📜

3. ද්වත්තිංසාකාරවණ්ණනා

පදසම්බන්ධවණ්ණනා

ඉදානි යදිදං එවං දසහි සික්ඛාපදෙහි පරිසුද්ධපයොගස්ස සීලෙ පතිට්ඨිතස්ස කුලපුත්තස්ස ආසයපරිසුද්ධත්ථං චිත්තභාවනත්ථඤ්ච අඤ්ඤත්ර බුද්ධුප්පාදා අප්පවත්තපුබ්බං සබ්බතිත්ථියානං අවිසයභූතං තෙසු තෙසු සුත්තන්තෙසු –

‘‘එකධම්මො, භික්ඛවෙ, භාවිතො බහුලීකතො මහතො සංවෙගාය සංවත්තති. මහතො අත්ථාය සංවත්තති. මහතො යොගක්ඛෙමාය සංවත්තති. මහතො සතිසම්පජඤ්ඤාය සංවත්තති. ඤාණදස්සනප්පටිලාභාය සංවත්තති. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාය සංවත්තති. විජ්ජාවිමුත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය සංවත්තති. කතමො එකධම්මො? කායගතා සති. අමතං තෙ, භික්ඛවෙ, න පරිභුඤ්ජන්ති, යෙ කායගතාසතිං න පරිභුඤ්ජන්ති. අමතං තෙ, භික්ඛවෙ, පරිභුඤ්ජන්ති, යෙ කායගතාසතිං පරිභුඤ්ජන්ති. අමතං තෙසං, භික්ඛවෙ, අපරිභුත්තං පරිභුත්තං, පරිහීනං අපරිහීනං, විරද්ධං ආරද්ධං, යෙසං කායගතා සති ආරද්ධා’’ති. (අ. නි. 1.564-570) –

එවං භගවතා අනෙකාකාරෙන පසංසිත්වා –

‘‘කථං භාවිතා, භික්ඛවෙ, කායගතාසති කථං බහුලීකතා මහබ්බලා හොති මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා’’ති (ම. නි. 3.154) –

ආදිනා නයෙන ආනාපානපබ්බං ඉරියාපථපබ්බං චතුසම්පජඤ්ඤපබ්බං පටිකූලමනසිකාරපබ්බං ධාතුමනසිකාරපබ්බං නව සිවථිකපබ්බානීති ඉමෙසං චුද්දසන්නං පබ්බානං වසෙන කායගතාසතිකම්මට්ඨානං නිද්දිට්ඨං. තස්ස භාවනානිද්දෙසො අනුප්පත්තො. තත්ථ යස්මා ඉරියාපථපබ්බං චතුසම්පජඤ්ඤපබ්බං ධාතුමනසිකාරපබ්බන්ති ඉමානි තීණි විපස්සනාවසෙන වුත්තානි. නව සිවථිකපබ්බානි විපස්සනාඤාණෙසුයෙව ආදීනවානුපස්සනාවසෙන වුත්තානි. යාපි චෙත්ථ උද්ධුමාතකාදීසු සමාධිභාවනා ඉච්ඡෙය්ය, සා විසුද්ධිමග්ගෙ විත්ථාරතො අසුභභාවනානිද්දෙසෙ පකාසිතා එව. ආනාපානපබ්බං පන පටිකූලමනසිකාරපබ්බඤ්චෙති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ සමාධිවසෙන වුත්තානි. තෙසු ආනාපානපබ්බං ආනාපානස්සතිවසෙන විසුං කම්මට්ඨානංයෙව. යං පනෙතං –

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා, ලොමා…පෙ… මුත්ත’’න්ති (ම. නි. 3.154).

එවං තත්ථ තත්ථ මත්ථලුඞ්ගං අට්ඨිමිඤ්ජෙන සඞ්ගහෙත්වා දෙසිතං කායගතාසතිකොට්ඨාසභාවනාපරියායං ද්වත්තිංසාකාරකම්මට්ඨානං ආරද්ධං, තස්සායං අත්ථවණ්ණනා –

තත්ථ අත්ථීති සංවිජ්ජන්ති. ඉමස්මින්ති ය්වායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තො පූරො නානප්පකාරස්ස අසුචිනොති වුච්චති, තස්මිං . කායෙති සරීරෙ. සරීරඤ්හි අසුචිසඤ්චයතො, කුච්ඡිතානං වා කෙසාදීනඤ්චෙව චක්ඛුරොගාදීනඤ්ච රොගසතානං ආයභූතතො කායොති වුච්චති. කෙසා…පෙ… මුත්තන්ති එතෙ කෙසාදයො ද්වත්තිංසාකාරා, තත්ථ ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා අත්ථි ලොමා’’ති එවං සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො . තෙන කිං කථිතං හොති? ඉමස්මිං පාදතලා පට්ඨාය උපරි, කෙසමත්ථකා පට්ඨාය හෙට්ඨා, තචතො පට්ඨාය පරිතොති එත්තකෙ බ්යාමමත්තෙ කළෙවරෙ සබ්බාකාරෙනාපි විචිනන්තො න කොචි කිඤ්චි මුත්තං වා මණිං වා වෙළුරියං වා අගරුං වා චන්දනං වා කුඞ්කුමං වා කප්පූරං වා වාසචුණ්ණාදිං වා අණුමත්තම්පි සුචිභාවං පස්සති, අථ ඛො පරමදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡං අස්සිරිකදස්සනං නානප්පකාරං කෙසලොමාදිභෙදං අසුචිමෙව පස්සතීති.

අයං තාවෙත්ථ පදසම්බන්ධතො වණ්ණනා.

අසුභභාවනා

අසුභභාවනාවසෙන පනස්ස එවං වණ්ණනා වෙදිතබ්බා – එවමෙතස්මිං පාණාතිපාතාවෙරමණිසික්ඛාපදාදිභෙදෙ සීලෙ පතිට්ඨිතෙන පයොගසුද්ධෙන ආදිකම්මිකෙන කුලපුත්තෙන ආසයසුද්ධියා අධිගමනත්ථං ද්වත්තිංසාකාරකම්මට්ඨානභාවනානුයොගමනුයුඤ්ජිතුකාමෙන පඨමං තාවස්ස ආවාසකුලලාභගණකම්මද්ධානඤාතිගන්ථරොගඉද්ධිපලිබොධෙන කිත්තිපලිබොධෙන වා සහ දස පලිබොධා හොන්ති. අථානෙන ආවාසකුලලාභගණඤාතිකිත්තීසු සඞ්ගප්පහානෙන, කම්මද්ධානගන්ථෙසු අබ්යාපාරෙන, රොගස්ස තිකිච්ඡායාති එවං තෙ දස පලිබොධා උපච්ඡින්දිතබ්බා, අථානෙන උපච්ඡින්නපලිබොධෙන අනුපච්ඡින්නනෙක්ඛම්මාභිලාසෙන කොටිප්පත්තසල්ලෙඛවුත්තිතං පරිග්ගහෙත්වා ඛුද්දානුඛුද්දකම්පි විනයාචාරං අප්පජහන්තෙන ආගමාධිගමසමන්නාගතො තතො අඤ්ඤතරඞ්ගසමන්නාගතො වා කම්මට්ඨානදායකො ආචරියො විනයානුරූපෙන විධිනා උපගන්තබ්බො, වත්තසම්පදාය ච ආරාධිතචිත්තස්ස තස්ස අත්තනො අධිප්පායො නිවෙදෙතබ්බො. තෙන තස්ස නිමිත්තජ්ඣාසයචරියාධිමුත්තිභෙදං ඤත්වා යදි එතං කම්මට්ඨානමනුරූපං, අථ යස්මිං විහාරෙ අත්තනා වසති, යදි තස්මිංයෙව සොපි වසිතුකාමො හොති, තතො සඞ්ඛෙපතො කම්මට්ඨානං දාතබ්බං. අථ අඤ්ඤත්ර වසිතුකාමො හොති, තතො පහාතබ්බපරිග්ගහෙතබ්බාදිකථනවසෙන සපුරෙක්ඛාරං රාගචරිතානුකුලාදිකථනවසෙන සප්පභෙදං විත්ථාරෙන කථෙතබ්බං. තෙන තං සපුරෙක්ඛාරං සප්පභෙදං කම්මට්ඨානං උග්ගහෙත්වා ආචරියං ආපුච්ඡිත්වා යානි තානි –

‘‘මහාවාසං නවාවාසං, ජරාවාසඤ්ච පන්ථනිං;

සොණ්ඩිං පණ්ණඤ්ච පුප්ඵඤ්ච, ඵලං පත්ථිතමෙව ච.

‘‘නගරං දාරුනා ඛෙත්තං, විසභාගෙන පට්ටනං;

පච්චන්තසීමාසප්පායං, යත්ථ මිත්තො න ලබ්භති.

‘‘අට්ඨාරසෙතානි ඨානානි, ඉති විඤ්ඤාය පණ්ඩිතො;

ආරකා පරිවජ්ජෙය්ය, මග්ගං සප්පටිභයං යථා’’ති. (විසුද්ධි. 1.52) –

එවං අට්ඨාරස සෙනාසනානි පරිවජ්ජෙතබ්බානීති වුච්චන්ති. තානි වජ්ජෙත්වා, යං තං –

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සෙනාසනං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සෙනාසනං නාතිදූරං හොති, නච්චාසන්නං, ගමනාගමනසම්පන්නං, දිවා අප්පාකිණ්ණං, රත්තිං අප්පසද්දං අප්පනිග්ඝොසං අප්පඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සං. තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ විහරන්තස්ස අප්පකසිරෙන උප්පජ්ජන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරා. තස්මිං ඛො පන සෙනාසනෙ ථෙරා භික්ඛූ විහරන්ති බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා, තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පරිපුච්ඡති පරිපඤ්හති ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං, ඉමස්ස කො අත්ථො’ති? තස්ස, තෙ ආයස්මන්තො අවිවටඤ්චෙව විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච උත්තානිං කරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛාඨානියෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සෙනාසනං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං හොතී’’ති (අ. නි. 10.11). –

එවං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං සෙනාසනං වුත්තං. තථාරූපං සෙනාසනං උපගම්ම කතසබ්බකිච්චෙන කාමෙසු ආදීනවං, නෙක්ඛම්මෙ ච ආනිසංසං පච්චවෙක්ඛිත්වා බුද්ධසුබුද්ධතාය ධම්මසුධම්මතාය සඞ්ඝසුප්පටිපන්නතාය ච අනුස්සරණෙන චිත්තං පසාදෙත්වා යං තං –

‘‘වචසා මනසා චෙව, වණ්ණසණ්ඨානතො දිසා;

ඔකාසතො පරිච්ඡෙදා, සත්තධුග්ගහණං විදූ’’ති. –

එවං සත්තවිධං උග්ගහකොසල්ලං; අනුපුබ්බතො, නාතිසීඝතො, නාතිසණිකතො, වික්ඛෙපප්පටිබාහනතො, පණ්ණත්තිසමතික්කමතො, අනුපුබ්බමුඤ්චනතො, අප්පනාතො, තයො ච සුත්තන්තාති එවං දසවිධං මනසිකාරකොසල්ලඤ්ච වුත්තං. තං අපරිච්චජන්තෙන ද්වත්තිංසාකාරභාවනා ආරභිතබ්බා. එවඤ්හි ආරභතො සබ්බාකාරෙන ද්වත්තිංසාකාරභාවනා සම්පජ්ජති නො අඤ්ඤථා.

තත්ථ ආදිතොව තචපඤ්චකං තාව ගහෙත්වා අපි තෙපිටකෙන ‘‘කෙසා ලොමා’’තිආදිනා නයෙන අනුලොමතො, තස්මිං පගුණීභූතෙ ‘‘තචො දන්තා’’ති එවමාදිනා නයෙන පටිලොමතො, තස්මිම්පි පගුණීභූතෙ තදුභයනයෙනෙව අනුලොමප්පටිලොමතො බහි විසටවිතක්කවිච්ඡෙදනත්ථං පාළිපගුණීභාවත්ථඤ්ච වචසා කොට්ඨාසසභාවපරිග්ගහත්ථං මනසා ච අද්ධමාසං භාවෙතබ්බං. වචසා හිස්ස භාවනා බහි විසටවිතක්කෙ විච්ඡින්දිත්වා මනසා භාවනාය පාළිපගුණතාය ච පච්චයො හොති, මනසා භාවනා අසුභවණ්ණලක්ඛණානං අඤ්ඤතරවසෙන පරිග්ගහස්ස, අථ තෙනෙව නයෙන වක්කපඤ්චකං අද්ධමාසං, තතො තදුභයමද්ධමාසං, තතො පප්ඵාසපඤ්චකමද්ධමාසං, තතො තං පඤ්චකත්තයම්පි අද්ධමාසං, අථ අන්තෙ අවුත්තම්පි මත්ථලුඞ්ගං පථවීධාතුආකාරෙහි සද්ධිං එකතො භාවනත්ථං ඉධ පක්ඛිපිත්වා මත්ථලුඞ්ගපඤ්චකං අද්ධමාසං, තතො පඤ්චකචතුක්කම්පි අද්ධමාසං, අථ මෙදඡක්කමද්ධමාසං, තතො මෙදඡක්කෙන සහ පඤ්චකචතුක්කම්පි අද්ධමාසං, අථ මුත්තඡක්කමද්ධමාසං, තතො සබ්බමෙව ද්වත්තිංසාකාරමද්ධමාසන්ති එවං ඡ මාසෙ වණ්ණසණ්ඨානදිසොකාසපරිච්ඡෙදතො වවත්ථපෙන්තෙන භාවෙතබ්බං. එතං මජ්ඣිමපඤ්ඤං පුග්ගලං සන්ධාය වුත්තං. මන්දපඤ්ඤෙන තු යාවජීවං භාවෙතබ්බං තික්ඛපඤ්ඤස්ස න චිරෙනෙව භාවනා සම්පජ්ජතීති.

