📜

සාසනපට්ඨානවිභාවනා

89. ‘‘තත්ථ කතමං නයසමුට්ඨාන’’න්තිආදිනා ආචරියෙන සබ්බථා නයසමුට්ඨානං ඨපිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘සොළසහාරපඤ්චනයඅට්ඨාරසමූලපදෙසු අට්ඨාරස මූලපදා කථං විභත්තා, කුහිං අම්හෙහි දට්ඨබ්බා’’ති වත්තබ්බභාවතො ¶ ‘‘තත්ථ අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසහාරපඤ්චනයඅට්ඨාරසමූලපදෙසු අට්ඨාරස මූලපදා කෙන පදෙන ආචරියෙන විභත්තා, කුහිං අම්හෙහි විත්ථාරතො දට්ඨබ්බාති පුච්ඡති. අට්ඨාරස මූලපදා සාසනපට්ඨානෙ මයා විභත්තා, තුම්හෙහි ච විත්ථාරතො සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බාති විස්සජ්ජෙති. විභත්තායෙව හි අට්ඨාරස මූලපදා දට්ඨබ්බා භවන්ති. අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 89) පන –

‘‘එවං සබ්බථා නයසමුට්ඨානං විභජිත්වා ඉදානි සාසනපට්ඨානං විභජන්තො යස්මා සඞ්ගහවාරාදීසු මූලපදෙහෙව පට්ඨානං සඞ්ගහෙත්වා සරූපතො න දස්සිතං, තස්මා යථා මූලපදෙහි පට්ඨානං නිද්ධාරෙතබ්බං, එවං පට්ඨානතොපි මූලපදානි නිද්ධාරෙතබ්බානීති දස්සනත්ථං ‘අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා? සාසනපට්ඨානෙ’ති ආහා’’ති –

වුත්තං. සාසනපට්ඨානෙ අට්ඨාරස මූලපදා දට්ඨබ්බාති ආචරියෙන වුත්තා, ‘‘කතමං තං සාසනපට්ඨාන’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සාසනපට්ඨාන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු අට්ඨාරසමූලපදසාසනපට්ඨානෙසු කතමං තං සාසනපට්ඨානන්ති ඉදානි මයා නිද්ධාරියමානං භගවතා දෙසිතං ¶ සංකිලෙසභාගියාදිසුත්තං සාසනපට්ඨානං නාමාති විස්සජ්ජෙති. සාසනන්ති පරියත්තිසාසනං. පට්ඨානන්ති තස්ස පරියත්තිසාසනස්ස සංකිලෙසභාගියතාදීහි පකාරෙහි ඨානං පවත්තනං පට්ඨානං, තංදීපනසුත්තං පන ඉධ පට්ඨානං නාම. තෙන වුත්තං – ‘‘සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි. අථ වා සාසනන්ති අධිසීලඅධිචිත්තඅධිපඤ්ඤාසික්ඛත්තයං සාසනං නාම, තං සික්ඛත්තයං පතිට්ඨහති එතෙන සංකිලෙසාදිනාති පට්ඨානං, සික්ඛත්තයස්ස සාසනස්ස පට්ඨානන්ති සාසනපට්ඨානං. තදාධාරභූතං සුත්තම්පි ඨාන්යූපචාරතො සාසනපට්ඨානං නාම. තං සාසනපට්ඨානසුත්තං සරූපතො දස්සෙතුං –

‘‘සංකිලෙසභාගියං සුත්තං, වාසනාභාගියං සුත්තං, නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං, අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං, සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, වාසනාභාගියඤ්ච ¶ නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං, තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, දුච්චරිතසංකිලෙසභාගියං සුත්තං, තණ්හාවොදානභාගියං සුත්තං, දිට්ඨිවොදානභාගියං සුත්තං, දුච්චරිතවොදානභාගියං සුත්ත’’න්ති –

වුත්තං. ‘‘තෙසු සුත්තෙසු යෙ සංකිලෙසාදයො භගවතා වුත්තා, තෙසු සංකිලෙසාදීසු සංකිලෙසො කිත්තකො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ සංකිලෙසො තිවිධො තණ්හාසංකිලෙසො දිට්ඨිසංකිලෙසො දුච්චරිතසංකිලෙසො’’ති වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සුත්තන්තෙසු සංකිලෙසාදීසු ධම්මෙසු. ‘‘තිවිධෙ තස්මිං සංකිලෙසෙ තණ්හාසංකිලෙසො කතමෙන කුසලෙන විසුජ්ඣතී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ තණ්හාසංකිලෙසො සමථෙන විසුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. තත්ථාති තස්මිං තිවිධෙ තණ්හාසංකිලෙසාදිකෙ. ‘‘සො සමථො ඛන්ධෙසු කතමො ඛන්ධො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘සො සමථො සමාධික්ඛන්ධො’’ති වුත්තං. ‘‘දිට්ඨිසංකිලෙසො කෙන විසුජ්ඣතී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘දිට්ඨිසංකිලෙසො විපස්සනාය විසුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. ‘‘සා විපස්සනා කතමො ඛන්ධො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සා විපස්සනා පඤ්ඤාක්ඛන්ධො’’ති වුත්තං. ‘‘දුච්චරිතසංකිලෙසො කෙන විසුජ්ඣතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දුච්චරිතසංකිලෙසො සුචරිතෙන විසුජ්ඣතී’’ති වුත්තං. ‘‘තං සුචරිතං කතමො ඛන්ධො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තං සුචරිතං සීලක්ඛන්ධො’’ති වුත්තං. ‘‘තස්මිං සීලෙ ඨිතස්ස පුග්ගලස්ස කිං භවතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තස්ස සීලෙ පතිට්ඨිතස්සා’’තිආදි වුත්තං. සීලෙ සුචරිතසඞ්ඛාතෙ සීලක්ඛන්ධෙ පතිට්ඨිතස්ස තස්ස සීලවන්තස්ස පුග්ගලස්ස භවෙසු කාමභවරූපාරූපභවෙසු ආසත්ති භවපත්ථනා යදි උප්පජ්ජති, එවංසායන්ති එවං අස්ස අයන්ති පදච්ඡෙදො. එවං සති අස්ස සීලෙ ¶ පතිට්ඨිතස්ස අයං ආසත්ති භවපත්ථනා සමථවිපස්සනාභාවනාමයපුඤ්ඤකිරියවත්ථු ච භවති, ච-සද්දෙන දානමයසීලමයපුඤ්ඤකිරියවත්ථු ච භවතීති අත්ථො සඞ්ගහිතො. තත්රාති තෙසු කාමභවරූපාරූපභවෙසු උපපත්තියා සංවත්තතීති.

‘‘සංකිලෙසාදයො යෙහි සුත්තෙහි දස්සිතා, තානි සුත්තානි කිත්තකානී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඉමානි චත්තාරි සුත්තානී’’තිආදි වුත්තං. අසාධාරණානි සංකිලෙසභාගියසුත්තවාසනාභාගියසුත්තනිබ්බෙධභාගියසුත්තඅසෙක්ඛභාගියසුත්තානි චත්තාරි සුත්තානි භවන්ති, සාධාරණානි ¶ සංකිලෙසභාගියවාසනාභාගියසුත්ත, සංකිලෙසභාගියනිබ්බෙධභාගියසුත්ත, සංකිලෙසභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත, වාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියසුත්තානි කතානි මිස්සිතානි චත්තාරි භවන්ති. ඉති අට්ඨ සුත්තානි භවන්ති. තානියෙව වුත්තප්පකාරානි අට්ඨ සුත්තානි භවන්ති. සාධාරණානි වාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්තනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- සංකිලෙසභාගියවාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියසුත්තසංකිලෙස- භාගියවාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- සංකිලෙසභාගියනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- වාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- සංකිලෙසභාගියවාසනාභාගියනිබ්බෙධභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්ත- නෙවසංකිලෙසභාගියනවාසනා- භාගියනනිබ්බෙධභාගියනඅසෙක්ඛභාගියසුත්තානි කතානි මිස්සිතානි අට්ඨ සුත්තානි භවන්තීති සොළස සුත්තානි භවන්ති. තෙසු සොළසසුත්තෙසු චත්තාරි එකකානි සුත්තානි ච චත්තාරි දුකානි සුත්තානි ච ද්වෙ තිකානි ච පාළියං ආගතානි, ද්වෙ දුකානි සුත්තානි ච ද්වෙ තිකානි ච ද්වෙ චතුක්කානි සුත්තානි ච අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 89) ආගතානි.

‘‘යදි පට්ඨානනයෙන වුත්තප්පකාරානි සොළස සුත්තානියෙව විභත්තානි, එවං සති සුත්තගෙය්යාදිනවවිධං සකලං පරියත්තිසාසනං පට්ඨානනයෙන අවිභත්තං භවෙය්යා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඉමෙහි සොළසහි සුත්තෙහී’’තිආදි වුත්තං. පට්ඨානනයෙන විභත්තෙහි සොළසහි ඉමෙහි සුත්තෙහි නවවිධං සකලං පරියත්තිසුත්තං පට්ඨානනයෙන විභත්තංයෙව හුත්වා භින්නං භවති. සංකිලෙසභාගියාදිපභෙදාය ගාථාය ගාථා අනුමිනිතබ්බා, සංකිලෙසභාගියාදිපභෙදෙන වෙය්යාකරණෙන වෙය්යාකරණං අනුමිනිතබ්බං. සංකිලෙසභාගියාදිපභෙදෙන සුත්තෙන සුත්තං අනුමිනිතබ්බං භවතියෙවාති.

90. ‘‘තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.

‘‘කාමන්ධා ¶ ¶ ජාලසඤ්ඡන්නා, තණ්හාඡදනඡාදිතා;

පමත්තබන්ධනාබද්ධා, මච්ඡාව කුමිනාමුඛෙ;

ජරාමරණමන්වෙන්ති, වච්ඡො ඛීරපකොව මාතර’’න්ති. –

ඉදං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යෙ සත්තා කාමන්ධා කාමෙන අන්ධා ජාලසඤ්ඡන්නා තණ්හාඡදනෙන ඡාදිතා, පමත්තබන්ධනාය බද්ධා බන්ධිතබ්බා, තෙ සත්තෙ ජරාමරණං අන්වෙති, යථා තං කුමිනාමුඛෙ යෙ මච්ඡා ගහිතා, තෙ මච්ඡෙ ජරාමරණං අන්වෙති ඉව, එවං තෙ සත්තෙ ජරාමරණං අන්වෙති. ඛීරපකො වච්ඡො මාතරං අන්වෙති ඉව, එවං තෙ සත්තෙ ජරාමරණං අන්වෙතීති යොජනා කාතබ්බා. අථ වා ඛීරපකො වච්ඡො මාතරං අන්වෙති ඉව, කුමිනාමුඛෙ ගහිතා මච්ඡා ජරාමරණං අන්වෙන්ති ඉව ච, එවං යෙ සත්තා කාමන්ධා පමත්තබන්ධනාය බන්ධිතබ්බා, තෙ සත්තා ජරාමරණං අන්වෙන්තීති යොජනා.

‘‘ඉදං සුත්තංයෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා –

‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, අගතිගමනානි. කතමානි චත්තාරි? ඡන්දාගතිං ගච්ඡති, දොසාගතිං ගච්ඡති, මොහාගතිං ගච්ඡති, භයාගතිං ගච්ඡති, ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි අගතිගමනානි. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො, අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘ඡන්දා දොසා භයා මොහා, යො ධම්මං අතිවත්තති;

නිහීයති තස්ස යසො, කාළපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති. –

ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්තන්ති –

වුත්තං. ඡන්දා ඡන්දහෙතුනා දොසා දොසහෙතුනා භයා භයහෙතුනා මොහා මොහහෙතුනා යො රාජාදිකො යො විනයධරාදිකො වා ධම්මං සප්පුරිසධම්මං අතිවත්තති අතික්කමිත්වා වත්තති, තස්ස රාජාදිනො වා තස්ස විනයධරාදිනො වා යසො කිත්ති ච පරිවාරො ච භොගො ච නිහීයති. චන්දිමා කාළපක්ඛෙ පභාය නිහීයති ඉව, එවං නිහීයතීති යොජනා.

‘‘එත්තකංයෙවා’’ති ¶ ¶ වත්තබ්බත්තා ‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා…පෙ… චක්කංව වහතො පදන්ති ඉදං සංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්ති වුත්තං. අත්ථො පාකටො. අට්ඨකථායම්පි විභත්තො.

‘‘මිද්ධී යදා හොති මහග්ඝසො ච, නිද්දායිතා සම්පරිවත්තසායී;

මහාවරාහොව නිවාපපුට්ඨො, පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. නිවාපපුට්ඨො මහාවරාහො ගාමසූකරො නිද්දායිතා සුපනසීලො සම්පරිවත්තසායී හොති ඉව, එවං යො මන්දො සත්තො යදා මහග්ඝසො හොති, සො මන්දො සත්තො මිද්ධී ථිනමිද්ධාභිභූතො හුත්වා නිද්දායිතා මුදුඵස්සසයනෙ මුදුහත්ථෙහි පරාමසිතො සම්පරිවත්තසායී පුනප්පුනං ගබ්භං උපෙතීති යොජනා.

‘‘අයසාව මලං සමුට්ඨිතං, තතුට්ඨාය තමෙව ඛාදති;

එවං අතිධොනචාරිනං, සානි කම්මානි නයන්ති දුග්ගති’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. අයසා අයතො සමුට්ඨිතං ජාතමලං තතුට්ඨාය තතො අයතො උට්ඨහිත්වා තමෙව අයං ඛාදති ඉව, එවං අතිධොනචාරිනං අතික්කමිත්වා ධොනචාරිපුග්ගලං සානි සයං කතානි අකුසලකම්මානි දුග්ගතිං නයන්තීති යොජනා.

‘‘චොරො යථා සන්ධිමුඛෙ ගහීතො, සකම්මුනා හඤ්ඤති බජ්ඣතෙ ච;

එවං අයං පෙච්ච පජා පරත්ථ, සකම්මුනා හඤ්ඤති බජ්ඣතෙ චා’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සන්ධිමුඛෙ රාජපුරිසාදීහි ගහිතො චොරො සකම්මුනා අත්තනා කතෙන චොරකම්මෙන හඤ්ඤති ච බජ්ඣතෙ ච යථා, එවං අයං පාපකාරිනී පජා පරත්ථ පරලොකෙ පෙච්ච සකම්මුනා සයං කතෙන අකුසලකම්මුනා සත්ථාදීහි හඤ්ඤති ච අද්දුබන්ධනාදීහි බජ්ඣතෙ චාති යොජනා.

‘‘සුඛකාමානි ¶ භූතානි, යො දණ්ඩෙන විහිංසති;

අත්තනො සුඛමෙසානො, පෙච්ච සො න ලභතෙ සුඛ’’න්ති. –

ඉදං ¶ සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. අත්තනො සුඛං එසානො එසමානො යො සත්තො අඤ්ඤානි සුඛකාමානි භූතානි දණ්ඩෙන විහිංසති, සො හිංසකො සත්තො පරලොකෙ පෙච්ච සුඛං න ලභතීති යොජනා.

‘‘ගුන්නං චෙ තරමානානං, ජිම්හං ගච්ඡති පුඞ්ගවො;

සබ්බා තා ජිම්හං ගච්ඡන්ති, නෙත්තෙ ජිම්හං ගතෙ සති.

‘‘එවමෙව මනුස්සෙසු, යො හොති සෙට්ඨසම්මතො;

සො චෙ අධම්මං චරති, පගෙව ඉතරා පජා;

සබ්බං රට්ඨං දුක්ඛං සෙති, රාජා චෙ හොති අධම්මිකො’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. නදිං තරමානානං ගුන්නං පුඞ්ගවො ජිම්හං චෙ ගච්ඡති, එවං නෙත්තෙ ජිම්හං ගතෙ සති සබ්බා තා ගාවියො ජිම්හං ගච්ඡන්ති යථා, එවමෙව මනුස්සෙසු යො රාජා සෙට්ඨසම්මතො, සො රාජා අධම්මං චරති, එවං රඤ්ඤෙ අධම්මං චරන්තෙ සති ඉතරා පජා පගෙව පඨමමෙව අධම්මං චරති. රාජා අධම්මිකො චෙ හොති, එවං රඤ්ඤෙ අධම්මිකෙ සති සබ්බං රට්ඨං දුක්ඛං සෙතීති යොජනා.

‘‘සුකිච්ඡරූපා වතිමෙ මනුස්සා, කරොන්ති පාපං උපධීසු රත්තා;

ගච්ඡන්ති තෙ බහුජනසන්නිවාසං, නිරයං අවීචිං කටුකං භයානක’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යෙ මනුස්සා උපධීසු කාමගුණූපධීසු රත්තා රාගාභිභූතා හුත්වා පාපං අකුසලකම්මං කරොන්ති, ඉමෙ පාපකම්මකරා මනුස්සා සුකිච්ඡරූපා වත සුට්ඨු කිච්ඡාපන්නරූපා වත භවන්ති, තෙ පාපකම්මකරා මනුස්සා කටුකං භයානකං බහුජනසන්නිවාසං නිරයං අවීචිං ගච්ඡන්තීති යොජනා.

‘‘ඵලං වෙ කදලිං හන්ති, ඵලං වෙළුං ඵලං නළං;

සක්කාරො කාපුරිසං හන්ති, ගබ්භො අස්සතරිං යථා’’ති. –

ඉදං ¶ සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. ඵලං කදලියා ඵලං කදලිං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, ඵලං වෙළුං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, ඵලං නළං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, ගබ්භො අස්සතරිං ¶ මාතරං වෙ එකන්තෙන හන්ති යථා, එවං සක්කාරො කාපුරිසං වෙ එකන්තෙන හන්තීති යොජනා.

‘‘කොධමක්ඛගරු භික්ඛු, ලාභසක්කාරගාරවො;

සුඛෙත්තෙ පූතිබීජංව, සද්ධම්මෙ න විරූහතී’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සුඛෙත්තෙ සුන්දරෙ ඛෙත්තෙපි ඛිත්තං පූතිබීජං න රුහති ඉව, එවං යො භික්ඛු ලාභසක්කාරගාරවො කොධං කුජ්ඣනලක්ඛණං කොධං, මක්ඛං පරගුණසීලමක්ඛනලක්ඛණං මක්ඛඤ්ච ගරුං කත්වා චරති, සො චරන්තො භික්ඛු සද්ධම්මස්මිං න රුහතීති යොජනා.

91. ‘‘ඉධාහං, භික්ඛවෙ, එකච්චං පුග්ගලං පදුට්ඨචිත්තං එවං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාමි…පෙ… ඉති මෙ සුත’’න්ති ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. භික්ඛවෙ ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා අහං එකච්චං පුග්ගලං පදුට්ඨචිත්තං මම චෙතසා තස්ස චෙතො චිත්තං පරිච්ච පරිච්ඡින්දිත්වා බුද්ධචක්ඛුනා එවං පජානාමි. ‘‘කථං පජානාමී’’ති චෙ පුච්ඡෙය්ය, යඤ්ච පටිපදං පටිපන්නො, යඤ්ච මග්ගං සමාරුළ්හො අයං පුග්ගලො යථා යාය දුප්පටිපදාය යෙන දුම්මග්ගෙන ඉරියති පවත්තති, තාය දුප්පටිපදාය තෙන දුම්මග්ගෙන ඉමම්හි ඉමස්මිං සමයෙ දුප්පටිපජ්ජනකාලෙ අයං දුප්පටිපන්නං පටිපන්නො දුම්මග්ගසමාරුළ්හො පුග්ගලො චෙ කාලං කරෙය්ය, එවං සති ආභතං වත්ථු නික්ඛිත්තං යථා, එවං නිරයෙ නික්ඛිත්තො. තං කිස්ස හෙතු? භික්ඛවෙ අස්ස පුග්ගලස්ස චිත්තං පදුට්ඨං පදොසිතං හි යස්මා හොති, තස්මා නික්ඛිත්තො. එවං ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා චෙතොපදොසහෙතු ච පන එකච්චෙ සත්තා පුග්ගලා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං උපපජ්ජන්තීති පජානාමීති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථ තස්මිං සුත්තෙ එතං ‘‘පදුට්ඨචිත්තං ඤත්වාන…පෙ… නිරයං සො උපපජ්ජතී’’ති ගාථාවචනං ඉති එවං වුච්චති.

සත්ථා ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා පදුට්ඨචිත්තං එකච්චං පුග්ගලං ඤත්වාන භික්ඛූනං සන්තිකෙ එතමත්ථං බ්යාකාසි. ඉමම්හි ඉමස්මිං සමයෙ අයං පුග්ගලො චෙ කාලං කයිරාථ, එවං සති පදුට්ඨචිත්තසමඞ්ගී හි නිරයස්මිං උපපජ්ජෙය්ය, පුග්ගලස්ස චිත්තං පදූසිතං හි යස්මා හොති, තස්මා උපපජ්ජෙය්ය, චෙතොපදොසහෙතු ¶ සත්තා දුග්ගතිං ගච්ඡන්ති ආභතං වත්ථුං නික්ඛිපෙය්ය යථා, එවමෙවං ¶ තථාවිධො දුප්පඤ්ඤො සො පදොසචිත්තො පුග්ගලො කායස්ස භෙදා පරං මරණා නිරයං උපපජ්ජතීති අයම්පි අත්ථො භගවතා වුත්තො, ඉති මෙ මයා සුතන්ති යොජනා.

‘‘සචෙ භායථ දුක්ඛස්ස, සචෙ වො දුක්ඛමප්පියං;

මාකත්ථ පාපකං කම්මං, ආවි වා යදි වා රහො.

‘‘සචෙ ච පාපකං කම්මං, කරිස්සථ කරොථ වා;

න වො දුක්ඛා පමුත්යත්ථි, උපෙච්චපි පලායත’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සප්පුරිසා තුම්හෙ දුක්ඛස්ස ජාතිදුක්ඛජරාදුක්ඛබ්යාධිදුක්ඛමරණදුක්ඛඅපායදුක්ඛ- අතීතවට්ටමූලකදුක්ඛඅනාගතවට්ටමූලකදුක්ඛපච්චුප්පන්නාහාරමූලකදුක්ඛාති අට්ඨවිධස්ස දුක්ඛස්ස සචෙ භායථ, වො තුම්හෙහි දුක්ඛං තථා අට්ඨවිධං දුක්ඛං සචෙ අප්පියං, එවං සති ආවි වා යදි රහො වා පාපකං කම්මං මාකත්ථ මා අකත්ථ. සප්පුරිසා තුම්හෙ ආවි වා යදි රහො වා පාපකං කම්මං සචෙ කරිස්සථ වා සචෙ කරොථ වා, එවං සති උපෙච්චපි සඤ්චිච්චාපි පලායතං පලායන්තානං වො තුම්හාකං දුක්ඛා අට්ඨවිධා දුක්ඛතො පමුත්ති මුච්චනං නත්ථෙවාති යොජනා.

‘‘අධම්මෙන ධනං ලද්ධා, මුසාවාදෙන චූභයං;

මමෙති බාලා මඤ්ඤන්ති, තං කථං නු භවිස්සති.

‘‘අන්තරායා සු භවිස්සන්ති, සම්භතස්ස විනස්සති;

මතා සග්ගං න ගච්ඡන්ති, නනු එත්තාවතා හතා’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යෙ බාලා අධම්මෙන ච මුසාවාදෙන ච ධනං සවිඤ්ඤාණාවිඤ්ඤාණං සබ්බං ලභිතබ්බං ධනං ලද්ධා උභයං ධනං ‘‘මම ධන’’න්ති මඤ්ඤන්ති, තෙසං බාලානං තං උභයං ධනං කථං කෙන නු පකාරෙන භවිස්සති, අධම්මෙන සම්භතත්තා චිරට්ඨිතිකං න හොති. අන්තරායා රාජන්තරායාදයො අන්තරායා තෙසං බාලානං භවිස්සන්ති. යෙන අධම්මවොහාරාදිකෙන යං ධනං සම්භතං, අස්ස අධම්මවොහාරාදිකස්ස තං සම්භතං ධනං විනස්සති. මතා මරන්තා තෙ බාලා සග්ගං සුගතිං න ගච්ඡන්ති. සුගති හි සොභනෙහි භොගෙහි අග්ගොති ‘‘සග්ගො’’ති ¶ අධිප්පෙතා ¶ . එත්තාවතා එත්තකෙන දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකානං අත්තහිතානං හායනෙන තෙ බාලා හතා විනට්ඨා භවන්ති නනූති යොජනා.

‘‘කථං ඛණති අත්තානං, කථං මිත්තෙහි ජීරති;

කථං විවට්ටතෙ ධම්මා, කථං සග්ගං න ගච්ඡති’’.

‘‘ලොභා ඛණති අත්තානං, ලුද්ධො මිත්තෙහි ජීරති;

ලොභා විවට්ටතෙ ධම්මා, ලොභා සග්ගං න ගච්ඡතී’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යොජනත්ථො පාකටො.

‘‘චරන්ති බාලා දුම්මෙධා, අමිත්තෙනෙව අත්තනා;

කරොන්තා පාපකං කම්මං, යං හොති කටුකප්ඵලං.

‘‘න තං කම්මං කතං සාධු, යං කත්වා අනුතප්පති;

යස්ස අස්සුමුඛො රොදං, විපාකං පටිසෙවතී’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. දුම්මෙධා නිප්පඤ්ඤා බාලා අමිත්තෙන පාපකං කම්මං කතං ඉව, එවං අත්තනා කටුකප්ඵලං යං කම්මං කතං හොති, තං පාපකං කතං කම්මං කරොන්තා චරන්ති. යං කම්මං කත්වා කරොන්තො පච්ඡා අනුතප්පති, තං කතං කම්මං න සාධු. යස්ස කම්මස්ස විපාකං රොදං රුදන්තො අස්සුමුඛො පටිසෙවති, තං කතං කම්මං න සාධූති යොජනා.

‘‘දුක්කරං දුත්තිතික්ඛඤ්ච…පෙ… අවීතරාගො’’ති ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. සුත්තත්ථො අට්ඨකථායං විත්ථාරතො වුත්තො.

‘‘අප්පමෙය්යං පමිනන්තො, කොධ විද්වා විකප්පයෙ;

අප්පමෙය්යං පමායිනං, නිවුතං තං මඤ්ඤෙ අකිස්සව’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. ඉධ සාසනෙ අප්පමෙය්යං අප්පමෙය්යගුණං ඛීණාසවං පුග්ගලං ‘‘අයං ඛීණාසවො පුග්ගලො එත්තකසීලො එත්තකසමාධි එත්තකපඤ්ඤො’’ති පමිනන්තො කො පුථුජ්ජනො ¶ විකප්පයෙ. අප්පමෙය්යං ඛීණාසවපුග්ගලං පමායිනං පමායන්තං තං පුථුජ්ජනං අයං නිවුතං අවකුජ්ජපඤ්ඤං අකිස්සවං අපඤ්ඤන්ති මඤ්ඤෙ මඤ්ඤාමීති යොජනා.

‘‘පුරිසස්ස ¶ හි ජාතස්ස, කුඨාරී ජායතෙ මුඛෙ;

යාය ඡින්දති අත්තානං, බාලො දුබ්භාසිතං භණං.

‘‘න හි සත්ථං සුනිසිතං, විසං හලාහලං ඉව;

එවං විරද්ධං පාතෙති, වාචා දුබ්භාසිතා යථා’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. දුබ්භාසිතං අරියූපවාදසඞ්ඛාතං ඵරුසවාචං භණං භණන්තො බාලො දුට්ඨො පුරිසො යාය කුඨාරීසදිසියා දුබ්භාසිතවාචාය අත්තානං ඡින්දති, සා කුඨාරීසදිසී දුබ්භාසිතවාචා ජාතස්ස පුරිසස්ස මුඛෙ ජායතෙ ජායති, සා දුබ්භාසිතවාචා මුඛෙ ජායති ඉව, එවං සුනිසිතං සත්ථං මුඛෙ න ජායති, යථා හලාහලං විසං මුඛෙ න ජායති, දුබ්භාසිතා වාචා අපායෙසු විරද්ධං පුග්ගලං පාතෙති යථා, එවං සුනිසිතං සත්ථං අපායෙසු න පාතෙති, හලාහලං විසං අපායෙසු න පාතෙතීති යොජනා.

92.

‘‘යො නින්දියං පසංසති, තං වා නින්දති යො පසංසියො;

විචිනාති මුඛෙන සො කලිං, කලිනා තෙන සුඛං න වින්දති.

‘‘අප්පමත්තො අයං කලි, යො අක්ඛෙසු ධනපරාජයො;

සබ්බස්සාපි සහාපි අත්තනා, අයමෙව මහන්තතරො කලි;

යො සුගතෙසු මනං පදොසයෙ.

‘‘සතං සහස්සානං නිරබ්බුදානං, ඡත්තිංසතී පඤ්ච ච අබ්බුදානි;

යමරියගරහී නිරයං උපෙති, වාචං මනඤ්ච පණිධාය පාපක’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යො පුග්ගලො නින්දියං දුච්චරං දුස්සීලං පුග්ගලං පසංසති, සො පසංසකො පුග්ගලො මුඛෙන කලිං විචිනාති උපචිනාති, තෙන කලිනා සුඛං න වින්දති. යො සුචාරී සීලවා පුග්ගලො පසංසියො හොති, තං වා සුචාරිං වා සීලවන්තං පුග්ගලං ¶ යො පුග්ගලො ¶ නින්දති, සො නින්දන්තො පුග්ගලො මුඛෙන කලිං විචිනාති උපචිනාති, තෙන කලිනා සුඛං න වින්දති.

අත්තනා සහාපි සබ්බස්ස ධනස්ස වසෙනපි අක්ඛෙසු යො ධනපරාජයො භවති, අයං කලි අයං ධනපරාජයො අප්පමත්තො හොති. යො පුග්ගලො සුගතෙසු මනං පදොසයෙ, තස්ස පුග්ගලස්ස යො කලි භවති, අයමෙව කලි මහන්තතරො හොති.

කස්මා? වාචඤ්ච මනඤ්ච පණිධාය අරියගරහී පුග්ගලො යං කාලං පාපකං නිරයං උපෙති, සො කාලො ‘‘සතං සහස්සානං නිරබ්බුදානඤ්ච ඡත්තිංස නිරබ්බුදානි ච පඤ්ච අබ්බුදානි ච යස්මිං කාලෙ ගණීයන්තී’’ති තෙන කාලෙන සමො හොති, තස්මා මහන්තතරො හොතීති යොජනා.

‘‘යො ලොභගුණෙ අනුයුත්තො…පෙ…

ගච්ඡසි ඛො පපතං චිරරත්ත’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි සංකිලෙසභාගියං සුත්තං නාම. යො පුග්ගලො ලොභගුණෙ අනුයුත්තො අනු පුනප්පුනං යුත්තො හොති, සො පුග්ගලො අඤ්ඤෙ පුග්ගලෙ වචසා පරිභාසති, අස්සද්ධො කදරියො අවදඤ්ඤූ බුද්ධානං ඔවාදඤ්ඤූ න හොති, මච්ඡරී පෙසුණියං පෙසුණියස්මිං අනුයුත්තො හොති.

මුඛදුග්ග මුඛවිසම විභූත විගතභූත අනරිය භූනහු බුද්ධිවිනාසක පාපක දුක්කටකාරි පුරිසන්ත පුරිසලාමක කලි අලක්ඛි අවජාතපුත්ත ත්වං නෙරයිකො අසි. ඉධ ඉදානි බහුභාණී මා හොහි.

