනෙන ඡන්දෙන චිත්තවීරියවීමංසාහි වා සමාදින්නානි හීනානි, මජ්ඣිමෙහි මජ්ඣිමානි, පණීතෙහි පණීතානි. තණ්හාදිට්ඨිමානෙහි වා උපක්කිලිට්ඨානි හීනානි, අනුපක්කිලිට්ඨානි මජ්ඣිමානි, තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගහිතානි පණීතානි. ඤාණවිප්පයුත්තෙන වා කුසලචිත්තෙන සමාදින්නානි හීනානි, සසඞ්ඛාරිකඤාණසම්පයුත්තෙන මජ්ඣිමානි, අසඞ්ඛාරිකෙන පණීතානීති එවං ඤෙය්යා හීනාදිතාපි චාති.

එත්තාවතා ච යා පුබ්බෙ ‘‘යෙන යත්ථ යදා යස්මා’’තිආදීහි ඡහි ගාථාහි සික්ඛාපදපාඨස්ස වණ්ණනත්ථං මාතිකා නික්ඛිත්තා, සා අත්ථතො පකාසිතා හොතීති.

පරමත්ථජොතිකාය ඛුද්දකපාඨ-අට්ඨකථාය

සික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.