එත්ථාහ – ‘‘කථං පනායමිමං ද්වත්තිංසාකාරං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙතී’’ති? අයඤ්හි ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා’’ති එවමාදිනා නයෙන තචපඤ්චකාදිවිභාගතො ද්වත්තිංසාකාරං භාවෙන්තො කෙසා තාව වණ්ණතො කාළකාති වවත්ථපෙති, යාදිසකා වානෙන දිට්ඨා හොන්ති. සණ්ඨානතො දීඝවට්ටලිකා තුලාදණ්ඩමිවාති වවත්ථපෙති. දිසතො පන යස්මා ඉමස්මිං කායෙ නාභිතො උද්ධං උපරිමා දිසා අධො හෙට්ඨිමාති වුච්චති, තස්මා ඉමස්ස කායස්ස උපරිමාය දිසාය ජාතාති වවත්ථපෙති. ඔකාසතො නලාටන්තකණ්ණචූළිකගලවාටකපරිච්ඡින්නෙ සීසචම්මෙ ජාතාති. තත්ථ යථා වම්මිකමත්ථකෙ ජාතානි කුණ්ඨතිණානි න ජානන්ති ‘‘මයං වම්මිකමත්ථකෙ ජාතානී’’ති; නපි වම්මිකමත්ථකො ජානාති ‘‘මයි කුණ්ඨතිණානි ජාතානී’’ති; එවමෙව න කෙසා ජානන්ති ‘‘මයං සීසචම්මෙ ජාතා’’ති, නපි සීසචම්මං ජානාති ‘‘මයි කෙසා ජාතා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා අචෙතනා අබ්යාකතා සුඤ්ඤා පරමදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡප්පටිකූලා, න සත්තො න පුග්ගලොති වවත්ථපෙති. පරිච්ඡෙදතොති දුවිධො පරිච්ඡෙදො සභාගවිසභාගවසෙන. තත්ථ කෙසා හෙට්ඨා පතිට්ඨිතචම්මතලෙන තත්ථ වීහග්ගමත්තං පවිසිත්වා පතිට්ඨිතෙන අත්තනො මූලතලෙන ච උපරි ආකාසෙන තිරියං අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නාති එවං සභාගපරිච්ඡෙදතො, කෙසා න අවසෙසඑකතිංසාකාරා. අවසෙසා එකතිංසා න කෙසාති එවං විසභාගපරිච්ඡෙදතො ච වවත්ථපෙති. එවං තාව කෙසෙ වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

අවසෙසෙසු ලොමා වණ්ණතො යෙභුය්යෙන නීලවණ්ණාති වවත්ථපෙති, යාදිසකා වානෙන දිට්ඨා හොන්ති. සණ්ඨානතො ඔණතචාපසණ්ඨානා, උපරි වඞ්කතාලහීරසණ්ඨානා වා, දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතා, ඔකාසතො හත්ථතලපාදතලෙ ඨපෙත්වා යෙභුය්යෙන අවසෙසසරීරචම්මෙ ජාතාති.

තත්ථ යථා පුරාණගාමට්ඨානෙ ජාතානි දබ්බතිණානි න ජානන්ති ‘‘මයං පුරාණගාමට්ඨානෙ ජාතානී’’ති, න ච පුරාණගාමට්ඨානං ජානාති ‘‘මයි දබ්බතිණානි ජාතානී’’ති, එවමෙව න ලොමා ජානන්ති ‘‘මයං සරීරචම්මෙ ජාතා’’ති, නපි සරීරචම්මං ජානාති ‘‘මයි ලොමා ජාතා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා අචෙතනා අබ්යාකතා සුඤ්ඤා පරමදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡපටිකූලා, න සත්තො න පුග්ගලොති වවත්ථපෙති. පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා පතිට්ඨිතචම්මතලෙන තත්ථ ලික්ඛාමත්තං පවිසිත්වා පතිට්ඨිතෙන අත්තනො මූලෙන ච උපරි ආකාසෙන තිරියං අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතෙසං සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං ලොමෙ වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං නඛා යස්ස පරිපුණ්ණා, තස්ස වීසති. තෙ සබ්බෙපි වණ්ණතො මංසවිනිමුත්තොකාසෙ සෙතා, මංසසම්බන්ධෙ තම්බවණ්ණාති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො යථාසකපතිට්ඨිතොකාසසණ්ඨානා, යෙභුය්යෙන මධුකඵලට්ඨිකසණ්ඨානා, මච්ඡසකලිකසණ්ඨානා වාති වවත්ථපෙති. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතා, ඔකාසතො අඞ්ගුලීනං අග්ගෙසු පතිට්ඨිතාති.

තත්ථ යථා නාම ගාමදාරකෙහි දණ්ඩකග්ගෙසු මධුකඵලට්ඨිකා ඨපිතා න ජානන්ති ‘‘මයං දණ්ඩකග්ගෙසු ඨපිතා’’ති, නපි දණ්ඩකා ජානන්ති ‘‘අම්හෙසු මධුකඵලට්ඨිකා ඨපිතා’’ති; එවමෙව නඛා න ජානන්ති ‘‘මයං අඞ්ගුලීනං අග්ගෙසු පතිට්ඨිතා’’ති, නපි අඞ්ගුලියො ජානන්ති ‘‘අම්හාකං අග්ගෙසු නඛා පතිට්ඨිතා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා අචෙතනා…පෙ… න පුග්ගලොති වවත්ථපෙති. පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා මූලෙ ච අඞ්ගුලිමංසෙන, තත්ථ පතිට්ඨිතතලෙන වා උපරි අග්ගෙ ච ආකාසෙන, උභතොපස්සෙසු අඞ්ගුලීනං උභතොකොටිචම්මෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතෙසං සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං නඛෙ වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං දන්තා යස්ස පරිපුණ්ණා, තස්ස ද්වත්තිංස. තෙ සබ්බෙපි වණ්ණතො සෙතවණ්ණාති වවත්ථපෙති. යස්ස සමසණ්ඨිතා හොන්ති, තස්ස ඛරපත්තච්ඡින්නසඞ්ඛපටලමිව සමගන්ථිතසෙතකුසුමමකුළමාලා විය ච ඛායන්ති. යස්ස විසමසණ්ඨිතා, තස්ස ජිණ්ණආසනසාලාපීඨකපටිපාටි විය නානාසණ්ඨානාති සණ්ඨානතො වවත්ථපෙති. තෙසඤ්හි උභයදන්තපන්තිපරියොසානෙසු හෙට්ඨතො උපරිතො ච ද්වෙ ද්වෙ කත්වා අට්ඨ දන්තා චතුකොටිකා චතුමූලිකා ආසන්දිකසණ්ඨානා, තෙසං ඔරතො තෙනෙව කමෙන සන්නිවිට්ඨා අට්ඨ දන්තා තිකොටිකා තිමූලිකා සිඞ්ඝාටකසණ්ඨානා. තෙසම්පි ඔරතො තෙනෙව කමෙන හෙට්ඨතො උපරිතො ච එකමෙකං කත්වා චත්තාරො දන්තා ද්විකොටිකා ද්විමූලිකා යානකූපත්ථම්භිනීසණ්ඨානා. තෙසම්පි ඔරතො තෙනෙව කමෙන සන්නිවිට්ඨා චත්තාරො දාඨාදන්තා එකකොටිකා එකමූලිකා මල්ලිකාමකුළසණ්ඨානා. තතො උභයදන්තපන්තිවෙමජ්ඣෙ හෙට්ඨා චත්තාරො උපරි චත්තාරො කත්වා අට්ඨ දන්තා එකකොටිකා එකමූලිකා තුම්බබීජසණ්ඨානා. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතා. ඔකාසතො උපරිමා උපරිමහනුකට්ඨිකෙ අධොකොටිකා, හෙට්ඨිමා හෙට්ඨිමහනුකට්ඨිකෙ උද්ධංකොටිකා හුත්වා පතිට්ඨිතාති.

තත්ථ යථා නවකම්මිකපුරිසෙන හෙට්ඨා සිලාතලෙ පතිට්ඨාපිතා උපරිමතලෙ පවෙසිතා ථම්භා න ජානන්ති ‘‘මයං හෙට්ඨාසිලාතලෙ පතිට්ඨාපිතා, උපරිමතලෙ පවෙසිතා’’ති, න හෙට්ඨාසිලාතලං ජානාති ‘‘මයි ථම්භා පතිට්ඨාපිතා’’ති, න උපරිමතලං ජානාති ‘‘මයි ථම්භා පවිට්ඨා’’ති; එවමෙව දන්තා න ජානන්ති ‘‘මයං හෙට්ඨාහනුකට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතා, උපරිමහනුකට්ඨිකෙ පවිට්ඨා’’ති, නාපි හෙට්ඨාහනුකට්ඨිකං ජානාති ‘‘මයි දන්තා පතිට්ඨිතා’’ති, න උපරිමහනුකට්ඨිකං ජානාති ‘‘මයි දන්තා පවිට්ඨා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා හනුකට්ඨිකූපෙන හනුකට්ඨිකං පවිසිත්වා පතිට්ඨිතෙන අත්තනො මූලතලෙන ච උපරි ආකාසෙන තිරියං අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතෙසං සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං දන්තෙ වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති .

තතො පරං අන්තොසරීරෙ නානාකුණපසඤ්චයප්පටිච්ඡාදකං තචො වණ්ණතො සෙතොති වවත්ථපෙති. සො හි යදිපි ඡවිරාගරඤ්ජිතත්තා කාළකොදාතාදිවණ්ණවසෙන නානාවණ්ණො විය දිස්සති, තථාපි සභාගවණ්ණෙන සෙතො එව. සො පනස්ස සෙතභාවො අග්ගිජාලාභිඝාතපහරණපහාරාදීහි විද්ධංසිතාය ඡවියා පාකටො හොති. සණ්ඨානතො සඞ්ඛෙපෙන කඤ්චුකසණ්ඨානො, විත්ථාරෙන නානාසණ්ඨානොති. තථා හි පාදඞ්ගුලිත්තචො කොසකාරකකොසසණ්ඨානො, පිට්ඨිපාදත්තචො පුටබද්ධූපාහනසණ්ඨානො, ජඞ්ඝත්තචො භත්තපුටකතාලපණ්ණසණ්ඨානො , ඌරුත්තචො තණ්ඩුලභරිතදීඝත්ථවිකසණ්ඨානො, ආනිසදත්තචො උදකපූරිතපටපරිස්සාවනසණ්ඨානො, පිට්ඨිත්තචො ඵලකොනද්ධචම්මසණ්ඨානො, කුච්ඡිත්තචො වීණාදොණිකොනද්ධචම්මසණ්ඨානො, උරත්තචො යෙභුය්යෙන චතුරස්සසණ්ඨානො, ද්විබාහුත්තචො තූණීරොනද්ධචම්මසණ්ඨානො, පිට්ඨිහත්ථත්තචො ඛුරකොසසණ්ඨානො ඵණකත්ථවිකසණ්ඨානො වා, හත්ථඞ්ගුලිත්තචො කුඤ්චිකාකොසසණ්ඨානො, ගීවත්තචො ගලකඤ්චුකසණ්ඨානො, මුඛත්තචො ඡිද්දාවඡිද්දකිමිකුලාවකසණ්ඨානො, සීසත්තචො පත්තත්ථවිකසණ්ඨානොති.

තචපරිග්ගණ්හකෙන ච යොගාවචරෙන උත්තරොට්ඨතො පට්ඨාය තචස්ස මංසස්ස ච අන්තරෙන චිත්තං පෙසෙන්තෙන පඨමං තාව මුඛත්තචො වවත්ථපෙතබ්බො, තතො සීසත්තචො, අථ බහිගීවත්තචො, තතො අනුලොමෙන පටිලොමෙන ච දක්ඛිණහත්ථත්තචො. අථ තෙනෙව කමෙන වාමහත්ථත්තචො, තතො පිට්ඨිත්තචො, අථ ආනිසදත්තචො, තතො අනුලොමෙන පටිලොමෙන ච දක්ඛිණපාදත්තචො, අථ වාමපාදත්තචො, තතො වත්ථිඋදරහදයඅබ්භන්තරගීවත්තචො, තතො හෙට්ඨිමහනුකත්තචො, අථ අධරොට්ඨත්තචො. එවං යාව පුන උපරි ඔට්ඨත්තචොති . දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතො. ඔකාසතො සකලසරීරං පරියොනන්ධිත්වා ඨිතොති.

තත්ථ යථා අල්ලචම්මපරියොනද්ධාය පෙළාය න අල්ලචම්මං ජානාති ‘‘මයා පෙළා පරියොනද්ධා’’ති, නපි පෙළා ජානාති ‘‘අහං අල්ලචම්මෙන පරියොනද්ධා’’ති; එවමෙව න තචො ජානාති ‘‘මයා ඉදං චාතුමහාභූතිකං සරීරං ඔනද්ධ’’න්ති, නපි ඉදං චාතුමහාභූතිකං සරීරං ජානාති ‘‘අහං තචෙන ඔනද්ධ’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. කෙවලං තු –

‘‘අල්ලචම්මපටිච්ඡන්නො, නවද්වාරො මහාවණො;

සමන්තතො පග්ඝරති, අසුචිපූතිගන්ධියො’’ති.

පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා මංසෙන තත්ථ පතිට්ඨිතතලෙන වා උපරි ඡවියා පරිච්ඡින්නොති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං තචං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ නවපෙසිසතප්පභෙදං මංසං වණ්ණතො රත්තං පාලිභද්දකපුප්ඵසන්නිභන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො නානාසණ්ඨානන්ති. තථා හි තත්ථ ජඞ්ඝමංසං තාලපත්තපුටභත්තසණ්ඨානං, අවිකසිතකෙතකීමකුළසණ්ඨානන්තිපි කෙචි. ඌරුමංසං සුධාපිසනනිසදපොතකසණ්ඨානං, ආනිසදමංසං උද්ධනකොටිසණ්ඨානං, පිට්ඨිමංසං තාලගුළපටලසණ්ඨානං, ඵාසුකද්වයමංසං වංසමයකොට්ඨකුච්ඡිපදෙසම්හි තනුමත්තිකාලෙපසණ්ඨානං, ථනමංසං වට්ටෙත්වා අවක්ඛිත්තද්ධමත්තිකාපිණ්ඩසණ්ඨානං, ද්වෙබාහුමංසං නඞ්ගුට්ඨසීසපාදෙ ඡෙත්වා නිච්චම්මං කත්වා ඨපිතමහාමූසිකසණ්ඨානං, මංසසූනකසණ්ඨානන්තිපි එකෙ. ගණ්ඩමංසං ගණ්ඩප්පදෙසෙ ඨපිතකරඤ්ජබීජසණ්ඨානං, මණ්ඩූකසණ්ඨානන්තිපි එකෙ. ජිව්හාමංසං නුහීපත්තසණ්ඨානං, නාසාමංසං ඔමුඛනික්ඛිත්තපණ්ණකොසසණ්ඨානං, 0.අක්ඛිකූපමංසං අද්ධපක්කඋදුම්බරසණ්ඨානං, සීසමංසං පත්තපචනකටාහතනුලෙපසණ්ඨානන්ති . මංසපරිග්ගණ්හකෙන ච යොගාවචරෙන එතානෙව ඔළාරිකමංසානි සණ්ඨානතො වවත්ථපෙතබ්බානි. එවඤ්හි වවත්ථාපයතො සුඛුමානි මංසානි ඤාණස්ස ආපාථං ආගච්ඡන්තීති. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතං. ඔකාසතො සාධිකානි තීණි අට්ඨිසතානි අනුලිම්පිත්වා ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා ථූලමත්තිකානුලිත්තාය භිත්තියා න ථූලමත්තිකා ජානාති ‘‘මයා භිත්ති අනුලිත්තා’’ති, නපි භිත්ති ජානාති ‘‘අහං ථූලමත්තිකාය අනුලිත්තා’’ති, එවමෙවං න නවපෙසිසතප්පභෙදං මංසං ජානාති ‘‘මයා අට්ඨිසතත්තයං අනුලිත්ත’’න්ති, නපි අට්ඨිසතත්තයං ජානාති ‘‘අහං නවපෙසිසතප්පභෙදෙන මංසෙන අනුලිත්ත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. කෙවලං තු –

‘‘නවපෙසිසතා මංසා, අනුලිත්තා කළෙවරං;

නානාකිමිකුලාකිණ්ණං, මීළ්හට්ඨානංව පූතික’’න්ති.

පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා අට්ඨිසඞ්ඝාටෙන තත්ථ පතිට්ඨිතතලෙන වා උපරි තචෙන තිරියං අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං මංසං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ නවසතප්පභෙදා න්හාරූ වණ්ණතො සෙතාති වවත්ථපෙති, මධුවණ්ණාතිපි එකෙ. සණ්ඨානතො නානාසණ්ඨානාති. තථා හි තත්ථ මහන්තා මහන්තා න්හාරූ කන්දලමකුළසණ්ඨානා, තතො සුඛුමතරා සූකරවාගුරරජ්ජුසණ්ඨානා, තතො අණුකතරා පූතිලතාසණ්ඨානා, තතො අණුකතරා සීහළමහාවීණාතන්තිසණ්ඨානා, තතො අණුකතරා ථූලසුත්තකසණ්ඨානා, හත්ථපිට්ඨිපාදපිට්ඨීසු න්හාරූ සකුණපාදසණ්ඨානා, සීසෙ න්හාරූ ගාමදාරකානං සීසෙ ඨපිතවිරළතරදුකූලසණ්ඨානා, පිට්ඨියා න්හාරූ තෙමෙත්වා ආතපෙ පසාරිතමච්ඡජාලසණ්ඨානා, අවසෙසා ඉමස්මිං සරීරෙ තංතංඅඞ්ගපච්චඞ්ගානුගතා න්හාරූ සරීරෙ පටිමුක්කජාලකඤ්චුකසණ්ඨානාති. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතා. තෙසු ච දක්ඛිණකණ්ණචූළිකතො පට්ඨාය පඤ්ච කණ්ඩරනාමකා මහාන්හාරූ පුරතො ච පච්ඡතො ච විනන්ධමානා වාමපස්සං ගතා, වාමකණ්ණචූළිකතො පට්ඨාය පඤ්ච පුරතො ච පච්ඡතො ච විනන්ධමානා දක්ඛිණපස්සං ගතා, දක්ඛිණගලවාටකතො පට්ඨාය පඤ්ච පුරතො ච පච්ඡතො ච විනන්ධමානා වාමපස්සං ගතා, වාමගලවාටකතො පට්ඨාය පඤ්ච පුරතො ච පච්ඡතො ච විනන්ධමානා දක්ඛිණපස්සං ගතා, දක්ඛිණහත්ථං විනන්ධමානා පුරතො ච පච්ඡතො ච පඤ්ච පඤ්චාති දස කණ්ඩරනාමකා එව මහාන්හාරූ ආරුළ්හා. තථා වාමහත්ථං, දක්ඛිණපාදං, වාමපාදඤ්චාති එවමෙතෙ සට්ඨි මහාන්හාරූ සරීරධාරකා සරීරනියාමකාතිපි වවත්ථපෙති. ඔකාසතො සකලසරීරෙ අට්ඨිචම්මානං අට්ඨිමංසානඤ්ච අන්තරෙ අට්ඨීනි ආබන්ධමානා ඨිතාති.

තත්ථ යථා වල්ලිසන්තානබද්ධෙසු කුට්ටදාරූසු න වල්ලිසන්තානා ජානන්ති ‘‘අම්හෙහි කුට්ටදාරූනි ආබද්ධානී’’ති, නපි කුට්ටදාරූනි ජානන්ති ‘‘මයං වල්ලිසන්තානෙහි ආබද්ධානී’’ති; එවමෙව න න්හාරූ ජානන්ති ‘‘අම්හෙහි තීණි අට්ඨිසතානි ආබද්ධානී’’ති, නපි තීණි අට්ඨිසතානි ජානන්ති ‘‘මයං න්හාරූහි ආබද්ධානී’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. කෙවලං තු –

‘‘නවන්හාරුසතා හොන්ති, බ්යාමමත්තෙ කළෙවරෙ;

බන්ධන්ති අට්ඨිසඞ්ඝාටං, අගාරමිව වල්ලියො’’ති.

පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා තීහි අට්ඨිසතෙහි තත්ථ පතිට්ඨිතතලෙහි වා උපරි තචමංසෙහි තිරියං අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතෙසං සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං න්හාරූ වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ ද්වත්තිංසදන්තට්ඨිකානං විසුං ගහිතත්තා සෙසානි චතුසට්ඨි හත්ථට්ඨිකානි චතුසට්ඨි පාදට්ඨිකානි චතුසට්ඨි මුදුකට්ඨිකානි මංසනිස්සිතානි ද්වෙ පණ්හිකට්ඨීනි එකෙකස්මිං පාදෙ ද්වෙ ද්වෙ ගොප්ඵකට්ඨිකානි ද්වෙ ජඞ්ඝට්ඨිකානි එකං ජණ්ණුකට්ඨි එකං ඌරුට්ඨි ද්වෙ කටිට්ඨීනි අට්ඨාරස පිට්ඨිකණ්ටකට්ඨීනි චතුවීසති ඵාසුකට්ඨීනි චුද්දස උරට්ඨීනි එකං හදයට්ඨි ද්වෙ අක්ඛකට්ඨීනි ද්වෙ පිට්ඨිබාහට්ඨීනි ද්වෙ බාහට්ඨීනි ද්වෙ ද්වෙ අග්ගබාහට්ඨීනි සත්ත ගීවට්ඨීනි ද්වෙ හනුකට්ඨීනි එකං නාසිකට්ඨි ද්වෙ අක්ඛිට්ඨීනි ද්වෙ කණ්ණට්ඨීනි එකං නලාටට්ඨි එකං මුද්ධට්ඨි නව සීසකපාලට්ඨීනීති එවමාදිනා නයෙන වුත්තප්පභෙදානි අට්ඨීනි සබ්බානෙව වණ්ණතො සෙතානීති වවත්ථපෙති.

සණ්ඨානතො නානාසණ්ඨානානි. තථා හි තත්ථ අග්ගපාදඞ්ගුලියට්ඨීනි කතකබීජසණ්ඨානානි, තදනන්තරානි අඞ්ගුලීනං මජ්ඣපබ්බට්ඨීනි අපරිපුණ්ණපනසට්ඨිසණ්ඨානානි, මූලපබ්බට්ඨීනි පණවසණ්ඨානානි, මොරසකලිසණ්ඨානානීතිපි එකෙ. පිට්ඨිපාදට්ඨීනි කොට්ටිතකන්දලකන්දරාසිසණ්ඨානානි පණ්හිකට්ඨීනි එකට්ඨිතාලඵලබීජසණ්ඨානානි, ගොප්ඵකට්ඨීනි එකතොබද්ධකීළාගොළකසණ්ඨානානි, ජඞ්ඝට්ඨිකෙසු ඛුද්දකං ධනුදණ්ඩසණ්ඨානං, මහන්තං ඛුප්පිපාසාමිලාතධමනිපිට්ඨිසණ්ඨානං, ජඞ්ඝට්ඨිකස්ස ගොප්ඵකට්ඨිකෙසු පතිට්ඨිතට්ඨානං අපනීතතචඛජ්ජූරීකළීරසණ්ඨානං, ජඞ්ඝට්ඨිකස්ස ජණ්ණුකට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතට්ඨානං මුදිඞ්ගමත්ථකසණ්ඨානං ජණ්ණුකට්ඨි එකපස්සතො ඝට්ටිතඵෙණසණ්ඨානං, ඌරුට්ඨීනි දුත්තච්ඡිතවාසිඵරසුදණ්ඩසණ්ඨානානි, ඌරුට්ඨිකස්ස කටට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතට්ඨානං සුවණ්ණකාරානං අග්ගිජාලනකසලාකාබුන්දිසණ්ඨානං , තප්පතිට්ඨිතොකාසො අග්ගච්ඡින්නපුන්නාගඵලසණ්ඨානො, කටිට්ඨීනි ද්වෙපි එකාබද්ධානි හුත්වා කුම්භකාරෙහි කතචුල්ලිසණ්ඨානානි, තාපසභිසිකාසණ්ඨානානීතිපි එකෙ. ආනිසදට්ඨීනි හෙට්ඨාමුඛඨපිතසප්පඵණසණ්ඨානානි, සත්තට්ඨට්ඨානෙසු ඡිද්දාවඡිද්දානි අට්ඨාරස පිට්ඨිකණ්ටකට්ඨීනි අබ්භන්තරතො උපරූපරි ඨපිතසීසකපට්ටවෙඨකසණ්ඨානානි, බාහිරතො වට්ටනාවලිසණ්ඨානානි, තෙසං අන්තරන්තරා කකචදන්තසදිසානි ද්වෙ තීණි කණ්ටකානි හොන්ති, චතුවීසතියා ඵාසුකට්ඨීසු පරිපුණ්ණානි පරිපුණ්ණසීහළදාත්තසණ්ඨානානි , අපරිපුණ්ණානි අපරිපුණ්ණසීහළදාත්තසණ්ඨානානි, සබ්බානෙව ඔදාතකුක්කුටස්ස පසාරිතපක්ඛද්වයසණ්ඨානානීතිපි එකෙ. චුද්දස උරට්ඨීනි ජිණ්ණසන්දමානිකඵලකපන්තිසණ්ඨානානි, හදයට්ඨි දබ්බිඵණසණ්ඨානං, අක්ඛකට්ඨීනි ඛුද්දකලොහවාසිදණ්ඩසණ්ඨානානි, තෙසං හෙට්ඨා අට්ඨි අද්ධචන්දසණ්ඨානං, පිට්ඨිබාහට්ඨීනි ඵරසුඵණසණ්ඨානානි, උපඩ්ඪච්ඡින්නසීහළකුදාලසණ්ඨානානීතිපි එකෙ. බාහට්ඨීනි ආදාසදණ්ඩසණ්ඨානානි, මහාවාසිදණ්ඩසණ්ඨානානීතිපි එකෙ. අග්ගබාහට්ඨීනි යමකතාලකන්දසණ්ඨානානි, මණිබන්ධට්ඨීනි එකතො අල්ලියාපෙත්වා ඨපිතසීසකපට්ටවෙඨකසණ්ඨානානි, පිට්ඨිහත්ථට්ඨීනි කොට්ටිතකන්දලකන්දරාසිසණ්ඨානානි, හත්ථඞ්ගුලිමූලපබ්බට්ඨීනි පණවසණ්ඨානානි, මජ්ඣපබ්බට්ඨීනි අපරිපුණ්ණපනසට්ඨිසණ්ඨානානි, අග්ගපබ්බට්ඨීනි කතකබීජසණ්ඨානානි, සත්ත ගීවට්ඨීනි දණ්ඩෙ විජ්ඣිත්වා පටිපාටියා ඨපිතවංසකළීරඛණ්ඩසණ්ඨානානි, හෙට්ඨිමහනුකට්ඨි කම්මාරානං අයොකූටයොත්තකසණ්ඨානං, උපරිමහනුකට්ඨි අවලෙඛනසත්ථකසණ්ඨානං, අක්ඛිනාසකූපට්ඨීනි අපනීතමිඤ්ජතරුණතාලට්ඨිසණ්ඨානානි , නලාටට්ඨි අධොමුඛඨපිතභින්නසඞ්ඛකපාලසණ්ඨානං, කණ්ණචූළිකට්ඨීනි න්හාපිතඛුරකොසසණ්ඨානානි, නලාටකණ්ණචූළිකානං උපරි පට්ටබන්ධනොකාසෙ අට්ඨිබහලඝටපුණ්ණපටපිලොතිකඛණ්ඩසණ්ඨානං, මුද්ධනට්ඨි මුඛච්ඡින්නවඞ්කනාළිකෙරසණ්ඨානං, සීසට්ඨීනි සිබ්බෙත්වා ඨපිතජජ්ජරාලාබුකටාහසණ්ඨානානීති. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතානි.

ඔකාසතො අවිසෙසෙන සකලසරීරෙ ඨිතානි, විසෙසෙන තු සීසට්ඨීනි ගීවට්ඨිකෙසු පතිට්ඨිතානි, ගීවට්ඨීනි පිට්ඨිකණ්ටකට්ඨීසු පතිට්ඨිතානි, පිට්ඨිකණ්ටකට්ඨීනි කටිට්ඨීසු පතිට්ඨිතානි, කටිට්ඨීනි ඌරුට්ඨිකෙසු පතිට්ඨිතානි, උරුට්ඨීනි ජණ්ණුකට්ඨිකෙසු, ජණ්ණුකට්ඨීනි ජඞ්ඝට්ඨිකෙසු, ජඞ්ඝට්ඨීනි ගොප්ඵකට්ඨිකෙසු, ගොප්ඵකට්ඨීනි පිට්ඨිපාදට්ඨිකෙසු පතිට්ඨිතානි, පිට්ඨිපාදට්ඨිකානි ච ගොප්ඵකට්ඨීනි උක්ඛිපිත්වා ඨිතානි, ගොප්ඵකට්ඨීනි ජඞ්ඝට්ඨීනි…පෙ… ගීවට්ඨීනි සීසට්ඨීනි උක්ඛිපිත්වා ඨිතානීති එතෙනානුසාරෙන අවසෙසානිපි අට්ඨීනි වෙදිතබ්බානි.