අහිතාය රජං අත්තනි මා ආකිරසි මා පක්ඛිපසි. කිබ්බිසකාරි ත්වං සන්තෙ ඛීණාසවෙ පුග්ගලෙ ගරහසි, බහූනි දුච්චරිතානි කම්මානි චරසි, චරිත්වා ත්වං චිරරත්තං රචනවිරහිතං පපතං නරකං නිරයං ගච්ඡසි ඛො එකංසෙනාති යොජනා.

නානාවිධං සංකිලෙසභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං වාසනාභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං වාසනාභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං වාසනාභාගියං සුත්තං නාමාති ¶ පුච්ඡති. ‘‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා…පෙ… ඡායාව අනපායිනී’’ති ඉදං වාසනාභාගෙ පුඤ්ඤභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.

93. ‘‘මහානාමො ¶ සක්කො භගවන්තං එතදවොච…පෙ… අපාපිකා කාලඞ්කිරියා’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගෙ පුඤ්ඤභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.

‘‘සුඛකාමානි භූතානි, යො දණ්ඩෙන න හිංසති;

අත්තනො සුඛමෙසානො, පෙච්ච සො ලභතෙ සුඛ’’න්ති. –

ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.

‘‘ගුන්නං චෙ තරමානානං…පෙ… රාජා චෙ හොති ධම්මිකො’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.

94. ‘‘භගවා සාවත්ථියං විහරති…පෙ… එවං පජානාතී’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනා…පෙ… සුත්තං නාම. අත්ථො පාකටො.

‘‘කස්මා භගවා ජනපදචාරිකං චරතී’’ති පුච්ඡෙය්ය, සත්තහි කාරණෙහි බුද්ධා භගවන්තො ජනපදචාරිකං චරන්ති. කතමෙහි සත්තහි? දෙසන්තරගතානං වෙනෙය්යානං විනයනත්ථං, තත්ර ඨිතානං උස්සුක්කසමුප්පාදනත්ථං, සාවකානං එකස්මිං ඨානෙ නිබද්ධවාසනිවාරණත්ථං, අත්තනො ච තත්ථ නිබද්ධවාසෙ අනාසඞ්ගදස්සනත්ථං, සම්බුද්ධවසිතට්ඨානතාය දෙසානං චෙතියභාවසම්පාදනත්ථං, බහූනං සත්තානං දස්සනූපසඞ්කමනාදීහි පුඤ්ඤොඝප්පසවනත්ථං, අවුට්ඨිආදිඋපද්දවූපසමනත්ථඤ්චාති ඉමෙහි සත්තහි කාරණෙහි බුද්ධා භගවන්තො ජනපදචාරිකං චරන්තීති ජනපදචරණකාරණං වෙදිතබ්බං.

‘‘එකපුප්ඵං චජිත්වාන, සහස්සං කප්පකොටියො;

දෙවෙ චෙව මනුස්සෙ ච, සෙසෙන පරිනිබ්බුතො’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. සහස්සං කප්පකොටියොති සහස්සං අත්තභාවතො කොටියො.

‘‘අස්සත්ථෙ ¶ හරිතොභාසෙ, සංවිරූළ්හම්හි පාදපෙ;

එකං බුද්ධගතං සඤ්ඤං, අලභිංහං පතිස්සතො.

‘‘අජ්ජ තිංසං තතො කප්පා, නාභිජානාමි දුග්ගතිං;

තිස්සො විජ්ජා සච්ඡිකතා, තස්සා සඤ්ඤාය වාසනා’’ති. –

ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. හරිතොභාසෙති හරිතඔභාසෙ. අලභිංහන්ති අහං අලභිං.

‘‘පිණ්ඩාය ¶ කොසලං පුරං…පෙ… විපාකො හොති අචින්තියො’’ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. අග්ගපුග්ගලො අනුකම්පකො තණ්හානිඝාතකො මුනි සම්බුද්ධො පුරෙභත්තං පිණ්ඩාය පිණ්ඩං පටිග්ගණ්හිතුං කොසලං පුරං පාවිසි.

යස්ස පුරිසස්ස හත්ථෙ සබ්බපුප්ඵෙහි අලඞ්කතො වටංසකො පුප්ඵවටංසකොව අත්ථි, සො අයං පුරිසො රාජමග්ගෙන කොසලපුරං පවිසන්තං භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතං දෙවමානුසපූජිතං සම්බුද්ධං අද්දස, දිස්වා හට්ඨො චිත්තං පසාදෙසි; පසාදෙත්වා සම්බුද්ධං උපසඞ්කමි.

උපසඞ්කමිත්වා සො අයං පසන්නො හුත්වා සුරභිං වණ්ණවන්තං මනොරමං තං වටංසකං සම්බුද්ධස්ස සෙහි පාණීභි උපනාමෙසි.

තතො බුද්ධස්ස ලපනන්තරා ලපනස්ස වදනස්ස අන්තරා අග්ගිසිඛා වණ්ණා සහස්සරංසි ඔක්කා පභා නික්ඛමි, අබ්භා විජ්ජු නික්ඛමති ඉව, එවං ආනනා සහස්සරංසි නික්ඛමිත්වා ආදිච්චබන්ධුනො සීසෙ තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කරිත්වාන පරිවට්ටෙත්වා මුද්ධනි අන්තරධායථ.

ආනන්දො අච්ඡරියං අබ්භුතං ලොමහංසනං ඉදං පාටිහාරියං දිස්වා චීවරං එකංසං කරිත්වා එතං අබ්රවි – ‘‘මහාමුනි, සිතකම්මස්ස හෙතු කො? තං හෙතුං බ්යාකරොහි, ධම්මාලොකො භවිස්සතී’’ති.

යස්ස භගවතො සබ්බධම්මෙසු ඤාණං සදා පවත්තති, කඞ්ඛාවිතරණො මුනි සො භගවා කඞ්ඛිං වෙමතිකං ¶ ආනන්දං ථෙරං එතං අබ්රවි. ආනන්ද, යො සොපුරිසො මයි චිත්තං පසාදයි, සො පුරිසො චතුරාසීතිකප්පානි දුග්ගතිං න ගමිස්සති, දෙවෙසු දෙවසොභග්ගං දිබ්බං රජ්ජං පසාසිත්වා මනුජෙසු රට්ඨෙ සකලරට්ඨෙ මනුජින්දො රාජා භවිස්සති. සො පුරිසො චරිමං පබ්බජිත්වා, ධම්මතං සච්ඡිකත්වා ච ධුතරාගො වටංසකො නාම පච්චෙකබුද්ධො භවිස්සති.

තථාගතෙ වා සම්මාසම්බුද්ධෙ වා පච්චෙකසම්බුද්ධෙ වා තස්ස තථාගතස්ස සාවකෙ වා චිත්තෙ පසන්නම්හි දක්ඛිණා අප්පකා නාම නත්ථි.

බුද්ධා එවං එත්තකාති අචින්තියා භවන්ති. බුද්ධධම්මා බුද්ධගුණා එවං එත්තකාති අචින්තියා භවන්ති, අචින්තියෙ පසන්නානං විපාකො පුඤ්ඤවිපාකො එවං එත්තකොති අචින්තියො හොතීති එතං අබ්රවීති යොජනා.

96. ‘‘ඉධාහං ¶ , භික්ඛවෙ, එකච්චං පුග්ගලං…පෙ… අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා ඉති මෙ සුත’’න්ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. භික්ඛවෙ, ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ අහං එකච්චං පුග්ගලං එවං මම චෙතසා එකච්චස්ස පුග්ගලස්ස චෙතො චිත්තං පරිච්ච බුද්ධචක්ඛුනා එවං පජානාමි, යථා යෙන පකාරෙන අයං පුග්ගලො යඤ්ච දානාදිපටිපදං පටිපන්නො, යඤ්ච දස්සනාදිමග්ගං සමාරුළ්හො හුත්වා තං පටිපදං, මග්ගඤ්ච ඉරියති පවත්තෙති, ඉමම්හි ඉමස්මිඤ්ච සමයෙ අයං පුග්ගලො චෙ කාලං කරෙය්ය, එවං සති ආභතං වත්ථුං නික්ඛිපති යථා, එවං තාය පටිපදාය තෙන මග්ගෙන සග්ගෙ අත්තනික්ඛිත්තො භවෙ. තං කිස්ස හෙතු? භික්ඛවෙ, අස්ස පුග්ගලස්ස චිත්තං හි යස්මා පසන්නං පසාදිතං, තස්මා නික්ඛිත්තො භවෙ. ඉධ සාසනෙ, ලොකෙ වා එකච්චෙ සත්තා පුග්ගලා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං චෙතොපසාදහෙතු ඛො පන උපපජ්ජන්තීති එවං අහං පජානාමීති භගවා එතමත්ථං අවොච. තත්ථ තස්මිං අත්ථෙ සඞ්ගහවසෙන පවත්තං එතං ‘‘පසන්නචිත්තං ඤත්වාන…පෙ… සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති ගාථාවචනං වුච්චති. අයම්පි අත්ථො භගවතා වුත්තො, ඉති මෙ මයා සුතන්ති යොජනා.

‘‘සුවණ්ණච්ඡදනං නාවං…පෙ… එතාදිසං කතපුඤ්ඤා ලභි’’න්ති ඉදං සුත්තම්පි වාසනාභාගියං සුත්තං නාම. නාරි දෙවධීතා සුවණ්ණච්ඡදනං සුවණ්ණාලඞ්කාරෙහි ඡාදිතං නාවං ආරුය්හ තිට්ඨසි, පොක්ඛරණිං දෙවපොක්ඛරණිං ඔගාහසි, පදුමං පාණිනා ඡින්දසි.

දෙවතෙ ¶ කෙන කම්මෙන තෙ තව තාදිසො වණ්ණො තාදිසො ආනුභාවො තාදිසී ජුති භවති, දෙවතෙ තෙ තව යෙ කෙචි භොගා මනසා ඉච්ඡිතා භවන්ති, තෙ භොගා ච කෙන කම්මෙන උප්පජ්ජන්ති. දෙවතෙ මෙ පුච්ඡිතා ත්වං සංස සංසාහි ඉදං සබ්බං කිස්ස කම්මස්ස ච ඵලන්ති සක්කො පුච්ඡති.

දෙවරාජෙන පුච්ඡිතා සා දෙවධීතා අත්තමනා හුත්වා පඤ්හං පුට්ඨා සක්කස්ස බ්යාකාසි. දෙවරාජා අද්ධානං දීඝමග්ගං පටිපන්නා අහං යසස්සිනො කස්සපස්ස භගවතො මනොරමං ථූපං අද්දස්සං, දිස්වා තත්ථ ථූපෙ චිත්තං පසාදෙසිං. පසන්නාහං සෙහි පාණීහි පදුමපුප්ඵෙහි පූජෙසිං. තස්සෙව කම්මස්ස ඉදං සබ්බං ඵලං විපාකො භවෙ. කතපුඤ්ඤාහං එතාදිසං ඵලං අලභින්ති සක්කස්ස බ්යාකාසි. ඉති මෙ සුතන්ති මහාමොග්ගල්ලානො වදතීති යොජනා.

‘‘යථානිද්ධාරිතසුත්තානියෙව ¶ වාසනාභාගියසුත්තානි පරිපුණ්ණානී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දානකථා සීලකථා සග්ගකථා පුඤ්ඤකථා පුඤ්ඤවිපාකකථාති ඉදං වාසනාභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ යාය දෙසනාය දානඤ්ච දානඵලඤ්ච දස්සිතං, සා දෙසනා දානකථා නාම. යාය දෙසනාය සීලඤ්ච සීලඵලඤ්ච දස්සිතං, සා දෙසනා සීලකථා නාම. යාය දෙසනාය සග්ගා ච සග්ගෙසු නිබ්බත්තාපකඤ්ච කම්මං දස්සිතං, සා සග්ගකථා නාම. යාය දෙසනාය දානසීලභාවනාදිවසෙන දසවිධං පුඤ්ඤකම්මං දස්සිතං, සා පුඤ්ඤකථා නාම. යාය දෙසනාය තාදිසස්ස පුඤ්ඤකම්මස්ස විවිධො අයං විපාකො ඉමස්ස පුඤ්ඤස්ස විපාකොති නියමෙත්වා දස්සිතො, සා පුඤ්ඤවිපාකකථා නාම.

දසබලධරානං සම්මාසම්බුද්ධානං උද්දිස්සකතෙසු සරීරධාතුං අබ්භන්තරෙ ඨපෙත්වා පංසූහි කතෙසු ථූපෙසු යෙ නරා පසන්නා, තෙ නරා තත්ථ ථූපෙ කාරං පුඤ්ඤං කත්වා සග්ගෙසු උප්පජ්ජිත්වා පමොදන්තීති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ… සුත්තං.

97. දෙවපුත්තසරීරවණ්ණා දෙවපුත්තසරීරසදිසවණ්ණා සුභගසණ්ඨිති සොභග්ගයුත්තසණ්ඨානා සබ්බෙ ජනා උදකෙන පංසුං තෙමෙත්වා ථූපං වඩ්ඪෙථ, සො අයං ථූපො කස්ස පුග්ගලස්ස ථූපොති පුච්ඡති.

සුගත්තෙ සුන්දරගත්තෙ දෙවතෙ තස්මිං ථූපෙ පසන්නා ඉමෙ දෙවමනුජා කාරං පුඤ්ඤං කරොන්තා හුත්වා ජරාමරණතො ¶ පමුච්චරෙ. සො අයං ථූපො මහෙසිනො දසබලධම්මධාරිනො සුගතස්ස ථූපොති වෙදිතබ්බොති ආහාති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ… සුත්තං.

යාහං යා අහං මහෙසිනො ථූපං චත්තාරි උප්පලානි ච මාලඤ්ච අභිරොපයිං, තෙන මයා කතං තං පුඤ්ඤං උළාරං වත ආසි අහොසි. තතො කප්පතො අජ්ජ කප්පා තිංසං ධරන්ති සත්ථුනො ථූපං පූජෙත්වා තත්තකානි දුග්ගතිං න ජානාමි, විනිපාතං න ගච්ඡාමීති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ… සුත්තං.

අහං බාත්තිංසලක්ඛණධරස්ස බාත්තිංසලක්ඛණධරෙන සම්පන්නස්ස විජිතවිජයස්ස ලොකනාථස්ස ථූපං අපූජෙසිං, පූජෙත්වා සතසහස්සං කප්පෙ ආයුකප්පෙ පමුදිතො ආසිං. මයා යං පුඤ්ඤං පසුතං, තෙන පුඤ්ඤෙන විනිපාතං අනාගන්තුන අනාගන්ත්වා දෙවසොභග්ගං සම්පත්තිං ච දෙවරජ්ජානි ච තානි අකාරිං ¶ . අථ වා දෙවසොභග්ගඤ්ච මයා කාරිතං, රජ්ජානි ච මයා කාරිතානි.

අදන්තදමකස්ස සාසනෙ යං චක්ඛු පඤ්ඤාචක්ඛු පණිහිතං, තථා චිත්තං යං විමුත්තචිත්තං පණිහිතං, තං සබ්බං පඤ්ඤාචක්ඛු විමුත්තචිත්තං මෙ මයා ලද්ධං, අහං විධුතලතාසඞ්ඛාතතණ්හා හුත්වා විමුත්තචිත්තා ඵලවිමුත්තචිත්තසම්පන්නා අම්හීති අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ… සුත්තං.

98. විමුත්තචිත්තෙ ඵලවිමුත්තචිත්තසම්පන්නෙ අඛිලෙ පඤ්චචෙතොඛීලරහිතෙ අනාසවෙ අරණවිහාරිම්හි අරණවිහාරසීලෙ අසඞ්ගමානසෙ අලග්ගමානසෙ පච්චෙකබුද්ධස්මිං සාමාකපත්ථොදනමත්තමෙව දක්ඛිණං අදාසිං.

තස්මිං පච්චෙකබුද්ධෙ උත්තමං ධම්මං පච්චෙකබොධිධම්මං ඔකප්පයිං ‘‘සො උත්තමො ධම්මො අත්ථී’’ති සද්දහිං. එවං අරියවිහාරෙන විහාරීහි පච්චෙකබුද්ධෙහි මෙ මම සඞ්ගමො කතො සියා භවෙ, කුදාසුපි ච අහං අපෙක්ඛවා මා භවෙය්යන්ති මානසං තස්මිඤ්ච ධම්මෙ පණිධෙසිං ‘‘ඉමිනා පච්චෙකබුද්ධෙන ලද්ධධම්මං අහම්පි සච්ඡිකරෙය්ය’’න්ති චිත්තං පණිදහිං.

තස්සෙව පච්චෙකබුද්ධෙ කතස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං දීඝායුකෙසු අමමෙසු ‘‘මම පරිග්ගහො’’ති පරිග්ගහාභාවෙන අපරිග්ගහෙසු විසෙසගාමීසු අහීනගාමීසු කුරූසු උත්තරකුරූසු පාණීසු සත්තෙසු සහස්සක්ඛත්තුං උපපජ්ජථ උපපජ්ජිං.

තස්සෙව ¶ කම්මස්ස විපාකතො විචිත්රමාලාභරණානුලෙපීසු යසස්සීසු පරිවාරවන්තෙසු තිදසො දෙවො අහං විසිට්ඨකායූපගතො හුත්වා සහස්සක්ඛත්තුං උපපජ්ජථ.

තස්සෙව කම්මස්ස විපාකතො අහං විමුත්තචිත්තො අඛීලො අනාසවො හුත්වා හිතාහිතාසීහි කුසලාකුසලවීතිවත්තෙහි අන්තිමදෙහධාරිභි ඉමෙහි පච්චෙකබුද්ධෙහි, බුද්ධසාවකෙහි වා මෙ මම සමාගමො ආසි.

‘‘සීලවතො යං ඉච්ඡිතං, තං සමිජ්ඣතෙ’’ති ඉමං වචනං තථාගතො ජිනො පච්චක්ඛං කත්වා අවච ඛො, යථා යථා යෙන යෙන පකාරෙන මෙ මනසා විචින්තිතං, තථා තථා තෙන තෙන පකාරෙන සමිද්ධං භවති. අයං භවො අන්තිමො භවොති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ… සුත්තං.

එකතිංසම්හි ¶ කප්පම්හි ජිනො අනෙජො අනන්තදස්සී ‘‘සිඛී’’ති ඉතිනාමකො උප්පජ්ජි. තස්සාපි භගවතො රාජා භාතා සිඛිද්ධෙ ච සිඛී ඉතිනාමකෙ බුද්ධෙ ච තස්ස භගවතො ධම්මෙ ච අභිප්පසන්නො ලොකවිනායකම්හි පරිනිබ්බුතෙ සති දෙවාතිදෙවස්ස නරුත්තමස්ස මහෙසිනො විපුලං මහන්තං සමන්තතො ගාවුතිකං ථූපං අකාසිං.

තස්මිං ථූපෙ බලිං පූජාබලිං අභිහාරී මනුස්සො ජාතිසුමනං පග්ගය්හ පහට්ඨො පූජෙසි. අස්ස මනුස්සස්ස එකං පුප්ඵං වාතෙන පහරිතං හුත්වා පතිතං. අහං තං පතිතං එකං පුප්ඵං ගහෙත්වා තස්සෙව පුප්ඵසාමිකස්ස අදාසිං.

සො මනුස්සො පුප්ඵසාමිකො අභිප්පසන්නචිත්තො හුත්වා මං ‘‘ත්වමෙව එතං එකං පුප්ඵං පූජා’’ති අදාසි. දදාසීති එත්ථ ද-කාරො ආගමො. අහං තං එකං පුප්ඵං ගහෙත්වා බුද්ධං බුද්ධගුණං පුනප්පුනං අනුස්සරන්තො යස්මිං කප්පෙ අභිරොපයිං, තතො කප්පතො අජ්ජ කප්පා තිංසං අහෙසුං. තෙසු කප්පෙසු දුග්ගතිං නාභිජානාමි, විනිපාතඤ්ච න ගච්ඡාමි, ඉදං ඵලං ථූපපූජාය ඵලන්ති අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං වා…පෙ… සුත්තං.

බ්රහ්මදත්තස්ස බ්රහ්මදත්තනාමකස්ස රාජිනො කපිලං නාම නගරං සුවිභත්තං භාගතො සුට්ඨු විභත්තං, මහාපථං මහාපථසම්පන්නං ආකිණ්ණං, නානාජාතිකෙහි මනුස්සෙහි පරිපුණ්ණං, ඉද්ධං ඵීතඤ්ච ආසි.

පඤ්චාලානං ¶ තත්ථ පුරුත්තමෙ අහං කුම්මාසං වික්කිණිං, සො අහං යසස්සිනං උපරිට්ඨං උපසමීපෙ ඨිතං අරිට්ඨං නාම සම්බුද්ධං පච්චෙකබුද්ධං අද්දසිං, දිස්වා හට්ඨො චිත්තං පසාදෙත්වා නරුත්තමං අරිට්ඨං මෙ ගෙහස්මිං යං ධුවභත්තං විජ්ජථ විජ්ජි, තෙන ධුවභත්තෙන නිමන්තෙසිං.

යතො ච යස්මිං කාලෙ ච කත්තිකො යස්සං පන්නරසීපුණ්ණො, සා පුණ්ණමාසී පන්නරසී උපට්ඨිතා, තතො ච තස්මිං කාලෙ ච අහං නවං දුස්සයුගං ගය්හ අරිට්ඨස්ස අරිට්ඨනාමකස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස උපනාමෙසිං.

නරුත්තමො අනුකම්පකො කාරුණිකො තණ්හානිඝාතකො මුනි පච්චෙකබුද්ධො පසන්නචිත්තං මං ඤත්වාන පටිග්ගණ්හි.

අහං ¶ කල්යාණං බුද්ධවණ්ණිතං කම්මං කරිත්වාන දෙවෙ ච මනුස්සෙ ච සන්ධාවිත්වා තතො චුතො බාරාණසියං නගරෙ අඩ්ඪෙ කුලස්මිං සෙට්ඨිස්ස එකපුත්තකො උප්පජ්ජිං, පාණෙහි ච පියතරො ආසිං.

තතො ච තස්මිං කාලෙ විඤ්ඤුතං පත්තො හුත්වා දෙවපුත්තෙන චොදිතො අහං පාසාදා ඔරුහිත්වාන සම්බුද්ධං භගවන්තං ගොතමං උපසඞ්කමිං.

සො සම්බුද්ධො භගවා ගොතමො අනුකම්පාය මෙ ධම්මං අදෙසෙසි. දුක්ඛං දුක්ඛසච්චඤ්ච දුක්ඛසමුප්පාදං සමුදයසච්චඤ්ච දුක්ඛස්ස අතික්කමං නිරොධසච්චඤ්ච අරියං අට්ඨඞ්ගිකං දුක්ඛූපසමගාමිනං මග්ගං මග්ගසච්චඤ්ච ඉති චත්තාරි සච්චානි දෙසිතානි, තදුප්පාදකං ධම්මං මුනි භගවා ගොතමො අදෙසයි.

අහං තස්ස භගවතො ගොතමස්ස වචනං සුත්වා සාසනෙ රතො හුත්වා විහරිං, අහං රත්තින්දිවං අතන්දිතො හුත්වා සමථං පටිවිජ්ඣිං.

අජ්ඣත්තඤ්ච යෙ ආසවා, බහිද්ධා ච යෙ ආසවා මග්ගෙන සමුච්ඡින්නා ආසුං, සබ්බෙ තෙ ආසවා මෙ මම විජ්ජිංසු, පුන න ච උප්පජ්ජරෙ.

දුක්ඛං ‘‘පරියන්තකතං යස්ස දුක්ඛස්සා’’ති පරියන්තකතං ආසි, අයං සමුස්සයො ජාතිමරණසංසාරො ¶ චරිමො අන්තිමො ආසි, ඉදානි ඉමස්ස අත්තභාවස්ස අනන්තරං පුනබ්භවො මම නත්ථීති අවොචාති යොජනා. යං නානාවිධං වාසනාභාගියං සුත්තං උදාහරණවසෙන නිද්ධාරිතං, ඉදං නානාවිධං සුත්තං වාසනාභාගෙ පුඤ්ඤකොට්ඨාසෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො වාසනාභාගියං සුත්තං නාම.

නානාවිධං වාසනාභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං නිබ්බෙධභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං නිබ්බෙධභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.

උද්ධං බ්රහ්මලොකෙ අධො කාමාවචරෙ භවෙ සබ්බධි සබ්බෙසු භවෙසු විප්පමුත්තො අරහා ‘‘අයං නාම ධම්මො අහං අස්මී’’ති අනානුපස්සී, එවං විමුත්තො අරහා අතිණ්ණපුබ්බං ඔඝං අපුනබ්භවාය උදතාරි උත්තිණ්ණොති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගෙ සෙක්ඛධම්මෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති ¶ වත්තබ්බත්තා ‘‘සීලවතො’’තිආදි වුත්තං. ආනන්ද, සීලවතො පුග්ගලස්ස ‘‘කින්ති මෙ මම අවිප්පටිසාරො ජායෙය්ය පවත්තෙය්යා’’ති චෙතනා න කරණීයා න කාතබ්බා. ආනන්ද, සීලවතො අවිප්පටිසාරො යං ජායෙය්ය පවත්තෙය්ය, එසා අවිප්පටිසාරස්ස ජායනා පවත්තනා ධම්මතා භවති. ආනන්ද, අවිප්පටිසාරිනා පුග්ගලෙන ‘‘කින්ති මෙ මම පාමොජ්ජං ජායෙය්ය පවත්තෙය්යා’’ති චෙතනා න කරණීයා, ආනන්ද, අවිප්පටිසාරිනො පුග්ගලස්ස පාමොජ්ජං යං ජායෙය්ය පවත්තෙය්ය, එසා පාමොජ්ජස්ස ජායනා පවත්තනා ධම්මතා. සෙසෙසුපි ඉමස්ස යොජනානයානුසාරෙන යොජනානයො ගහෙතබ්බො. ඉදං සුත්තම්පි නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

ආතාපිනො කිලෙසානං ආතාපෙන සම්මප්පධානෙන සමන්නාගතස්ස ඣායතො ඣායන්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස බාහිතපාපස්ස ඛීණාසවස්ස ධම්මා අනුලොමපච්චයාකාරපටිවෙධසාධකා බොධිපක්ඛියධම්මා යදා යස්මිං කාලෙ හවෙ එකන්තෙන පාතුභවන්ති උප්පජ්ජන්ති. අථ වා ධම්මා චතුඅරියසච්චධම්මා පාතුභවන්ති පකාසයන්ති අභිසමයවසෙන පාකටා හොන්ති. අථ වා පාතුභවනකාලෙ අස්ස ආතාපිනො ඣායතො බ්රාහ්මණස්ස ඛීණාසවස්ස සබ්බා කඞ්ඛා වපයන්ති අපගච්ඡන්ති නිරුජ්ඣන්ති. කස්මා? සහෙතුධම්මං අවිජ්ජාදිකෙන හෙතුනා සහ පවත්තං සඞ්ඛාරාදිකං සුඛෙන අසම්මිස්සං දුක්ඛක්ඛන්ධධම්මං යතො යස්මා පජානාති අඤ්ඤාසි පටිවිජ්ඣති ¶ , තතො තස්මා වපයන්ති අපගච්ඡන්ති නිරුජ්ඣන්තීති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

දුතියගාථායං පන පච්චයානං ඛයං ඛයසඞ්ඛාතං නිබ්බානං යතො යස්මා අවෙදි අඤ්ඤාසි පටිවිජ්ඣි, තතො තස්මා සබ්බාපි කඞ්ඛා වපයන්තීති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.

තිස්ස, ත්වං කිං නු කුජ්ඣසි? මා කුජ්ඣි, තිස්ස, තෙ තව අක්කොධො අකුජ්ඣනං වරං උත්තමං, හි සච්චං, තිස්ස, තයා කොධමානමක්ඛවිනයත්ථං බ්රහ්මචරියං වුස්සති නූති භගවා අවොචාති යොජනා.

ආරඤ්ඤං ආරඤ්ඤකං පංසුකූලිකං අඤ්ඤාතුඤ්ඡෙන අඤ්ඤාතඅනභිලක්ඛිතඝරපටිපාටියා ඨත්වා උඤ්ඡෙන පිණ්ඩපාතචරණවීරියෙන ලද්ධෙන මිස්සකභොජනෙන යාපෙන්තං නන්දං කදා කාලෙ අහං පස්සෙය්යන්ති අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.

ගොතම ¶ , කිංසු කතමං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධපරිළාහෙන අපරිදය්හමානො හුත්වා සුඛං සෙති සයති, කිංසු කතමං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධවිනාසෙන විනට්ඨදොමනස්සො හුත්වා න සොචති, ගොතම, ත්වං කිස්ස එකධම්මස්ස වධං වධනං රොචෙසීති බ්රාහ්මණො පුච්ඡති.

බ්රාහ්මණ, කොධං කුජ්ඣනං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධපරිළාහෙන අපරිදය්හමානො හුත්වා සුඛං සෙති සයති, කොධං කුජ්ඣනං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධවිනාසෙන විනට්ඨදොමනස්සො හුත්වා න සොචති, විසමූලස්ස විසසදිසස්ස දුක්ඛස්ස මූලභූතස්ස මධුරග්ගස්ස මධුරසඞ්ඛාතස්ස සුඛපරියොසානස්ස කොධස්ස කුජ්ඣනස්ස වධං වධනං අරියා බුද්ධාදයො පුග්ගලා පසංසන්ති. හි සච්චං තං කොධං කුජ්ඣනං ඡෙත්වා වධිත්වා වධන්තො කොධවිනාසෙන විනට්ඨදොමනස්සො හුත්වා සෙති සයතීති යොජනා. මධුරග්ගස්සාති ච මධුරං චෙතසිකසුඛං අස්සාදඅග්ගං පරියොසානං අස්ස කොධස්සාති මධුරග්ගොති සමාසො වෙදිතබ්බො. කුජ්ඣන්තස්ස හි අක්කොසිත්වා පරිභාසිත්වා පහරිත්වා පරියොසානෙ චෙතසිකසුඛස්සාදො උප්පජ්ජතීති. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.

ගොතම, හනන්තො ධීරො උප්පතිතං කිංසු කතමං හනෙ හනෙය්ය. විනොදෙන්තො ධීරො ජාතං කිංසු ¶ කතමං විනොදයෙ විනොදයෙය්ය. පජහන්තො ධීරො කිං ච කතමං පජහෙ පජහෙය්ය. ධීරස්ස කිස්ස ධම්මස්ස අභිසමයො සුඛොති දෙවතා පුච්ඡති.

දෙවපුත්ත, හනන්තො ධීරො උප්පතිතං කොධං කුජ්ඣනං හනෙ හනෙය්ය. විනොදෙන්තො ධීරො ජාතං රාගං විනොදයෙ විනොදයෙය්ය. පජහන්තො ධීරො අවිජ්ජං පජහෙ පජහෙය්ය. සච්චධම්මස්ස අභිසමයො සුඛොති භගවා අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං.