තත්ථ යථා ඉට්ඨකගොපානසිචයාදීසු න උපරිමා ඉට්ඨකාදයො ජානන්ති ‘‘මයං හෙට්ඨිමෙසු පතිට්ඨිතා’’ති, නපි හෙට්ඨිමා ජානන්ති ‘‘මයං උපරිමානි උක්ඛිපිත්වා ඨිතා’’ති; එවමෙව න සීසට්ඨිකානි ජානන්ති ‘‘මයං ගීවට්ඨිකෙසු පතිට්ඨිතානී’’ති…පෙ… න ගොප්ඵකට්ඨිකානි ජානන්ති ‘‘මයං පිට්ඨිපාදට්ඨිකෙසු පතිට්ඨිතානී’’ති, නපි පිට්ඨිපාදට්ඨිකානි ජානන්ති ‘‘මයං ගොප්ඵකට්ඨීනි උක්ඛිපිත්වා ඨිතානී’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. කෙවලං තු ඉමානි සාධිකානි තීණි අට්ඨිසතානි නවහි න්හාරුසතෙහි නවහි ච මංසපෙසිසතෙහි ආබද්ධානුලිත්තානි, එකඝනචම්මපරියොනද්ධානි, සත්තරසහරණීසහස්සානුගතසිනෙහසිනෙහිතානි, නවනවුතිලොමකූපසහස්සපරිස්සවමානසෙදජල්ලිකානි අසීතිකිමිකුලානි, කායොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගතානි, යං සභාවතො උපපරික්ඛන්තො යොගාවචරො න කිඤ්චි ගය්හූපගං පස්සති, කෙවලං තු න්හාරුසම්බන්ධං නානාකුණපසඞ්කිණ්ණං අට්ඨිසඞ්ඝාටමෙව පස්සති. යං දිස්වා දසබලස්ස පුත්තභාවං උපෙති. යථාහ –

‘‘පටිපාටියට්ඨීනි ඨිතානි කොටියා,

අනෙකසන්ධියමිතො න කෙහිචි;

බද්ධො නහාරූහි ජරාය චොදිතො,

අචෙතනො කට්ඨකලිඞ්ගරූපමො.

‘‘කුණපං කුණපෙ ජාතං, අසුචිම්හි ච පූතිනි;

දුග්ගන්ධෙ චාපි දුග්ගන්ධං, භෙදනම්හි ච වයධම්මං.

‘‘අට්ඨිපුටෙ අට්ඨිපුටො, නිබ්බත්තො පූතිනි පූතිකායම්හි;

තම්හි ච විනෙථ ඡන්දං, හෙස්සථ පුත්තා දසබලස්සා’’ති ච.

පරිච්ඡෙදතො අන්තො අට්ඨිමිඤ්ජෙන උපරිතො මංසෙන අග්ගෙ මූලෙ ච අඤ්ඤමඤ්ඤෙන පරිච්ඡින්නානීති වවත්ථපෙති. අයමෙතෙසං සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං අට්ඨීනි වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ යථාවුත්තප්පභෙදානං අට්ඨීනං අබ්භන්තරගතං අට්ඨිමිඤ්ජං වණ්ණතො සෙතන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො අත්තනො ඔකාසසණ්ඨානන්ති. සෙය්යථිදං – මහන්තමහන්තානං අට්ඨීනං අබ්භන්තරගතං සෙදෙත්වා වට්ටෙත්වා මහන්තෙසු වංසනළකපබ්බෙසු පක්ඛිත්තමහාවෙත්තඞ්කුරසණ්ඨානං, ඛුද්දානුඛුද්දකානං අබ්භන්තරගතං සෙදෙත්වා වට්ටෙත්වා ඛුද්දානුඛුද්දකෙසු වංසනළකපබ්බෙසු පක්ඛිත්තතනුවෙත්තඞ්කුරසණ්ඨානන්ති. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතං. ඔකාසතො අට්ඨීනං අබ්භන්තරෙ පතිට්ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා වෙළුනළකාදීනං අන්තොගතානි දධිඵාණිතානි න ජානන්ති ‘‘මයං වෙළුනළකාදීනං අන්තොගතානී’’ති, නපි වෙළුනළකාදයො ජානන්ති ‘‘දධිඵාණිතානි අම්හාකං අන්තොගතානී’’ති; එවමෙව න අට්ඨිමිඤ්ජං ජානාති ‘‘අහං අට්ඨීනං අන්තොගත’’න්ති, නපි අට්ඨීනි ජානන්ති ‘‘අට්ඨිමිඤ්ජං අම්හාකං අන්තොගත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො අට්ඨීනං අබ්භන්තරතලෙහි අට්ඨිමිඤ්ජභාගෙන ච පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං අට්ඨිමිඤ්ජං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරස්ස අබ්භන්තරෙ ද්විගොළකප්පභෙදං වක්කං වණ්ණතො මන්දරත්තං පාළිභද්දකට්ඨිවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ගාමදාරකානං සුත්තාවුතකීළාගොළකසණ්ඨානං, එකවණ්ටසහකාරද්වයසණ්ඨානන්තිපි එකෙ. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො ගලවාටකා විනික්ඛන්තෙන එකමූලෙන ථොකං ගන්ත්වා ද්විධා භින්නෙන ථූලන්හාරුනා විනිබද්ධං හුත්වා හදයමංසං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා වණ්ටූපනිබද්ධං සහකාරද්වයං න ජානාති ‘‘අහං වණ්ටෙන උපනිබද්ධ’’න්ති, නපි වණ්ටං ජානාති ‘‘මයා සහකාරද්වයං උපනිබද්ධ’’න්ති; එවමෙව න වක්කං ජානාති ‘‘අහං ථූලන්හාරුනා උපනිබද්ධ’’න්ති, නපි ථූලන්හාරු ජානාති ‘‘මයා වක්කං උපනිබද්ධ’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො වක්කං වක්කභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං වක්කං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරස්ස අබ්භන්තරෙ හදයං වණ්ණතො රත්තං රත්තපදුමපත්තපිට්ඨිවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො බාහිරපත්තානි අපනෙත්වා අධොමුඛඨපිතපදුමමකුළසණ්ඨානං, තඤ්ච අග්ගච්ඡින්නපුන්නාගඵලමිව විවටෙකපස්සං බහි මට්ඨං අන්තො කොසාතකීඵලස්ස අබ්භන්තරසදිසං. පඤ්ඤාබහුලානං ථොකං විකසිතං, මන්දපඤ්ඤානං මකුළිතමෙව. යං රූපං නිස්සාය මනොධාතු ච මනොවිඤ්ඤාණධාතු ච පවත්තන්ති, තං අපනෙත්වා අවසෙසමංසපිණ්ඩසඞ්ඛාතහදයබ්භන්තරෙ අද්ධපසතමත්තං ලොහිතං සණ්ඨාති, තං රාගචරිතස්ස රත්තං, දොසචරිතස්ස කාළකං, මොහචරිතස්ස මංසධොවනොදකසදිසං, විතක්කචරිතස්ස කුලත්ථයූසවණ්ණං, සද්ධාචරිතස්ස කණිකාරපුප්ඵවණ්ණං, පඤ්ඤාචරිතස්ස අච්ඡං විප්පසන්නමනාවිලං, නිද්ධොතජාතිමණි විය ජුතිමන්තං ඛායති. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො සරීරබ්භන්තරෙ ද්වින්නං ථනානං මජ්ඣෙ පතිට්ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා ද්වින්නං වාතපානකවාටකානං මජ්ඣෙ ඨිතො අග්ගළත්ථම්භකො න ජානාති ‘‘අහං ද්වින්නං වාතපානකවාටකානං මජ්ඣෙ ඨිතො’’ති, නපි වාතපානකවාටකානි ජානන්ති ‘‘අම්හාකං මජ්ඣෙ අග්ගළත්ථම්භකො ඨිතො’’ති; එවමෙවං න හදයං ජානාති ‘‘අහං ද්වින්නං ථනානං මජ්ඣෙ ඨිත’’න්ති, නපි ථනානි ජානන්ති ‘‘හදයං අම්හාකං මජ්ඣෙ ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො හදයං හදයභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං හදයං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරස්ස අබ්භන්තරෙ යකනසඤ්ඤිතං යමකමංසපිණ්ඩං වණ්ණතො රත්තං රත්තකුමුදබාහිරපත්තපිට්ඨිවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො එකමූලං හුත්වා අග්ගෙ යමකං කොවිළාරපත්තසණ්ඨානං, තඤ්ච දන්ධානං එකංයෙව හොති මහන්තං, පඤ්ඤවන්තානං ද්වෙ වා තීණි වා ඛුද්දකානීති. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො ද්වින්නං ථනානං අබ්භන්තරෙ දක්ඛිණපස්සං නිස්සාය ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා පිඨරකපස්සෙ ලග්ගා මංසපෙසි න ජානාති ‘‘අහං පිඨරකපස්සෙ ලග්ගා’’ති, නපි පිඨරකපස්සං ජානාති ‘‘මයි මංසපෙසි ලග්ගා’’ති; එවමෙව න යකනං ජානාති ‘‘අහං ද්වින්නං ථනානං අබ්භන්තරෙ දක්ඛිණපස්සං නිස්සාය ඨිත’’න්ති, නපි ථනානං අබ්භන්තරෙ දක්ඛිණපස්සං ජානාති ‘‘මං නිස්සාය යකනං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො පන යකනං යකනභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති . අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං යකනං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ පටිච්ඡන්නාපටිච්ඡන්නභෙදතො දුවිධං කිලොමකං වණ්ණතො සෙතං දුකූලපිලොතිකවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො අත්තනො ඔකාසසණ්ඨානං. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතං. ඔකාසතො පටිච්ඡන්නකිලොමකං හදයඤ්ච වක්කඤ්ච පරිවාරෙත්වා, අප්පටිච්ඡන්නකිලොමකං සකලසරීරෙ චම්මස්ස හෙට්ඨතො මංසං පරියොනන්ධිත්වා ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා පිලොතිකාය පලිවෙඨිතෙ මංසෙ න පිලොතිකා ජානාති ‘‘මයා මංසං පලිවෙඨිත’’න්ති, නපි මංසං ජානාති ‘‘අහං පිලොතිකාය පලිවෙඨිත’’න්ති; එවමෙව න කිලොමකං ජානාති ‘‘මයා හදයවක්කානි සකලසරීරෙ ච චම්මස්ස හෙට්ඨතො මංසං පලිවෙඨිත’’න්ති. නපි හදයවක්කානි සකලසරීරෙ ච මංසං ජානාති ‘‘අහං කිලොමකෙන පලිවෙඨිත’’න්ති . ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො හෙට්ඨා මංසෙන උපරි චම්මෙන තිරියං කිලොමකභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං කිලොමකං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරස්ස අබ්භන්තරෙ පිහකං වණ්ණතො නීලං මීලාතනිග්ගුණ්ඩීපුප්ඵවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො යෙභුය්යෙන සත්තඞ්ගුලප්පමාණං අබන්ධනං කාළවච්ඡකජිව්හාසණ්ඨානං. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො හදයස්ස වාමපස්සෙ උදරපටලස්ස මත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතං, යම්හි පහරණපහාරෙන බහි නික්ඛන්තෙ සත්තානං ජීවිතක්ඛයො හොතීති.

තත්ථ යථා කොට්ඨකමත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතා න ගොමයපිණ්ඩි ජානාති ‘‘අහං කොට්ඨකමත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතා’’ති, නපි කොට්ඨකමත්ථකපස්සං ජානාති ‘‘ගොමයපිණ්ඩි මං නිස්සාය ඨිතා’’ති; එවමෙව න පිහකං ජානාති ‘‘අහං උදරපටලස්ස මත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිත’’න්ති, නපි උදරපටලස්ස මත්ථකපස්සං ජානාති ‘‘පිහකං මං නිස්සාය ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො පිහකං පිහකභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං පිහකං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරස්ස අබ්භන්තරෙ ද්වත්තිංසමංසඛණ්ඩප්පභෙදං පප්ඵාසං වණ්ණතො රත්තං නාතිපරිපක්කඋදුම්බරවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො විසමච්ඡින්නපූවසණ්ඨානං, ඡදනිට්ඨකඛණ්ඩපුඤ්ජසණ්ඨානන්තිපි එකෙ. තදෙතං අබ්භන්තරෙ අසිතපීතාදීනං අභාවෙ උග්ගතෙන කම්මජතෙජුස්මනා අබ්භාහතත්තා සඞ්ඛාදිතපලාලපිණ්ඩමිව නිරසං නිරොජං හොති. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො සරීරබ්භන්තරෙ ද්වින්නං ථනානං අබ්භන්තරෙ හදයඤ්ච යකනඤ්ච උපරි ඡාදෙත්වා ඔලම්බන්තං ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා ජිණ්ණකොට්ඨබ්භන්තරෙ ලම්බමානො සකුණකුලාවකො න ජානාති ‘‘අහං ජිණ්ණකොට්ඨබ්භන්තරෙ ලම්බමානො ඨිතො’’ති, නපි ජිණ්ණකොට්ඨබ්භන්තරං ජානාති ‘‘සකුණකුලාවකො මයි ලම්බමානො ඨිතො’’ති; එවමෙව න පප්ඵාසං ජානාති ‘‘අහං සරීරබ්භන්තරෙ ද්වින්නං ථනානං අන්තරෙ ලම්බමානං ඨිත’’න්ති, නපි සරීරබ්භන්තරෙ ද්වින්නං ථනානං අන්තරං ජානාති ‘‘මයි පප්ඵාසං ලම්බමානං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො පප්ඵාසං පප්ඵාසභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං පප්ඵාසං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං අන්තොසරීරෙ පුරිසස්ස ද්වත්තිංසහත්ථං, ඉත්ථියා අට්ඨවීසතිහත්ථං, එකවීසතියා ඨානෙසු ඔභග්ගං අන්තං වණ්ණතො සෙතං සක්ඛරසුධාවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො සීසං ඡින්දිත්වා ලොහිතදොණියං සංවෙල්ලෙත්වා ඨපිතධම්මනිසණ්ඨානං. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතං. ඔකාසතො උපරි ගලවාටකෙ හෙට්ඨා ච කරීසමග්ගෙ විනිබන්ධත්තා ගලවාටකකරීසමග්ගපරියන්තෙ සරීරබ්භන්තරෙ ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා ලොහිතදොණියං ඨපිතං ඡින්නසීසං ධම්මනිකළෙවරං න ජානාති ‘‘අහං ලොහිතදොණියං ඨිත’’න්ති, නපි ලොහිතදොණි ජානාති ‘‘මයි ඡින්නසීසං ධම්මනිකළෙවරං ඨිත’’න්ති; එවමෙව න අන්තං ජානාති ‘‘අහං සරීරබ්භන්තරෙ ඨිත’’න්ති, නපි සරීරබ්භන්තරං ජානාති ‘‘මයි අන්තං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො අන්තං අන්තභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං අන්තං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං අන්තොසරීරෙ අන්තන්තරෙ අන්තගුණං වණ්ණතො සෙතං දකසීතලිකමූලවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො දකසීතලිකමූලසණ්ඨානමෙවාති, ගොමුත්තසණ්ඨානන්තිපි එකෙ. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතං. ඔකාසතො කුදාලඵරසුකම්මාදීනි කරොන්තානං යන්තාකඩ්ඪනකාලෙ යන්තසුත්තකමිව යන්තඵලකානි අන්තභොගෙ එකතො අග්ගළන්තෙ ආබන්ධිත්වා පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකස්ස අන්තරා තං සිබ්බිත්වා ඨිතරජ්ජුකා විය එකවීසතියා අන්තභොගානං අන්තරා ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකං සිබ්බිත්වා ඨිතරජ්ජුකා න ජානාති ‘‘මයා පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකං සිබ්බිත’’න්ති, නපි පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකං ජානාති ‘‘රජ්ජුකා මං සිබ්බිත්වා ඨිතා’’ති, එවමෙව අන්තගුණං න ජානාති ‘‘අහං අන්තං එකවීසතිභොගබ්භන්තරෙ ආබන්ධිත්වා ඨිත’’න්ති, නපි අන්තං ජානාති ‘‘අන්තගුණං මං ආබන්ධිත්වා ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො අන්තගුණං අන්තගුණභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං අන්තගුණං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං අන්තොසරීරෙ උදරියං වණ්ණතො අජ්ඣොහටාහාරවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො පරිස්සාවනෙ සිථිලබද්ධතණ්ඩුලසණ්ඨානං. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො උදරෙ ඨිතන්ති . උදරං නාම උභතො නිප්පීළියමානස්ස අල්ලසාටකස්ස මජ්ඣෙ සඤ්ජාතඵොටකසදිසං අන්තපටලං, බහි මට්ඨං, අන්තො මංසකසම්බුපලිවෙඨිතං, කිලිට්ඨපාවාරපුප්ඵසදිසං, කුථිතපනසඵලස්ස අබ්භන්තරසදිසන්තිපි එකෙ. තත්ථ තක්කොලකා ගණ්ඩුප්පාදකාතාලහීරකාසූචිමුඛකාපටතන්තුසුත්තකාති එවමාදිද්වත්තිංසකුලප්පභෙදා කිමයො ආකුලබ්යාකුලා සණ්ඩසණ්ඩචාරිනො හුත්වා නිවසන්ති, යෙ පානභොජනාදිම්හි අවිජ්ජමානෙ උල්ලඞ්ඝිත්වා විරවන්තා හදයමංසං අභිතුදන්ති පානභොජනාදීනි අජ්ඣොහරණවෙලායඤ්ච උද්ධංමුඛා හුත්වා පඨමජ්ඣොහටෙ ද්වෙ තයො ආලොපෙ තුරිතතුරිතා විලුම්පන්ති. යං එතෙසං කිමීනං පසූතිඝරං වච්චකුටි ගිලානසාලා සුසානඤ්ච හොති, යත්ථ සෙය්යථාපි නාම චණ්ඩාලගාමද්වාරෙ චන්දනිකාය සරදසමයෙ ථූලඵුසිතකෙ දෙවෙ වස්සන්තෙ උදකෙන ආවූළ්හං මුත්තකරීසචම්මට්ඨින්හාරුඛණ්ඩඛෙළසිඞ්ඝාණිකාලොහිතප්පභුතිනානාකුණපජාතං නිපතිත්වා කද්දමොදකාලුළිතං සඤ්ජාතකිමිකුලාකුලං හුත්වා ද්වීහතීහච්චයෙන සූරියාතපසන්තාපවෙගකුථිතං උපරි ඵෙණපුප්ඵුළකෙ මුඤ්චන්තං අභිනීලවණ්ණං පරමදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡං උපගන්තුං වා දට්ඨුං වා අනරහරූපතං ආපජ්ජිත්වා තිට්ඨති, පගෙව ඝායිතුං වා සායිතුං වා; එවමෙව නානප්පකාරපානභොජනාදි දන්තමුසලසංචුණ්ණිතං ජිව්හාහත්ථසම්පරිවත්තිතං ඛෙළලාලාපලිබුද්ධං තඞ්ඛණවිගතවණ්ණගන්ධරසාදිසම්පදං කොලියඛලිසුවානවමථුසදිසං නිපතිත්වා පිත්තසෙම්හවාතපලිවෙඨිතං හුත්වා උදරග්ගිසන්තාපවෙගකුථිතං කිමිකුලාකුලං උපරූපරි ඵෙණපුප්ඵුළකානි මුඤ්චන්තං පරමකසම්බුදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡභාවමාපජ්ජිත්වා තිට්ඨති. යං සුත්වාපි පානභොජනාදීසු අමනුඤ්ඤතා සණ්ඨාති, පගෙව පඤ්ඤාචක්ඛුනා ඔලොකෙත්වා. යත්ථ ච පතිතං පානභොජනාදි පඤ්චධා විවෙකං ගච්ඡති, එකං භාගං පාණකා ඛාදන්ති, එකං භාගං උදරග්ගි ඣාපෙති, එකො භාගො මුත්තං හොති, එකො භාගො කරීසං හොති, එකො භාගො රසභාවං ආපජ්ජිත්වා සොණිතමංසාදීනි උපබ්රූහයතීති.

තත්ථ යථා පරමජෙගුච්ඡාය සුවානදොණියා ඨිතො සුවානවමථු න ජානාති ‘‘අහං සුවානදොණියා ඨිතො’’ති; නපි සුවානදොණි ජානාති ‘‘මයි සුවානවමථු ඨිතො’’ති. එවමෙව න උදරියං ජානාති ‘‘අහං ඉමස්මිං පරමදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡෙ උදරෙ ඨිත’’න්ති; නපි උදරං ජානාති ‘‘මයි උදරියං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති . පරිච්ඡෙදතො උදරියං උදරියභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං උදරියං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං අන්තොසරීරෙ කරීසං වණ්ණතො යෙභුය්යෙන අජ්ඣොහටාහාරවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානං, දිසතො හෙට්ඨිමාය දිසාය ජාතං, ඔකාසතො පක්කාසයෙ ඨිතන්ති. පක්කාසයො නාම හෙට්ඨා නාභිපිට්ඨිකණ්ටකමූලානං අන්තරෙ අන්තාවසානෙ උබ්බෙධෙන අට්ඨඞ්ගුලමත්තො වංසනළකබ්භන්තරසදිසො පදෙසො, යත්ථ සෙය්යථාපි නාම උපරිභූමිභාගෙ පතිතං වස්සොදකං ඔගළිත්වා හෙට්ඨාභූමිභාගං පූරෙත්වා තිට්ඨති, එවමෙව යංකිඤ්චි ආමාසයෙ පතිතං පානභොජනාදිකං උදරග්ගිනා ඵෙණුද්දෙහකං පක්කං පක්කං සණ්හකරණියා පිට්ඨමිව සණ්හභාවං ආපජ්ජිත්වා අන්තබිලෙන ඔගළිත්වා ඔමද්දිත්වා වංසනළකෙ පක්ඛිත්තපණ්ඩුමත්තිකා විය සන්නිචිතං හුත්වා තිට්ඨති.

තත්ථ යථා වංසනළකෙ ඔමද්දිත්වා පක්ඛිත්තපණ්ඩුමත්තිකා න ජානාති ‘‘අහං වංසනළකෙ ඨිතා’’ති, නපි වංසනළකො ජානාති ‘‘මයි පණ්ඩුමත්තිකා ඨිතා’’ති; එවමෙව න කරීසං ජානාති ‘‘අහං පක්කාසයෙ ඨිත’’න්ති, නපි පක්කාසයො ජානාති ‘‘මයි කරීසං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො කරීසං කරීසභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං කරීසං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ සීසකටාහබ්භන්තරෙ මත්ථලුඞ්ගං වණ්ණතො සෙතං අහිඡත්තකපිණ්ඩිවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. පක්කුථිතදුද්ධවණ්ණන්තිපි එකෙ. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානං. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො සීසකටාහස්ස අබ්භන්තරෙ චත්තාරො සිබ්බිනිමග්ගෙ නිස්සාය සමොධාය ඨපිතා චත්තාරො පිට්ඨපිණ්ඩිකා විය සමොහිතං චතුමත්ථලුඞ්ගපිණ්ඩප්පභෙදං හුත්වා ඨිතන්ති.

තත්ථ යථා පුරාණලාබුකටාහෙ පක්ඛිත්තපිට්ඨපිණ්ඩි පක්කුථිතදුද්ධං වා න ජානාති ‘‘අහං පුරාණලාබුකටාහෙ ඨිත’’න්ති, නපි පුරාණලාබුකටාහං ජානාති ‘‘මයි පිට්ඨපිණ්ඩි පක්කුථිතදුද්ධං වා ඨිත’’න්ති; එවමෙව න මත්ථලුඞ්ගං ජානාති ‘‘අහං සීසකටාහබ්භන්තරෙ ඨිත’’න්ති, නපි සීසකටාහබ්භන්තරං ජානාති ‘‘මයි මත්ථලුඞ්ගං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො මත්ථලුඞ්ගං මත්ථලුඞ්ගභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං මත්ථලුඞ්ගං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ බද්ධාබද්ධභෙදතො දුවිධම්පි පිත්තං වණ්ණතො බහලමධුකතෙලවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. අබද්ධපිත්තං මිලාතබකුලපුප්ඵවණ්ණන්තිපි එකෙ. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානං. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතං. ඔකාසතො අබද්ධපිත්තං කෙසලොමනඛදන්තානං මංසවිනිමුත්තට්ඨානං ථද්ධසුක්ඛචම්මඤ්ච වජ්ජෙත්වා උදකමිව තෙලබින්දු අවසෙසසරීරං බ්යාපෙත්වා ඨිතං, යම්හි කුපිතෙ අක්ඛීනි පීතකානි හොන්ති භමන්ති, ගත්තං කම්පති කණ්ඩූයති. බද්ධපිත්තං හදයපප්ඵාසානමන්තරෙ යකනමංසං නිස්සාය පතිට්ඨිතෙ මහාකොසාතකිකොසකසදිසෙ පිත්තකොසකෙ ඨිතං, යම්හි කුපිතෙ සත්තා උම්මත්තකා හොන්ති, විපල්ලත්ථචිත්තා හිරොත්තප්පං ඡඩ්ඩෙත්වා අකත්තබ්බං කරොන්ති, අභාසිතබ්බං භාසන්ති, අචින්තිතබ්බං චින්තෙන්ති.

තත්ථ යථා උදකං බ්යාපෙත්වා ඨිතං තෙලං න ජානාති ‘‘අහං උදකං බ්යාපෙත්වා ඨිත’’න්ති, නපි උදකං ජානාති ‘‘තෙලං මං බ්යාපෙත්වා ඨිත’’න්ති; එවමෙව න අබද්ධපිත්තං ජානාති ‘‘අහං සරීරං බ්යාපෙත්වා ඨිත’’න්ති, නපි සරීරං ජානාති ‘‘අබද්ධපිත්තං මං බ්යාපෙත්වා ඨිත’’න්ති. යථා ච කොසාතකිකොසකෙ ඨිතං වස්සොදකං න ජානාති ‘‘අහං කොසාතකිකොසකෙ ඨිත’’න්ති, නපි කොසාතකිකොසකො ජානාති ‘‘මයි වස්සොදකං ඨිත’’න්ති; එවමෙව න බද්ධපිත්තං ජානාති ‘‘අහං පිත්තකොසකෙ ඨිත’’න්ති, නපි පිත්තකොසකො ජානාති ‘‘මයි බද්ධපිත්තං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො පිත්තං පිත්තභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං පිත්තං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරබ්භන්තරෙ එකපත්තපූරප්පමාණං සෙම්හං වණ්ණතො සෙතං කච්ඡකපණ්ණරසවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානං. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො උදරපටලෙ ඨිතන්ති. යං පානභොජනාදිඅජ්ඣොහරණකාලෙ සෙය්යථාපි නාම උදකෙ සෙවාලපණකං කට්ඨෙ වා කථලෙ වා පතන්තෙ ඡිජ්ජිත්වා ද්විධා හුත්වා පුන අජ්ඣොත්ථරිත්වා තිට්ඨති, එවමෙව පානභොජනාදිම්හි නිපතන්තෙ ඡිජ්ජිත්වා ද්විධා හුත්වා පුන අජ්ඣොත්ථරිත්වා තිට්ඨති, යම්හි ච මන්දීභූතෙ පක්කමිව ගණ්ඩං පූතිකමිව කුක්කුටණ්ඩං උදරපටලං පරමජෙගුච්ඡකුණපගන්ධං හොති. තතො උග්ගතෙන ච ගන්ධෙන උග්ගාරොපි මුඛම්පි දුග්ගන්ධං පූතිකුණපසදිසං හොති, සො ච පුරිසො ‘‘අපෙහි දුග්ගන්ධං වායසී’’ති වත්තබ්බතං ආපජ්ජති, යඤ්ච අභිවඩ්ඪිතං බහලත්තමාපන්නං පටිකුජ්ජනඵලකමිව වච්චකුටියා උදරපටලබ්භන්තරෙ එව කුණපගන්ධං සන්නිරුම්භිත්වා තිට්ඨති.