101. භගවා සත්තියා ඔමට්ඨො උපරිතො යාව හෙට්ඨා විද්ධො පුරිසො සත්තිප්පහානාය වීරියං ආරභති විය, අග්ගිනා මත්ථකෙ ඩය්හමානො ආදිත්තසිරො පුරිසො අග්ගිනිබ්බාපනත්ථාය වීරියං ආරභති ඉව, එවං කාමරාගෙන ඩය්හමානො භික්ඛු කාමරාගප්පහානාය කාමරාගවික්ඛම්භනාය අප්පමත්තො වායමමානො සතො සතිසම්පන්නො හුත්වා පරිබ්බජෙ විහරෙය්යාති දෙවතා කථෙසි.

භගවා ¶ පන ‘‘සමුච්ඡෙදප්පහානාය වීරියං ආරභීයතී’’ති දස්සෙතුං ‘‘සත්තියා විය ඔමට්ඨො’’තිආදිමාහ. දෙවපුත්ත, සත්තියා ඔමට්ඨො පුරිසො සත්තිප්පහානාය වීරියං ආරභති විය, අග්ගිනා මත්ථකෙ ඩය්හමානො ආදිත්තසිරො පුරිසො අග්ගිනිබ්බාපනත්ථාය වීරියං ආරභති ඉව, එවං සක්කායදිට්ඨියා අභිභූතො භික්ඛු සක්කායදිට්ඨියා පහානාය මග්ගෙන සමුච්ඡෙදප්පහානාය අප්පමත්තො වායමමානො සතො සතිසම්පන්නො හුත්වා පරිබ්බජෙ විහරෙය්යාති භගවා අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

සබ්බෙ නිචයා භොගා ඛයන්තා ඛයපරියොසානා භවන්ති, සබ්බෙ සමුස්සයා ධම්මා පතනන්තා පතනපරියොසානා භවන්ති, සබ්බෙසං සත්තානං මරණමාගම්ම සබ්බෙසං සත්තානං ජීවිතං අද්ධුවං භවති, ඉති එතං වුත්තප්පකාරං භයං භයහෙතුං මරණං සම්මුතිමරණං අපෙක්ඛමානො පණ්ඩිතො සුඛාවහානි දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකසුඛාවහානි පුඤ්ඤානි දානසීලභාවනාමයපුඤ්ඤානි කයිරාථාති දෙවතා අවොච.

දෙවපුත්ත, සබ්බෙ නිචයා භොගා ඛයන්තා ඛයපරියොසානා, සබ්බෙ සමුස්සයා ධම්මා පතනන්තා පතනපරියොසානා, සබ්බෙසං සත්තානං මරණමාගම්ම සබ්බෙසං සත්තානං ජීවිතං අද්ධුවං, ඉති එතං වුත්තප්පකාරං භයං භයහෙතුං මරණං අපෙක්ඛමානො සන්තිපෙක්ඛො සබ්බසඞ්ඛාරුපසමං නිබ්බානං අපෙක්ඛමානො ¶ පණ්ඩිතො ලොකාමිසං කාමගුණං පජහෙ පජහෙය්යාති භගවා අවොචාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

මාවිධ යෙසං මුනීනං චිත්තං ඣානරතං ඣානෙ රතං හොති, තෙ මුනයො සුඛං සයන්ති න සොචන්ති. පඤ්ඤවා මග්ගපඤ්ඤවා සුසමාහිතො ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො නිබ්බානං පෙසිතචිත්තො පුග්ගලො දුත්තරං ඔඝං සංසාරොඝං තරති.

කාමසඤ්ඤාය විරතො විගතචිත්තො යො ඛීණාසවො සබ්බසංයොජනාතීතො අරහත්තමග්ගෙන සබ්බෙ සංයොජනෙ අතීතො නන්දිභවපරික්ඛීණො අහොසි, සො ඛීණාසවො ගම්භීරෙ සංසාරණ්ණවෙ න සීදතීති යොජනා. නන්දිසඞ්ඛාතා තණ්හා ච කාමභවරූපභවඅරූපභවා ච නන්දිභවා, නන්දිභවා පරික්ඛීණා යස්ස ඛීණාසවස්සාති නන්දිභවපරික්ඛීණොති සමාසො වෙදිතබ්බො. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

අරහතං ¶ අරහන්තානං බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකානං ධම්මං සුචරිතාදිභෙදඤ්ච සත්තතිංසබොධිපක්ඛියභෙදඤ්ච ධම්මං යො පණ්ඩිතො සද්දහානො සද්දහන්තො හුත්වා නිබ්බානප්පත්තියා අප්පමත්තො විචක්ඛණො හුත්වා සුස්සූසං සුස්සූසන්තො භවෙ, සො පණ්ඩිතො පඤ්ඤං ලොකියලොකුත්තරපඤ්ඤං ලභතෙ ලභති.

යො වීරියවා පුග්ගලො පතිරූපදෙසකාරී දෙසකාලාදීනි අහාපෙත්වා ලොකියලොකුත්තරධම්මපතිරූපං අධිගමූපායං කරොති, ධුරවා චෙතසිකවීරියෙන අනික්ඛිත්තධුරො උට්ඨාතා කායිකවීරියවසෙන උට්ඨානසම්පන්නො හොති, සො වීරියවා පුග්ගලො ධනං ලොකියලොකුත්තරධනං වින්දතෙ අධිගච්ඡති. සච්චෙන වචීසච්චෙන ච පරමත්ථසච්චෙන ච බුද්ධාදිකො සච්චධම්මෙ ඨිතො සප්පුරිසො කිත්තිං පප්පොති. දදං දදන්තො යං කිඤ්චි ඉච්ඡිතං පත්ථිතං චතුසඞ්ගහවත්ථුං දදන්තො සඞ්ගහන්තො සප්පුරිසො මිත්තානි එකන්තමිත්තානි ගන්ථති සම්පාදෙති, එවං චතූහි සච්චධම්මධිතිචාගෙහි සමන්නාගතො සො සප්පුරිසො අස්මා ලොකා පරං ලොකං පෙච්ච ගන්ත්වා එකන්තෙන සොකකාරණස්ස අභාවතො න සොචතීති යොජනා.

ගොතම, සබ්බගන්ථප්පහීනො තීහි භවෙහි විප්පමුත්තො සතො සතිසම්පන්නො ත්වං, සමණො, අඤ්ඤං දෙවමනුස්සාදිකං යං අනුසාසසි යං අනුසාසනං කරොසි, තං අනුසාසනං සබ්බගන්ථප්පහීනස්ස ¶ තීහි භවෙහි විප්පමුත්තස්ස සමණස්ස තෙ තව න සාධූති සක්කනාමකො මාරපක්ඛිකො යක්ඛො ගාථාය අජ්ඣභාසි.

‘‘සක්ක සක්කනාමක යක්ඛ අනුකම්පිතෙන පුරිසෙන සද්ධිං යෙන කෙනචි වණ්ණෙන කාරණෙන සංවාසො එකස්මිං ඨානෙ සහවාසො ජායති, තං අනුකම්පිතබ්බං සහවාසගතං පුරිසං සප්පඤ්ඤො මනසා අනුකම්පිතුං න අරහති අනුකම්පිතුංයෙව අරහති. යා අනුකම්පා කරුණා, යා අනුද්දයා මෙත්තා, මුදිතා ච උප්පන්නා, තාය අනුකම්පාය කරුණාය, තාය අනුද්දයාය මෙත්තාය මුදිතාය ච සමුස්සාහිතෙන පසන්නෙන මනසා යො සප්පඤ්ඤො සප්පුරිසො අඤ්ඤං දෙවමනුස්සාදිකං යං අනුසාසති යං අනුසාසනං කරොති, සො සප්පඤ්ඤො සප්පුරිසො තෙන අනුසාසනෙන සංයුත්තො කාමච්ඡන්දාදීනං සංයොජනානං වසෙන අනනුලොමසංයොගෙන සංයුත්තො න හොතීති භගවා අවොචාති යොජනා.

102. සමණ ¶ , රාගො ච දොසො ච ඉමෙ ද්වෙ ධම්මා කුතොනිදානා, කිංනිදානා, කිංපච්චයා භවන්ති, අරති ච රති ච ලොමහංසො ච ඉමෙ තයො කුතොජා කුතො භවන්ති? කුමාරකා ධඞ්කං කාකං ගහෙත්වා පාදෙ දීඝසුත්තකෙන බන්ධිත්වා සුත්තකොටිං අඞ්ගුලියං වෙඨෙත්වා ඔසජන්ති ඉව, එවං මනොවිතක්කා කුතො සමුට්ඨාය චිත්තං ඔසජන්තීති සූචිලොමයක්ඛො භගවන්තං පුච්ඡි.

රාගො ච දොසො ච ඉමෙ ද්වෙ ධම්මා ඉතොනිදානා ඉතො අත්තභාවතො නිදානා ජායන්ති; අරති ච රති ච ලොමහංසො ච ඉමෙ තයො ඉතොජා ඉතො අත්තතො භවන්ති; කුමාරකා ධඞ්කං කාකං ගහෙත්වා පාදෙ දීඝසුත්තකෙන බන්ධිත්වා සුත්තකොටිං අඞ්ගුලියං වෙඨෙත්වා ඔසජන්ති ඉව, එවං මනොවිතක්කා ඉතො අත්තභාවතො සමුට්ඨාය චිත්තං ඔසජන්ති.

නිග්රොධස්ස ඛන්ධජා පාරොහා සාඛාසු ජායන්ති ඉව, වනෙ රුක්ඛං නිස්සාය ජාතා මාලුවා ලතා තං රුක්ඛං අජ්ඣොත්ථරිත්වා විතතා ඔතතවිතතා තිට්ඨති ඉව, එවං, යක්ඛ, ත්වං සුණොහි ස්නෙහජා තණ්හාස්නෙහතො ජාතා අත්තසම්භූතා අත්තනි සම්භූතා පුන අනෙකප්පකාරා මනොවිතක්කා පාපමනොවිතක්කා චෙව තංසම්පයුත්තකිලෙසා ච කාමෙසු වත්ථුකාමෙසු විසත්තා ලග්ගා සංසිබ්බිතා ඨිතා.

යෙ පණ්ඩිතා ‘‘යං නිදානං අස්ස අත්තභාවස්සා’’ති යතොනිදානං නං කිලෙසගහනං සමුදයසච්චං ¶ පජානන්ති, තෙ පණ්ඩිතා අත්තභාවසඞ්ඛාතස්ස දුක්ඛසච්චස්ස නිදානභූතං නං කිලෙසගහනං සමුදයසච්චං මග්ගසච්චෙන විනොදෙන්ති. අපුනබ්භවාය අපුනභවසඞ්ඛාතාය නිරොධසච්චත්ථාය අතිණ්ණපුබ්බං අනමතග්ගෙ සංසාරෙ සුපිනෙනාපි අතිණ්ණපුබ්බං දුත්තරං ඉමං ඔඝං චතුබ්බිධං සංකිලෙසොඝං තරන්තීති භගවා අවොචාති යොජනා.

‘‘භගවා, සමණධම්මස්ස කරණං නාම දුක්කරං, භගවා, සමණධම්මස්ස කරණං නාම සුදුක්කරං සුට්ඨුතරං දුක්කර’’න්ති එකො කුලපුත්තො පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කත්වා අරියභූමිං අප්පත්වා කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො, සො දෙවපුත්තො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ආහ. කාමද, සීලසමාහිතා ඨිතත්තා ඨිතසභාවා සත්ත සෙක්ඛා පුග්ගලා දුක්කරං වාපි සමණධම්මං කරොන්ති. අනගාරියුපෙතස්ස අනගාරියං නිග්ගෙහභාවං උපගතස්ස පබ්බජිතස්ස ¶ තුට්ඨි චතුපච්චයසන්තොසො සුඛාවහා හොතී’’ති භගවා අවොච.

‘‘භගවා, යදිදං යා එසා තුට්ඨි සුඛාවහා, එසා තුට්ඨි දුල්ලභා’’ති සො දෙවපුත්තො ආහ. ‘‘කාමද, යෙසං සෙක්ඛානං මනො දිවා ච රත්තො ච භාවනාය රතො චිත්තවූපසමෙ රතො, තෙ සෙක්ඛා දුල්ලභං වාපි තුස්සනං ලභන්තී’’ති භගවා අවොච.

‘‘භගවා, යදිදං යං ඉදං චිත්තං භාවනාය රතං, තං චිත්තං දුස්සමාදහ’’න්ති සො දෙවපුත්තො ආහ. ‘‘කාමද, යෙ අරියා ඉන්ද්රියූපසමෙ රත්තින්දිවං රතා, තෙ අරියා දුස්සමාදහං වාපි චිත්තං සමාදහන්ති, කාමද, තෙ අරියා මච්චුනො ජාලං කිලෙසජාලං ඡෙත්වා මග්ගං ගච්ඡන්තී’’ති භගවා අවොච.

‘‘භගවා, යො මග්ගො පුබ්බභාගපටිපදාවසෙන විසමො, සො මග්ගො දුග්ගමො’’ති සො දෙවපුත්තො ආහ. ‘‘කාමද, අරියා දුග්ගමෙ විසමෙ වාපි මග්ගං ගච්ඡන්ති, අනරියා විසමෙ මග්ගෙ අවංසිරා පපතන්ති, අරියානං සො මග්ගො සමොව භවෙ, න අසමො. හි සච්චං විසමෙ විසත්තකායෙ අරියා සමා භවන්තී’’ති භගවා අවොචාති යොජනා.

103. යං ජෙතවනං ඉසිසඞ්ඝනිසෙවිතං ධම්මරාජෙන ආවුත්ථං, ඉදං තං ජෙතවනං මම පීතිසඤ්ජනනං පීතියා සඤ්ජනනං කරං හි කරං එව.

කම්මං මග්ගචෙතනාකම්මඤ්ච විජ්ජා මග්ගපඤ්ඤා ච ධම්මො සමාධි චෙව සමාධිපක්ඛිකො ච ¶ ධම්මො සීලං, සීලෙ ඨිතස්ස ජීවිතං උත්තමං, එතෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන සත්තා සුජ්ඣන්ති, ගොත්තෙන වා ධනෙන වා සත්තා න සුජ්ඣන්ති.

තස්මා මග්ගෙනෙව සත්තානං විසුජ්ඣනතො අත්තනො අත්ථං සම්පස්සං පස්සන්තො පණ්ඩිතො පොසො යොනිසො උපායෙන ධම්මං බොධිපක්ඛියධම්මං විචිනෙ විචිනෙය්ය, එවං විචිනනෙ සති තත්ථ අරියමග්ගෙ විචිනන්තො පුග්ගලො සුජ්ඣති.

සාරිපුත්තො සීලෙන ච උපසමෙන ච පාරඞ්ගතො ඉව, එවං යොපි භික්ඛු සීලෙන ච උපසමෙන ච පාරඞ්ගතො, සො භික්ඛු එතාව පරමො සාරිපුත්තසදිසොව සියාති අනාථපිණ්ඩිකනාමො දෙවපුත්තො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ආහාති යොජනා. ඉදං සුත්තං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං නාම.

අතීතං ¶ අතීතක්ඛන්ධපඤ්චකං තණ්හාදිට්ඨීහි නාන්වාගමෙය්ය, අනාගතං අනාගතක්ඛන්ධපඤ්චකං තණ්හාදිට්ඨීහි නප්පටිකඞ්ඛෙ න පත්ථෙය්ය. යං යස්මා අතීතං පහීනං නිරුද්ධං අත්ථඞ්ගතං, තස්මා අතීතස්ස පහීනත්තා නිරුද්ධත්තා අත්ථඞ්ගතත්තා නාන්වාගමෙය්ය. යං යස්මා අනාගතං අප්පත්තං, තස්මා න පටිකඞ්ඛෙ.

පච්චුප්පන්නං ඛන්ධපඤ්චකං වයධම්මං යත්ථ යත්ථ සන්තානෙ වා, යත්ථ යත්ථ අරඤ්ඤාදීසු වා උප්පන්නං, තත්ථ තත්ථ සන්තානෙ වා, තත්ථ තත්ථ අරඤ්ඤාදීසු වා නං පච්චුප්පන්නධම්මං යාහි අනිච්චානුපස්සනාදීහි විපස්සති, තාහි අනිච්චානුපස්සනාදීහි නිබ්බානං රාගාදීහි අසංහීරං අසංකුප්පං භවති, තං නිබ්බානං විපස්සකො පුග්ගලො විද්වා නිබ්බානාරම්මණං ඵලසමාපත්තිං අප්පෙන්තො හුත්වා අනුබ්රූහයෙ වඩ්ඪෙය්ය.

ආතප්පං සංකිලෙසානං ආතපන්තං වීරියං අජ්ජෙව කිච්චං කාතබ්බං, සුවෙ ජීවිතං වා මරණං වා කො ජඤ්ඤා ජානෙය්ය, ‘‘සුවෙ වා දානාදිපුඤ්ඤං ජානිස්සාමී’’ති චිත්තං අනුප්පාදෙත්වා ‘‘අජ්ජෙව කරිස්සාමී’’ති එවං වීරියං කාතබ්බං. හි සච්චං මරණකාරණභාවතාය අහිවිච්ඡිකවිසසත්ථාදිඅනෙකාය සෙනාය වසෙන මහාසෙනෙන තෙන මච්චුනා සද්ධිං මිත්තසන්ථවාකාරෙන වා ලඤ්ජදානෙන වා සඞ්ගරං නත්ථීති.

එවං ¶ මනසි කත්වා විහාරිං විහරන්තං ආතාපිං අහොරත්තං අතන්දිතං අනලසං උට්ඨාහකං සප්පුරිසං ‘‘භද්දෙකරත්තො’’ති සන්තො මුනි වෙ එකන්තෙන ආචික්ඛතෙ ආචික්ඛතියෙවාති යොජනා.

‘‘චත්තාරිමානි භික්ඛවෙ’’ත්යාදිසුත්තං පාළිතො ච අට්ඨකථාතො ච පාකටං.

104. නානාවිධං නිබ්බෙධභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං අසෙක්ඛභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං අසෙක්ඛභාගියං සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.

යස්ස උත්තමපුරිසස්ස චිත්තං සෙලූපමං ඨිතං ලොකධම්මවාතෙහි නානුකම්පති, රජනීයෙසු ලාභාදීසු විරත්තං භවෙ, සො උත්තමපුරිසො කොපනෙය්යෙ ¶ අලාභාදිකෙ න කුප්පති, තස්ස උත්තමපුරිසස්ස චිත්තං එවං අනිච්චතාදිනා භාවිතං, නං භාවිතචිත්තං උත්තමපුරිසං වීතික්කන්තලොකධම්මහෙතුකං දුක්ඛං කුතො එස්සතීති යොජනා. ඉදං සුත්තං අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නාම. එස නයො ඉතො පරෙසුපි වෙදිතබ්බො.

‘‘අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ඉදමෙවා’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘ආයස්මතො චා’’තිආදි වුත්තං.

යො බ්රාහ්මණො බාහිතපාපධම්මත්තා බාහිතපාපධම්මො භවෙ, සො බ්රාහ්මණො නිග්ගතහුංහුංකත්තා නිහුංහුඞ්කො භවෙ, නිග්ගතකිලෙසකසාවත්තා නික්කසාවො භවෙ, සීලසංවරෙන සංයතචිත්තතාය යතත්තො භවෙ, යො බ්රාහ්මණො චතුමග්ගඤාණවෙදෙහි අන්තං නිබ්බානං ගතත්තා වෙදන්තගූ භවෙ, ධම්මෙන වුසිතබ්රහ්මචරියත්තා වුසිතබ්රහ්මචරියො භවෙ. යස්ස බ්රාහ්මණස්ස කුහිඤ්චි ලොකෙ උස්සදා රාගුස්සදො දොසුස්සදො මොහුස්සදො මානුස්සදො දිට්ඨුස්සදො නත්ථි, සො බ්රාහ්මණො බ්රහ්මවාදං ‘‘අහං බ්රාහ්මණොම්හී’’ති වාචං වදෙය්යාති භගවා අවොචාති යොජනා.

යෙ බුද්ධා පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ බාහිත්වා සදා චරන්ති සතා සතිසම්පන්නා ඛීණසංයොජනා, තෙ බුද්ධා ලොකස්මිං බ්රාහ්මණාති වෙ එකන්තෙන කථීයන්තීති අවොචාති යොජනා.

යත්ථ නිබ්බානෙ ආපො ච පථවී ච තෙජො ච වායො ච න ගාධති න පතිට්ඨහති, තත්ථ ¶ නිබ්බානෙ සුක්කා ගහා චෙව තාරකා ච න ජොතන්ති, තත්ථ නිබ්බානෙ ආදිච්චො නප්පකාසති, තත්ථ නිබ්බානෙ චන්දිමා න භාති, තත්ථ නිබ්බානෙ තමො න විජ්ජති.

යො බ්රාහ්මණො අත්තනා සයං මුනි මොනෙන යදා තං නිබ්බානං අවෙදි වින්දති පටිලභති පටිවිජ්ඣති, අථ පටිවිජ්ඣනක්ඛණෙ සො බ්රාහ්මණො රූපා රූපධම්මතො ච අරූපා අරූපධම්මතො ච සුඛදුක්ඛා සුඛදුක්ඛතො ච පමුච්චතීති අවොචාති යොජනා.

යක්ඛ, යො බ්රාහ්මණො සකෙසු සකඅත්තභාවෙසු ධම්මෙසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු සච්චෙසු, ධම්මෙසු ච පාරගූ හොති, අථ පාරගමනක්ඛණෙ සො බ්රාහ්මණො එතං අජකලාපකං තයා වුත්තං එතං පිසාචං කිලෙසපිසාචඤ්ච ¶ , තයා කතං අක්කුලඤ්ච අක්කුලං, පක්කුලකරණං අතිවත්තතීති අවොචාති යොජනා.

යො භික්ඛු ආයන්තිං ආගච්ඡන්තිං පුරාණදුතියිකං භරියං වා, අඤ්ඤං ආගච්ඡන්තිං ඉත්ථිං වා චිත්තෙන න අභිනන්දති, පක්කමන්තිං පුරාණදුතියිකං භරියං වා, අඤ්ඤං පක්කමන්තිං ඉත්ථිං වා චිත්තෙන න සොචති, සඞ්ගා පඤ්චවිධතොපි සඞ්ගතො මුත්තං සඞ්ගාමජිං තං භික්ඛුං ‘‘බ්රාහ්මණ’’න්ති අහං වදාමීති අවොචාති යොජනා.

එත්ථ නදියං බහුජනො න්හායති, සො බහුජනො න්හායකො උදකෙන උදකන්හානෙන සුචී න හොති. යම්හි පුග්ගලෙ සච්චං, සච්චතො සෙසධම්මො ච අත්ථි, සො පුග්ගලො සුචී ච හොති, සො පුග්ගලො බ්රාහ්මණො ච හොතීති අවොචාති යොජනා; සුචිඅසුචිභාවො ටීකායං විත්ථාරතො වුත්තොව.

ආතාපිනො ඣායතො යස්ස බ්රාහ්මණස්ස ධම්මා සච්චධම්මා යදා හවෙ එකන්තෙන පාතුභවන්ති, තදා ධම්මානං පාතුභවනක්ඛණෙ සො බ්රාහ්මණො මාරසෙනං විධූපයං විධූපයන්තො තිට්ඨති. ‘‘කිමිවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සූරියොව ඔභාසයමන්තලික්ඛ’’න්ති වුත්තං. සූරියො අන්තලික්ඛං ඔභාසයන්තො තිට්ඨති ඉව, එවං තිට්ඨතීති යොජනා.

යො පංසුකූලිකො භික්ඛු සබ්බානි චත්තාරි යොගානි උපාතිවත්තො සකිඤ්චනෙ ලොකෙ අකිඤ්චනො ඉරියති චතුබ්බිධඉරියාපථං වත්තෙති. අපහානධම්මං කෙනචි මග්ගෙන අප්පහානසභාවං අප්පත්තකායෙන අප්පත්තං තෙවිජ්ජපත්තං, ඉරියමානං සන්තින්ද්රියං තං පංසුකූලිකං භික්ඛුං තුම්හෙ පස්සථ.

ආජානියං ¶ පුරිසආජානීයං ජාතිබලනිසෙධං ‘‘අහං ජාතිබ්රාහ්මණො’’ති ජාතිමත්තකෙන පවත්තමානබලනිසෙධකං තං පංසුකූලිකං භික්ඛුං සම්බහුලා උළාරා දෙවතා බ්රහ්මං විමානං උපසඞ්කමිත්වා ඉධ සාසනෙ, බ්රහ්මවිමානෙ වා පසන්නචිත්තා හුත්වා නමස්සන්ති. නිධාති ච එත්ථ න-කාරො ආගමො.

පුරිසාජඤ්ඤ තෙ තව අම්හාකං නමො අත්ථු, පුරිසුත්තම තෙ තව අම්හාකං නමො අත්ථු, යස්ස තෙ තව නිස්සයං මයං නාභිජානාම, සො ත්වං කිං පුග්ගලං නිස්සාය ඣායසීති අවොචුන්ති යොජනා.

යෙ ¶ භික්ඛූ කාලෙන කාලං ධම්මස්සවනවසෙන චිරරත්තං සමෙතිකා භවන්ති, ඉමෙ භික්ඛූ සහායා හොන්ති වත. නෙසං සහායානං භික්ඛූනං ධම්මෙ බුද්ධප්පවෙදිතෙ ධම්මෙ සද්ධම්මො සමෙති.

කප්පිනෙන අරියප්පවෙදිතෙ ධම්මෙ සුවිනීතා තෙ සහායකා භික්ඛූ සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා අන්තිමං දෙහං අත්තභාවං ධාරෙන්තීති අවොචාති යොජනා.

සිථිලං වීරියං ආරබ්භ සබ්බදුක්ඛප්පමොචනං ඉදං නිබ්බානං යොගාවචරෙන න අධිගන්තබ්බං, අප්පෙන අප්පකෙන ථාමසා ඉදං නිබ්බානං න අධිගන්තබ්බං.

අයඤ්ච යොගාවචරො භික්ඛු දහරො, යො පුරිසො සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා අන්තිමං දෙහං අත්තභාවං ධාරෙති, සො අයං පුරිසො සො උත්තමපුරිසොවාති අවොචාති යොජනා. ‘‘පුරිසො’’ති වත්තබ්බෙ ඡන්දානුරක්ඛණවසෙන ‘‘පොරිසො’’ති වුත්තං.

මොඝරාජ, දුබ්බණ්ණකො ලූඛචීවරො සදා සතො සතිසම්පන්නො ඛීණාසවො ච විසංයුත්තො ච කතකිච්චො ච අනාසවො ච තෙවිජ්ජො ච ඉද්ධිප්පත්තො ච චෙතොපරියායකොවිදො ච සො භික්ඛු සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා අන්තිමං දෙහං ධාරෙතීති අවොචාති යොජනා.

105. ‘‘තථාගතො’’තිආදීසු යොජනා පාකටා. ඉදං සුත්තං අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නාම.

106. නානාවිධං ¶ අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාමාති පුච්ඡති.

ඡන්නං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා ඡන්නං ඡාදෙන්තං භික්ඛුං දුක්කටාදිවස්සො අතිවස්සති, විවටං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා විවටං දෙසෙන්තං ආචික්ඛන්තං භික්ඛුං දුක්කටාදිවස්සො නාතිවස්සති, තස්මා ඡන්නස්ස අතිවස්සනතො ච විවටස්ස නාතිවස්සනතො ච ඡන්නං ඡාදිතබ්බං ආපත්තිං විවරෙථ දෙසෙථ ආරොචෙථ ¶ , එවං විවරණෙ සති තං විවරන්තං භික්ඛුං දුක්කටාදිවස්සො නාතිවස්සතීති යොජනා.

‘‘ඉමස්මිං සුත්තෙ කිත්තකෙන සංකිලෙසො දස්සිතො, කිත්තකෙන වාසනා දස්සිතා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘ඡන්නමතිවස්සතී’’ති සංකිලෙසො, ‘විවටං නාතිවස්සතී’ති වාසනා, ‘තස්මා ඡන්නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්සතී’ති අයං සංකිලෙසො ච වාසනා චා’’ති වුත්තං. ‘‘ඡන්නමතිවස්සතී’’ති එත්තකෙන සංකිලෙසො දස්සිතො. ‘‘විවටං නාතිවස්සතී’’ති එත්තකෙන වාසනා දස්සිතා. ‘‘තස්මා ඡන්නං විවරෙථ, එවං තං නාතිවස්සතී’’ති එත්තකෙන අයං සංකිලෙසො ච දස්සිතො, අයං වාසනා ච දස්සිතා. ඉදං ‘‘ඡන්නං…පෙ... වස්සතී’’ති සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච වාසනාභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

‘‘සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරොමෙ මහාරාජා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘තෙසු චතූසු පුග්ගලෙසු කතමෙ පුග්ගලා සංකිලෙසභාගියා, කතමෙ පුග්ගලා වාසනාභාගියා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යො ච පුග්ගලො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු චතූසු තමොතමපරායණාදීසු පුග්ගලෙසු. තස්සත්ථො පාකටො. ඉදං ‘‘චත්තාරොමෙ’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගියෙසු ද්වීසු පුග්ගලෙසු ච වාසනාභාගියෙසු ද්වීසු පුග්ගලෙසු ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං නාමා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තත්ථ කතමං ¶ සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.

අයසං යං බන්ධනඤ්ච දාරුජං යං බන්ධනඤ්ච පබ්බජං යං බන්ධනඤ්ච ලොකෙ අත්ථි, තං අයසාදිබන්ධනං ‘‘දළ්හං බන්ධන’’න්ති ධීරා බුද්ධාදයො පණ්ඩිතපුරිසා න ආහු. මණිකුණ්ඩලෙසු ච පුත්තෙසු ච දාරෙසු ච යා සාරත්තරත්තා බලවරාගරත්තා අපෙක්ඛා ලොකෙ විජ්ජති, තං සාරත්තරත්තඅපෙක්ඛාසඞ්ඛාතං රාගබන්ධනං ‘‘දළ්හං බන්ධන’’න්ති ධීරා පණ්ඩිතපුරිසා ආහු. ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං සාරත්තරත්තඅපෙක්ඛාසඞ්ඛාතො අකුසලධම්මො සංකිලෙසො දස්සිතො.

‘‘කෙන ¶ නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එත’’න්තිආදි වුත්තං. ධීරා පණ්ඩිතපුරිසා එතං රාගබන්ධනං ‘‘දළ්හං බන්ධන’’න්ති ආහු. එතං රාගබන්ධනං ඔහාරිනං හෙට්ඨා අපායං අවහරණං හොති, සිථිලං බන්ධනට්ඨානෙ ඡවිආදීනි අකොපෙතත්තා සිථිලං හොති, දුප්පමුඤ්චං ලොභවසෙන එකවාරම්පි උප්පන්නස්ස රාගබන්ධනස්ස දුම්මොචයත්තා දුප්පමුඤ්චං හොති, පණ්ඩිතපුරිසා එතම්පි වුත්තප්පකාරං රාගබන්ධනම්පි මග්ගෙන ඡෙත්වාන අනපෙක්ඛිනො හුත්වා කාමසුඛං පහාය පරිබ්බජන්ති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං මග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො. ඉදං ‘‘අයස’’න්තිආදිකං සුත්තං රාගාදිසංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච වාසනාභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

107. භික්ඛවෙ, යඤ්ච චෙතෙති යඤ්ච චෙතනං නිබ්බත්තෙති, යඤ්ච පකප්පෙති යඤ්ච පකප්පනං කරොති, යඤ්ච අනුසෙති යඤ්ච අනුසයනං භවති, එතං චෙතනං එතං පකප්පනං එතං අනුසයනං විඤ්ඤාණස්ස ඨිතියා ආරම්මණං පච්චයො හොති. ආරම්මණෙ පච්චයෙ සති තස්ස අභිසඞ්ඛාර විඤ්ඤාණස්ස පතිට්ඨා හොති. තස්මිං අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණෙ පතිට්ඨිතෙ විරුළ්හෙ සති ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති විඤ්ඤාණාදිනිබ්බත්ති හොති. ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්තියා සති ආයතිං ජාතිජරාමරණං සම්භවති. ආයතිං සොක…පෙ… සමුදයො හොති.

භික්ඛවෙ, චෙ නො චෙතෙති, චෙ නො පකප්පෙති, අථ තථාපි චෙ අනුසෙති අනුසයනං භවති, එවං සති එතං අනුසයනං විඤ්ඤාණස්ස අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස ආරම්මණං පච්චයො හොති…පෙ… සමුදයො හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං වුත්තප්පකාරො චෙතයනාදිකො අකුසලධම්මො සංකිලෙසො දස්සිතො.

‘‘කෙන ¶ නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යතො චා’’තිආදි වුත්තං. භික්ඛවෙ, යතො ච අරියමග්ගිකො නෙව චෙතෙති, නො ච පකප්පෙති, නො ච අනුසෙති, එතං අචෙතයනං එතං අකප්පනං එතං අනනුසයනං විඤ්ඤාණස්ස අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස ආරම්මණං පච්චයො න හොති…පෙ… ආයතිං ජාතිජරාමරණං නිරුජ්ඣති, ආයතිං සොක…පෙ… යාසා නිරුජ්ඣන්ති…පෙ… නිරොධො හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරියමග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො. ඉදං ‘‘යඤ්ච භික්ඛවෙ’’තිආදිකං සුත්තං ¶ සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච නිබ්බෙධභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

108. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො.

භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො සමුද්දො ජලසාගරසමුද්දො ‘‘සමුද්දො සමුද්දො’’ති භාසති. කෙනට්ඨෙන භාසති? දුප්පූරණට්ඨෙන ච සංසරණට්ඨෙන ච දුරතික්කමනට්ඨෙන ච සමුද්දොති භාසති. එවං සති, භික්ඛවෙ, එසො ජලසාගරසමුද්දො අරියස්ස භගවතො විනයෙ වුත්තප්පකාරට්ඨෙන සමුද්දො න හොති. භික්ඛවෙ, එසො ජලසාගරසමුද්දො මහා උදකරාසි මහා උදකණ්ණවො හොති. භික්ඛවෙ, චක්ඛු පුරිසස්ස සමුද්දො හොති, තස්ස චක්ඛුස්ස රූපමයො රූපායතනමයො වෙගො. කෙනට්ඨෙන? පථවිතො යාව අකනිට්ඨබ්රහ්මලොකා නීලාදිරූපාරම්මණං සමොසරන්තම්පි දුප්පූරණට්ඨෙන ච අනමතග්ගෙ සංසාරෙ සංසරණට්ඨෙන ච දුරතික්කමනට්ඨෙන ච චක්ඛුමෙව සමුද්දො හොති. නීලාදිරූපායතනස්ස අප්පමෙය්යස්ස අප්පමෙය්යෙන ඌමිමයෙන වෙගෙන සංසරණට්ඨෙන නීලාදිරූපමෙව වෙගො හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං චක්ඛු සමුද්දො රූපමයො වෙගො ච සංකිලෙසො සංකිලෙසහෙතු දස්සිතො.

‘‘කෙන අසෙක්ඛො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යො ත’’න්තිආදි වුත්තං. යස්මිං අරහත්තඵලෙ ඨිතො යො අරහා රූපමයං තං වෙගං සහති මනාපෙ රූපෙ රාගං, අමනාපෙ රූපෙ දොසං, අසමපෙක්ඛනෙ මොහං අනුප්පාදෙන්තො හුත්වා උපෙක්ඛකභාවෙන සහති, අයං අරහා, භික්ඛවෙ, සඌමිං සාවට්ටං සගහං සරක්ඛසං චක්ඛුසමුද්දං අතරීති වුච්චති, තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණොති වුච්චති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරහත්තඵලභූතො අසෙක්ඛො දස්සිතො.

‘‘සොතං ¶ ¶ භික්ඛවෙ’’තිආදීසුපි ඉමිනා නයෙන යථාසම්භවං අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉදං ‘‘සමුද්දො’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඡයිමෙ’’තිආදි වුත්තං. භික්ඛවෙ, ලොකස්මිං සත්තානං අනයාය අනත්ථාය පාණීනං බ්යාබාධාය ඉමෙ මයා වුච්චමානා බළිසා ඡ භවන්ති. කතමෙ ඡ? භික්ඛවෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන විඤ්ඤෙය්යා ඉට්ඨා කන්තා කාමනීයා මනාපා මනවඩ්ඪකා පියරූපා පියසභාවා කාමූපසංහිතා කිලෙසකාමසහිතා රජනීයා රූපා නීලාදිරූපාරම්මණා සන්ති, තං වුත්තප්පකාරං රූපං භික්ඛු චෙ අභිනන්දති සප්පීතිකතණ්හාය අභිමුඛො නන්දති, චෙ අභිවදති ‘‘අහො සුඛං අහො සුඛ’’න්ති වදාපෙන්තියා තණ්හායනවසෙන අභිවදති, චෙ අජ්ඣොසාය තිට්ඨති ගිලිත්වා විය පරිනිට්ඨපෙත්වා තිට්ඨති, එවං සති, භික්ඛවෙ, අයං භික්ඛු ‘‘ගිලිතබළිසො…පෙ… පාපිමතො’’ති වුච්චති. එත්ථ ච නීලාදිභෙදෙන අනෙකවිධත්තා ‘‘රූපා ඉට්ඨා…පෙ… රජනීයා’’ති බහුවචනනිද්දෙසො කතොපි රූපායතනරූපාරම්මණභාවෙන ච චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යභාවෙන ච එකවිධතං අනතිවත්තනතො ‘‘ත’’න්ති එකවචනනිද්දෙසො කතොති වෙදිතබ්බො. ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, සොතවිඤ්ඤෙය්යා’’තිආදීසුපි ඉමිනා නයෙන යථාසම්භවං අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යාදිකො ඡබ්බිධො බළිසො සංකිලෙසො කිලෙසහෙතු දස්සිතො.

‘‘කෙන අසෙක්ඛො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සන්ති චා’’තිආදි වුත්තං.

අභෙදි භින්දි, පරිභෙදි පරිසමන්තතො භින්දි. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරහත්තඵලභූතො අසෙක්ඛො දස්සිතො. ඉදං ‘‘ඡයිමෙ’’තිආදිකං සුත්තං වුත්තනයෙන සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

109. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං.

අයං ¶ ලොකො සත්තලොකො සන්තාපජාතො ඤාතිබ්යසනාදිවසෙන ජාතසොකසන්තාපො චෙව රාගාදිවසෙන ¶ ජාතපරිළාහසන්තාපො ච ඵස්සපරෙතො අනෙකෙහි දුක්ඛසම්ඵස්සෙහි අභිභූතො රොදං රොදන්තො වදති. කින්ති වදති? අත්තනා ඵුට්ඨං දුක්ඛං අභාවිතකායතාය අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො හුත්වා ‘‘අහො දුක්ඛං, ඊදිසං දුක්ඛං මය්හං සත්තුනොපි මා හොතූ’’තිආදිනා රොදන්තො විලපන්තො වදති, ‘‘කස්මා එවං වදතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අත්තතො යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්තී’’තිආදි වුත්තං. එතෙ සත්තා යෙන යෙන කාමජ්ඣොසාදිනා පකාරෙන අත්තතො දුක්ඛස්ස පටිකාරං මඤ්ඤන්ති, තතො පකාරතො අඤ්ඤථා අඤ්ඤෙන පකාරෙන තං දුක්ඛං තිකිච්ඡිතබ්බං හි යස්මා හොති.

අඤ්ඤථාභාවීති යස්මා රොදං රොදන්තො වදති, යෙන යෙන වා පරවිහිංසාදිපකාරෙන අත්තනො වඩ්ඪිං මඤ්ඤන්ති ආසීසන්ති, තතො පකාරතො අඤ්ඤථා අවඩ්ඪි එව හොති. තං ආසීසිතබ්බං අඤ්ඤථාභාවි අවඩ්ඪිතභාවි එව හි යස්මා හොති, තස්මා මඤ්ඤිතබ්බස්ස ආසීසිතබ්බස්ස අඤ්ඤථා භවනසීලත්තා රොදං රොදන්තො වදති, අයං සත්තලොකො රොදන්තො ච හුත්වා වදති. ‘‘කි’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘භවසත්තො’’තිආදි වුත්තං. භවසත්තො කාමභවාදීසු සත්තො විසත්තො ලොකො භවමෙව කාමභවාදිභවමෙව අභිනන්දති. යං භවං අභිනන්දති, තං ජරාමරණාදිඅනෙකබ්යසනානුබන්ධත්තා භයානකට්ඨෙන භයං හොති. යස්ස යතො ජරාමරණාදිතො භායති, තං ජරාමරණාදිදුක්ඛස්ස අධිට්ඨානභාවතො දුක්ඛං දුක්ඛාධිට්ඨානං හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං සන්තාපාදිකො සංකිලෙසො සංකිලෙසහෙතු දස්සිතො.

සංකිලෙසො දස්සිතො, ‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘භවවිප්පහානාය ඛො’’තිආදි වුත්තං. භවවිප්පහානාය ඛො පන කාමභවාදිකස්ස භවස්ස පජහනත්ථාය එව ඉදං මයා අධිගතං මග්ගබ්රහ්මචරියං වුස්සති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං බ්රහ්මචරියභූතො මග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො.

‘‘භවවිප්පහානායා’’තිආදිනා එකන්තෙන නිය්යානිකමග්ගො නිබ්බෙධො ආචරියෙන දස්සිතො, අම්හෙහි ච ඤාතො, ‘‘කතමො අනිය්යානිකමග්ගො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘යෙ හි කෙචි සමණා වා’’තිආදි වුත්තං. හි-සද්දො වාචාසිලිට්ඨත්ථො. යෙ කෙචි සමණා වා යෙ කෙචි බ්රාහ්මණා වා භවෙන ¶ රූපභවෙන භවස්ස කාමභවස්ස විප්පමොක්ඛං ආහංසු, භවෙන අරූපභවෙන භවස්ස කාමභවස්ස චෙව රූපභවස්ස ච විප්පමොක්ඛං ආහංසු, සබ්බෙ තෙ සමණා වා සබ්බෙ තෙ බ්රාහ්මණා වා භවස්මා වුත්තප්පකාරභවතො අවිප්පමුත්තා භවන්තීති අහං වදාමි.

‘‘රූපභවාදිනා ¶ යෙ ච කාමභවාදිභවස්ස විප්පමොක්ඛං ආහංසූ’’ති වත්තබ්බත්තා විභවෙන භවස්ස නිස්සරණං ආහංසූති දස්සෙතුං ‘‘යෙ වා පනා’’තිආදි වුත්තං. යෙ වා පන කෙචි සමණා වා යෙ වා පන කෙචි බ්රාහ්මණා වා විභවෙන උච්ඡෙදදිට්ඨියා භවස්ස සංසාරභවස්ස නිස්සරණං ආහංසු, සබ්බෙ තෙ සමණා වා සබ්බෙ තෙ බ්රාහ්මණා වා භවස්මා සංසාරභවතො අනිස්සටාව හොන්තීති අහං වදාමි. ‘‘කස්මා අනිස්සටා’’ති වත්තබ්බත්තා අනිස්සටකාරණං දස්සෙතුං ‘‘උපධිං හී’’තිආදි වුත්තං. ඉදං දුක්ඛං සංසාරදුක්ඛං උපධිං ඛන්ධූපධිකිලෙසූපධිඅභිසඞ්ඛාරූපධයො පටිච්ච හි යස්මා සම්භොති, තස්මා අනිස්සටා හොන්ති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං මිච්ඡාදිට්ඨිසඞ්ඛාතො සංකිලෙසො දස්සිතො.

යෙ හි ‘‘කෙචී’’තිආදිනා සංකිලෙසො දස්සිතො, ‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සබ්බුපාදානක්ඛයා’’තිආදි වුත්තං. සබ්බුපාදානක්ඛයා අරියමග්ගතො දුක්ඛස්ස සංසාරදුක්ඛස්ස සම්භවො නත්ථි. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අරියමග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො.

‘‘වුත්තප්පකාරා අඤ්ඤසුත්තප්පදෙසෙනපි දස්සිතො’’ති දස්සෙතුං ‘‘ලොකමිම’’න්තිආදි වුත්තං. පුථූ විසුං විසුං අවිජ්ජාය පරෙතං අභිභූතං භූතරතං භූතෙසු ඉත්ථිපුරිසෙසු අඤ්ඤමඤ්ඤරතං භූතං ඛන්ධපඤ්චකං භවෙහි අපරිමුත්තං ඉමං ලොකං මම චිත්ත ත්වං පස්ස. යෙ කෙචි භවා ඉත්තරඛණා වා භවා, දීඝායුකා වා භවා, සාතවන්තො වා භවා, අසාතවන්තො වා භවා පඤ්චක්ඛන්ධා සබ්බධි ‘‘උද්ධං අධො තිරිය’’න්ති ඉමෙසු සබ්බෙසු සබ්බත්ථතාය සබ්බත්ථභාවෙන අහෙසුං, සබ්බෙ තෙ වුත්තප්පකාරා භවා නිච්චධුවරහිතත්තා අනිච්චා සම්පීළිතත්තා දුක්ඛා විපරිණාමභාවතො විපරිණාමධම්මා අහෙසුං. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අවිජ්ජාදිකො සංකිලෙසො දස්සිතො.

‘‘ලොකමිම’’න්තිආදිනා සංකිලෙසො දස්සිතො, ‘‘කෙන නිබ්බෙධො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එවමෙත’’න්තිආදි වුත්තං. එවං වුත්තප්පකාරෙන එතං ඛන්ධපඤ්චකං ¶ යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සස්ස අත්තනො මග්ගපඤ්ඤාය, විපස්සනාපඤ්ඤාය වා පස්සතො පස්සන්තස්ස පුග්ගලස්ස භවතණ්හා පහීයති, සම්මප්පඤ්ඤාය යථාභූතං ඛන්ධපඤ්චකං පස්සන්තො විභවං උච්ඡෙදදිට්ඨිං නාභිනන්දති න පත්ථෙති. තස්ස පුග්ගලස්ස සබ්බසො තණ්හානං ඛයා අසෙසවිරාගනිරොධො අසෙසවිරාගසඞ්ඛාතෙන මග්ගෙන නිරොධො නිරුජ්ඣනං නිබ්බානං නිබ්බුති හොති. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං මග්ගො නිබ්බෙධො දස්සිතො.

‘‘එවමෙත’’න්තිආදිනා ¶ නිබ්බෙධො දස්සිතො, ‘‘කෙන අසෙක්ඛො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තස්ස නිබ්බුතස්සා’’තිආදි වුත්තං. තණ්හාදිට්ඨිනිබ්බුතස්ස තස්ස භික්ඛුනො අනුපාදා කිලෙසාභිසඞ්ඛාරානං අනුප්පාදනතො අග්ගහණතො පුනබ්භවො න හොති, එවංභූතෙන අරියපුග්ගලෙන පුබ්බෙ අත්තානං අභිභූතො පඤ්චවිධො මාරො විජිතො අහොසි, අනෙන අරියපුග්ගලෙන පඤ්චහි මාරෙහි සඞ්ගාමො විජිතො, සඞ්ගාමෙ, ඉට්ඨානිට්ඨාදීසු වා තාදී තාදිලක්ඛණප්පත්තො අරියපුග්ගලො සබ්බභවානි උපච්චගා අතික්කන්තොව ජාතො. ඉති ඉමිනා සුත්තප්පදෙසෙන අයං අසෙක්ඛො දස්සිතො. ඉදං වුත්තප්පකාරං ‘‘අයං ලොකො’’තිආදිකං සුත්තං සංකිලෙසභාගෙ විසයෙ ච නිබ්බෙධභාගෙ විසයෙ ච අසෙක්ඛභාගෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන එකදෙසවසෙන පවත්තනතො සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං නාම.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරොමෙ’’තිආදි වුත්තං. අන්ධපුථුජ්ජනො සංසාරසොතස්ස අනුකූලභාවෙන ගච්ඡනතො අනුසොතගාමී නාම, කල්යාණපුථුජ්ජනො සංසාරසොතස්ස නිබ්බිදානුපස්සනාදීහි පටික්කූලවසෙන පවත්තනතො පටිසොතගාමී නාම, සෙක්ඛො අචලප්පසාදාදිසමන්නාගමෙන ඨිතසභාවත්තා ඨිතත්තො නාම, අසෙක්ඛො සංසාරපාරඞ්ගතවසෙන තිට්ඨනතො ‘‘ථලෙ තිට්ඨතී’’ති වුච්චති.

‘‘තෙසු චතූසු පුග්ගලෙසු කතමො පුග්ගලො සංකිලෙසභාගියාදී’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘තත්ථ යොය’’න්තිආදි වුත්තං.

110. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච අසෙක්ඛභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතම’’න්තිආදි වුත්තං.

අභිජාතියො ¶ පුග්ගලා ඡ සංවිජ්ජන්ති ලොකස්මිං, කණ්හෙ නීචෙ කුලෙ නිබ්බත්තො කණ්හාභිජාතිකො, කණ්හධම්මසමන්නාගතත්තා වා කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො හුත්වා කණ්හං කාළකං දසවිධං දුස්සීල්යධම්මං අභිජායති පසවති, එසො පුග්ගලො අත්ථි. වුත්තප්පකාරෙන කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො හුත්වා සුක්කං දසවිධං කුසලධම්මං අභිජායති, එසො පුග්ගලො අත්ථි. කණ්හො කණ්හාභිජාතිකො හුත්වා අකණ්හං අසුක්කං අකණ්හඅසුක්කවිපාකං අච්චන්තදිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙති, එසො පුග්ගලො අත්ථි. වුත්තවිපරියායෙන තයො පුග්ගලා ජානිතබ්බා.

‘‘තෙසු ¶ කතමෙ පුග්ගලා සංකිලෙසභාගියා’’තිආදිනා වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යො චා’’තිආදි වුත්තං.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදි වුත්තං.

111. නානාවිධං සංකිලෙසභාගියඤ්ච වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්චා’’තිආදි වුත්තං.

මානුසත්තං මනුස්සභාවං ලද්ධාන කිච්චං, අකිච්චඤ්ච ද්වෙ භවන්ති, ද්වෙ කිච්චානියෙව කත්තබ්බානි. තෙනාහ අට්ඨකථාචරියො (නෙත්ති. අට්ඨ. 111) ‘‘කත්තබ්බ’’න්ති දස්සෙති. ‘‘කතමං කත්තබ්බං කිච්ච’’න්ති වත්තබ්බත්තා කත්තබ්බකිච්චං දස්සෙතුං ‘‘සුකිච්චං චෙවා’’තිආදි වුත්තං. පුඤ්ඤානි ච කත්තබ්බත්තා සුකිච්චං එව, සංයොජනවිප්පහානං වා කත්තබ්බත්තා සුකිච්චං නාමාති යොජනා.

‘‘තත්ථ සුත්තෙ කතමෙන කතමො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සුකිච්චංචෙව පුඤ්ඤානීති වාසනා, සංයොජනවිප්පහානං වාති නිබ්බෙධො’’ති වුත්තො.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වානා’’තිආදි වුත්තං. පුඤ්ඤානි කරිත්වාන කතපුඤ්ඤා පුග්ගලා සග්ගා සග්ගතො සග්ගංයෙව වජන්ති. සංයොජනප්පහානා අරියා ජරාමරණා ජරාමරණතො විප්පමුච්චන්ති.

‘‘තත්ථ සුත්තෙ කතමෙන කතමො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා’ති වාසනා, ‘සංයොජනප්පහානා, ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’ති නිබ්බෙධො’’ති වුත්තං.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති ¶ වත්තබ්බත්තා ‘‘ද්වෙමානී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘කතමෙන කතමො දස්සිතො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යො…පෙ… අයං නිබ්බෙධො’’ති වුත්තං.

නානාවිධං වාසනාභාගියඤ්ච නිබ්බෙධභාගියඤ්ච සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං ¶ , ‘‘කතමං තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ තණ්හාසංකිලෙසභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සුත්තෙසු තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං තණ්හාපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බං, බහුවිසයත්තා නියමෙත්වාන නිද්ධාරෙස්සාමීති වුත්තං හොති. ‘‘කෙන පකාරෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තීහි තණ්හාහී’’තිආදි වුත්තං. භවතණ්හායාති රූපභවතණ්හාය. විභවතණ්හායාති අරූපභවතණ්හාය. යෙන යෙන වා පන වත්ථුනා තණ්හාපභෙදඋච්ඡෙදාදිවත්ථුනා අජ්ඣොසිතා භවතණ්හාදිවසෙන අජ්ඣොසිතා, තෙන තෙන පකාරෙන තණ්හාදිනා වා තණ්හාපභෙදඋච්ඡෙදාදිවත්ථුනා වා තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.

තණ්හාසංකිලෙසභාගියං සුත්තං තණ්හාපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන වුත්තං, අම්හෙහි ච ලක්ඛිතං, ‘‘දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං කෙන පක්ඛෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ දිට්ඨිසංකිලෙසභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. යෙන යෙන වා පන වත්ථුනාති දිට්ඨිප්පභෙදඅමරාවික්ඛෙපාදිවත්ථුනා.

දිට්ඨිසංකිලෙසභාගියං සුත්තං දිට්ඨිපක්ඛෙනෙව නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන වුත්තං, අම්හෙහි ච ලක්ඛිතං, ‘‘දුච්චරිතසංකිලෙසභාගියං සුත්තං කෙන පකාරෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ දුච්චරිතසංකිලෙසභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තථෙව වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ තණ්හාවොදානභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං, ‘‘දිට්ඨිවොදානභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං, ‘‘දුච්චරිතවොදානභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං.

112. යස්මිං සාසනපට්ඨානෙ අට්ඨාරස මූලපදා දට්ඨබ්බා, තං සාසනපට්ඨානං සොළසහි සංකිලෙසභාගියාදීහි සුත්තෙහි එකදෙසනිද්ධාරණවසෙන විභජිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කිං පන තං සාසනපට්ඨානං තෙහි සොළසහි එව සංකිලෙසභාගියාදීහි විභජිතබ්බං, උදාහු අඤ්ඤෙහි සුත්තෙහිපි විභජිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා අඤ්ඤෙහි අට්ඨවීසසුත්තෙහිපි විභජිතුං ‘‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා? ලොකියං ලොකුත්තර’’න්තිආදි වුත්තං ¶ . ‘‘යදි අඤ්ඤෙහිපි අට්ඨවීසසුත්තෙහි විභජිතබ්බං, එවං සති ‘ලොකිය’න්තිආදිවචනමෙව වත්තබ්බං, කස්මා ‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා’ති වුත්තා’’ති චෙ? තස්ස සාසනපට්ඨානවිභාගො අට්ඨාරසහි මූලපදෙහි සඞ්ගහිතො, අට්ඨාරස මූලපදාපි විභජිතෙ සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බා, තස්මා මූලපදා විභත්තායෙව. තානි මූලපදානි විභජිතුං ‘‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා’’ති වුත්තං. අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 112) පන –

‘‘එවං ¶ සොළසවිධෙන සාසනපට්ඨානං නානාසුත්තෙහි උදාහරණවසෙන විභජිත්වා ඉදානි අට්ඨවීසතිවිධෙන සාසනපට්ඨානං දස්සෙන්තෙන යස්මා අයම්පි පට්ඨානවිභාගො මූලපදෙහි සඞ්ගහිතො, න ඉමස්සාපි තෙහි අසඞ්ගහිතො පදෙසො අත්ථි, තස්මා මූලපදං, විභජිතබ්බතඤ්ච දස්සෙතුං ‘තත්ථ කතමෙ අට්ඨාරස මූලපදා’ති පුච්ඡාය වසෙන මූලපදානි උද්ධරිත්වා ‘ලොකියං ලොකුත්තර’න්තිආදිනා නව තිකා, ථවො චාති අට්ඨවීසතිවිධං සාසනපට්ඨානං උද්දිට්ඨ’’න්ති –

වුත්තං. තත්ථාති තෙසු සොළසහාරපඤ්චකනයඅට්ඨාරසමූලපදෙසු කතමානි පදානි මූලපදානි හොන්තීති පුච්ඡති. ලොකෙ නියුත්තො සභාවධම්මොති ලොකියො, ලොකෙ වා විදූහි විදිතො සභාවොතිපි ලොකියො, ලොකියො සභාවධම්මො අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති තං විසෙසසුත්තං ලොකියං නාම. එස නයො ‘‘ලොකුත්තර’’න්තිආදීසුපි වෙදිතබ්බො. ජානාතීති ඤාණං, ඤාණං අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති ඤාණං. ඤාතබ්බාති ඤෙය්යා, ඤෙය්යා අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති ඤෙය්යං. එසෙව නයො – ‘‘ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්චා’’ති එත්ථාපි වෙදිතබ්බො. නිබ්බානං පඨමං පස්සතීති දස්සනං, පඨමමග්ගඤාණං, දස්සනං අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති දස්සනං. භාවනා අස්ස විසෙසසුත්තස්ස පාළියා අත්ථීති භාවනා. ‘‘දස්සනඤ්ච භාවනා චා’’ති එත්ථාපි එස නයො වෙදිතබ්බො. සස්ස අත්තනො වචනන්ති සකං, සකං වචනං සකවචනං, භගවතො වචනන්ති අත්ථො. පරස්ස වචනං පරවචනං. විස්සජ්ජනීයො අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති විස්සජ්ජනීයං. නත්ථි විස්සජ්ජනීයො අස්ස විසෙසසුත්තස්සාති අවිස්සජ්ජනීයං. කම්මං අස්ස විසෙසසුත්තස්ස අත්ථීති කම්මං. විපාකො අස්ස පාඨස්ස අත්ථීති විපාකො ¶ . සෙසෙසුපි අස්සත්ථිඅත්ථො ගහෙතබ්බො. අථ වා ලොකියාදිඅත්ථො මුඛ්යත්ථො, තංවාචකසුත්තම්පි ඨාන්යූපචාරෙන වුත්තං. බුද්ධාදීනං ගුණෙ අභිත්ථවති එතෙන සුත්තප්පදෙසෙනාති ථවො, සුත්තප්පදෙසො.

‘‘තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කතමං සුත්තං ලොකියං සුත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං ලොකිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කතමං සුත්තං ලොකියං සාසනපට්ඨානං සුත්තන්ති පුච්ඡති.

භික්ඛවෙ, ධෙනුයා ථනෙහි නික්ඛන්තං සජ්ජුඛීරං නික්ඛන්තක්ඛණෙ න මුච්චති න පරිණමති ඛීරභාවං පජහිත්වා දධිභාවං න පාපුණාති, තක්කාදිඅම්බිලසමායොගතො පච්ඡා ඛීරභාවං පජහති දධිභාවං පාපුණාති ඉව, එවං යෙන බාලෙන පාපං යං කම්මං කතං, තං කම්මං කරණක්ඛණෙ ¶ තස්ස බාලස්ස අපායදුක්ඛාදිනිබ්බත්තාපනවසෙන න විපච්චති. දුතියෙ පන වා තතියාදිම්හි වා අත්තභාවෙ විපච්චති. භස්මච්ඡන්නො ඡාරිකාය පටිච්ඡන්නො පාවකො අග්ගි අක්කන්තං ජනං අක්කමනක්ඛණෙ න ඩහති. ඡාරිකං පන තාපෙත්වා කාලන්තරෙ ඩහති ඉව, එවං යෙන බාලෙන පාපං යං කම්මං කතං, තං කම්මං කරණක්ඛණෙ තං බාලං අපායදුක්ඛාදිනිබ්බත්තාපනවසෙන ඩහාපෙන්තං හුත්වා න අන්වෙති. දුතියෙ වා තතියාදිම්හි වා අත්තභාවෙ අපායදුක්ඛාදිනිබ්බත්තාපනවසෙන ඩහාපෙන්තං හුත්වා ඩහන්තං තං බාලං තං අන්වෙතීති යොජනා. ඉදං ‘‘න හි…පෙ… පාවකො’’ති සුත්තං ලොකියෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.

‘‘එත්තකමෙව ලොකිය’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදි වුත්තං. අත්ථො පාකටො. ඉදං ‘‘චත්තාරිමානි…පෙ… කාළපක්ඛෙව චන්දිමා’’ති සුත්තං ලොකියෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.

‘‘එවං දුවිධංයෙව ලොකිය’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අට්ඨිමෙ, භික්ඛවෙ, ලොකධම්මා’’තිආදි වුත්තං. අත්ථො පාකටො. ඉදං ‘‘අට්ඨිමෙ’’තිආදිකං සුත්තං ලොකියෙසු අට්ඨවිධෙසු අත්ථෙසු වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.

නානාවිධං ලොකියං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සුත්තං ලොකුත්තර’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං ලොකුත්තර’’න්තිආදි වුත්තං ¶ . ඉතො පරෙසුපි එස නයො වෙදිතබ්බො. තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සුත්තෙසු.

ඡෙකෙන සාරථිනා සුදන්තා අස්සා සමථඞ්ගතා යථා, එවං පහීනමානස්ස පහීනනවවිධමානස්ස යස්ස අනාසවස්ස භික්ඛුනො ඉන්ද්රියානි ඡබ්බිධානි චක්ඛුන්ද්රියාදීනි සමථඞ්ගතානි. තාදිනො තාදිලක්ඛණෙන සමන්නාගතස්ස අනාසවස්ස තස්ස භික්ඛුනො දෙවාපි මනුස්සාපි පිහයන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යස්සින්ද්රියානී’’තිආදිකං සුත්තං ලොකුත්තරෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකුත්තරං නාම.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පඤ්චිමානි භික්ඛවෙ ඉන්ද්රියානී’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘පඤ්චිමානී’’තිආදිකං සුත්තම්පි ලොකුත්තරෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකුත්තරං නාම. (1)

‘‘ලද්ධාන ¶ මානුසත්තං ද්වෙ, කිච්චං අකිච්චමෙව චා’’තිආදිකා ද්වෙ ගාථා වුත්තා. ඉහ ගාථාසු ‘‘සුකිච්චං චෙව පුඤ්ඤානී’’ති යං ගාථාපදඤ්ච ‘‘පුඤ්ඤානි කරිත්වාන, සග්ගා සග්ගං වජන්ති කතපුඤ්ඤා’’ති යං ගාථාපදඤ්ච වුත්තං, ඉදං ගාථාපදං ලොකියෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ලොකියං නාම.

ඉහ ගාථාසු ‘‘සංයොජනවිප්පහානං වා’’ති යං ගාථාපදඤ්ච ‘‘සංයොජනවිප්පහානා, ජරාමරණා විප්පමුච්චන්තී’’ති යං ගාථාපදඤ්ච වුත්තං, ඉදං ගාථාපදං වුත්තනයෙන ලොකුත්තරං නාම. ඉදං ‘‘ලද්ධානා’’තිආදිකං වුත්තප්පකාරෙන ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච.

භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙ ආහාරෙ ආහාරපටිබද්ධෙ ඡන්දරාගෙ සති නාමරූපස්ස අවක්කන්ති හොති. ‘‘විඤ්ඤාණෙ…පෙ… හොතී’’ති ඉදං වුත්තනයෙන ලොකියං නාම. ‘‘විඤ්ඤාණෙ…පෙ… නිරොධො’’ති ඉදං සුත්තං ලොකුත්තරං නාම. ඉදං ‘‘විඤ්ඤාණෙ චෙ භික්ඛවෙ’’තිආදිකං සුත්තං ලොකියෙ අත්ථෙ ච ලොකුත්තරෙ අත්ථෙ ච එකදෙසවසෙන වාචකඤාපකවසෙන පවත්තනතො ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච. (2)

113. සත්තලොකෙ සබ්බා දිසා අනුපරිගම්ම ක්වචි දිසායං චෙතසා අත්තනා අත්තතො පියතරං අඤ්ඤං නෙව අජ්ඣගා, අත්තාව පියතරො යථා ¶ , එවං පරෙසං සත්තානං පුථු විසුං විසුං අත්තාව පියො පියතරො, තස්මා අත්තනොව පියතරත්තා අත්තකාමො අත්තනො හිතකාමො පණ්ඩිතො සත්තලොකො අත්තානං උපමං කත්වා පරං න හිංසෙ න හිංසෙය්යාති යොජනා. ඉදං ‘‘සබ්බා දිසා’’තිආදිකං සුත්තං සත්තෙසු වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො සත්තාධිට්ඨානං නාම.

යෙ කෙචි ඛීණාසවා පුග්ගලා භූතාව න භවිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඛීණාසවා පුග්ගලා දෙහං අත්තභාවං පහාය නිබ්බානං ගමිස්සන්ති. යෙ ච පුථුජ්ජනාදයො සත්තා පුනබ්භවෙසු භවිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ පුථුජ්ජනාදයො සත්තා දෙහං අත්තභාවං පහාය පරලොකං ගමිස්සන්ති, තං සබ්බජානිං සබ්බස්ස සත්තස්ස හානිං මරණං, විනාසං වා කුසලො යො පුග්ගලො විජානාති, සො කුසලො පුග්ගලො තං සබ්බජානිං විදිත්වා ආතාපියො බ්රහ්මචරියං චරෙය්යාති යොජනා. ඉදං ‘‘යෙ කෙචී’’තිආදිකං වුත්තනයෙන සත්තාධිට්ඨානං.

සත්තහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං කල්යාණමිත්තං යාවජීවං කුසලෙන පුග්ගලෙන න විජහිතබ්බං. කතමෙහි සත්තහි? පරිසුද්ධසීලසම්පත්තිපරිසුද්ධදිට්ඨිසම්පත්තීහි සමන්නාගතත්තා පියො ච පියායිතබ්බො ¶ ච හොති, පාසාණඡත්තං විය ගරු ච හොති, සම්භාවෙතබ්බතාය භාවනීයො ච හොති, ‘‘කාලෙන වදාමි, නො අකාලෙනා’’තිආදිකෙ පඤ්චධම්මෙ අත්තනි උපට්ඨාපෙත්වා සබ්රහ්මචාරීනං වා සිස්සානං වා විනිච්ඡයඋල්ලුම්පනඔවාදදානභාවෙ ඨත්වා වත්තා ච හොති, සබ්රහ්මචාරීහි වා සිස්සාදීහි වා වුච්චමානො සුවචො හුත්වා තෙසං වචනක්ඛමො ච හොති, සච්චපටිච්චසමුප්පාදාදිගම්භීරං වා අඤ්ඤං ගම්භීරං වා කථං කත්තා ච හොති, ධම්මවිනයාදිවසෙනෙව දීපනතො අට්ඨානෙ ච න නියොජකො හොති. ඉමෙහි සත්තහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං කල්යාණමිත්තං යාවජීවං න විජහිතබ්බං. ඉදං ‘‘සත්තහී’’තිආදිවචනං භගවා අවොච. ඉදං ‘‘සත්තහී’’තිආදිකං වචනං සුගතො වත්වා අථාපරං එතං ගාථාවචනං සත්ථා අවොච. කිං අවොච?

‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;

ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, න චට්ඨානෙ නියොජකො;

තං මිත්තං මිත්තකාමෙන, යාවජීවම්පි සෙවිය’’න්ති. –

එතං ¶ ගාථාවචනං සත්ථා අවොචාති යොජනා. ‘‘න ච අට්ඨානයොජකො’’ති පාඨො අත්ථි. ඉදං ‘‘සත්තහී’’තිආදිකං වචනං සත්තාධිට්ඨානං.

ලොකෙ යං කාමසුඛඤ්ච යං ඉදං දිවියං සුඛඤ්ච අත්ථි, එතෙ කාමසුඛදිවියසුඛා තණ්හාක්ඛයසුඛස්ස සොළසිං කලං න අග්ඝන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යඤ්චා’’තිආදිකං සුත්තං ධම්මාධිට්ඨානං.

යත්ථ නිබ්බානෙ දුක්ඛං නිරුජ්ඣති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතං අසොකං විරජං ඛෙමං තං නිබ්බානං සුසුඛං වතාති යොජනා. ඉදං ‘‘සුසුඛ’’න්තිආදිකං සුත්තම්පි ධම්මාධිට්ඨානං. (3)

තීසු භවෙසු සත්තානං ජනනතො තණ්හාසඞ්ඛාතං මාතරඤ්ච, පිතරං නිස්සාය මානස්ස උප්පජ්ජනතො මානසඞ්ඛාතං පිතරඤ්ච, රට්ඨෙ ලොකො රට්ඨිස්සරං රාජානං භජති විය ද්වින්නං සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨීනං සබ්බදිට්ඨිගතෙහි භජනීයත්තා සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨිසඞ්ඛාතෙ ඛත්තියෙ ද්වෙ රාජානො ච, ආයසාධකො පුරිසො රට්ඨෙ අත්ථං අනුචරති ඉව නන්දිරාගස්ස ද්වාදසායතනෙ අනුචරණතො නන්දිරාගසඞ්ඛාතෙන අනුචරණෙන සහ පවත්තනට්ඨානං ද්වාදසායතනසඞ්ඛාතං රට්ඨඤ්ච ඛීණාසවො යො බ්රාහ්මණො හනති, සො බ්රාහ්මණො හන්ත්වා අනීඝො නිද්දුක්ඛො හුත්වා යාතීති යොජනා. ඉහ ‘‘මාතර’’න්තිආදිගාථායං ¶ ‘‘මාතරං…පෙ… හන්ත්වා’’ති ඉදං ගාථාවචනං ධම්මාධිට්ඨානං. ‘‘අනීඝො යාති බ්රාහ්මණො’’ති ඉදං ගාථාවචනං සත්තාධිට්ඨානං. ඉදං ‘‘මාතර’’න්තිආදිකං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච.

‘‘චත්තාරොමෙ භික්ඛවෙ ඉද්ධිපාදා’’ති ඉදං සුත්තප්පදෙසවචනං ධම්මාධිට්ඨානං. සො චතූහි ඉද්ධිපාදෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො කායෙපි කරජකායෙපි චිත්තං පාදකජ්ඣානචිත්තං සමොදහති පක්ඛිපති, සො පුග්ගලො දිස්සමානකායෙන ගන්තුකාමො කරජකායගතිකං පාදකජ්ඣානචිත්තං අධිට්ඨහති. චිත්තෙපි පාදකජ්ඣානචිත්තෙපි කායං කරජකායං සමොදහති පක්ඛිපති, සො පුග්ගලො සීඝං අඤ්ඤං ගන්තුකාමො පාදකජ්ඣානචිත්තගතිකං කරජකායං අධිට්ඨහති. කායෙ කරජකායෙ සුඛසඤ්ඤඤ්ච සුඛවිහාරසඤ්ඤඤ්ච ලහුසඤ්ඤඤ්ච ලහුගමනසඤ්ඤඤ්ච ඔක්කමිත්වා අඤ්ඤං ගමනෙය්යං ඉච්ඡිතට්ඨානං එකචිත්තක්ඛණෙනෙව ච ගන්ත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉදං ‘‘සො’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං සත්තාධිට්ඨානං. ඉදං ‘‘චත්තාරොමෙ’’තිආදිකං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච. (4)

114. යං ¶ සබ්බඤ්ඤුතඤාණං ලොකුත්තරං ලොකං උත්තරිත්වා අභිභවිත්වා ඨිතං, යෙන සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන භගවා ‘‘සබ්බඤ්ඤූ’’ති වුච්චති, තස්ස සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණස්ස පරිහානං නත්ථි, තං සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං සබ්බකාලෙ ජානිතුං ආවජ්ජනකාලෙ පවත්තතීති යොජනා. ඉදං ‘‘යං ත’’න්තිආදිකං ඤාණෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙනපි පවත්තනතො ඤාණං නාම.

යාය නිබ්බානගාමිනියා මග්ගපඤ්ඤාය ජාතිමරණසඞ්ඛයං පජානාති, සා නිබ්බානගාමිනී මග්ගපඤ්ඤා සබ්බාහි ලොකියාහි පඤ්ඤාහි සෙට්ඨා පසත්ථාති යොජනා. ඉදං ‘‘පඤ්ඤා හී’’තිආදිකං වුත්තනයෙන ඤාණං නාම.

‘‘ධොතක, වො තුම්හාකං සන්තිං අහං කිත්තයිස්සාමී’’ති භගවා අවොච. ‘‘දිට්ඨෙ ධම්මෙ දුක්ඛාදිධම්මෙ වා අත්තභාවෙ වා සතො අනිච්චානුපස්සනාදිසතිසම්පන්නො හුත්වා චරං චරන්තො යොගාවචරො අනීතිහං යං සන්තිං යං නිබ්බානං අරියමග්ගෙන විදිත්වා ලොකෙ සංසාරලොකෙ විසත්තිකං විසප්පකං තණ්හං තරෙ තරෙය්යා’’ති භගවා අවොච.

ධොතකො භගවන්තං වදති ‘‘මහෙසි මහන්තෙ සීලක්ඛන්ධාදී එසනසීල, ගොතම, සතො ‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’තිආදිසරණසම්පන්නො හුත්වා චරං චරන්තො යොගාවචරො උත්තමං යං සන්තිං යං ¶ නිබ්බානං අරියමග්ගෙන විදිත්වා ලොකෙ සංසාරලොකෙ විසත්තිකං තණ්හං තරෙ තරෙය්යාති තඤ්ච වචනං තඤ්ච සන්තිං නිබ්බානං අහං අභිනන්දාමි අභිපත්ථයාමි, මහෙසි ත්වං, යඤ්ච සම්පජානාසී’’ති ධොතකො භගවන්තං වදති.

‘‘ධොතකා’’ති ආලපිත්වා භගවා ධොතකං අවොච. ‘‘උද්ධං අනාගතං උපරි අධො අතීතං හෙට්ඨා ච තිරියඤ්චාපි මජ්ඣෙ පච්චුප්පන්නං පරිතො ච ලොකෙ සංසාරලොකෙ එතං තණ්හං භවාභවාය ඛුද්දකභවමහන්තභවත්ථාය සඞ්ගො ලග්ගොති විදිත්වා විචරන්තො ත්වං තණ්හං මාකාසි මා අකාසී’’ති භගවා ධොතකං අවොචාති යොජනා. ඉදං ‘‘කිත්තයිස්සාමී’’තිආදිකං ඤෙය්යෙ විසයෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤෙය්යං නාම.

‘‘එත්තකමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘චතුන්නං භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. භික්ඛවෙ, චතුන්නං අරියසච්චානං අරියභාවකරානං සච්චානං අනනුබොධා අබුජ්ඣනෙන අප්පටිවෙධා අප්පටිවිජ්ඣනෙන එවං ඉමිනා කාරණෙන මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච දීඝමද්ධානං ඉදං සන්ධාවිතං සන්ධාවනං, ඉදං සංසරිතං සංසරණං අහොසීති, භික්ඛවෙ, අජ්ජ ¶ තයිදං තං ඉදං දුක්ඛං අරියසච්චං මයා අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං…පෙ… තයිදං තං ඉදං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං මයා අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, මම භවතණ්හා උච්ඡින්නා, භවනෙත්ති තණ්හා ඛීණා, ඉදානි මම පුනබ්භවො නත්ථි, ඉති ඉදං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිකං භගවා අවොච, සුගතො ඉදං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිකං වත්වා අථාපරං එතං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිගාථාවචනං සත්ථා අවොචාති යොජෙත්වා ගාථායඤ්ච තථෙව යොජනා කාතබ්බා. ඉදං ‘‘චතුන්න’’න්තිආදිකං වුත්තනයෙන ඤෙය්යං නාම. (5)

‘‘රූපං අනිච්චං…පෙ… විඤ්ඤාණං අනිච්ච’’න්ති ඉදං සුත්තං ඤෙය්යෙ රූපාදිධම්මෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤෙය්යං නාම.

එවං ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්තිආදිනා පකාරෙන ජානං ජානන්තො එවං ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්තිආදිනා පකාරෙන පස්සං පස්සන්තො අරියසාවකො අරියස්ස භගවතො සාවකො ‘‘ඉදං රූපං අනිච්ච’’න්ති රූපං පස්සති, ‘‘අයං වෙදනා අනිච්චා’’ති වෙදනං පස්සති, ‘‘අයං සඤ්ඤා අනිච්චා’’ති සඤ්ඤං පස්සති, ‘‘ඉමෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සඞ්ඛාරෙ පස්සති, ‘‘ඉදං විඤ්ඤාණං අනිච්ච’’න්ති විඤ්ඤාණං පස්සති. ඉති ඉදං සුත්තං රූපාදිපස්සනෙ ඤාණෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤාණං නාම.

සො ¶ ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්තිආදිනා පකාරෙන පස්සන්තො අරියසාවකො රූපෙන රූපරාගෙන පරිමුච්චති…පෙ… විඤ්ඤාණම්හා විඤ්ඤාණරාගම්හා පරිමුච්චතීති දුක්ඛස්මා පරිමුච්චතීති අහං වදාමීති යොජනා. ඉදං ‘‘සො පරිමුච්චතී’’තිආදිකං සුත්තං ඤාණෙ ච ඤෙය්යෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච හොති.

සබ්බෙ පඤ්චක්ඛන්ධා පච්චයෙහි සඞ්ඛරිතත්තා සඞ්ඛාරා ආදිඅන්තවන්තභාවතො, අනිච්චන්තිකභාවතො, තාවකාලිකභාවතො ච ඛණපරිත්තභාවතො අනිච්චා භවන්ති. ඉදං ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සුත්තප්පදෙසවචනං වුත්තනයෙන ඤෙය්යං නාම. යදා විපස්සනාකරණකාලෙ පඤ්ඤාය විපස්සනාපඤ්ඤාය පස්සති අනිච්චතාදිකං පස්සති. ඉදං ‘‘යදා පඤ්ඤාය පස්සතී’’ති සුත්තප්පදෙසවචනං ඤාණං නාම. අථ පස්සනක්ඛණෙ දුක්ඛෙ පඤ්චක්ඛන්ධෙ විපස්සකො නිබ්බින්දති, නිබ්බින්දන්තො පුග්ගලො දුක්ඛාදිජානනාදිවසෙන චත්තාරි සච්චානි පටිවිජ්ඣති, එසො චතුසච්චපටිවෙධො විසුද්ධියා විසුද්ධත්ථාය මග්ගොති. ඉදං ‘‘අථා’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච හොති.

සොණාති ¶ සොණං ආලපති. සමණා බාහිරකසමණා බ්රාහ්මණා ජාතිබ්රාහ්මණා අනිච්චෙන රූපෙන, දුක්ඛෙන රූපෙන, විපරිණාමධම්මෙන රූපෙන ‘‘අහං පරෙහි සෙය්යො උත්තමො අස්මී’’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘‘අහං පරෙන සදිසො සමානො අස්මී’’ති වා සමනුපස්සන්ති, ‘‘අහං පරතො හීනො ලාමකො අස්මී’’ති වා සමනුපස්සන්ති, යථාභූතස්ස අදස්සනා අඤ්ඤත්ර වජ්ජෙත්වා අඤ්ඤං කිං නාම කාරණං සියා, යථාභූතං අදස්සනතො තාව සමනුපස්සනස්ස අඤ්ඤං කාරණං නත්ථි, යථාභූතං අදස්සනමෙව කාරණන්ති වෙදිතබ්බං. ‘‘අනිච්චාය වෙදනායා’’තිආදීසුපි ඉමිනා වුත්තනයෙන වුත්තනයානුසාරෙන යොජනා කාතබ්බා. ඉදං ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං ඤෙය්යං නාම. ‘‘යෙ ච ඛො කෙචී’’තිආදිකො සුක්කපක්ඛො පන වුත්තවිපරියායෙන වෙදිතබ්බො. ඉදං ‘‘යෙ ච ඛො’’තිආදිකං සුත්තප්පදෙසවචනං ඤාණං නාම. ඉදං ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිකං සුත්තං ඤාණෙ ච ඤෙය්යෙ ච අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච හොති. (6)

නානාවිධං ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච සාසනපට්ඨානසුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං දස්සන’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං දස්සන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු ලොකියාදීසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු සාසනපට්ඨානෙසු සුත්තෙසු කතමං සුත්තං දස්සනං නාමාති පුච්ඡති.

115. ගම්භීරපඤ්ඤෙන ¶ සබ්බඤ්ඤුබුද්ධෙන සුදෙසිතානි සඞ්ඛෙපවිත්ථාරාදීහි තෙහි තෙහි නයෙහි සුට්ඨු දෙසිතානි අරියසච්චානි යෙ භාවිතභාවනා අරියපුග්ගලා පඤ්ඤාඔභාසෙන විභාවයන්ති, තෙ භාවිතභාවනා අරියපුග්ගලා දෙවරජ්ජචක්කවත්තිරජ්ජාදිපමාදට්ඨානං ආගම්ම භුසං පමත්තා කිඤ්චාපි හොන්ති, තථාපි තෙ භාවිතභාවනා අරියපුග්ගලා සොතාපත්තිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන අට්ඨමභවාදීසු උප්පජ්ජනාරහානං නාමරූපානං නිරුද්ධත්තා අට්ඨමක්ඛත්තුවසෙන අට්ඨමං භවං න ආදියන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යෙ අරියසච්චානී’’තිආදිකං සුත්තං දස්සනෙ පඨමමග්ගඤාණෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො දස්සනං නාම.

නගරද්වාරබාහථිරකරණත්ථං උම්මාරබ්භන්තරෙ පථවියං අට්ඨහත්ථදසහත්ථප්පමාණං ආවාටං ඛණිත්වා තස්මිං ආවාටෙ උස්සාපිතත්තා පථවිස්සිතො පථවිනිස්සිතො අන්තොපථවිනිස්සිතො ඉන්දඛීලො සාරදාරුමයො ථම්භො ¶ චතුබ්භි චතූහි දිසාහි ආගතෙහි වාතෙහි මහාවාතෙහි අසම්පකම්පියො සම්පකම්පිතුං අසක්කුණෙය්යො සියා යථා, යො සප්පුරිසො අරියසච්චානි අවෙච්ච පස්සති, තං සප්පුරිසං සබ්බතිත්ථියවාදවාතෙහි අසම්පකම්පියත්තා තථූපමං අහං වදාමීති යොජනා. ඉදං ‘‘යථින්දඛීලො’’තිආදිකං සුත්තං වුත්තනයෙන දස්සනං නාම.

භික්ඛවෙ, චතූහි සොතාපත්තියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො අරියසාවකො අරියස්ස භගවතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාවකො ආචික්ඛිතුං ආකඞ්ඛමානො හුත්වා අත්තනාව සයමෙව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය ‘‘භො, මම අත්ත අහං ඉදානි ඛීණනිරයො අම්හි, ඛීණතිරච්ඡානයොනි අම්හි…පෙ…. දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමී’’ති බ්යාකරෙය්ය. චතුරඞ්ගසරූපං දස්සෙතුං ‘‘කතමෙහි චතූහී’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘චතූහී’’තිආදිකං දස්සනං නාම.

නානාවිධං දස්සනං නිද්ධාරිතං, ‘‘කතමා භාවනා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමා භාවනා’’තිආදි වුත්තං.

ඉධ සාසනෙ යස්ස අරියසාවකස්ස අජ්ඣත්තං කාමභවෙ නිබ්බත්තාපකානං ඔරම්භාගියසංයොජනානං පජහනවසෙන ච බහිද්ධා රූපාරූපභවෙසු නිබ්බත්තාපකානං උද්ධම්භාගියසංයොජනානං පජහනවසෙන ච ඉන්ද්රියානි සද්ධින්ද්රියාදීනි ඉන්ද්රියානි සුභාවිතානි අරියමග්ගභාවනාවසෙන සුට්ඨු භාවිතානි භවන්ති, භාවිතො භාවිතමග්ගො ස දන්තො සො අරියසාවකො ඉමං ලොකඤ්ච පරං ලොකඤ්ච නිබ්බිජ්ඣ නිබ්බිජ්ඣිත්වා පටිවිජ්ඣිත්වා කාලං මරණකාලෙ ¶ , කාලංකිරියං වා කඞ්ඛති පත්ථෙතීති යොජනා. අයං ‘‘යස්සින්ද්රියානී’’තිආදිකා පාළි භාවනාය වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො භාවනා නාම.

ධම්මපදානි ඣානවිපස්සනාමග්ගඵලනිබ්බානධම්මකොට්ඨාසානි. අනභිජ්ඣා ධම්මපදං අනභිජ්ඣාසීසෙන අධිගතඣානවිපස්සනාමග්ගනිබ්බානධම්මපදං කොට්ඨාසං. එස නයො සෙසෙසුපි. අයං ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදිකා පාළි වුත්තනයෙන භාවනා නාම. (7)

දෙවපුත්ත ඡින්දන්තො පුග්ගලො පඤ්ච ඔරම්භාගියසංයොජනානි හෙට්ඨා මග්ගත්තයෙන ඡින්දෙ ඡින්දෙය්ය, පජහන්තො පුග්ගලො පඤ්ච උද්ධම්භාගියසංයොජනානි අරහත්තමග්ගෙන ජහෙ පජහෙය්ය, භාවයන්තො පුග්ගලො පඤ්ච ¶ සද්ධින්ද්රියාදීනි ච උත්තරි භාවයෙ භාවෙය්ය. පඤ්චසඞ්ගාතිගො රාගසඞ්ගදොසසඞ්ගමොහසඞ්ගමානසඞ්ගදිට්ඨිසඞ්ගාතිගො භික්ඛු ඔඝතිණ්ණොති කාමොඝභවොඝදිට්ඨොඝඅවිජ්ජොඝතිණ්ණොති වුච්චති කථීයතීති යොජනා. ‘‘පඤ්ච ඡින්දෙ පඤ්ච ජහෙ’’ති ඉදං වචනං දස්සනං නාම. ‘‘පඤ්ච චුත්තරි…පෙ… වුච්චතී’’ති අයං පාළි භාවනා නාම. ඉදං ‘‘පඤ්චා’’තිආදිකං සුත්තං දස්සනඤ්ච භාවනා ච හොති.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ’’තිආදීසු යොජනා පාකටා. (8)

116. ‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණං…පෙ… බුද්ධාන සාසන’’න්ති ඉදං සුත්තං සම්මාසම්බුද්ධස්ස වචනභාවතො සකවචනං නාම. අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොව.

භික්ඛවෙ, බාලස්ස බාලලක්ඛණානි බාලඋපලක්ඛණකාරණානි බාලනිමිත්තානි ‘‘අයං බාලො’’ති ගහණකාරණානි බාලාපදානානි බාලස්ස අපදානානි පොරාණානි විරුළ්හානි කම්මානි යෙහි බාලලක්ඛණාදීහි බාලං ‘‘බාලො’’ති පරෙ පණ්ඩිතා සඤ්ජානන්ති, ඉමානි බාලලක්ඛණානි මයා වුච්චමානානි තීණි. කතමානි තීණි? භික්ඛවෙ, බාලො දුච්චින්තිතචින්තී ච දුච්චින්තිතං අභිජ්ඣාබ්යාපාදමිච්ඡාදස්සනං චින්තී ච හොති, දුබ්භාසිතභාසී දුබ්භාසිතං මුසාවාදාදිං භාසී ච හොති. දුක්කටකම්මකාරී ච දුක්කටං පාණාතිපාතාදිකම්මං කාරී ච හොති. භික්ඛවෙ, බාලස්ස…පෙ… බාලාපදානානි ඉමිනා මයා වුත්තානි තීණි ඛො භවන්ති. සුක්කපක්ඛො පන වුත්තවිපරියායෙන වෙදිතබ්බො. ඉදං ‘‘තීණිමානි භික්ඛවෙ’’තිආදිකං වචනං සම්මාසම්බුද්ධස්ස වචනභාවතො සකවචනං නාම.

පථවීසමො ¶ විත්ථතො සම්බොධො නාම නත්ථි. පාතං වුට්ඨං උදකං ආභුසො ලාභි ගණ්හාතීති පාතාලො, පාතාලෙන සමො පාතාලසමො නින්නො න විජ්ජති. මෙරුසමො උන්නතො නත්ථි, චක්කවත්තිසදිසො පොරිසො නත්ථීති යොජනා. ඉදං ‘‘පථවීසමො’’තිආදිකං වචනං පරස්ස දෙවස්ස වචනභාවතො පරවචනං හොති.

‘‘දෙවානං ඉන්ද, තව සුභාසිතෙන ජයො හොතී’’ති වත්වා ‘‘වෙපචිත්ති, තව සුභාසිතෙන ජයො හොතූ’’ති වත්වා ‘‘වෙපචිත්ති, ත්වං ගාථං භණ භණාහී’’ති අවොච. භික්ඛවෙ, අථ ඛො අසුරින්දො වෙපචිත්ති ඉමං වුච්චමානං ගාථං අභාසි ‘‘තෙ පටිසෙධකො නො චෙ අස්ස නො චෙ භවෙය්ය ¶ , එවං සති බාලා භිය්යො පකුජ්ඣෙය්යුං, තස්මා ධීරො පණ්ඩිතො භුසෙන දණ්ඩෙන බාලං නිසෙධයෙ’’ති.

ගාථාය, භික්ඛවෙ, අසුරින්දෙන වෙපචිත්තිනා භාසිතාය අසුරා අනුමොදිංසු, දෙවා තුණ්හී අහෙසුං. භික්ඛවෙ, අථ ඛො අසුරින්දො වෙපචිත්ති දෙවානං ඉන්දං සක්කං එතං වචනං අවොච ‘‘දෙවානමින්ද, ත්වං ගාථං භණ භණාහී’’ති එතං වචනං අවොච. භික්ඛවෙ, අථ ඛො දෙවානමින්දො සක්කො ඉමං ගාථං අභාසි ‘‘බාලස්ස පටිසෙධනං පරං පච්චත්ථිකං සඞ්කුපිතං ඤත්වා සතො සතිමා යො පණ්ඩිතො කොධතො උපසම්මති, තස්ස පණ්ඩිතස්ස එතදෙව උපසමං වරන්ති අහං මඤ්ඤෙ’’ති.

ගාථාය, භික්ඛවෙ, දෙවානමින්දෙන සක්කෙන භාසිතාය දෙවා අනුමොදිංසු, අසුරා තුණ්හී අහෙසුං. භික්ඛවෙ, අථ ඛො දෙවානමින්දො සක්කො අසුරින්දං වෙපචිත්තිං එතං වචනං අවොච ‘‘වෙපචිත්ති, ත්වං ගාථං භණාහී’’ති එතං වචනං අවොච. භික්ඛවෙ, අථ ඛො අසුරින්දො වෙපචිත්ති ඉමං ගාථං අභාසි ‘‘වාසව යදා තිතික්ඛති, තදා නං තිතික්ඛන්තං පුග්ගලං බාලො ‘‘අයං මෙ භයා තිතික්ඛතී’’ති මඤ්ඤති, තිතික්ඛාය එතදෙව වජ්ජං අහං පස්සාමි. වාසව ගොගණො පලායිනං ගවං අජ්ඣොත්ථරති ඉව, එවං දුම්මෙධො ඛමන්තං භිය්යො අජ්ඣාරුහති අජ්ඣොත්ථරති.

ගාථාය, භික්ඛවෙ, අසුරින්දෙන වෙපචිත්තිනා භාසිතාය අසුරා අනුමොදිංසු, දෙවා තුණ්හී අහෙසුං. ජායමානෙ ච ගොයුද්ධෙ පඨමං ද්වෙයෙව ගොණා යුජ්ඣන්ති, ගොගණො පන යාව එකො ගොණො න පලායති, තාව ඔලොකෙන්තොව තිට්ඨති. යදා ච එකො ගොණො පලායති ¶ , තදා සබ්බො ගොණො තං පලායිනං ගවං භිය්යො අජ්ඣොත්ථරතීති ගොයුද්ධසභාවො වෙදිතබ්බො. ‘‘අථ ඛො’’තිආදීනං යොජනත්ථො පාකටො.

වෙපචිත්ති, යො පුග්ගලො තිතික්ඛති, තං ඛමන්තං පුග්ගලං ‘‘අයං මෙ භයා තිතික්ඛතී’’ති කාමං මඤ්ඤතු වා, මා මඤ්ඤතු වා, තං මඤ්ඤනං නිප්ඵලමෙව. අත්ථා සදත්ථපරමා භවන්ති. ඛන්ත්යා ඛන්තිතො භිය්යො සදත්ථො නාම න විජ්ජති.

යො බලවා සන්තො දුබ්බලස්ස හවෙ තිතික්ඛතීති තස්ස බලවන්තස්ස තං තිතික්ඛනං පරමං ඛන්තින්ති සප්පුරිසා ආහු, දුබ්බලො නිච්චං ඛමති එව.

යස්ස ¶ බාලස්ස බාලබලං අත්ථි, තස්ස බාලස්ස බාලබලං ‘‘අබල’’න්ති සප්පුරිසා ආහු, යස්ස ධම්මගුත්තස්ස යං බලං අත්ථි, තස්ස ධම්මගුත්තස්ස තස්ස බලස්ස පටිවත්තා පටිප්ඵරිත්වා වත්තා න විජ්ජති.

වෙපචිත්ති, යො පුග්ගලො කුද්ධං පඨමං කුජ්ඣන්තස්ස පටිකුජ්ඣති, සො පටිකුජ්ඣන්තො පුග්ගලො තෙන පටිකුජ්ඣනෙන තස්ස පඨමං කුජ්ඣන්තස්ස පාපපුග්ගලස්ස පාපපුග්ගලතො පාපියො එව පාපතරො හීනතරො එව භවෙ.

වෙපචිත්ති, යො සප්පුරිසො සතො සතිමා පරං සඞ්කුපිතං ඤත්වා පඨමං කුජ්ඣන්තස්ස අප්පටිකුජ්ඣන්තොව භවෙ, සො සප්පුරිසො දුජ්ජයං සඞ්ගාමං ජෙති නාම, අත්තනො ච පරස්ස ච උභින්නං අත්ථං චරති නාම.