තත්ථ යථා චන්දනිකාය උපරිඵෙණපටලං න ජානාති ‘‘අහං චන්දනිකාය ඨිත’’න්ති, නපි චන්දනිකා ජානාති ‘‘මයි ඵෙණපටලං ඨිත’’න්ති; එවමෙව න සෙම්හං ජානාති ‘‘අහං උදරපටලෙ ඨිත’’න්ති, නපි උදරපටලං ජානාති ‘‘මයි සෙම්හං ඨිතන්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො සෙම්හං සෙම්හභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං සෙම්හං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ පුබ්බො වණ්ණතො පණ්ඩුපලාසවණ්ණොති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානො. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතො. ඔකාසතො පුබ්බස්ස ඔකාසො නාම නිබද්ධො නත්ථි. යත්ථ පුබ්බො සන්නිචිතො තිට්ඨෙය්ය, යත්ර යත්ර ඛාණුකණ්ටකප්පහරණග්ගිජාලාදීහි අභිහතෙ සරීරප්පදෙසෙ ලොහිතං සණ්ඨහිත්වා පච්චති, ගණ්ඩපිළකාදයො වා උප්පජ්ජන්ති, තත්ර තත්ර තිට්ඨති.

තත්ථ යථා රුක්ඛස්ස තත්ථ තත්ථ ඵරසුධාරාදීහි පහතප්පදෙසෙ අවගළිත්වා ඨිතො නිය්යාසො න ජානාති ‘‘අහං රුක්ඛස්ස පහතප්පදෙසෙ ඨිතො’’ති, නපි රුක්ඛස්ස පහතප්පදෙසො ජානාති ‘‘මයි නිය්යාසො ඨිතො’’ති; එවමෙව න පුබ්බො ජානාති ‘‘අහං සරීරස්ස තත්ථ තත්ථ ඛාණුකණ්ටකාදීහි අභිහතප්පදෙසෙ ගණ්ඩපිළකාදීනං උට්ඨිතප්පදෙසෙ වා ඨිතො’’ති, නපි සරීරප්පදෙසො ජානාති ‘‘මයි පුබ්බො ඨිතො’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො පුබ්බො පුබ්බභාගෙන පරිච්ඡින්නොති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං පුබ්බං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ සන්නිචිතලොහිතං සංසරණලොහිතන්ති එවං දුවිධෙ ලොහිතෙ සන්නිචිතලොහිතං තාව වණ්ණතො බහලකුථිතලාඛාරසවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති, සංසරණලොහිතං අච්ඡලාඛාරසවණ්ණන්ති. සණ්ඨානතො සබ්බම්පි අත්තනො ඔකාසසණ්ඨානං. දිසතො සන්නිචිතලොහිතං උපරිමාය දිසාය ජාතං, සංසරණලොහිතං ද්වීසුපීති. ඔකාසතො සංසරණලොහිතං කෙසලොමනඛදන්තානං මංසවිනිමුත්තට්ඨානඤ්චෙව ථද්ධසුක්ඛචම්මඤ්ච වජ්ජෙත්වා ධමනිජාලානුසාරෙන සබ්බං උපාදින්නකසරීරං ඵරිත්වා ඨිතං. සන්නිචිතලොහිතං යකනස්ස හෙට්ඨාභාගං පූරෙත්වා එකපත්තපූරණමත්තං වක්කහදයපප්ඵාසානං උපරි ථොකං ථොකං බින්දුං පාතෙන්තං වක්කහදයයකනපප්ඵාසෙ තෙමෙන්තං ඨිතං, යම්හි වක්කහදයාදීනි අතෙමෙන්තෙ සත්තා පිපාසිතා හොන්ති.

තත්ථ යථා ජජ්ජරකපාලෙ ඨිතං උදකං හෙට්ඨා ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩාදීනි තෙමෙන්තං න ජානාති ‘‘අහං ජජ්ජරකපාලෙ ඨිතං හෙට්ඨා ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩාදීනි තෙමෙමී’’ති, නපි ජජ්ජරකපාලං හෙට්ඨා ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩාදීනි වා ජානන්ති ‘‘මයි උදකං ඨිතං, අම්හෙ වා තෙමෙන්තං ඨිත’’න්ති; එවමෙව න ලොහිතං ජානාති ‘‘අහං යකනස්ස හෙට්ඨාභාගෙ වක්කහදයාදීනි තෙමෙන්තං ඨිත’’න්ති, නපි යකනස්ස හෙට්ඨාභාගට්ඨානං වක්කහදයාදීනි වා ජානන්ති ‘‘මයි ලොහිතං ඨිතං, අම්හෙ වා තෙමෙන්තං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො ලොහිතං ලොහිතභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං ලොහිතං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ සෙදො වණ්ණතො පසන්නතිලතෙලවණ්ණොති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානො. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතො. ඔකාසතො සෙදස්ස ඔකාසො නාම නිබද්ධො නත්ථි, යත්ථ සෙදො ලොහිතං විය සදා තිට්ඨෙය්ය. යස්මා වා යදා අග්ගිසන්තාපසූරියසන්තාපඋතුවිකාරාදීහි සරීරං සන්තපති, අථ උදකතො අබ්බූළ්හමත්තවිසමච්ඡින්නභිසමුළාලකුමුදනාලකලාපඋදකමිව සබ්බකෙසලොමකූපවිවරෙහි පග්ඝරති. තස්මා තෙසං කෙසලොමකූපවිවරානං වසෙන තං සණ්ඨානතො වවත්ථපෙති. ‘‘සෙදපරිග්ගණ්හකෙන ච යොගාවචරෙන කෙසලොමකූපවිවරෙ පූරෙත්වා ඨිතවසෙනෙව සෙදො මනසිකාතබ්බො’’ති වුත්තං පුබ්බාචරියෙහි.

තත්ථ යථා භිසමුළාලකුමුදනාලකලාපවිවරෙහි පග්ඝරන්තං උදකං න ජානාති ‘‘අහං භිසමුළාලකුමුදනාලකලාපවිවරෙහි පග්ඝරාමී’’ති, නපි භිසමුළාලකුමුදනාලකලාපවිවරා ජානන්ති ‘‘අම්හෙහි උදකං පග්ඝරතී’’ති; එවමෙව න සෙදො ජානාති ‘‘අහං කෙසලොමකූපවිවරෙහි පග්ඝරාමී’’ති, නපි කෙසලොමකූපවිවරා ජානන්ති ‘‘අම්හෙහි සෙදො පග්ඝරතී’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො සෙදො සෙදභාගෙන පරිච්ඡින්නොති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං සෙදං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ චම්මමංසන්තරෙ මෙදො වණ්ණතො ඵාලිතහලිද්දිවණ්ණොති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානො. තථා හි සුඛිනො ථූලසරීරස්ස චම්මමංසන්තරෙ ඵරිත්වා ඨිතො හලිද්දිරත්තදුකූලපිලොතිකසණ්ඨානො, කිසසරීරස්ස ජඞ්ඝමංසඌරුමංසපිට්ඨිකණ්ටකනිස්සිතපිට්ඨිමංසඋදරපටලමංසානි නිස්සාය සංවෙල්ලිත්වා ඨපිතහලිද්දිරත්තදුකූලපිලොතිකඛණ්ඩසණ්ඨානො. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතො. ඔකාසතො ථූලසරීරස්ස සකලසරීරං ඵරිත්වා කිසස්ස ජඞ්ඝාමංසාදීනි නිස්සාය ඨිතො, යො සිනෙහසඞ්ඛාතොපි හුත්වා පරමජෙගුච්ඡත්තා න මත්ථකතෙලත්ථං න ගණ්ඩූසතෙලත්ථං න දීපජාලනත්ථං සඞ්ගය්හති.

තත්ථ යථා මංසපුඤ්ජං නිස්සාය ඨිතා හලිද්දිරත්තදුකූලපිලොතිකා න ජානාති ‘‘අහං මංසපුඤ්ජං නිස්සාය ඨිතා’’ති, නපි මංසපුඤ්ජො ජානාති ‘‘හලිද්දිරත්තදුකූලපිලොතිකා මං නිස්සාය ඨිතා’’ති; එවමෙව න මෙදො ජානාති ‘‘අහං සකලසරීරං ජඞ්ඝාදීසු වා මංසං නිස්සාය ඨිතො’’ති, නපි සකලසරීරං ජානාති ජඞ්ඝාදීසු වා මංසං ‘‘මෙදො මං නිස්සාය ඨිතො’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො මෙදො හෙට්ඨා මංසෙන, උපරි චම්මෙන, සමන්තතො මෙදභාගෙන පරිච්ඡින්නොති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං මෙදං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ අස්සු වණ්ණතො පසන්නතිලතෙලවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානං. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො අක්ඛිකූපකෙසු ඨිතන්ති. න චෙතං පිත්තකොසකෙ පිත්තමිව අක්ඛිකූපකෙසු සදා සන්නිචිතං හුත්වා තිට්ඨති, කින්තු යදා සොමනස්සජාතා සත්තා මහාහසිතං හසන්ති, දොමනස්සජාතා රොදන්ති පරිදෙවන්ති, තථාරූපං විසමාහාරං වා හරන්ති, යදා ච තෙසං අක්ඛීනි ධූමරජපංසුකාදීහි අභිහඤ්ඤන්ති, තදා එතෙහි සොමනස්සදොමනස්සවිසමාහාරාදීහි සමුට්ඨහිත්වා අස්සු අක්ඛිකූපකෙසු පූරෙත්වා තිට්ඨති පග්ඝරති ච. ‘‘අස්සුපරිග්ගණ්හකෙන ච යොගාවචරෙන අක්ඛිකූපකෙ පූරෙත්වා ඨිතවසෙනෙව තං මනසිකාතබ්බ’’න්ති පුබ්බාචරියා වණ්ණයන්ති.

තත්ථ යථා මත්ථකච්ඡින්නතරුණතාලට්ඨිකූපකෙසු ඨිතං උදකං න ජානාති ‘‘අහං මත්ථකච්ඡින්නතරුණතාලට්ඨිකූපකෙසු ඨිත’’න්ති, නපි මත්ථකච්ඡින්නතරුණතාලට්ඨිකූපකා ජානන්ති ‘‘අම්හෙසු උදකං ඨිත’’න්ති; එවමෙව න අස්සු ජානාති ‘‘අහං අක්ඛිකූපකෙසු ඨිත’’න්ති, නපි අක්ඛිකූපකා ජානන්ති ‘‘අම්හෙසු අස්සු ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො අස්සු අස්සුභාගෙන පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං අස්සුං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ විලීනසිනෙහසඞ්ඛාතා වසා වණ්ණතො ආචාමෙ ආසිත්තතෙලවණ්ණාති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානා. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතා. ඔකාසතො හත්ථතලහත්ථපිට්ඨිපාදතලපාදපිට්ඨිනාසාපුටනලාටඅංසකූටෙසු ඨිතාති. න චෙසා එතෙසු ඔකාසෙසු සදා විලීනා එව හුත්වා තිට්ඨති, කින්තු යදා අග්ගිසන්තාපසූරියසන්තාපඋතුවිසභාගධාතුවිසභාගෙහි තෙ පදෙසා උස්මාජාතා හොන්ති, තදා තත්ථ විලීනාව හුත්වා පසන්නසලිලාසු උදකසොණ්ඩිකාසු නීහාරො විය සරති.

තත්ථ යථා උදකසොණ්ඩියො අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතො නීහාරො න ජානාති ‘‘අහං උදකසොණ්ඩියො අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතො’’ති, නපි උදකසොණ්ඩියො ජානන්ති ‘‘නීහාරො අම්හෙ අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතො’’ති; එවමෙව න වසා ජානාති ‘‘අහං හත්ථතලාදීනි අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතා’’ති, නපි හත්ථතලාදීනි ජානන්ති ‘‘වසා අම්හෙ අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො වසා වසාභාගෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතිස්සා සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං වසං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ මුඛස්සබ්භන්තරෙ ඛෙළො වණ්ණතො සෙතො ඵෙණවණ්ණොති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානොති, සමුද්දඵෙණසණ්ඨානොතිපි එකෙ. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතො. ඔකාසතො උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ජිව්හාය ඨිතොති. න චෙසො එත්ථ සදා සන්නිචිතො හුත්වා තිට්ඨති, කින්තු යදා සත්තා තථාරූපං ආහාරං පස්සන්ති වා සරන්ති වා, උණ්හතිත්තකටුකලොණම්බිලානං වා කිඤ්චි මුඛෙ ඨපෙන්ති. යදා ච තෙසං හදයං ආගිලායති, කිස්මිඤ්චිදෙව වා ජිගුච්ඡා උප්පජ්ජති, තදා ඛෙළො උප්පජ්ජිත්වා උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ජිව්හාය සණ්ඨාති. අග්ගජිව්හාය චෙස ඛෙළො තනුකො හොති, මූලජිව්හාය බහලො, මුඛෙ පක්ඛිත්තඤ්ච පුථුකං වා තණ්ඩුලං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි ඛාදනීයං නදිපුලිනෙ ඛතකූපසලිලමිව පරික්ඛයමගච්ඡන්තොව සදා තෙමනසමත්ථො හොති.