අත්තනො ච පරස්ස ච තිකිච්ඡන්තානං උභින්නං කොධො උපසම්මති, යෙ ජනා ධම්මස්ස ඛන්තිධම්මස්ස අත්ථෙ, චතුසච්චධම්මෙ වා අකොවිදා භවන්ති, තෙ ජනා ඛමන්තං සප්පුරිසං ‘‘අයං බාලො’’ති මඤ්ඤන්ති, තෙසං අකොවිදානං ජනානං තං මඤ්ඤනං නිප්ඵලන්ති.

ගාථාසු, භික්ඛවෙ, දෙවානමින්දෙන සක්කෙන භාසිතාසු දෙවා අනුමොදිංසු, අසුරා තුණ්හී අහෙසුන්ති යොජනා. ඉදං ‘‘භිය්යො බාලා’’තිආදිකං වචනං සක්කවෙපචිත්තීනං වචනභාවතො පරවචනං නාම. (9)

117. පත්තං ¶ එතරහි අධිගතං යඤ්ච කාමූපකරණං, ආයතිං පත්තබ්බං අධිගතං යඤ්ච කාමූපකරණං අත්ථි, එතං උභයං රජානුකිණ්ණං රාගරජාදිකිණ්ණං ඉති ආතුරස්ස ආතුරානංයෙව පුග්ගලානං සන්තිකෙ අනුසික්ඛතො අනුසික්ඛන්තස්ස සික්ඛාසාරා හුත්වා උපට්ඨහන්ති, සීලං වතං ජීවිතං බ්රහ්මචරියං ඉමෙ සික්ඛාසාරා හුත්වා උපට්ඨහන්තීති යෙ උපට්ඨානසාරා පුග්ගලා සාරතො ගහෙත්වා ඨිතා. එත්ථ සීලං නාම ‘‘න කරොමී’’ති ඔරමණං. වතං නාම භොජනකිච්චකරණාදි. ජීවිතං නාම ආජීවො. බ්රහ්මචරියං නාම මෙථුනවිරතිවිසෙසභාවො වෙදිතබ්බො. තෙසං උපට්ඨානසාරානං පුග්ගලානං අයං වාදො එකො පඨමො අන්තො ලාමකො. යෙ ච පුග්ගලා ‘‘කාමෙසු දොසො නත්ථී’’ති එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො හුත්වා ඨිතා, තෙසං පුග්ගලානං අයං වාදො එකො දුතියො අන්තො ¶ ලාමකො. ඉච්චෙතෙ උභො අන්තා අන්තවාදා පුග්ගලා කටසිවඩ්ඪනා කටසියො දිට්ඨිං වඩ්ඪෙන්ති. එතෙ උභො අන්තෙ අත්තකිලමථානුයොගෙ කාමසුඛල්ලිකානුයොගෙ එකෙ පුග්ගලා අනභිඤ්ඤාය ඔලීයන්ති, එකෙ පුග්ගලා අතිධාවන්තීති යොජනා. ඉදං ‘‘යඤ්ච පත්ත’’න්තිආදිකං වචනං පරෙසං පුග්ගලානං වචනභාවතො පරවචනං නාම.

යෙ ච සම්මාදිට්ඨිපුග්ගලා තෙ උභො අන්තෙ අත්තකිලමථානුයොගකාමසුඛල්ලිකානුයොගෙ අභිඤ්ඤාය තත්ර ච අන්තෙ න අහෙසුං. තෙන ච අභිජානනෙන තෙ උභො අන්තෙ න අමඤ්ඤිංසු, තෙසං සම්මාදිට්ඨිපුග්ගලානං වට්ටං තිවිධං වට්ටං පඤ්ඤාපනාය නත්ථි. ඉති එවං ඉදං ‘‘යෙ චා’’තිආදිකං වචනං භගවතො වචනභාවතො සකවචනං නාම. අයං උදානො ‘‘යඤ්ච පත්තං…පෙ… පඤ්ඤාපනායා’’ති අයං උදානො වුත්තනයෙන සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච හොති.

පසෙනදි නාම කොසලො කොසලිස්සරො රාජා භගවන්තං එතං ‘‘ඉධ මය්හං…පෙ… තෙසං පියො අත්තා’’ති වචනං අවොච. භන්තෙ, ඉධ රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස මය්හං මම චෙතසො චිත්තස්ස එවං පරිවිතක්කො උදපාදි, කෙසං සත්තානං අත්තා පියො නු ඛො, කෙසං සත්තානං අත්තා අප්පියො නු ඛො ඉති එතං පරිවිතක්කනං උදපාදි. භන්තෙ, තස්ස මය්හං එතං පරිවිතක්කනං අහොසි, යෙ ච කෙචි සත්තා කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති ඛො…පෙ… මනසා දුච්චරිතං චරන්ති ඛො, තෙසං සත්තානං අත්තා අප්පියො ඛො. තෙ දුච්චරිතං චරන්තා සත්තා ‘‘නො අත්තා පියො’’ති එවං කිඤ්චාපි වදෙය්යුං, අථ ඛො තෙසං දුච්චරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා අප්පියොව. තං කිස්ස හෙතු? අප්පියො අප්පියස්ස අනත්ථාය යං දුච්චරිතං කරෙය්ය, තං දුච්චරිතං තෙ දුච්චරිතං චරන්තා සත්තා අත්තනාව. සයමෙව. අත්තනො අනත්ථාය හි යස්මා කරොන්ති, තස්මා තෙසං දුච්චරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා අප්පියොවාති එතං පරිවිතක්කනං අහොසි.

භන්තෙ ¶ , යෙ ච කෙචි සත්තා කායෙන සුචරිතං චරන්ති ඛො…පෙ… මනසා සුචරිතං චරන්ති ඛො, තෙසං සුචරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා පියො ඛො, තෙ සුචරිතං චරන්තා සත්තා ‘‘නො අත්තා අප්පියො’’ති එවං කිඤ්චාපි වදෙය්යුං, අථ ඛො තෙසං සුචරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා පියොව. තං කිස්ස හෙතු? පියො පියස්ස අත්ථාය යං සුචරිතං චරෙය්ය, තං සුචරිතං තෙ සුචරිතං චරන්තා සත්තා අත්තනාව සයමෙව අත්තනො අත්ථාය හි යස්මා කරොන්ති ¶ , තස්මා තෙසං සුචරිතං චරන්තානං සත්තානං අත්තා පියොවාති එතං පරිවිතක්කනං අහොසි. එතං වචනං අවොචාති යොජනා.

‘‘එවමෙතං මහාරාජා’’ති වචනං පඨමං වත්වා ‘‘යෙ හි කෙචී’’තිආදිකෙ භගවතො වුත්තවචනෙපි යොජනා තථෙව කාතබ්බා.

ගාථාසු පන යො පණ්ඩිතො අත්තානං ‘‘පිය’’න්ති චෙ ජඤ්ඤා, එවං සති සො පණ්ඩිතො නං අත්තානං පාපෙන කම්මෙන න සංයුජෙ න සංයොජෙය්ය, තං වචනං හි සච්චං පියං අත්තානං සුලභං න හොති, දුක්කටකාරිනා සුඛං සුලභං න හොති.

අන්තකෙන මච්චුනා අධිපන්නස්ස මානුසං භවං ජහතො පජහන්තස්ස තස්ස මරණමුඛෙ ඨිතස්ස සත්තස්ස කිං සකං හොති, මරණමුඛෙ ඨිතො සො සත්තො කිඤ්ච ආදාය පරලොකං ගච්ඡති, ඡායා ගච්ඡන්තං සත්තං අනපායිනී ඉව, එවං අස්ස පරලොකගතස්ස සත්තස්ස කිඤ්ච අනුගං හොති.

ඉති භගවා එවං පුච්ඡති, පුච්ඡිත්වා ‘‘උභො’’තිආදිවිස්සජ්ජනවචනඤ්ච ආහ. ඉධ ලොකෙ යො මච්චො යං පුඤ්ඤඤ්ච යං පාපඤ්ච උභො කම්මෙ කුරුතෙ කරොති, තස්ස පරලොකගතස්ස මච්චස්ස තං පුඤ්ඤපාපද්වයං සකං හොති. පරලොකං ගතො මච්චො තංව පුඤ්ඤපාපද්වයං ආදාය පරලොකං ගච්ඡති, ඡායා ගච්ඡන්තං සත්තං අනපායිනී ඉව, එවං අස්ස පරලොකගතස්ස මච්චස්ස තංව පුඤ්ඤපාපද්වයං අනුගං හොති.

තස්මා පණ්ඩිතො සම්පරායිකං සම්පරායෙ ඵලනිබ්බත්තාපකං කල්යාණං නිචයං නිචයන්තො හුත්වා කරෙය්ය. පාණිනං පරලොකස්මිං පුඤ්ඤානි පතිට්ඨා හොන්ති, ඉති භගවා ආහාති යොජනා කාතබ්බා. ඉදං ‘‘රාජා පසෙනදී’’තිආදිකං සුත්තං කොසලරඤ්ඤො වචනභාවතො පරවචනං හොති. ‘‘එවමෙතං ¶ , මහාරාජ, එවමෙතං මහාරාජා’’තිආදිකා අනුගීති භගවතො වචනභාවතො සකවචනං හොති. ඉදං ද්වයං වචනං සකවචනඤ්ච පරවචනඤ්ච හොති. (10)

118. පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ ඉදං දුක්ඛසච්චං අභිඤ්ඤෙය්යං, ඉදං සමුදයසච්චං පහාතබ්බං, ඉදං මග්ගසච්චං භාවෙතබ්බං, ඉදං නිරොධසච්චං, ඵලං වා සච්ඡිකාතබ්බං, ඉමෙ කුසලාකුසලා ධම්මා එවං කුසලාකුසලභාවෙන ගහිතා අනවජ්ජසාවජ්ජභාවෙන වා ගහිතා සුඛවිපාකදුක්ඛවිපාකභාවෙන වා ගහිතා ¶ , ඉදං ඉට්ඨවිපාකං ඉදං අනිට්ඨවිපාකං ඵලං නිබ්බත්තයඉති එවංගහිතානං තෙසං කුසලාකුසලධම්මානං අයං වුඩ්ඪි අත්ථො, අයං හානි අත්ථොති. ඉති ඉදං ‘‘පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ’’තිආදිකං සුත්තං විස්සජ්ජනීයෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විස්සජ්ජනීයං නාම.

‘‘උළාරො බුද්ධො භගවා’’ති ඉමිනා පදෙන බුද්ධඋළාරතං එකංසෙනෙව එකකොට්ඨාසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘ස්වාක්ඛාතො ධම්මො’’ති ඉමිනා පදෙන ධම්මස්වාක්ඛාතතං එකංසෙනෙව එකකොට්ඨාසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’’ති ඉමිනා පදෙන සඞ්ඝසුප්පටිපත්තිං එකංසෙනෙව එකකොට්ඨාසෙනෙව නිද්දිසෙ ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ඉමිනා පදෙන සඞ්ඛාරානිච්චතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති ඉමිනා පදෙන සඞ්ඛාරදුක්ඛතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති ඉමිනා පදෙන ධම්මානත්තතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙ. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනත්තා’’ති අවත්වා ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති වුත්තෙන ඉමිනා පදෙන සඞ්ඛාරෙහි අඤ්ඤං යං වා පන මග්ගඵලනිරොධසමාපත්තිධම්මජාතං අත්ථි, තං මග්ගඵලනිරොධසමාපත්තිධම්මජාතම්පි එවංජාතියං එවං එකංසබ්යාකරණීයන්ති මග්ගඵලනිරොධසමාපත්තිධම්මජාතස්සාපි අනත්තතං එකංසෙනෙව නිද්දිසෙති යොජනා. ඉදං ‘‘උළාරො’’තිආදිකං සුත්තං විස්සජ්ජනීයෙ බුද්ධඋළාරතාදිකෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විස්සජ්ජනීයං නාම.

නරදම්මසාරථි ආකඞ්ඛතො තෙ භගවතො මනසා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණසහිතාදිමනසා විචින්තිතං ඤෙය්යධම්මං දෙවා මනුස්සා සබ්බෙ පාණිනො න ජඤ්ඤා න ජානෙය්යුං. සන්තං අරණං සමාධිං නිසෙවතො තෙ භගවතො මනසා විචින්තිතා කසිණාපි සබ්බෙ පාණිනො න ජඤ්ඤා න ජානෙය්යුං. කසිණාපි වා කසිණාරම්මණාය පඤ්ඤායපි න ජඤ්ඤා න ජානෙය්යුං. කසිණාපීති එත්ථ ච ‘‘කසිණායපී’’ති වත්තබ්බෙපි ය-කාර ලොපවසෙන ‘‘කසිණාපී’’ති වුත්තං. අථ වා ‘‘යං ආකඞ්ඛති යං ආකඞ්ඛනං කරොති, තං ආකඞ්ඛනං කිං කතම’’න්ති පුච්ඡිතං පඤ්හං අඤ්ඤෙසං අවිසයත්තා ¶ අවිස්සජ්ජනීයං හොතීති යොජනා. ඉදං ‘‘ආකඞ්ඛතො’’තිආදිකං සුත්තං අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අවිස්සජ්ජනීයං නාම.

භගවා සීලක්ඛන්ධෙ සීලක්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා සමාධික්ඛන්ධෙ සමාධික්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ ¶ පඤ්ඤාක්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා විමුත්තික්ඛන්ධෙ විමුත්තික්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා ඉරියායං කායවචීසමාචාරෙ කායවචීසමාචාරහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා පභාවෙ ආනුභාවහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා හිතෙසිතායං මෙත්තාහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා කරුණායං කරුණාහෙතු එත්තකො එතපරිමාණො, භගවා ඉද්ධියං ඉද්ධිවිධහෙතු එත්තකො එතපරිමාණොති අවිස්සජ්ජනීයොති යොජනා. ඉදං ‘‘එත්තකො’’තිආදිකං සුත්තං අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අවිස්සජ්ජනීයං නාම.

භික්ඛවෙ, අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස තථාගතස්ස ලොකෙ උප්පාදා උප්පාදහෙතු තිණ්ණං රතනානං උප්පාදො සම්භවති, ආයතිං බුද්ධරතනස්ස උප්පාදො සම්භවති, එකස්ස බුද්ධරතනස්ස ධරමානක්ඛණෙන හි අඤ්ඤස්ස බුද්ධරතනස්ස අනුප්පජ්ජනතො ආයතින්ති වුත්තං, ධම්මරතනස්ස උප්පාදො සම්භවති, සඞ්ඝරතනස්ස උප්පාදො සම්භවතීති තීණි රතනානි. ‘‘තානි තීණි රතනානි ගුණතො කිංපමාණානී’’ති පුච්ඡිතෙ සති තානි තීණි රතනානි ගුණතො එතපරිමාණානීති න විස්සජ්ජිතබ්බානීති යොජනා. ඉදං ‘‘තථාගතස්සා’’තිආදිකං සුත්තං අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අවිස්සජ්ජනීයං නාම.

බුද්ධවිසයො පුග්ගලපරො පුග්ගලපධානො පඤ්හො අවිස්සජ්ජනීයො, බුද්ධවිසයාව පුග්ගලපරොපරඤ්ඤුතා අවිස්සජ්ජනීයා. භික්ඛවෙ, අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති තණ්හාසංයොජනානං, සකිං නිරයං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං තිරච්ඡානයොනිං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං පෙත්තිවිසයං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං අසුරයොනිං සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං දෙවෙ සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං, සකිං මනුස්සෙ සන්ධාවතං සංසරතං සත්තානං පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති න දිස්සති න උපලබ්භතීති. ‘‘සා පුබ්බා කොටි කතමා’’ති කෙනචි කතං පුච්ඡනං අවිස්සජ්ජනීයං සංසාරස්ස පුබ්බකොටියා අභාවතො අවිස්සජ්ජනීයං හොති. ‘‘න පඤ්ඤායතී’’ති දෙසනා සාවකානං ඤාණවෙකල්ලෙන කතා, න අත්තනො ඤාණවෙකල්ලෙන. ‘‘න පඤ්ඤායතී’’ති දෙසනා අත්තනො චෙව සාවකානඤ්ච ඤාණවෙකල්ලෙන කාතබ්බා ¶ ¶ සියාති චොදනං මනසි කත්වා ‘‘දුවිධා බුද්ධානං භගවන්තානං දෙසනා’’තිආදි වුත්තං. අත්තා උපනෙතබ්බො එතිස්සා දෙසනායාති අත්තූපනායිකා. පරො උපනෙතබ්බො එතිස්සා දෙසනායාති පරූපනායිකා. ‘‘කතමා අත්තූපනායිකා දෙසනා, කතමා පරූපනායිකා දෙසනා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා නියමෙත්වා දස්සෙතුං ‘‘න පඤ්ඤායතී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘න පඤ්ඤායතී’’ති දෙසනා සාවකානං නෙතබ්බානං වසෙන දෙසිතත්තා පරූපනායිකා දෙසනා නාම, ‘‘නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනා’’ති දෙසනා අත්තනො නෙතබ්බස්ස වසෙන දෙසිතත්තා අත්තූපනායිකා දෙසනා නාම. ‘‘නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනා’’ති වුත්තත්තා පුබ්බාය කොටියා අභාවතො එව න පඤ්ඤායතීති විඤ්ඤායති, භගවතො ඤාණස්ස පඤ්ඤාපනං කාතුං අසමත්ථත්තා න පඤ්ඤායතීති න විඤ්ඤායති තෙන අට්ඨකථායං ‘‘නත්ථි බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනාති එතෙන පුරිමාය කොටියා අභාවතො එව න පඤ්ඤායති, න තත්ථ ඤාණස්ස පටිඝාතොති දස්සෙතී’’ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 118) වුත්තං.

‘‘කථං පන බුද්ධානං භගවන්තානං අවිජානනාය නත්ථිභාවොවිජානිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා අවිජානනාය නත්ථිභාවං ජානාපෙතුං ‘‘යථා භගවා කොකාලිකං භික්ඛු’’න්තිආදි වුත්තං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘යං පන අත්ථි, තං අඤ්ඤෙසං අප්පමෙය්යම්පි භගවතො න අප්පමෙය්යන්ති භගවතො සබ්බත්ථ අප්පටිහතඤාණතං දස්සෙතුං ‘යථා භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං ආරබ්භා’තිආදිමාහා’’ති වුත්තං. භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං ආරබ්භ ‘‘කීව දීඝං නු ඛො, භන්තෙ, පදුමෙ නිරයෙ ආයුප්පමාණ’’න්ති පඤ්හං පුච්ඡිත්වා නිසින්නං අඤ්ඤතරං භික්ඛුං යථා යෙන පකාරෙන ‘‘සෙය්යථාපි…පෙ… ආඝාතෙත්වා’’ති එවමාහ. තතො තෙන පකාරෙන අවිජානනාය නත්ථිභාවො විජානිතබ්බොති අත්ථො ගහෙතබ්බො.

භික්ඛු, ත්වං සල්ලක්ඛෙහි, කොකාලිකො වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො රාසිං කත්වා ඨපිතො, තතො තිලතො පුරිසො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන එකමෙකං තිලං උද්ධරෙය්ය, සො වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො ඉමිනා උද්ධරානුපක්කමෙන ඛිප්පතරං පරික්ඛයං පරියාදානං සෙය්යථාපි ගච්ඡෙය්ය, එකො අබ්බුදො නිරයො පරික්ඛයං පරියාදානං න ත්වෙව ගච්ඡෙය්ය. වීසති අබ්බුදා නිරයා තත්තකෙ කාලෙ ¶ පරික්ඛයං පරියාදානං සෙය්යථාපි ගච්ඡෙය්යුං, එවමෙව එකො නිරබ්බුදො නිරයො තත්තකෙ කාලෙ පරික්ඛයං පරියාදානං න ත්වෙව ගච්ඡෙය්ය. එස නයො සෙසෙසුපි. සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා පදුමං නිරයං කොකාලිකො භික්ඛු උපපන්නො ඛො, භික්ඛු, ත්වං එවං සල්ලක්ඛෙහීති භගවා ආහාති යොජනා. භගවා ‘‘අයං අප්පමෙය්යො අයං අසඞ්ඛ්යෙය්යො’’ති වා න කිඤ්චි ආහ. ‘‘තස්මිං අප්පමෙය්යෙ ¶ කතමො අප්පමෙය්යො, තස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ කතමො අසඞ්ඛ්යෙය්යො’’ති කෙනචි කතං පුච්ඡනං බුද්ධවිසයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ඉදං අප්පමෙය්යඅසඞ්ඛ්යෙය්යසුත්තං වුත්තනයෙන අවිස්සජ්ජනීයං. (11)

119. ‘‘යදා සො උපකො’’තිආදීසු යොජනා පාකටා.

‘‘කථං කෙන පකාරෙන ජිනො’’ති උපකෙන කතං පුච්ඡනං ‘‘කිලෙසප්පහානපකාරෙන ජිනො’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කෙන පකාරෙන ජිනො’’ති උපකෙන කතං පුච්ඡනං ‘‘පාපකානං ධම්මානං ජිතත්තා ජිනො’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කතමො ජිනො’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘රූපාදිකො ජිනො’’ති වා ‘‘රූපාදිකං මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤො ජිනො’’ති වා විස්සජ්ජෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ‘‘කතමො ආසවක්ඛයො, කතමො රාගක්ඛයො, කතමො දොසක්ඛයො, කතමො මොහක්ඛයො’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘නිබ්බානං ආසවක්ඛයො’’ති වා ‘‘අරහත්තමග්ගො ආසවක්ඛයො’’ති වා ‘‘අරහත්තඵලං රාගක්ඛයො’’ති වා ඉති එවමාදිනා විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කිත්තකො ආසවක්ඛයො, කිත්තකො රාගක්ඛයො, කිත්තකො දොසක්ඛයො, කිත්තකො මොහක්ඛයො’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘එත්තකො එතපරිමාණො ආසවක්ඛයො’’ති එවමාදිනා අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ඉදං වුත්තප්පකාරං සුත්තං වුත්තනයෙන විස්සජ්ජනීයඤ්ච අවිස්සජ්ජනීයඤ්ච හොති. (12)

‘‘තථාගතො සත්තො අත්ථී’’ති පුච්ඡනං ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධෙ උපාදාය පඤ්ඤාපෙතබ්බො සත්තභූතො අත්ථී’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘අත්ථි රූප’’න්ති කතං පුච්ඡනං රූපස්ස විස්සජ්ජමානත්තා ‘‘ආමන්තා’’ති විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං, ‘‘රූපං තථාගතො’’ති කතං පුච්ඡනං තථාභාවතො අලබ්භනතො අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ‘‘රූපවා තථාගතො’’තිආදීසුපි එස නයො ¶ යථාසම්භවං යොජෙතබ්බො. ඉදං වුත්තප්පකාරං සුත්තං වුත්තනයෙන විස්සජ්ජනීයඤ්ච අවිස්සජ්ජනීයඤ්ච හොති.

‘‘පස්සති භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාතී’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘පස්සති භගවා’’ති වා…පෙ… ‘‘පජානාති භගවා’’ති වා විස්සජ්ජනීයත්තා විස්සජ්ජනීයං. ‘‘කතමෙ සත්තා, කතමො තථාගතො’’ති කතං පුච්ඡනං පරමත්ථතො අලබ්භනතො අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං.

‘‘අත්ථි ¶ තථාගතො’’ති කතං පුච්ඡනං හෙට්ඨා වුත්තනයෙන විස්සජ්ජනීයං. ‘‘අත්ථි තථාගතො පරං මරණා’’ති කතං පුච්ඡනං ‘‘අත්ථි තථාගතො පරං මරණා’’ති විස්සජ්ජමානෙ සති ච ඉධලොකො එව පරලොකොති ආපජ්ජති, ‘‘නත්ථි තථාගතො පරං මරණා’’ති විස්සජ්ජමානෙ සති ච ඉධලොකතො අඤ්ඤො පරලොකොති ආපජ්ජති, තස්මා අවිස්සජ්ජනීයත්තා අවිස්සජ්ජනීයං. ඉදං වුත්තප්පකාරං සුත්තං විස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ ච අවිස්සජ්ජනීයෙ විසයෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විස්සජ්ජනීයඤ්ච අවිස්සජ්ජනීයඤ්ච හොති.

120. නානාවිධං විස්සජ්ජනීයාවිස්සජ්ජනීයසුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සුත්තං කම්ම’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං කම්ම’’න්තිආදි වුත්තං.

‘‘අන්තකෙනාධිපන්නස්සා’’තිආදීසු අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා පාකටො ‘‘මරණෙනාභිභූතස්ස…පෙ… ඡායාව අනපායිනී’’ති ඉදං සුත්තං පුඤ්ඤකම්මපාපකම්මද්වයෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මං නාම.

භික්ඛවෙ, තුම්හෙ පුන චපරං කම්මං සල්ලක්ඛෙථ. (අනුට්ඨානගිලානං) අනුට්ඨානගිලානස්ස පීඨසමාරුළ්හං පීඨසමාරුළ්හස්ස බාලං බාලස්ස වා මඤ්චසමාරුළ්හං මඤ්චසමාරුළ්හස්ස බාලං බාලස්ස වා ඡමායං භූමියං සෙමානං සෙමානස්ස සයන්තස්ස බාලං බාලස්ස වා කායෙන දුච්චරිතානි වාචාය දුච්චරිතානි මනසා දුච්චරිතානි පාපකානි යානි කම්මානි පුබ්බෙ පුබ්බකාලෙ වා අතීතෙ අනෙකකප්පකොටිසතසහස්සෙ වා අස්ස බාලෙන කතානි, තානි පාපකානි කම්මානි තම්හි පීඨසමාරුළ්හාදිසමයෙ ඔලම්බන්ති විය උපට්ඨහන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති විය උපට්ඨහන්ති අභිප්පලම්බන්ති විය උපට්ඨහන්ති. භික්ඛවෙ ¶ , මහතං මහන්තානං පබ්බතකූටානං ඡායා සායන්හසමයං පථවියං සෙය්යථාපි ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති යථා, භික්ඛවෙ, එවමෙව බාලං…පෙ… අභිප්පලම්බන්ති. භික්ඛවෙ, තත්ර තස්මිං උපට්ඨානාකාරෙ උපට්ඨානාකාරහෙතු බාලස්ස කතපාපස්ස එවං පරිවිතක්කො හොති ‘‘මෙ මයා කල්යාණං අකතං වත, මෙ මයා කුසලං අකතං වත, භීරුත්තාණං කතං වත, මෙ මයා පාපං කතං වත, මෙ මයා ලුද්දං කතං වත, මෙ මයා කිබ්බිසං කතං වත, භො අගිලාන සප්පුරිස අකතකල්යාණානං අකතකුසලානං අකතභීරුත්තාණානං කතපාපානං කතලුද්දානං කතකිබ්බිසානං යාවතා ගති දුග්ගති අත්ථි, තං ගතිං අහං පෙච්ච ගච්ඡාමී’’ති එවං පරිවිතක්කො හොති. එවං විතක්කෙන්තො සො බාලො සොචති කිලමති පරිදෙවති, උරත්තාළිං කන්දති සම්මොහං ආපජ්ජතීති යොජනා.

පබ්බතකූටානං ¶ ඡායා නාම සූරියුග්ගමනකාලෙපි පථවියා ඔලම්බන්තීපි ඡායා හායනවසෙන ඔලම්බන්ති. සායන්හසමයං පන ඡායා වඩ්ඪනවසෙන ඔලම්බන්ති, තථෙව කම්මානිපි තස්මිං කාලෙ වඩ්ඪනවසෙන උපට්ඨහන්ති, තස්මා තමෙව වඩ්ඪනුපට්ඨානං සන්ධාය ‘‘සායන්හසමය’’න්ති වුත්තං. සුක්කපක්ඛෙපි යොජනා කණ්හපක්ඛෙ යොජනානුසාරෙන කාතබ්බා. ඉදං ‘‘පුන චපර’’න්තිආදිකං සුත්තද්වයං කුසලකම්මඅකුසලකම්මෙසු වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මං නාම.

නානාවිධං කම්මං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමො විපාකො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තත්ථ කතමො විපාකො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානෙසු කතමො විපාකොති පුච්ඡති. භික්ඛවෙ, වො තුම්හෙහි යෙ මනුස්සත්තසද්ධාපටිලාභාදයො පටිලද්ධා, තෙ මනුස්සත්තසද්ධාපටිලාභාදයො වො තුම්හාකං ලාභා භවන්ති. තුම්හෙහි පබ්බජිත්වා යං චතුපාරිසුද්ධිසීලාදිසම්පාදනං ලද්ධං, තං චතුපාරිසුද්ධිසීලාදිසම්පාදනං වො තුම්හාකං සුලද්ධං භවති. භික්ඛවෙ, යො බුද්ධුප්පාදො නවමො ඛණො තුම්හෙහි ලද්ධො, සො බුද්ධුප්පාදො නවමො ඛණො වො තුම්හාකං බ්රහ්මචරියවාසාය පටිලද්ධො භවති.

භික්ඛවෙ, මයා ඡඵස්සායතනිකා නාම නිරයා දිට්ඨා, තත්ථ තෙසු දිට්ඨෙසු ඡඵස්සායතනිකෙසු නාම නිරයෙසු යං කිඤ්චි රූපං චක්ඛුනා පස්සති, තං අනිට්ඨරූපංයෙව පස්සති, නො ඉට්ඨරූපං. අකන්තරූපංයෙව පස්සති, නො කන්තරූපං. අමනාපරූපංයෙව පස්සති, නො මනාපරූපං.

යං ¶ කිඤ්චි සද්දං සොතෙන…පෙ… ඝානෙන…පෙ… ජිව්හාය…පෙ… කායෙන…පෙ… යං කිඤ්චි ධම්මං මනසා විජානාති, තං අනිට්ඨධම්මංයෙව විජානාති, නො ඉට්ඨධම්මං. අකන්තධම්මංයෙව විජානාති, නො කන්තධම්මං. අමනාපධම්මංයෙව විජානාති, නො මනාපධම්මන්ති පාඨො යුත්තො. ‘‘අනිට්ඨරූපංයෙව විජානාති, නො ඉට්ඨරූප’’න්තිආදිපාඨො අයුත්තො, කත්ථචි පාළියං අයුත්තපාඨො දිට්ඨො. සුක්කපක්ඛෙ වුත්තනයවිපරියායෙන යොජනා කාතබ්බා. අයං වුත්තප්පකාරා ‘‘ලාභා වො, භික්ඛවෙ’’තිආදිකො පාඨො විපාකෙ වාචකඤාපකභාවෙනෙව පවත්තනතො විපාකො නාම.

මාරිසා නිරයෙ පච්චමානානං අම්හාකං සබ්බසො නිමුජ්ජනඋම්මුජ්ජනවසෙන සට්ඨිවස්සසහස්සානි පරිපුණ්ණානි, නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං කදා කස්මිං කාලෙ භවිස්සති.