තත්ථ යථා නදිපුලිනෙ ඛතකූපතලෙ සණ්ඨිතං උදකං න ජානාති ‘‘අහං කූපතලෙ සණ්ඨිත’’න්ති , නපි කූපතලං ජානාති ‘‘මයි උදකං ඨිත’’න්ති; එවමෙව න ඛෙළො ජානාති ‘‘අහං උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ජිව්හාතලෙ සණ්ඨිතො’’ති, නපි ජිව්හාතලං ජානාති ‘‘මයි උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ඛෙළො සණ්ඨිතො’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො ඛෙළො ඛෙළභාගෙන පරිච්ඡින්නොති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං ඛෙළං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං සරීරෙ සිඞ්ඝාණිකා වණ්ණතො සෙතා තරුණතාලමිඤ්ජවණ්ණාති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානා, සෙදෙත්වා සෙදෙත්වා නාසාපුටෙ නිරන්තරං පක්ඛිත්තවෙත්තඞ්කුරසණ්ඨානාතිපි එකෙ. දිසතො උපරිමාය දිසාය ජාතා. ඔකාසතො නාසාපුටෙ පූරෙත්වා ඨිතාති. න චෙසා එත්ථ සදා සන්නිචිතා හුත්වා තිට්ඨති, කින්තු සෙය්යථාපි නාම පුරිසො පදුමිනිපත්තෙ දධිං බන්ධිත්වා හෙට්ඨා පදුමිනිපත්තං කණ්ටකෙන විජ්ඣෙය්ය, අථ තෙන ඡිද්දෙන දධිපිණ්ඩං ගළිත්වා බහි පපතෙය්ය; එවමෙව යදා සත්තා රොදන්ති, විසභාගාහාරඋතුවසෙන වා සඤ්ජාතධාතුක්ඛොභා හොන්ති, තදා අන්තොසීසතො පූතිසෙම්හභාවං ආපන්නං මත්ථලුඞ්ගං ගළිත්වා තාලුමත්ථකවිවරෙන ඔතරිත්වා නාසාපුටෙ පූරෙත්වා තිට්ඨති.

තත්ථ යථා සිප්පිකාය පක්ඛිත්තං පූතිදධි න ජානාති ‘‘අහං සිප්පිකාය ඨිත’’න්ති, නපි සිප්පිකා ජානාති ‘‘මයි පූතිකං දධි ඨිත’’න්ති; එවමෙව න සිඞ්ඝාණිකා ජානාති ‘‘අහං නාසාපුටෙසු ඨිතා’’ති, නපි නාසාපුටා ජානන්ති ‘‘අම්හෙසු සිඞ්ඝාණිකා ඨිතා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො සිඞ්ඝාණිකා සිඞ්ඝාණිකභාගෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතිස්සා සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං සිඞ්ඝාණිකං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං අන්තොසරීරෙ ලසිකාති සරීරසන්ධීනං අබ්භන්තරෙ පිච්ඡිලකුණපං. සා වණ්ණතො කණිකාරනිය්යාසවණ්ණාති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො ඔකාසසණ්ඨානා. දිසතො ද්වීසු දිසාසු ජාතා. ඔකාසතො අට්ඨිසන්ධීනං අබ්භඤ්ජනකිච්චං සාධයමානා අසීතිසතසන්ධීනං අබ්භන්තරෙ ඨිතාති. යස්ස චෙසා මන්දා හොති, තස්ස උට්ඨහන්තස්ස නිසීදන්තස්ස අභික්කමන්තස්ස පටික්කමන්තස්ස සමිඤ්ජන්තස්ස පසාරෙන්තස්ස අට්ඨිකානි කටකටායන්ති, අච්ඡරිකාසද්දං කරොන්තො විය විචරති , එකයොජනද්වියොජනමත්තම්පි අද්ධානං ගතස්ස වායොධාතු කුප්පති, ගත්තානි දුක්ඛන්ති යස්ස පන චෙසා බහුකා හොති, තස්ස උට්ඨානනිසජ්ජාදීසු න අට්ඨීනි කටකටායන්ති, දීඝම්පි අද්ධානං ගතස්ස න වායොධාතු කුප්පති, න ගත්තානි දුක්ඛන්ති.

තත්ථ යථා අබ්භඤ්ජනතෙලං න ජානාති ‘‘අහං අක්ඛං අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිත’’න්ති, නපි අක්ඛො ජානාති ‘‘මං තෙලං අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිත’’න්ති; එවමෙව න ලසිකා ජානාති ‘‘අහං අසීතිසතසන්ධියො අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිතා’’ති, නපි අසීතිසතසන්ධියො ජානන්ති ‘‘ලසිකා අම්හෙ අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිතා’’ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො ලසිකා ලසිකභාගෙන පරිච්ඡින්නාති වවත්ථපෙති. අයමෙතිස්සා සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං ලසිකං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තතො පරං අන්තොසරීරෙ මුත්තං වණ්ණතො මාසඛාරොදකවණ්ණන්ති වවත්ථපෙති. සණ්ඨානතො උදකං පූරෙත්වා අධොමුඛඨපිතඋදකකුම්භඅන්තරගතඋදකසණ්ඨානං. දිසතො හෙට්ඨිමාය දිසාය ජාතං. ඔකාසතො වත්ථිස්සබ්භන්තරෙ ඨිතන්ති. වත්ථි නාම වත්ථිපුටො වුච්චති, යත්ථ සෙය්යථාපි නාම චන්දනිකාය පක්ඛිත්තෙ අමුඛෙ පෙළාඝටෙ චන්දනිකාරසො පවිසති, න චස්ස පවිසනමග්ගො පඤ්ඤායති; එවමෙව සරීරතො මුත්තං පවිසති, න චස්ස පවිසනමග්ගො පඤ්ඤායති නික්ඛමනමග්ගො එව තු පාකටො හොති, යම්හි ච මුත්තස්ස භරිතෙ ‘‘පස්සාවං කරොමා’’ති සත්තානං ආයූහනං හොති. තත්ථ යථා චන්දනිකාය පක්ඛිත්තෙ අමුඛෙ පෙළාඝටෙ ඨිතො චන්දනිකාරසො න ජානාති ‘‘අහං අමුඛෙ පෙළාඝටෙ ඨිතො’’ති, නපි පෙළාඝටො ජානාති ‘‘මයි චන්දනිකාරසො ඨිතො’’ති; එවමෙව මුත්තං න ජානාති ‘‘අහං වත්ථිම්හි ඨිත’’න්ති, නපි වත්ථි ජානාති ‘‘මයි මුත්තං ඨිත’’න්ති. ආභොගපච්චවෙක්ඛණවිරහිතා හි එතෙ ධම්මා…පෙ… න පුග්ගලොති. පරිච්ඡෙදතො වත්ථිඅබ්භන්තරෙන චෙව මුත්තභාගෙන ච පරිච්ඡින්නන්ති වවත්ථපෙති. අයමෙතස්ස සභාගපරිච්ඡෙදො, විසභාගපරිච්ඡෙදො පන කෙසසදිසො එවාති එවං මුත්තං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති. එවමයං ඉමං ද්වත්තිංසාකාරං වණ්ණාදිතො වවත්ථපෙති.

තස්සෙවං ඉමං ද්වත්තිංසාකාරං වණ්ණාදිවසෙන වවත්ථපෙන්තස්ස තං තං භාවනානුයොගං ආගම්ම කෙසාදයො පගුණා හොන්ති, කොට්ඨාසභාවෙන උපට්ඨහන්ති. තතො පභුති සෙය්යථාපි නාම චක්ඛුමතො පුරිසස්ස ද්වත්තිංසවණ්ණානං පුප්ඵානං එකසුත්තගන්ථිතං මාලං ඔලොකෙන්තස්ස සබ්බපුප්ඵානි අපුබ්බාපරියමිව පාකටානි හොන්ති; එවමෙව ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා’’ති ඉමං කායං සතියා ඔලොකෙන්තස්ස සබ්බෙ තෙ ධම්මා අපුබ්බාපරියමිව පාකටා හොන්ති. කෙසෙසු ආවජ්ජිතෙසු අසණ්ඨහමානාව සති යාව මුත්තං, තාව පවත්තති. තතො පභුති තස්ස ආහිණ්ඩන්තා මනුස්සතිරච්ඡානාදයො ච සත්තාකාරං විජහිත්වා කොට්ඨාසරාසිවසෙනෙව උපට්ඨහන්ති, තෙහි ච අජ්ඣොහරියමානං පානභොජනාදි කොට්ඨාසරාසිම්හි පක්ඛිප්පමානමිව උපට්ඨාතීති.

එත්ථාහ ‘‘අථානෙන තතො පරං කිං කාතබ්බ’’න්ති? වුච්චතෙ – තදෙව නිමිත්තං ආසෙවිතබ්බං භාවෙතබ්බං බහුලීකාතබ්බං සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙතබ්බං. කථං පනායං තං නිමිත්තං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙතීති? අයඤ්හි තං කෙසාදීනං කොට්ඨාසභාවෙන උපට්ඨානනිමිත්තං ආසෙවති, සතියා අල්ලියති භජති උපගච්ඡති, සතිගබ්භං ගණ්හාපෙති. තත්ථ ලද්ධං වා සතිං වඩ්ඪෙන්තො තං භාවෙතීති වුච්චති. බහුලීකරොතීති පුනප්පුනං සතිසම්පයුත්තං විතක්කවිචාරබ්භාහතං කරොති. සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙතීති යථා සුට්ඨු වවත්ථිතං හොති, න පුන අන්තරධානං ගච්ඡති, තථා තං සතියා වවත්ථපෙති, උපධාරෙති උපනිබන්ධති.

අථ වා යං පුබ්බෙ අනුපුබ්බතො, නාතිසීඝතො, නාතිසණිකතො, වික්ඛෙපප්පහානතො, පණ්ණත්තිසමතික්කමනතො, අනුපුබ්බමුඤ්චනතො, ලක්ඛණතො, තයො ච සුත්තන්තාති එවං දසවිධං මනසිකාරකොසල්ලං වුත්තං. තත්ථ අනුපුබ්බතො මනසිකරොන්තො ආසෙවති, නාතිසීඝතො නාතිසණිකතො ච මනසිකරොන්තො භාවෙති, වික්ඛෙපප්පහානතො මනසිකරොන්තො බහුලී කරොති, පණ්ණත්තිසමතික්කමනාදිතො මනසිකරොන්තො සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙතීති වෙදිතබ්බො.

එත්ථාහ ‘‘කථං පනායං අනුපුබ්බාදිවසෙන එතෙ ධම්මෙ මනසි කරොතී’’ති? වුච්චතෙ – අයඤ්හි කෙසෙ මනසි කරිත්වා තදනන්තරං ලොමෙ මනසි කරොති, න නඛෙ. තථා ලොමෙ මනසි කරිත්වා තදනන්තරං නඛෙ මනසි කරොති, න දන්තෙ. එස නයො සබ්බත්ථ. කස්මා? උප්පටිපාටියා හි මනසිකරොන්තො සෙය්යථාපි නාම අකුසලො පුරිසො ද්වත්තිංසපදං නිස්සෙණිං උප්පටිපාටියා ආරොහන්තො කිලන්තකායො තතො නිස්සෙණිතො පපතති, න ආරොහනං සම්පාදෙති; එවමෙව භාවනාසම්පත්තිවසෙන අධිගන්තබ්බස්ස අස්සාදස්ස අනධිගමනතො කිලන්තචිත්තො ද්වත්තිංසාකාරභාවනාතො පපතති, න භාවනං සම්පාදෙතීති.

අනුපුබ්බතො මනසිකරොන්තොපි ච කෙසා ලොමාති නාතිසීඝතොපි මනසි කරොති. අතිසීඝතො හි මනසිකරොන්තො සෙය්යථාපි නාම අද්ධානං ගච්ඡන්තො පුරිසො සමවිසමරුක්ඛථලනින්නද්වෙධාපථාදීනි මග්ගනිමිත්තානි උපලක්ඛෙතුං න සක්කොති, තතො න මග්ගකුසලො හොති, අද්ධානඤ්ච පරික්ඛයං නෙති; එවමෙව වණ්ණසණ්ඨානාදීනි ද්වත්තිංසාකාරනිමිත්තානි උපලක්ඛෙතුං න සක්කොති, තතො න ද්වත්තිංසාකාරෙ කුසලො හොති, කම්මට්ඨානඤ්ච පරික්ඛයං නෙති.

යථා ච නාතිසීඝතො, එවං නාතිසණිකතොපි මනසි කරොති. අතිසණිකතො හි මනසිකරොන්තො සෙය්යථාපි නාම පුරිසො අද්ධානමග්ගං පටිපන්නො අන්තරාමග්ගෙ රුක්ඛපබ්බතතළාකාදීසු විලම්බමානො ඉච්ඡිතප්පදෙසං අපාපුණන්තො අන්තරාමග්ගෙයෙව සීහබ්යග්ඝාදීහි අනයබ්යසනං පාපුණාති; එවමෙව ද්වත්තිංසාකාරභාවනාසම්පදං අපාපුණන්තො භාවනාවිච්ඡෙදෙන අන්තරායෙව කාමවිතක්කාදීහි අනයබ්යසනං පාපුණාති.

නාතිසණිකතො මනසිකරොන්තොපි ච වික්ඛෙපප්පහානතොපි මනසි කරොති. වික්ඛෙපප්පහානතො නාම යථා අඤ්ඤෙසු නවකම්මාදීසු චිත්තං න වික්ඛිපති, තථා මනසි කරොති. බහිද්ධා වික්ඛෙපමානචිත්තො හි කෙසාදීස්වෙව අසමාහිතචෙතොවිතක්කො භාවනාසම්පදං අපාපුණිත්වා අන්තරාව අනයබ්යසනං ආපජ්ජති තක්කසිලාගමනෙ බොධිසත්තස්ස සහායකා විය. අවික්ඛිපමානචිත්තො පන කෙසාදීස්වෙව සමාහිතචෙතොවිතක්කො භාවනාසම්පදං පාපුණාති බොධිසත්තො විය තක්කසිලරජ්ජසම්පදන්ති. තස්සෙවං වික්ඛෙපප්පහානතො මනසිකරොතො අධිකාරචරියාධිමුත්තීනං වසෙන තෙ ධම්මා අසුභතො වා වණ්ණතො වා සුඤ්ඤතො වා උපට්ඨහන්ති.