නිරයස්ස ¶ අන්තො පරියොසානං නත්ථි. නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං කුතො අත්ථි? නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං අම්හාකං න පටිදිස්සති. මාරිසා, යදා තුම්හෙ ච අහඤ්ච සෙට්ඨිපුත්තා ජාතා, තදා තුය්හං තුම්හාකඤ්ච මය්හං මම ච පාපං හි යස්මා පකතං පකාරෙහි කතං, තස්මා නිරයස්ස අන්තො පරියොසානං අම්හාකං න දිස්සතීති අයං පාඨො විපාකෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො විපාකො නාම. (13)

121. අධම්මචාරී නරො කුසලධම්මෙසු පමත්තො හි යස්මා හොති, තස්මා සො අධම්මචාරී පමත්තො නරො යහිං යහිං යං යං දුග්ගතිං ගච්ඡති, තං තං ගච්ඡන්තං අධම්මචාරිං නං නරං අත්තනා චරිතො සො ධම්මොව හනති. කිමිව හනති? සයං අත්තනා ගහිතො කණ්හසප්පො ගණ්හන්තං ජනං හනති යථා, එවං අත්තනා චරිතො අධම්මො අධම්මචාරිං නං හනති. ‘‘න හි ධම්මො අධම්මො චා’’තිආදිගාථාය අත්ථො පාකටො. ඉදං සුත්තද්වයං කම්මෙ ච විපාකෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මඤ්ච විපාකො ච හොති.

භික්ඛවෙ, තුම්හෙ පුඤ්ඤානං මා භායිත්ථ; භික්ඛවෙ, යදිදං යං ඉදං ‘‘පුඤ්ඤානී’’ති අධිවචනං පවත්තං; එතං ‘‘පුඤ්ඤානී’’ති අධිවචනං ඉට්ඨස්ස කන්තස්ස පියස්ස මනාපස්ස සුඛස්ස සුඛවිපාකජනකස්ස කම්මස්ස අධිවචනං හොති. භික්ඛවෙ, අහං දීඝරත්තං කතානං පුඤ්ඤානං දීඝරත්තං පච්චනුභූතං ඉට්ඨං කන්තං පියං මනාපං අභිජානාමි ඛො. ‘‘කථං අභිජානාමී’’ති චෙ පුච්ඡෙය්ය ¶ , පුබ්බෙ සත්ත වස්සානි මෙත්තචිත්තං මෙත්තාය සහිතං දුතියජ්ඣානචිත්තං භාවෙත්වා සත්ත සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ ඉමං ලොකං මනුස්සලොකං පුන න ආගමාසිං. සත්ත සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙති චෙත්ථ සංවට්ටග්ගහණෙන සංවට්ටට්ඨායී, විවට්ටග්ගහණෙන විවට්ටට්ඨායීපි ගහිතාති වෙදිතබ්බා. සෙසෙසුපි එවමෙව ගහෙතබ්බො. භික්ඛවෙ, සංවට්ටමානෙ කප්පෙ අහං ආභස්සරූපගො හොමි, විවට්ටකප්පෙ සුඤ්ඤං බ්රහ්මවිමානං උපපජ්ජාමි. භික්ඛවෙ, තත්ර බ්රහ්මවිමානෙ තත්ර උපපජ්ජමානෙ උපපජ්ජමානහෙතු අහං බ්රහ්මා හොමි, අඤ්ඤෙ මහානුභාවෙන අභිභවනතො අභිභූ, අඤ්ඤෙහි අනභිභවනතො අනභිභූතො මහාබ්රහ්මා හොමි, අඤ්ඤදත්ථු එකංසෙන දසො අහං වසවත්තී හොමි.

භික්ඛවෙ, අහං දෙවානමින්දො සක්කො ඡත්තිංසක්ඛත්තුං අහොසිං ඛො, ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො චක්කරතනාදිසත්තරතනසමන්නාගතො චක්කවත්තිරාජා අනෙකසතක්ඛත්තුං අහොසිං, පදෙසරජ්ජස්ස රාජභාවෙ කො පන වාදො.

භික්ඛවෙ, තස්ස චක්කවත්තිරාජභූතස්ස මය්හං එතං පරිවිතක්කනං අහොසි ‘‘යෙන ඵලෙන යෙන ¶ විපාකෙන අහං එතරහි එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො අම්හි, තං ඉදං ඵලං කිස්ස කම්මස්ස ඵලං නු ඛො, සො අයං විපාකො කිස්ස කම්මස්ස විපාකො නු ඛො’’ති එතං පරිවිතක්කනං අහොසි. භික්ඛවෙ, තස්ස විතක්කෙන්තස්ස මය්හං එතං පරිවිතක්කනං අහොසි ‘‘යෙන ඵලෙන යෙන විපාකෙන අහං එතරහි එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො අම්හි, මෙ පවත්තං තං ඉදං ඵලං තිණ්ණං කම්මානං ඵලං ඛො, සො අයං විපාකො තිණ්ණං කම්මානං විපාකො ඛො, සෙය්යථිදං කතමෙසං තිණ්ණං කම්මානං ඵලං විපාකො? දානස්ස දමස්ස සංයමස්සාති තිණ්ණං කම්මානං ඵලං විපාකො’’ති එතං පරිවිතක්කනං අහොසීති අවොචාති යොජනා.

තත්ථ තස්මිං ‘‘මා, භික්ඛවෙ, පුඤ්ඤානං භායිත්ථා’’තිආදිකෙ සුත්තෙ යඤ්ච දානං, යො ච දමො, යො ච සංයමො අත්ථි, ඉදං දානාදිත්තයං කම්මං, තංවාචකඤාපකං සුත්තම්පි කම්මං නාම. තප්පච්චයො තංකම්මපච්චයො පච්චයුප්පන්නභූතො පච්චනුභූතො යො විපාකො අත්ථි, එතං විපාකෙ ඵලම්පි පක්ඛිපිතබ්බං, අයං විපාකො තංවාචකඤාපකො පාඨොපි විපාකො නාම. චූළකම්මවිභඞ්ගො චූළකම්මවිපාකපුථුත්තවිභාගො තථා වත්තබ්බො.

තොදෙය්යපුත්තස්ස ¶ සුභස්ස මාණවස්ස යං සුත්තං භගවතා දෙසිතං, තත්ථ සුත්තෙ වුත්තා යෙ පාණාතිපාතාදයො ධම්මා අප්පායුකදීඝායුකතාය සංවත්තන්ති, යෙ හිංසනාදයො ධම්මා බහ්වාබාධඅප්පාබාධතාය සංවත්තන්ති, යෙ උසූයනාදයො ධම්මා අප්පෙසක්ඛමහෙසක්ඛතාය සංවත්තන්ති, යෙ කොධාදයො ධම්මා දුබ්බණ්ණසුවණ්ණතාය සංවත්තන්ති, යෙ අගාරවාදයො ධම්මා නීචකුලිකඋච්චකුලිකතාය සංවත්තන්ති, යෙ මච්ඡෙරාදයො ධම්මා අප්පභොගමහාභොගතාය සංවත්තන්ති, යෙ අසල්ලක්ඛණාදයො ධම්මා දුප්පඤ්ඤපඤ්ඤවන්තතාය සංවත්තන්ති. ඉදං පාණාතිපාතසත්තයුගං කම්මං, තංවාචකඤාපකං සුත්තම්පි කම්මං නාම. තත්ථ සුභසුත්තෙ යා අප්පායුකදීඝායුකතා වුත්තා…පෙ… යා දුප්පඤ්ඤපඤ්ඤවන්තතා වුත්තා, සො අයං අප්පායුකදීඝායුකතාදිකො විපාකො, තංවාචකඤාපකපාඨොපි විපාකො. ඉදං සුභසුත්තං කුසලාකුසලකම්මෙ චෙව විපාකෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කම්මඤ්ච විපාකො ච හොති. (14)

122. යො පුග්ගලො වචීදුච්චරිතපරිවජ්ජනෙන වාචානුරක්ඛී භවෙය්ය, අභිජ්ඣාදිඅනුප්පාදනෙන මනසා සංවුතො භවෙය්ය, පාණාතිපාතාදිපජහනෙන කායෙන අකුසලං න කයිරා, ඉති තයො එතෙ කම්මපථෙ විසොධයෙ, සො පුග්ගලො ඉසිප්පවෙදිතං මග්ගං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං ආරාධයෙ ආරාධයෙය්යාති යොජනා. ඉදං ‘‘වාචානුරක්ඛී’’තිආදිකං සුත්තං කුසලෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කුසලං නාම.

යස්ස ¶ පුග්ගලස්ස කායෙන දුක්කටං දුග්ගතිසංවත්තනියකම්මං නත්ථි, වාචාය දුක්කටකම්මං නත්ථි, මනසා දුක්කටකම්මං නත්ථි, තීහි ඨානෙහි උප්පජ්ජනට්ඨානෙහි සංවුතං තං පුග්ගලං ‘‘බ්රාහ්මණ’’න්ති අහං වදාමීති යොජනා. ඉදං ගාථාවචනං වුත්තනයෙන කුසලං නාම.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ…පෙ… කුසලමූලානී’’ති ඉදං වචනං වුත්තනයෙන කුසලං. භික්ඛවෙ, කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා විජ්ජා පුබ්බඞ්ගමා හොති, හිරී ච ඔත්තප්පඤ්ච අනුදෙවාති යොජනා. ඉදං වචනං වුත්තනයෙන කුසලං නාම.

මාලුවා සාලං රුක්ඛං ඔනතං භූමියං පතනං කරොති ඉව, තථා යස්ස ජනස්ස අච්චන්තං ද්වීසු තීසු භවෙසු දුස්සීල්යං අත්ථි, සො ජනො අත්තානං ඔනතං ¶ අපායෙසු පාකටං කරොති. අනත්ථකාමො ජනො යථා අනත්ථං ඉච්ඡති, තථා අනත්ථං කරොති යථා, තථා ඊදිසො දුස්සීලො නං අත්තානං අනත්ථං කරොතීති යොජනා. ඉදං ‘‘යස්සා’’තිආදිකං වචනං වුත්තනයෙන අකුසලං.

අස්මමයං අස්මසඞ්ඛාතං පාසාණමණිමයං වජිරං වජිරස්ස උට්ඨානසඞ්ඛාතං පාසාණමණිං අභිමත්ථති විධංසෙති ඉව, තථා අත්තනා හි සයමෙව කතං අත්තජං අත්තසම්භවං පාපං දුම්මෙධං පාපං කරොන්තං ජනං අභිමත්ථතීති යොජනා. ඉදං ‘‘අත්තනා හී’’තිආදිකං වචනං වුත්තනයෙන අකුසලං.

දෙවතෙ කුසලෙහි විවජ්ජිතා අකුසලා දස කම්මපථෙ නිසෙවිය කත්වා ගරහා ගාරය්හා භවන්ති, බාලමතී මන්දබුද්ධිනො නිරයෙසු පච්චරෙති යොජනා. ඉදං ‘‘දස කම්මපථෙ’’තිආදිකං සුත්තං වුත්තනයෙන අකුසලං.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ…පෙ… අකුසලමූලානී’’ති ඉදං වචනං වුත්තනයෙන අකුසලං. (15)

යාදිසං යං බීජං වපතෙ, තං බීජං තාදිසං ඵලං හරතෙ ඉව, තථා කල්යාණකාරී පණ්ඩිතො කල්යාණං ඵලං හරතෙ, පාපකාරී බාලො ච පාපකං ඵලං හරතෙති යොජනා. තත්ථ ‘‘යාදිස’’න්තිආදිකෙ සුත්තෙ ‘‘කල්යාණකාරී කල්යාණ’’න්ති යං වචනං ආහ, ඉදං වචනං කුසලං. ‘‘පාපකාරී ච පාපක’’න්ති යං වචනං ආහ, ඉදං වචනං අකුසලං. ඉදං ද්විවචනං වුත්තනයෙන කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච හොති.

කල්යාණකාරී ¶ සප්පුරිසා සුභෙන කම්මෙන සුග්ගතිං වජන්ති ගච්ඡන්ති, පාපකාරී කාපුරිසා අසුභෙන කම්මුනා අපායභූමිං වජන්ති ගච්ඡන්ති, කම්මස්ස අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණසහගතකම්මස්ස ඛයා ඛයනතො විමුත්තචෙතසා සමුච්ඡෙදවිමුත්තිපටිප්පස්සද්ධිවිමුත්තිචිත්තා තෙ සප්පුරිසා අසුභෙ නිබ්බන්ති. කිමිව නිබ්බන්ති? ඉන්ධනක්ඛයා ජොති නිබ්බාති ඉව, තථා තෙ සප්පුරිසා කම්මස්ස ඛයා අනවසෙසඛයනතො නිබ්බන්තීති යොජනා. තත්ථ තස්මිං ‘‘සුභෙනා’’තිආදිගාථාවචනෙ ‘‘සුභෙන…පෙ… සුග්ගති’’න්ති යං වචනං ආහ, ඉදං ‘‘සුභෙන…පෙ…සුග්ගති’’න්ති වචනං කුසලෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො කුසලං නාම. ‘‘අපායභූමිං අසුභෙන කම්මුනා’’ති යං වචනං ආහ ¶ , ඉදං ‘‘අපාය…පෙ… කම්මුනා’’ති වචනං අකුසලෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අකුසලං නාම. ඉදං ‘‘සුභෙනා’’තිආදිකං ගාථාවචනං වුත්තනයෙන කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච හොති. (16)

123. ‘‘යථාපි භමරො පුප්ඵං…පෙ… මුනී චරෙ’’ති ඉදං ගාථාවචනං අනුඤ්ඤාතෙ චරණෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම.

භමරො නාම පුප්ඵරසපිවනගහණවසෙන චරණකො මධුකරාදිකො භමරො. සො පුප්ඵරසං ගණ්හන්තො මන්දවෙගො හුත්වා පුප්ඵඤ්ච වණ්ණඤ්ච ගන්ධඤ්ච අවිනාසෙත්වා යාවදත්ථං පුප්ඵරසං පිවිත්වා මධුකරණත්ථාය ච පුප්ඵරසං ගහෙත්වා මධුකරණට්ඨානං වනසණ්ඩං පලෙති. පුප්ඵවණ්ණගන්ධා පාකතිකාව හොන්ති. එවමෙව පිණ්ඩාය ගාමං පවිසන්තො මුනි පසාදජනකං ආලොකනවිලොකනගමනතිට්ඨනාදිකං ජනෙත්වා පීතිසොමනස්සසහිතං පසාදං ජනෙත්වා සද්ධාදෙය්යං පිණ්ඩපාතං යාපනමත්තං පටිග්ගහෙත්වා ගාමතො නික්ඛමිත්වා උදකඵාසුකට්ඨානෙ වනෙ භෙසජ්ජං ලිම්පන්තො විය, කන්තාරෙ පුත්තමංසං ඛාදන්තො විය, පිණ්ඩපාතං පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා භමරො වනෙ මධුං කරොති විය, කම්මට්ඨානානුරූපං වනසණ්ඩං පවිසිත්වා ඣානමග්ගඵලනිබ්බත්තනත්ථාය සමණධම්මකරණත්ථාය ගාමෙ චරෙ චරෙය්යාති අධිප්පායො වෙදිතබ්බො.

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං කරණීයානි…පෙ… ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං තීණි කරණීයානී’’ති ඉදං සුත්තං භගවතා අනුඤ්ඤාතෙ ආචාරෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම. තස්මිං සුත්තෙ යො භික්ඛු සීලං පාති රක්ඛති, ඉති රක්ඛණතො සො භික්ඛු පාති නාම. යං සීලං තං පාතිං භික්ඛුං අපායාදිදුක්ඛතො මොචෙති, ඉති මොචනතො තං සීලං පාතිමොක්ඛං නාම. යෙන සීලෙන භික්ඛු සංවරිතබ්බචක්ඛුන්ද්රියාදිකං සංවරති, ඉති සංවරණකරණතො තං සීලං සංවරං නාම, පාතිමොක්ඛං එව ¶ සංවරං පාතිමොක්ඛසංවරං, පාතිමොක්ඛසංවරෙන සංවුතො සමන්නාගතො හුත්වා සංවුණනතො චතුඉරියාපථෙසු චාරකො හොති, ඉති සංවුණනතො භික්ඛු පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො නාම. විහරති චතුඉරියාපථෙ පවත්තෙති. වාරිත්තචාරං වජ්ජෙත්වා චාරිත්තසීලං ආදාය චරණං ආචාරො, අගොචරෙ වජ්ජෙත්වා ගොචරෙ ¶ චරණං ගොචරොති. අත්ථො වුච්චමානො අතිවිත්ථාරො භවිස්සති, තස්මා කිඤ්චිමත්තං කථෙත්වා සාසනපට්ඨානසුත්තභාවං කථෙස්සාම.

‘‘එත්තකමෙව සුත්තං ‘අනුඤ්ඤාත’න්ති නිද්ධාරිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දසයිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා පබ්බජිතෙන අභිණ්හං පච්චවෙක්ඛිතබ්බා’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘දසා’’තිආදිකං සුත්තම්පි අනුඤ්ඤාතෙ දසවිධෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බෙ ධම්මෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම. ‘‘තීණිමානි…පෙ… කරණීයානී’’ති ඉදං සුත්තම්පි අනුඤ්ඤාතෙ තිවිධෙ සුචරිතෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම.

නානාවිධං අනුඤ්ඤාතං සුත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං සුත්තං පටික්ඛිත්ත’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං පටික්ඛිත්ත’’න්තිආදි වුත්තං.

‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙමං, නත්ථි ගොසමිතං ධනං;

නත්ථි සූරියසමා ආභා, සමුද්දපරමා සරා’’ති. –

ඉදං දෙවපුත්තවචනං පටික්ඛිපන්තො භගවා –

‘‘නත්ථි අත්තසමං පෙමං, නත්ථි ධඤ්ඤසමං ධනං;

නත්ථි පඤ්ඤාසමා ආභා, වුට්ඨි වෙ පරමා සරා’’ති. –

ගාථං ආහ. එත්ථ එතස්මිං ගාථාද්වයෙ යං ‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙම’’න්තිආදිකං පුරිමකං හොති. ඉදං ‘‘නත්ථි පුත්තසමං පෙම’’න්තිආදිකං දෙවපුත්තවචනං භගවතා පටික්ඛිත්තත්තා, පටික්ඛිත්තෙ අත්ථෙ පවත්තනතො ච පටික්ඛිත්තං නාම.

දුබ්භික්ඛකාලෙ වා කන්තාරෙ වා මාතාපිතරො පුත්තධීතරො ඝාතෙත්වාපි අත්තානමෙව පොසෙන්ති, තස්මා ‘‘නත්ථි අත්තසමං පෙම’’න්ති වුත්තං. දුබ්භික්ඛකාලාදීසු හිරඤ්ඤසුවණ්ණසාරාදීනි, ගොමහිංසාදීනිපි ධඤ්ඤගහණත්ථාය ධඤ්ඤස්සාමිකානං දත්වා ධඤ්ඤමෙව ගණ්හන්ති, තස්මා ‘‘නත්ථි ධඤ්ඤසමං ¶ ධන’’න්ති වුත්තං. සූරියාදීනං ආභා පච්චුප්පන්නතමං එකදෙසංව විනොදෙති, පඤ්ඤා පන දසසහස්සිලොකධාතුම්පි එකපජ්ජොතං එකොභාසං කාතුං සමත්ථා, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නධම්මකොට්ඨාසෙසුපි පටිච්ඡාදකං කිලෙසතමම්පි විධමති, තස්මා ‘‘නත්ථි පඤ්ඤාසමා ආභා’’ති වුත්තං. සමුද්දො භූමියා ¶ ච එකදෙසෙයෙව තිට්ඨති, සො ච දෙවෙ අවුට්ඨෙ සති ඛයනසභාවො භවෙය්ය, වුට්ඨි පන කොටිසතසහස්සචක්කවාළෙසුපි යාව ආභස්සරා බ්රහ්මලොකාපි පූරා භවති, තස්මා ‘‘වුට්ඨි වෙ පරමාසරා’’ති වුත්තං.

‘‘ඉදමෙව පටික්ඛිත්තං නිද්ධාරිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තීණිමානි භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. ඉදං ‘‘තීණිමානී’’තිආදිකං සුත්තම්පි පටික්ඛිත්තෙ දුච්චරිතෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො පටික්ඛිත්තං නාම. (17)

124. නානාවිධං පටික්ඛිත්තං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්චා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමං අනුඤ්ඤාතඤ්චා’’තිආදි වුත්තං.

භූරිපඤ්ඤභූරිපඤ්ඤවන්ත ගොතම, තං භූරිපඤ්ඤං ගොතමං අහං පුච්ඡාමි. ඉධ ලොකෙ අනෙකා යා ජනතා භීතා, සා ජනතා කිංසු කතමා භවෙ. යො ච මග්ගො අනෙකායතනො ඉති පවුත්තො, සො ච මග්ගො කිංසු කතමො භවෙ. කිස්මිං ධම්මෙ ඨිතො ජනො පරලොකං න භායෙ න භායෙය්යාති පුච්ඡතීති යොජනා.

දෙවපුත්ත යො ජනො සම්මාවාචඤ්ච පණිධාය, සම්මාමනඤ්ච පණිධාය, කායෙන පාපානි අකුබ්බමානො ච භවෙ, අයං එකො. බහ්වන්නපානං ඝරං ආවසන්තො ච භවෙ, අයං එකො. සද්ධො සද්ධාසම්පන්නො චිත්තමුදුභාවෙන මුදු ච භවෙ, අයං එකො. වදඤ්ඤූ යාචකානං යාචනවසෙන වුත්තවචනඤ්ඤූ හුත්වා සංවිභාගී ච භවෙ, අයං එකො. ඉති එතෙසු චතූසු ධම්මෙසු ඨිතො ජනො ධම්මෙසු ඨිතො හුත්වා පරලොකං න භායෙ න භායෙය්යාති යොජනා.

‘‘තස්මිං සුත්තෙ කතමං අනුඤ්ඤාතං, කතමං පටික්ඛිත්තං නාමා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ යං ආහා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තස්මිං ‘‘කිංසූධා’’තිආදිපඤ්හාය විස්සජ්ජනෙ ‘‘වාචං මනඤ්චා’’තිආදිවචනෙ ‘‘වාචං මනඤ්ච පණිධාය සම්මා’’ති යං වචනං භගවා ආහ, ඉදං ‘‘වාචං…පෙ… සම්මා’’ති වචනං අනුඤ්ඤාතෙ වචනීයාදිකෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො අනුඤ්ඤාතං නාම. ‘‘කායෙන පාපානි අකුබ්බමානො’’ති යං වචනං ආහ, ඉදං ‘‘කායෙන ¶ …පෙ… මානො’’ති වචනං පාපකුබ්බෙන පටික්ඛිත්තෙ වුත්තනයෙන පවත්තනතො පටික්ඛිත්තං නාම. ‘‘බහ්වන්න…පෙ… න භායෙ’’ති යං වචනං ආහ, ඉදං ‘‘බහ්වන්න…පෙ… න ¶ භායෙ’’ති වචනං වුත්තනයෙන අනුඤ්ඤාතං නාම. ඉදං ‘‘වාච’’න්තිආදිකං වචනං වුත්තනයද්වයෙන අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච හොති.

‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණ’’න්තිආදිකො වුත්තත්ථොව. ‘‘තස්මිං සබ්බපාපස්සාතිආදිකෙ කතමං අනුඤ්ඤාතං, කතමං පටික්ඛිත්ත’’න්ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘තත්ථ ය’’න්තිආදි වුත්තං.

දෙවානමින්ද, අහං කායසමාචාරම්පි දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බං අනවජ්ජං කායසමාචාරම්පි වදාමි, අසෙවිතබ්බං සාවජ්ජං කායසමාචාරම්පි අහං වදාමි. වචීසමාචාරාදීසුපි වුත්තනයානුසාරෙන යොජනා කාතබ්බා.

‘‘කිඤ්ච වඩ්ඪනහායනං ආගම්ම කායසමාචාරාදිකං සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බභෙදෙන වුත්ත’’න්ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘කිඤ්චෙතං පටිච්චා’’තිආදි වුත්තං. අකුසලධම්මවඩ්ඪනං, කුසලධම්මහායනඤ්ච පටිච්ච කායසමාචාරාදයො න සෙවිතබ්බා, කුසලධම්මවඩ්ඪනං, අකුසලධම්මහායනඤ්ච පටිච්ච කායසමාචාරාදයො සෙවිතබ්බාති සල්ලක්ඛෙතබ්බා. (18)

125. නානාවිධං අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කතමො සුත්තවිසෙසො ථවො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා තථා පුච්ඡිත්වා අයං සුත්තවිසෙසො ථවො නාමාති විඤ්ඤාපෙතුං ‘‘තත්ථ කතමො ථවො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කතමො සුත්තවිසෙසො ථවො නාමාති පුච්ඡති.

මග්ගානං ජඞ්ඝමග්ගදිට්ඨිමග්ගාදීනං අට්ඨඞ්ගිකො සම්මාදිට්ඨිමග්ගඞ්ගාදිඅට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සෙට්ඨො උත්තමො. සච්චානං වචීසච්චඛත්තියාදිසම්මුතිසච්චපරමත්ථසච්චානං චතුරො දුක්ඛසමුදයනිරොධනිරොධගාමිනිපටිපදාවසෙන චතුරො අරියසච්චා පදා සෙට්ඨා උත්තමා. ධම්මානං සබ්බසඞ්ඛතසප්පච්චයධම්මානං විරාගො අසඞ්ඛතනිබ්බානසඞ්ඛාතො විරාගො ධම්මො සෙට්ඨො උත්තමො. ද්විපදානං සබ්බදෙවමනුස්සාදීනං ද්විපදානං චක්ඛුමා පඤ්චවිධචක්ඛුමා භගවා සෙට්ඨො උත්තමොති යොජනා. අයං ‘‘මග්ගානට්ඨඞ්ගිකො’’තිආදිසුත්තවිසෙසො ථවෙ අත්ථෙ වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ථවො නාම.

‘‘අයමෙව ¶ සුත්තවිසෙසො ථවො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තීණිමානි භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. අපදා අහිමච්ඡාදයො වා, ද්විපදා මනුස්සසකුණපක්ඛිජාතිකාදයො වා, චතුප්පදා හත්ථිඅස්සගොමහිංසාදයො වා, බහුප්පදා ¶ සතපදිආදයො වා, රූපිනො කාමරූපසත්තා වා, අරූපිනො අරූපසත්තා වා, සඤ්ඤිනො සත්තවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තා වා, අසඤ්ඤිනො අසඤ්ඤසත්තා වා, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො භවග්ගෙ නිබ්බත්තසත්තා වා යාවතා යත්තකා සත්තා සංවිජ්ජන්ති, තෙසං තත්තකානං අපදාදීනං සත්තානං යදිදං යො අයං අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තථාගතො උප්පන්නො, සො අයං අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තථාගතො අග්ගං අග්ගොති අක්ඛායති, සෙට්ඨං සෙට්ඨොති අක්ඛායති, පවරං පවරොති අක්ඛායති, අයං පඨමො අග්ගො.

සඞ්ඛතානං ධම්මානං වා සප්පච්චයසභාවානං වා, අසඞ්ඛතානං පච්චයෙහි අසඞ්ඛරිතානං පණ්ණත්තිමත්තභූතානං ධම්මානං වා යාවතා යත්තකා පණ්ණත්තී වොහරීයන්ති, තත්තකෙහි පණ්ණත්තීහි පඤ්ඤපෙතබ්බානං තෙසං සඞ්ඛතාසඞ්ඛතානං ධම්මානං යදිදං යො අයං මදනිම්මදනො…පෙ… යො අයං නිරොධො, යං ඉදං නිබ්බානමග්ගඵලානමාලම්බණං භවති, සො අයං මදනිම්මදනාදිකො ධම්මො අග්ගං අග්ගොති අක්ඛායති…පෙ… අක්ඛායති, අයං දුතියො අග්ගො.

සඞ්ඝානං යාවතා පණ්ණත්ති, ගණානං යාවතා පණ්ණත්ති, මහාජනසන්නිපාතානං යාවතා පණ්ණත්ති වොහරීයන්ති, තත්තකෙහි පණ්ණත්තීහි පඤ්ඤපෙතබ්බානං තෙසං සඞ්ඝගණාදීනං යානි ඉමානි චත්තාරි පුග්ගලානි පුරිසයුගානි, යෙ ඉමෙ අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා…පෙ… ලොකස්ස යං ඉදං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං සංවිජ්ජති, සො අයං චතුපුරිසයුගාදිකො තථාගතසාවකසඞ්ඝො අග්ගං අග්ගොති අක්ඛායති…පෙ… අක්ඛායති, අයං තතියො අග්ගො. ඉමානි තීණි තථාගතනිබ්බානඅරියසඞ්ඝරතනානි අග්ගානි භවන්ති.

සබ්බලොකුත්තරො අපදාදිසබ්බසත්තලොකතො උත්තරො සත්ථා ච, කුසලපක්ඛතො කුසලඅනවජ්ජපක්ඛභාවතො උත්තරො ධම්මො ච, නරසීහස්ස සත්ථුනො ගණො ච ඉති තීණි සත්ථුධම්මගණරතනානි අග්ගානි, තානි තීණි සත්ථුධම්මගණරතනානි විසිස්සරෙ ගුණවසෙන විසිස්සන්ති.

සමණපදුමසඤ්චයො සරෙ රුහමානං පදුමං සොභනං ඉව සාසනෙ සොභනසමණපදුමසමූහො ගණො ච, ධම්මවරො ච, විදූනං සක්කතො නරවරදමකො ¶ නරවරානං බ්රහ්මදෙවමනුස්සරාජරාජමහාමච්චාදීනං ¶ දමකො අනුදමකො චක්ඛුමා සම්බුද්ධො ච ඉති තීණි ගණධම්මබුද්ධරතනානි ලොකස්ස උත්තරි භවන්ති.

අප්පටිසමො සත්ථා ච, නිරුපදාහො නිග්ගතඋපදාහො, සබ්බො ධම්මො ච අරියො ගණවරො ච ඉති යානි තීණි බුද්ධධම්මගණරතනානි අග්ගානි, තානි තීණි…පෙ… නානි ඛලු එකංසෙන විසිස්සරෙ විසිස්සන්ති.

සච්චනාමො අවිතථසච්චදෙසනතො සච්චනාමො ඛෙමො සබ්බාභිභූ සබ්බෙ මනුස්සදෙවාදිකෙ අනභිභවමානොපි ගුණාතිරෙකවසෙන අභිභවමානො විය පවත්තනතො සබ්බාභිභූ ජිනො ච, සච්චධම්මො අවිතථසභාවතො සච්චධම්මො ච, තස්ස සච්චධම්මස්ස උත්තරි උත්තමො අඤ්ඤො ධම්මො නත්ථි, විඤ්ඤූනං නිච්චං පූජිතො පූජාරහො අරියසඞ්ඝො ච ඉති තීණි ලොකස්ස උත්තරි උත්තමානි භවන්ති.

එකායනපදස්ස වචනත්ථො අට්ඨකථායං (නෙත්ති. අට්ඨ. 170) බහුධා වුත්තො. ජාතිඛයන්තදස්සී හිතානුකම්පී භගවා එකායනං මග්ගං පජානාති. ‘‘යං එකායනං මග්ගං පජානාති, තෙන මග්ගෙන කිං තරතී’’ති වත්තබ්බභාවතො ‘‘එතෙන මග්ගෙනා’’තිආදි වුත්තං. යං මග්ගං භගවා ජානාති, එතෙන මග්ගෙන පුබ්බෙ අතීතමද්ධානං බුද්ධාදයො අරියා ඔඝං සංසාරොඝං තරිංසු, අනාගතමද්ධානං තරිස්සන්ති, යෙ චාපි බුද්ධාදයො පච්චුප්පන්නෙ උප්පජ්ජන්ති, තෙ චාපි බුද්ධාදයො පච්චුප්පන්නෙ තරන්ති, විසුද්ධිපෙක්ඛා විසුද්ධිං අපෙක්ඛමානා සත්තා දෙවමනුස්සසෙට්ඨං තාදිසං යථාවුත්තගුණං තං සම්මාසම්බුද්ධං නමස්සන්ති, ඉති අයං නානාවිධසුත්තවිසෙසොපි ථවෙ රතනත්තයෙ, රතනත්තයගුණෙ ච වාචකඤාපකභාවෙන පවත්තනතො ථවො නාම. ඉච්චෙතං සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසදස්සකො සංවණ්ණනාවිසෙසොපි සාසනපට්ඨානං නාමාති වෙදිතබ්බො.

අම්හාකාචරිය තුම්හෙහි අම්හාකාචරියෙහි සොළසප්පභෙදසංකිලෙසභාගියාදිසාසනපට්ඨානසුත්තඤ්චෙව අට්ඨවීසතිවිධං ලොකියාදිසාසනපට්ඨානසුත්තඤ්ච නිද්ධාරිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘තෙසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසෙසු කතමං සුත්තවිසෙසං කතමෙන සුත්තවිසෙසෙන සංසන්දිත්වා නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ ලොකියං ¶ සුත්ත’’න්තිආදි ආරද්ධං. අට්ඨකථායං පන – ‘‘එවං දුවිධම්පි සාසනපට්ඨානං නානාසුත්තපදානි උදාහරන්තෙන විභජිත්වා ඉදානි සංකිලෙසභාගියාදීහි සංසන්දිත්වා දස්සෙතුං පුන ‘ලොකියං සුත්ත’න්තිආදි ආරද්ධ’’න්ති (නෙත්ති. අට්ඨ. 170) වුත්තං.

තත්ථ ¶ තත්ථාති තෙසු සොළසවිධෙසු සංකිලෙසභාගියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසෙසු චෙව අට්ඨවීසතිවිධෙසු ලොකියාදීසු සාසනපට්ඨානසුත්තවිසෙසෙසු ච අකුසලපක්ඛෙ පවත්තං ලොකියං සුත්තං සංකිලෙසභාගියසුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, කුසලපක්ඛෙ පවත්තං ලොකියං සුත්තං වාසනාභාගියසුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, තස්මා ලොකියං සුත්තං එකවිධම්පි සංකිලෙසභාගියෙන ච වාසනාභාගියෙන ච ද්වීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං. දස්සනපක්ඛෙ පවත්තං ලොකුත්තරං සුත්තං දස්සනභාගියෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, භාවනාපක්ඛෙ පවත්තං ලොකුත්තරං සුත්තං භාවනාභාගියෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, අසෙක්ඛපක්ඛෙ පවත්තං ලොකුත්තරං සුත්තං අසෙක්ඛභාගියෙන සමානත්ථභාවෙන සංසන්දති, තස්මා ලොකුත්තරම්පි සුත්තං දස්සනභාගියෙන ච භාවනාභාගියෙන ච අසෙක්ඛභාගියෙන ච තීහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බං. වුත්තනයානුසාරෙන සෙසෙසුපි සංසන්දනයොජනා කාතබ්බා.

අම්හාකාචරිය තුම්හෙහි අම්හාකාචරියෙහි නයදස්සනවසෙන සුත්තවිසෙසසංසන්දනං දස්සිතං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කිමත්ථාය සංකිලෙසභාගියාදිභෙදෙන විභජිත්වා භගවතා වුත්ත’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘වාසනාභාගියං සුත්තං සංකිලෙසභාගියස්ස සුත්තස්ස නිග්ඝාතායා’’තිආදි වුත්තං. එත්ථ ච සුත්තවසෙන සුත්තත්ථා ගහිතා.

‘‘යං සත්තාධිට්ඨානං ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, තං සත්තාධිට්ඨානං කිත්තකෙහි සුත්තෙහි විභජිත්වා නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං ඡබ්බිසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ‘‘තෙ ඡබ්බීසති පුග්ගලා කතිහි සුත්තෙහි සමන්වෙසිතබ්බා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙ තීහී’’තිආදි වුත්තං. දස්සනභාගියෙන සත්තාධිට්ඨානෙන, භාවනාභාගියෙන සත්තාධිට්ඨානෙන, අසෙක්ඛභාගියෙන සත්තාධිට්ඨානෙන චාති තීහි සුත්තෙහි තෙ ඡබ්බීසති පුග්ගලා සමන්වෙසිතබ්බා.

‘‘කතමෙහි ¶ කතමෙහි කතමං කතමං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ දස්සනභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ තත්ථාති තෙසු තීසු දස්සනභාගියාදීසු සුත්තෙසු. තත්ථාති වා තෙසු ඡබ්බීසතියා පුග්ගලෙසු. සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං එකබීජිනා පුග්ගලෙන ච නිද්දිසිතබ්බං…පෙ… ධම්මානුසාරිනා පුග්ගලෙන ච නිද්දිසිතබ්බං, ඉති ඉමෙහි පඤ්චහි පුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං. එත්ථ ච දස්සනග්ගහණෙන සොතාපත්තිඵලට්ඨාපි ගහිතා, තස්මා එකබීජිකොලංකොලසත්තක්ඛත්තුපරමා ඵලට්ඨාපි ගහිතා.

සද්ධානුසාරී ¶ පන යො විපස්සනාක්ඛණෙ සද්ධං ධුරං කත්වා සොතාපත්තිමග්ගං නිබ්බත්තෙති, සො පුග්ගලො නිබ්බත්තෙතබ්බසොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ සද්ධානුසාරී නාම, සද්ධාය සමාපත්තිං අනුස්සරති, ඉති සද්ධාය සමාපත්තියා අනුස්සරණතො සොතාපත්තිමග්ගට්ඨො පුග්ගලො සද්ධානුසාරී නාම. සො පුග්ගලො සොතාපත්තිඵලක්ඛණෙ සද්ධාය විමුත්තත්තා සද්ධාවිමුත්තො හුත්වා එකබීජිකොලංකොලසත්තක්ඛත්තුපරමො භවති. යො පන පුග්ගලො විපස්සනාක්ඛණෙ පඤ්ඤං ධුරං කත්වා සොතාපත්තිමග්ගං නිබ්බත්තෙති, සො පුග්ගලො නිබ්බත්තෙතබ්බසොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ ධම්මානුසාරී නාම, ධම්මෙන පඤ්ඤාය සමාපත්තිං අනුස්සරති, ඉති ධම්මෙන පඤ්ඤාය සමාපත්තියා අනුස්සරණතො ධම්මානුසාරී නාම. සො පුග්ගලො ඵලක්ඛණෙ දිට්ඨියා පඤ්ඤාය නිරොධං පත්තත්තා දිට්ඨිපත්තො හුත්වා එකබීජි…පෙ… පරමො භවති. ධම්මොති චෙත්ථ පඤ්ඤා ගහිතා. ඉති පභෙදතො ද්වෙ මග්ගට්ඨා, ඡ ඵලට්ඨාති අට්ඨහි අරියපුග්ගලෙහි, සම්පිණ්ඩිතෙ පන පඤ්චහි අරියපුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.

ඉමෙසං එකබීජිආදීනං පුග්ගලානං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසත්ථත්තා චෙව දස්සනභාගියත්ථත්තා ච සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති නියමෙත්වා ආචරියෙන විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං දස්සනභාගියං සුත්තං කිත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති පුච්ඡිතබ්බත්තා –

‘‘භාවනාභාගියං සුත්තං ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නෙන, සකදාගාමිනා, අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නෙන, අනාගාමිනා, අන්තරාපරිනිබ්බායිනා, උපහච්චපරිනිබ්බායිනා, අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනා, සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනා ¶ , උද්ධංසොතෙන අකනිට්ඨගාමිනා, සද්ධාවිමුත්තෙන, දිට්ඨිප්පත්තෙන, කායසක්ඛිනා චාති භාවනාභාගියං සුත්තං ඉමෙහි ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති –

වුත්තං. තත්ථාපි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං භාවනාභාගියං සුත්තන්ති ගහෙතබ්බං. සකදා…පෙ… පන්නෙන සකදාගාමිමග්ගට්ඨෙන පුග්ගලෙන, සකදාගාමිනා සකදාගාමිඵලට්ඨෙන, අනාගාමි…පෙ… පන්නෙන අනාගාමිමග්ගට්ඨෙන, අනාගාමිනා අනාගාමිඵලට්ඨෙන, අවිහාදීසු පඤ්චසු සුද්ධාවාසෙසු ආයුවෙමජ්ඣං අනතික්කමිත්වා අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන අන්තරාපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, ආයුවෙමජ්ඣං අතික්කමිත්වා අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන උපහච්චපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, අසඞ්ඛාරෙන අප්පයොගෙන අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන ¶ අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, සසඞ්ඛාරෙන සප්පයොගෙන අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායීනාමකෙන අනාගාමිනා, අවිහාදීහි උද්ධං අතප්පාදීසු උපපත්තිසොතෙන අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන උද්ධංසොතනාමකෙන අනාගාමිනා, අකනිට්ඨං ගන්ත්වා අරහත්තං පත්වා පරිනිබ්බායනසභාවෙන අකනිට්ඨගාමීනාමකෙන අනාගාමිනා, සද්ධාය විමුත්තත්තා සද්ධාවිමුත්තනාමකෙන අනාගාමිනා, දිට්ඨියා පඤ්ඤාය නිරොධං පත්තත්තා දිට්ඨිප්පත්තනාමකෙන අනාගාමිනා චාති ඉමෙහි එකාදසහි අඣානලාභීපුග්ගලෙහි ච, කායෙන නාමකායෙ ඵුට්ඨානං අරූපඣානානං අනන්තරං නිබ්බානං සච්ඡිකරොති, ඉති සච්ඡිකරණතො කායසක්ඛීනාමකෙන ඣානලාභිනා චාති ද්වාදසහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං.

ඉමෙසං වුත්තප්පකාරානං පුග්ගලානං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසත්ථත්තා චෙව භාවනාභාගියත්ථත්තා ච සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං භාවනාභාගියං සුත්තං එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති නියමෙත්වා ආචරියෙන විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘කිත්තකෙහි පුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා –

‘‘අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නවහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බං සද්ධාවිමුත්තෙන, පඤ්ඤාවිමුත්තෙන, සුඤ්ඤතවිමුත්තෙන, අනිමිත්තවිමුත්තෙන, අප්පණිහිතවිමුත්තෙන, උභතොභාගවිමුත්තෙන, සමසීසිනා, පච්චෙකබුද්ධෙහි, සම්මාසම්බුද්ධෙහි චාති අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං ඉමෙහි නවහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති –

වුත්තං ¶ . තත්ථ සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බන්ති යොජෙතබ්බං. සද්ධාය කිලෙසෙහි විමුත්තත්තා අරහත්තඵලක්ඛණෙ සද්ධාවිමුත්තො අරහා, තෙන සද්ධාවිමුත්තෙන. පඤ්ඤාය විමුත්තත්තා අරහත්තඵලක්ඛණෙ පඤ්ඤාවිමුත්තො අරහා, තෙන පඤ්ඤාවිමුත්තෙන. සුඤ්ඤතවිපස්සනාසඞ්ඛාතෙන අනත්තානුපස්සනෙන විමුත්තත්තා සුඤ්ඤතවිමුත්තො අරහා, තෙන සුඤ්ඤතවිමුත්තෙන. අනිමිත්තානුපස්සනාසඞ්ඛාතෙන අනිච්චානුපස්සනෙන විමුත්තත්තා අනිමිත්තවිමුත්තො අරහා, තෙන අනිමිත්තවිමුත්තෙන. අප්පණිහිතානුපස්සනාසඞ්ඛාතෙන දුක්ඛානුපස්සනෙන විමුත්තත්තා අප්පණිහිතවිමුත්තො අරහා, තෙන අප්පණිහිතවිමුත්තෙන. උභතො රූපකායනාමකායතො උභතොභාගතො විමුත්තත්තා උභතොභාගවිමුත්තො අරහා, තෙන උභතොභාගවිමුත්තෙන. පුරිමා පඤ්ච පුග්ගලා අඣානලාභිනො ගහිතා, උභතොභාගවිමුත්තො පන ඣානලාභීගහිතො.

සමසීසී නාම ඉරියාපථසමසීසී, රොගසමසීසී, ජීවිතසමසීසීති තිවිධා හොන්ති. ඉමෙසු ¶ තීසු සමසීසීසු යො අරහා චතූසු ඉරියාපථෙසු එකෙකස්මිං ඉරියාපථෙ අරහත්තං පත්වා අඤ්ඤං ඉරියාපථං අසඞ්කමිත්වා තස්මිං තස්මිං ඉරියාපථෙයෙව පරිනිබ්බායති, අයං අරහා ඉරියාපථසමසීසී නාම. යො අරහා යස්මිං රොගෙ උප්පන්නෙ අරහත්තං පත්වා තතො රොගතො අනුට්ඨහිත්වා තස්මිං රොගෙයෙව පරිනිබ්බායති, අයං අරහා රොගසමසීසී නාම. යො අරහා පච්චවෙක්ඛණවීථියානන්තරං භවඞ්ගං ඔතරිත්වා තතො මරණාසන්නජවනවීථියානන්තරමෙව පරිනිබ්බායති, අයං අරහා වාරසමතාය ජීවිතසමසීසී නාම. වාරසමතාති ච පච්චවෙක්ඛණවීථි මග්ගවිථ්යානුවත්තකත්තා පච්චවෙක්ඛණවීථිඅනන්තරං පවත්තමානායපි මරණාසන්නවීථි මග්ගවීථිඅනන්තරං පවත්තාති වත්තබ්බාරහා, තස්මා වීථිඅනන්තරතා වාරසමතා නාම. තාය වාරසමතාය ච ජීවිතසමසීසී වුත්තො.

සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණීති එත්ථපි පච්චවෙක්ඛණවීථියානන්තරං භවඞ්ගං ඔතරිත්වා භවඞ්ගතො වුට්ඨාය පවත්තවීථියා පටිසම්භිදාඤාණානි පවත්තන්ති. වුත්තනයෙන වීථිඅනන්තරතාය වාරසමතාය ‘‘සහ පටිසම්භිදාහී’’ති වුත්තං. භගවතො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණම්පි පච්චවෙක්ඛණවීථියානන්තරං භවඞ්ගං ඔතරිත්වා භවඞ්ගතො වුට්ඨාය පවත්තවීථියා පඨමං පවත්තතීති වෙදිතබ්බං. ඉමිනා ¶ ජීවිතසමසීසිනා, සබ්බෙහි පච්චෙකබුද්ධෙහි, සබ්බෙහි සම්මාසම්බුද්ධෙහි චාති ඉමෙහි නවහි පුග්ගලෙහි සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං අසෙක්ඛභාගියං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.

ඉමෙසං පුග්ගලානං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසත්ථත්තා චෙව අසෙක්ඛභාගියත්ථත්තා ච එවං ඉමිනා ‘‘ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨාන’’න්තිආදිනා පකාරෙන වුත්තෙහි ඉමෙහි ඡබ්බීසතියා පුග්ගලෙහි අරියෙහි දස්සනභාගියවාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්තානං වසෙන ලොකුත්තරං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං.

ඉමෙසං ඡබ්බීසතියා පුග්ගලානං සකලලොකුත්තරසුත්තත්ථත්තා චෙව සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසසුත්තත්ථත්තා ච ලොකුත්තරං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං. එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘ලොකියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං කිත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකියං සුත්තං සත්තාධිට්ඨානං එකූනවීසතියා පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්තිආදි වුත්තං. ‘‘තෙ එකූනවීසති ලොකියා පුග්ගලා කතමෙහි ධම්මෙහි නිද්දිට්ඨා සමන්වෙසිතබ්බා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙ චරිතෙහී’’තිආදි වුත්තං. තෙ එකූනවීසති ලොකියා පුග්ගලා චරිතෙහි චරිතවිසෙසෙහි නිද්දිට්ඨා සමන්වෙසිතබ්බාති. ‘‘කථං චරිතෙහි නිද්දිට්ඨා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘කෙචි රාගචරිතා’’තිආදි වුත්තං. රාගචරිතදොසචරිතාදීහි චරිතෙහි එකූනවීසති ලොකියපුග්ගලා ¶ රාගචරිතා, කෙචි දොසචරිතා…පෙ… මොහචරිතො චාති නිද්දිට්ඨා. ඉති නිද්දිට්ඨෙහි ඉමෙහි එකූනවීසතියා පුග්ගලෙහි ලොකියසත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං නිද්දිසිතබ්බං. ‘‘ලොකිය’’න්ති සාමඤ්ඤවසෙන වුත්තම්පි ‘‘සංකිලෙසභාගියං ලොකිය’’න්ති විසෙසතො විඤ්ඤාතබ්බං.

ලොකියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං එත්තකෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘වාසනාභාගියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං කතමෙහි පුග්ගලෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘වාසනාභාගිය’’න්තිආදි වුත්තං. වාසනාභාගියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං සීලවන්තෙහි පුග්ගලෙහි, ධම්මෙහි ච නිද්දිසිතබ්බන්ති යොජෙතබ්බං. ‘‘කිත්තකා සීලවන්තපුග්ගලා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙ සීලවන්තො පඤ්ච පුග්ගලා’’ති වුත්තං. ‘‘කිත්තකා ධම්මා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පකතිසීල’’න්තිආදි වුත්තං. ඉදං වුත්තං හොති – පකතිසීලවන්තො ච සමාදානසීලවන්තො ච චිත්තප්පසාදවන්තො ¶ ච සමථවන්තො ච විපස්සනාවන්තො චාති පඤ්ච පුග්ගලා, පකතිසීලධම්මො ච සමාදානසීලධම්මො ච චිත්තප්පසාදධම්මො ච සමථධම්මො ච විපස්සනාධම්මො චාති පඤ්ච ධම්මාති ඉමෙහි පඤ්චහි පුග්ගලෙහි, ඉමෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි වාසනාභාගියං සත්තාධිට්ඨානෙකදෙසධම්මාධිට්ඨානෙකදෙසං සුත්තං යථාක්කමං නිද්දිසිතබ්බන්ති.

ලොකුත්තරං සත්තාධිට්ඨානං සුත්තං දස්සනභාගියවාසනාභාගියඅසෙක්ඛභාගියසුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, අම්හෙහි ච ඤාතං, ‘‘ලොකුත්තරං ධම්මාධිට්ඨානං සුත්තං කිත්තකෙහි සුත්තෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකුත්තරං සුත්තං ධම්මාධිට්ඨානං…පෙ… අසෙක්ඛභාගියෙනා’’ති වුත්තං.

‘‘ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච සත්තාධිට්ඨානඤ්ච ධම්මාධිට්ඨානඤ්ච කිත්තකෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ලොකියඤ්ච…පෙ… උභයෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. උභයෙනාති ලොකියලොකුත්තරෙන, සත්තාධිට්ඨානධම්මාධිට්ඨානෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බන්ති.

‘‘ඤාණං කිත්තකෙහි නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඤාණං පඤ්ඤායා’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ ඤාණං ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ඤාණං ඤාණපරියායෙන පඤ්ඤාදිනා නිද්දිසිතබ්බන්ති.

‘‘ඤෙය්යං කිත්තකෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඤෙය්යං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙහී’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ ඤෙය්යං ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ඤෙය්යං ඤෙය්යපරියායෙන නිද්දිසිතබ්බන්ති.

‘‘ඤාණඤ්ච ¶ ඤෙය්යඤ්ච කිත්තකෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ඤාණඤ්ච ඤෙය්යඤ්ච තදුභයෙනා’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ ඤාණඤෙය්යා ආගතා, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ඤාණඤෙය්යා ඤාණඤෙය්යපරියායෙන නිද්දිසිතබ්බන්ති.

දස්සනසුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං. භාවනාසුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං. තදුභයං දස්සනඤ්ච භාවනා ච සුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බං.

‘‘සකවචනං ¶ පරවචන’’න්තිආදීසුපි එවමෙව විසුං විසුං ච එකතො ච සුත්තෙ යථා නිද්දිට්ඨං, තථා උපධාරයිත්වා ලබ්භමානතො නිද්දිසිතබ්බන්ති යොජනා කාතබ්බා. ‘‘එත්තකමෙව නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘යං වා පනා’’තිආදි වුත්තං.

‘‘විපාකස්ස හෙතු කම්මමෙවා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘දුවිධො හෙතූ’’තිආදි වුත්තං. කිලෙසා සංකිලෙසභාගියසුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බා. තණ්හාසඞ්ඛාතො සමුදයො වා කිලෙසසඞ්ඛාතො සමුදයො වා අකුසලසඞ්ඛාතො සමුදයො වා සංකිලෙසභාගියෙන සුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බො. ලොකියකුසලහෙතුසඞ්ඛාතො සමුදයො වා ලොකියකුසලසඞ්ඛාතො සමුදයො වා වාසනාභාගියෙන සුත්තෙන සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බො.

කම්මඤ්ච විපාකො ච යථාරහං ලබ්භමානසුත්තෙන නිද්දිසිතබ්බොති සාමඤ්ඤවසෙන විභත්තො, ‘‘කුසලං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කුසල’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථාති තෙසු අට්ඨවීසතියා සාසනපට්ඨානසුත්තෙසු කුසලං චතූහි සුත්තෙහි සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බං. ‘‘කතමෙහි චතූහී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘වාසනාභාගියෙනා’’තිආදි වුත්තං. ලොකියකුසලං වාසනාභාගියෙන නිද්දිසිතබ්බං සමානත්ථත්තා, ලොකුත්තරකුසලං දස්සනභාගියෙන, වාසනාභාගියෙන, අසෙක්ඛභාගියෙන ච යථාරහං සමානත්ථභාවෙන නිද්දිසිතබ්බං. කුසලං එත්තකෙහි නිද්දිසිතබ්බන්ති නියමෙත්වා විභත්තං, ‘‘අකුසලං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අකුසල’’න්තිආදි වුත්තං. ‘‘කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘කුසලඤ්ච අකුසලඤ්ච තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ තදුභයං ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ආගතෙන තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බං.

‘‘අනුඤ්ඤාතං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අනුඤ්ඤාත’’න්තිආදි වුත්තං. අනුඤ්ඤාතං ¶ භගවතො අනුඤ්ඤාතාය සමානතාය නිද්දිසිතබ්බං. ‘‘කතිවිධං අනුඤ්ඤාත’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තං පඤ්චවිධ’’න්තිආදි වුත්තං. යං අනුඤ්ඤාතං යාසු යාසු භූමීසු දිස්සති, තං අනුඤ්ඤාතං තාසු තාසු භූමීසු ආගතෙන සමානෙන කප්පියානුලොමෙන නිද්දිසිතබ්බං.

අනුඤ්ඤාතං ¶ ඉමිනා නිද්දිසිතබ්බන්ති ආචරියෙන නියමෙත්වා විභත්තං, ‘‘පටික්ඛිත්තං කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘පටික්ඛිත්තං භගවතා’’තිආදි වුත්තං. භගවතා පටික්ඛිත්තං භගවතා පටික්ඛිත්තකාරණෙන සුත්තෙ ආගතෙන වත්ථුනා කාරණඵලභාවෙන නිද්දිසිතබ්බං. යං පටික්ඛිත්තං යාසු යාසු භූමීසු දිස්සති, තං පන පටික්ඛිත්තං තාසු තාසු භූමීසු ආගතෙන පාකටෙන අකප්පියානුලොමෙන නිද්දිසිතබ්බං.

‘‘අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච කතමෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වත්තබ්බත්තා ‘‘අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ අනුඤ්ඤාතඤ්ච පටික්ඛිත්තඤ්ච ආගතං, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ආගතෙන තදුභයෙන නිද්දිසිතබ්බං.

‘‘ථවො කතමෙන නිද්දිසිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘ථවො පසංසායා’’තිආදි වුත්තං. යස්මිං යස්මිං සුත්තෙ යා යා පසංසා ආගතා, තස්මිං තස්මිං සුත්තෙ ආගතාය තාය තාය පසංසාය ථවො නිද්දිසිතබ්බො. ‘‘යො ථවො පසංසාය නිද්දිසිතබ්බො, සො ථවො කතිවිධෙන නිද්දිසිතබ්බො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘සො පඤ්චවිධෙනා’’තිආදි වුත්තං. භගවතො ථවො ච ධම්මස්ස ථවො ච අරියසඞ්ඝස්ස ථවො ච අරියධම්මානං සික්ඛාය ථවො ච ලොකියගුණසම්පත්තියා ථවො චාති පඤ්චවිධෙන වෙදිතබ්බො. ඉති එවං වුත්තප්පකාරෙන පඤ්චවිධෙන ථවො නිද්දිසිතබ්බො.

අම්හාකාචරිය අම්හාකාචරියෙන අට්ඨාරස මූලපදා සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බාති වුත්තා, ‘‘කතමානි තානි අට්ඨාරස මූලපදානී’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘ඉන්ද්රියභූමී’’තිආදි වුත්තං. සාසනපට්ඨානෙ ඉන්ද්රියභූමි සද්ධින්ද්රියාදිඉන්ද්රියභූමි යෙහි නවහි පදෙහි නිද්දිසිතබ්බා, සාසනපට්ඨානෙ කිලෙසභූමි යෙහි නවහි පදෙහි නිද්දිසිතබ්බා, එවං ඉමිනා පකාරෙන එතානි මූලපදානි නව පදානි කුසලපදානි, නව පදානි අකුසලපදානීති අට්ඨාරස මූලපදානි හොන්ති. සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බා, ‘‘කෙන කාරණෙන අට්ඨාරස මූලපදා සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බාති විඤ්ඤායතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තථා හී’’තිආදි වුත්තං. තථා හීති තතො එව අට්ඨාරසමූලපදානං සාසනපට්ඨානෙ දට්ඨබ්බත්තා ‘‘අට්ඨාරස මූලපදා කුහිං දට්ඨබ්බා? සාසනපට්ඨානෙ’’ති යං ¶ වචනං වුත්තං, තෙන වචනෙන විඤ්ඤායතීති. ‘‘කෙන මූලපදානං නවකුසලපදනවඅකුසලපදභාවෙන ¶ අට්ඨාරසභාවො විඤ්ඤායතී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘තෙනාහා’’තිආදි වුත්තං. තෙන මූලපදානං නවකුසලපදනවඅකුසලපදභාවතො ආයස්මා මහාකච්චානො –

‘‘නවහි ච පදෙහි කුසලා, නවහි ච යුජ්ජන්ති අකුසලපක්ඛා;

එතෙ ඛො මූලපදා, භවන්ති අට්ඨාරස පදානී’’ති. –

යං වචනං ආහ, තෙන ‘‘නවහි…පෙ… පදානී’’ති වචනෙන මූලපදානං නවකුසලපදනවඅකුසලපදභාවෙන අට්ඨාරසභාවො විඤ්ඤායතීති.

‘‘යං යං සංකිලෙසභාගියාදිසොළසවිධං සාසනපට්ඨානඤ්චෙව යං යං ලොකියාදිඅට්ඨවීසතිවිධං සාසනපට්ඨානඤ්ච ආචරියෙන නිද්ධාරිතං, එත්තකමෙව පරිපුණ්ණං, අඤ්ඤං සාසනපට්ඨානං නිද්ධාරෙත්වා යුත්තං යුජ්ජිතබ්බං නත්ථී’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘නියුත්තං සාසනපට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. යථානිද්ධාරිතසාසනපට්ඨානතො යං යං අඤ්ඤං සාසනපට්ඨානං නිද්ධාරිතං අත්ථි, තං තං අඤ්ඤං සාසනපට්ඨානං නියුත්තං යථාරහං නිද්ධාරෙත්වා යුත්තං යුජ්ජිතබ්බන්ති අත්ථො ගහෙතබ්බොති.

‘‘යං ලොකො පූජයතෙ…පෙ… නියුත්තං සාසනපට්ඨානන්ති යත්තකො වචනක්කමො භාසිතො, එත්තකෙන වචනක්කමෙන කිං නෙත්ති සමත්තා, උදාහු අසමත්තා’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘එත්තාවතා’’තිආදි වුත්තං. ආයස්මතා මහාකච්චානෙන යා නෙත්ති භාසිතා, භගවතා සා නෙත්ති අනුමොදිතා, මූලසඞ්ගීතියං සඞ්ගායන්තෙහි ථෙරාසභෙහි යා නෙත්ති සඞ්ගීතා, සා නෙත්ති ‘‘යං ලොකො පූජයතෙ…පෙ… නියුත්තං සාසනපට්ඨාන’’න්ති එත්තාවතා වචනක්කමෙන සමත්තා පරිපුණ්ණාව හොති.

ඉති සමත්තාය ආයස්මතා මහාකච්චානෙන භාසිතාය භගවතා අනුමොදිතාය මූලසඞ්ගීතියං සඞ්ගායන්තෙහි ථෙරාසභෙහි සඞ්ගීතාය නෙත්තියා අත්ථවණ්ණනා සද්ධම්මපාලනාමෙන මහාධම්මරාජගුරුනා මහාථෙරෙන රචිතා ජිනපුත්තානං හිතකරා නෙත්තිවිභාවනා ඡබ්බීසාධිකනවසතෙ සක්කරාජෙ සාවණමාසෙ සුක්කපක්ඛෙ නවමදිවසෙ සූරියුග්ගමනසමයෙ සමත්තා.

ඉති සාසනපට්ඨානෙ සත්තිබලානුරූපා රචිතා විභාවනා

නිට්ඨිතා.

නිගමනකථා

සබ්බසත්තුත්තමො ¶ ¶ නාථො, ලොකෙ උප්පජ්ජි නායකො;

සම්බුද්ධො ගොතමො ජිනො, අනෙකගුණලඞ්කතො.

සාසනං තස්ස සෙට්ඨස්ස, අට්ඨවස්සසතාධිකං;

ද්විසහස්සං යදා පත්තං, නිම්මලං වඩ්ඪනං සුභං.

තදා භූමිස්සරො මහාධම්මරාජා මහිද්ධිකො;

ආණාචක්කෙන සාරෙති, රාජා නොඅනුවත්තකෙ.

ලද්ධා සෙතගජෙ වරෙ, ලොකෙ විම්හයජානකෙ;

අප්පමත්තො මහාවීරො, පුඤ්ඤං කත්වාභිමොදති.

තස්මිං වස්සෙව සාවණෙ, මාසෙ නවමදිවසෙ;

සූරියුග්ගමනෙ කාලෙ, නිබ්බත්තායං විභාවනා.

යත්තකං සාසනං ඨිතං, තත්තකං රචිතං මයා;

ඨාතු නෙත්තිවිභාවනා, ජිනපුත්තහිතාවහා.

ඉති තං රචයන්තෙන, පුඤ්ඤං අධිගතං මයා;

හොන්තු තස්සානුභාවෙන, සබ්බෙ විමුත්තිභාගිනො.

රාජදෙවී ¶ පුත්තනත්තා, පනත්තා ච සජාතිකා;

සබ්බෙ රජ්ජසුඛෙ ඨත්වා, චරන්තු චරිතං සුඛී.

දෙවො කාලෙ සුවස්සතු, සබ්බො රට්ඨජනො සුඛී;

අඤ්ඤමඤ්ඤං අහිංසන්තො, පියො හොතු හිතාවහොති.

නෙත්තිවිභාවිනී නිට්ඨිතා.