අථ පණ්ණත්තිසමතික්කමනතො තෙ ධම්මෙ මනසි කරොති. පණ්ණත්තිසමතික්කමනතොති කෙසා ලොමාති එවමාදිවොහාරං සමතික්කමිත්වා විස්සජ්ජෙත්වා යථූපට්ඨිතානං අසුභාදීනංයෙව වසෙන මනසි කරොති. කථං ? යථා අරඤ්ඤනිවාසූපගතා මනුස්සා අපරිචිතභූමිභාගත්තා උදකට්ඨානසඤ්ජානනත්ථං සාඛාභඞ්ගාදිනිමිත්තං කත්වා තදනුසාරෙන ගන්ත්වා උදකං පරිභුඤ්ජන්ති, යදා පන පරිචිතභූමිභාගා හොන්ති, අථ තං නිමිත්තං විස්සජ්ජෙත්වා අමනසිකත්වාව උදකට්ඨානං උපසඞ්කමිත්වා උදකං පරිභුඤ්ජන්ති, එවමෙවායං කෙසා ලොමාතිආදිනා තංතංවොහාරස්ස වසෙන පඨමං තෙ ධම්මෙ මනසාකාසි, තෙසු ධම්මෙසු අසුභාදීනං අඤ්ඤතරවසෙන උපට්ඨහන්තෙසු තං වොහාරං සමතික්කමිත්වා විස්සජ්ජෙත්වා අසුභාදිතොව මනසි කරොති.

එත්ථාහ ‘‘කථං පනස්ස එතෙ ධම්මා අසුභාදිතො උපට්ඨහන්ති, කථං වණ්ණතො, කථං සුඤ්ඤතො වා, කථඤ්චායමෙතෙ අසුභතො මනසි කරොති, කථං වණ්ණතො, කථං සුඤ්ඤතො වා’’ති? කෙසා තාවස්ස වණ්ණසණ්ඨානගන්ධාසයොකාසවසෙන පඤ්චධා අසුභතො උපට්ඨහන්ති, පඤ්චධා එව අයමෙතෙ අසුභතො මනසි කරොති. සෙය්යථිදං – කෙසා නාමෙතෙ වණ්ණතො අසුභා පරමප්පටිකූලජෙගුච්ඡා . තථා හි මනුස්සා දිවා පානභොජනෙ පතිතං කෙසවණ්ණං වාකං වා සුත්තං වා දිස්වා කෙසසඤ්ඤාය මනොරමම්පි පානභොජනං ඡඩ්ඩෙන්ති වා ජිගුච්ඡන්ති වා. සණ්ඨානතොපි අසුභා. තථා හි රත්තිං පානභොජනෙ පතිතං කෙසසණ්ඨානං වාකං වා සුත්තං වා ඵුසිත්වා කෙසසඤ්ඤාය මනොරමම්පි පානභොජනං ඡඩ්ඩෙන්ති වා ජිගුච්ඡන්ති වා. ගන්ධතොපි අසුභා. තථා හි තෙලමක්ඛනපුප්ඵධූමාදිසඞ්ඛාරෙහි විරහිතානං කෙසානං ගන්ධො පරමජෙගුච්ඡො හොති, අග්ගීසු පක්ඛිත්තස්ස කෙසස්ස ගන්ධං ඝායිත්වා සත්තා නාසිකං පිධෙන්ති, මුඛම්පි විකුජ්ජෙන්ති. ආසයතොපි අසුභා. තථා හි නානාවිධෙන මනුස්සාසුචිනිස්සන්දෙන සඞ්කාරට්ඨානෙ තණ්ඩුලෙය්යකාදීනි විය පිත්තසෙම්හපුබ්බලොහිතනිස්සන්දෙන තෙ ආචිතා වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ගමිතාති. ඔකාසතොපි අසුභා. තථා හි සඞ්කාරට්ඨානෙ විය තණ්ඩුලෙය්යකාදීනි පරමජෙගුච්ඡෙ ලොමාදිඑකතිංසකුණපරාසිමත්ථකෙ මනුස්සානං සීසපලිවෙඨකෙ අල්ලචම්මෙ ජාතාති. එස නයො ලොමාදීසු. එවං තාව අයමෙතෙ ධම්මෙ අසුභතො උපට්ඨහන්තෙ අසුභතො මනසි කරොති.

යදි පනස්ස වණ්ණතො උපට්ඨහන්ති, අථ කෙසා නීලකසිණවසෙන උපට්ඨහන්ති. තථා ලොමා දන්තා ඔදාතකසිණවසෙනාති. එස නයො සබ්බත්ථ . තංතංකසිණවසෙනෙව අයමෙතෙ මනසි කරොති, එවං වණ්ණතො උපට්ඨහන්තෙ වණ්ණතො මනසි කරොති. යදි පනස්ස සුඤ්ඤතො උපට්ඨහන්ති, අථ කෙසා ඝනවිනිබ්භොගවවත්ථානෙන ඔජට්ඨමකසමූහවසෙන උපට්ඨහන්ති. තථා ලොමාදයො, යථා උපට්ඨහන්ති. අයමෙතෙ තථෙව මනසි කරොති. එවං සුඤ්ඤතො උපට්ඨහන්තෙ සුඤ්ඤතො මනසි කරොති.

එවං මනසිකරොන්තො අයමෙතෙ ධම්මෙ අනුපුබ්බමුඤ්චනතො මනසි කරොති. අනුපුබ්බමුඤ්චනතොති අසුභාදීනං අඤ්ඤතරවසෙන උපට්ඨිතෙ කෙසෙ මුඤ්චිත්වා ලොමෙ මනසිකරොන්තො සෙය්යථාපි නාම ජලූකා නඞ්ගුට්ඨෙන ගහිතප්පදෙසෙ සාපෙක්ඛාව හුත්වා තුණ්ඩෙන අඤ්ඤං පදෙසං ගණ්හාති, ගහිතෙ ච තස්මිං ඉතරං මුඤ්චති, එවමෙව කෙසෙසු සාපෙක්ඛොව හුත්වා ලොමෙ මනසි කරොති, ලොමෙසු ච පතිට්ඨිතෙ මනසිකාරෙ කෙසෙ මුඤ්චති. එස නයො සබ්බත්ථ. එවං හිස්ස අනුපුබ්බමුඤ්චනතො මනසිකරොතො අසුභාදීසු අඤ්ඤතරවසෙන තෙ ධම්මා උපට්ඨහන්තා අනවසෙසතො උපට්ඨහන්ති, පාකටතරූපට්ඨානා ච හොන්ති.

අථ යස්ස තෙ ධම්මා අසුභතො උපට්ඨහන්ති, පාකටතරූපට්ඨානා ච හොන්ති, තස්ස සෙය්යථාපි නාම මක්කටො ද්වත්තිංසතාලකෙ තාලවනෙ බ්යාධෙන පරිපාතියමානො එකරුක්ඛෙපි අසණ්ඨහන්තො පරිධාවිත්වා යදා නිවත්තො හොති කිලන්තො, අථ එකමෙව ඝනතාලපණ්ණපරිවෙඨිතං තාලසුචිං නිස්සාය තිට්ඨති; එවමෙව චිත්තමක්කටො ද්වත්තිංසකොට්ඨාසකෙ ඉමස්මිං කායෙ තෙනෙව යොගිනා පරිපාතියමානො එකකොට්ඨාසකෙපි අසණ්ඨහන්තො පරිධාවිත්වා යදා අනෙකාරම්මණවිධාවනෙ අභිලාසාභාවෙන නිවත්තො හොති කිලන්තො. අථ ය්වාස්ස කෙසාදීසු ධම්මො පගුණතරො චරිතානුරූපතරො වා, යත්ථ වා පුබ්බෙ කතාධිකාරො හොති, තං නිස්සාය උපචාරවසෙන තිට්ඨති. අථ තමෙව නිමිත්තං පුනප්පුනං තක්කාහතං විතක්කාහතං කරිත්වා යථාක්කමං පඨමං ඣානං උප්පාදෙති, තත්ථ පතිට්ඨාය විපස්සනමාරභිත්වා අරියභූමිං පාපුණාති.

යස්ස පන තෙ ධම්මා වණ්ණතො උපට්ඨහන්ති, තස්සාපි සෙය්යථාපි නාම මක්කටො…පෙ… අථ ය්වාස්ස කෙසාදීසු ධම්මො පගුණතරො චරිතානුරූපතරො වා, යත්ථ වා පුබ්බෙ කතාධිකාරො හොති, තං නිස්සාය උපචාරවසෙන තිට්ඨති. අථ තමෙව නිමිත්තං පුනප්පුනං තක්කාහතං විතක්කාහතං කරිත්වා යථාක්කමං නීලකසිණවසෙන පීතකසිණවසෙන වා පඤ්චපි රූපාවචරජ්ඣානානි උප්පාදෙති, තෙසඤ්ච යත්ථ කත්ථචි පතිට්ඨාය විපස්සනං ආරභිත්වා අරියභූමිං පාපුණාති.

යස්ස පන තෙ ධම්මා සුඤ්ඤතො උපට්ඨහන්ති, සො ලක්ඛණතො මනසි කරොති, ලක්ඛණතො මනසිකරොන්තො තත්ථ චතුධාතුවවත්ථානවසෙන උපචාරජ්ඣානං පාපුණාති. අථ මනසිකරොන්තො තෙ ධම්මෙ අනිච්චදුක්ඛානත්තසුත්තත්තයවසෙන මනසි කරොති . අයමස්ස විපස්සනානයො. සො ඉමං විපස්සනං ආරභිත්වා යථාක්කමඤ්ච පටිපජ්ජිත්වා අරියභූමිං පාපුණාතීති.

එත්තාවතා ච යං වුත්තං – ‘‘කථං පනායං අනුපුබ්බාදිවසෙන එතෙ ධම්මෙ මනසි කරොතී’’ති, තං බ්යාකතං හොති. යඤ්චාපි වුත්තං – ‘‘භාවනාවසෙන පනස්ස එවං වණ්ණනා වෙදිතබ්බා’’ති, තස්සත්ථො පකාසිතො හොතීති.

පකිණ්ණකනයො

ඉදානි ඉමස්මිංයෙව ද්වත්තිංසාකාරෙ වණ්ණනාපරිචයපාටවත්ථං අයං පකිණ්ණකනයො වෙදිතබ්බො –

‘‘නිමිත්තතො ලක්ඛණතො, ධාතුතො සුඤ්ඤතොපි ච;

ඛන්ධාදිතො ච විඤ්ඤෙය්යො, ද්වත්තිංසාකාරනිච්ඡයො’’ති.

තත්ථ නිමිත්තතොති එවං වුත්තප්පකාරෙ ඉමස්මිං ද්වත්තිංසාකාරෙ සට්ඨිසතං නිමිත්තානි හොන්ති, යෙසං වසෙන යොගාවචරො ද්වත්තිංසාකාරං කොට්ඨාසතො පරිග්ගණ්හාති. සෙය්යථිදං – කෙසස්ස වණ්ණනිමිත්තං, සණ්ඨානනිමිත්තං, දිසානිමිත්තං, ඔකාසනිමිත්තං, පරිච්ඡෙදනිමිත්තන්ති පඤ්ච නිමිත්තානි හොන්ති. එවං ලොමාදීසු.

ලක්ඛණතොති ද්වත්තිංසාකාරෙ අට්ඨවීසතිසතං ලක්ඛණානි හොන්ති, යෙසං වසෙන යොගාවචරො ද්වත්තිංසාකාරං ලක්ඛණතො මනසි කරොති . සෙය්යථිදං – කෙසස්ස ථද්ධලක්ඛණං, ආබන්ධනලක්ඛණං, උණ්හත්තලක්ඛණං, සමුදීරණලක්ඛණන්ති චත්තාරි ලක්ඛණානි හොන්ති. එවං ලොමාදීසු.

ධාතුතොති ද්වත්තිංසාකාරෙ ‘‘ඡධාතුරො, භික්ඛවෙ, අයං පුරිසපුග්ගලො’’ති (ම. නි. 3.343-344) එත්ථ වුත්තාසු ධාතූසු අට්ඨවීසතිසතං ධාතුයො හොන්ති, යාසං වසෙන යොගාවචරො ද්වත්තිංසාකාරං ධාතුතො පරිග්ගණ්හාති. සෙය්යථිදං – යා කෙසෙ ථද්ධතා, සා පථවීධාතු; යා ආබන්ධනතා, සා ආපොධාතු; යා පරිපාචනතා, සා තෙජොධාතු; යා විත්ථම්භනතා, සා වායොධාතූති චතස්සො ධාතුයො හොන්ති. එවං ලොමාදීසු.

සුඤ්ඤතොති ද්වත්තිංසාකාරෙ අට්ඨවීසතිසතං සුඤ්ඤතා හොන්ති, යාසං වසෙන යොගාවචරො ද්වත්තිංසාකාරං සුඤ්ඤතො විපස්සති. සෙය්යථිදං – කෙසෙ තාව පථවීධාතු ආපොධාත්වාදීහි සුඤ්ඤා, තථා ආපොධාත්වාදයො පථවීධාත්වාදීහීති චතස්සො සුඤ්ඤතා හොන්ති. එවං ලොමාදීසු.

ඛන්ධාදිතොති ද්වත්තිංසාකාරෙ කෙසාදීසු ඛන්ධාදිවසෙන සඞ්ගය්හමානෙසු ‘‘කෙසා කති ඛන්ධා හොන්ති, කති ආයතනානි, කති ධාතුයො, කති සච්චානි, කති සතිපට්ඨානානී’’ති එවමාදිනා නයෙන විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. එවඤ්චස්ස විජානතො තිණකට්ඨසමූහො විය කායො ඛායති. යථාහ –

‘‘නත්ථි සත්තො නරො පොසො, පුග්ගලො නූපලබ්භති;

සුඤ්ඤභූතො අයං කායො, තිණකට්ඨසමූපමො’’ති.

අථස්ස යා සා –

‘‘සුඤ්ඤාගාරං පවිට්ඨස්ස, සන්තචිත්තස්ස තාදිනො;

අමානුසී රති හොති, සම්මා ධම්මං විපස්සතො’’ති. –

එවං අමානුසී රති වුත්තා, සා අදූරතරා හොති. තතො යං තං –

‘‘යතො යතො සම්මසති, ඛන්ධානං උදයබ්බයං;

ලභතී පීතිපාමොජ්ජං, අමතං තං විජානත’’න්ති. (ධ. ප. 373-374) –

එවං විපස්සනාමයං පීතිපාමොජ්ජාමතං වුත්තං. තං අනුභවන්තො න චිරෙනෙව අරියජනසෙවිතං අජරාමරං නිබ්බානාමතං සච්ඡිකරොතීති.

පරමත්ථජොතිකාය ඛුද්දකපාඨ-අට්ඨකථාය

ද්වත්තිංසාකාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.