📜

13. ලොකවග්ගො

1. දහරභික්ඛුවත්ථු

හීනංධම්මන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං දහරභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි.

අඤ්ඤතරො කිර ථෙරො දහරභික්ඛුනා සද්ධිං පාතොව විසාඛාය ගෙහං අගමාසි. විසාඛාය ගෙහෙ පඤ්චසතානං භික්ඛූනං ධුවයාගු නිච්චපඤ්ඤත්තා හොති. ථෙරො තත්ථ යාගුං පිවිත්වා දහරභික්ඛුං නිසීදාපෙත්වා සයං අඤ්ඤං ගෙහං අගමාසි. තෙන ච සමයෙන විසාඛාය පුත්තස්ස ධීතා අය්යිකාය ඨානෙ ඨත්වා භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චං කරොති. සා තස්ස දහරස්ස උදකං පරිස්සාවෙන්තී චාටියං අත්තනො මුඛනිමිත්තං දිස්වා හසි, දහරොපි තං ඔලොකෙත්වා හසි. සා තං හසමානං දිස්වා ‘‘ඡින්නසීසො හසතී’’ති ආහ. අථ නං දහරො ‘‘ත්වං ඡින්නසීසා, මාතාපිතරොපි තෙ ඡින්නසීසා’’ති අක්කොසි. සා රොදමානා මහානසෙ අය්යිකාය සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘කිං ඉදං, අම්මා’’ති වුත්තෙ තමත්ථං ආරොචෙසි. සා දහරස්ස සන්තිකං ආගන්ත්වා, ‘‘භන්තෙ, මා කුජ්ඣි, න එතං ඡින්නකෙසනඛස්ස ඡින්නනිවාසනපාරුපනස්ස මජ්ඣෙ ඡින්නකපාලං ආදාය භික්ඛාය චරන්තස්ස අය්යස්ස අගරුක’’න්ති ආහ. දහරො ආම, උපාසිකෙ, ත්වං මම ඡින්නකෙසාදිභාවං ජානාසි, ඉමිස්සා මං ‘‘ඡින්නසීසො’’ති කත්වා අක්කොසිතුං වට්ටිස්සතීති. විසාඛා නෙව දහරං සඤ්ඤාපෙතුං අසක්ඛි, නපි දාරිකං. තස්මිං ඛණෙ ථෙරො ආගන්ත්වා ‘‘කිමිදං උපාසිකෙ’’ති පුච්ඡිත්වා තමත්ථං සුත්වා දහරං ඔවදන්තො ආහ – ‘‘අපෙහි, ආවුසො, නායං ඡින්නකෙසනඛවත්ථස්ස මජ්ඣෙ ඡින්නකපාලං ආදාය භික්ඛාය චරන්තස්ස අක්කොසො, තුණ්හී හොහී’’ති. ආම, භන්තෙ, කිං තුම්හෙ අත්තනො උපට්ඨායිකං අතජ්ජෙත්වා මං තජ්ජෙථ, මං ‘‘ඡින්නසීසො’’ති අක්කොසිතුං වට්ටිස්සතීති. තස්මිං ඛණෙ සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කිං ඉද’’න්ති පුච්ඡි. විසාඛා ආදිතො පට්ඨාය තං පවත්තිං ආරොචෙසි. සත්ථා තස්ස දහරස්ස සොතාපත්තිඵලූපනිස්සයං දිස්වා ‘‘මයා ඉමං දහරං අනුවත්තිතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා විසාඛං ආහ – ‘‘කිං පන විසාඛෙ තව දාරිකාය ඡින්නකෙසාදිමත්තකෙනෙව මම සාවකෙ ඡින්නසීසෙ කත්වා අක්කොසිතුං වට්ටතී’’ති? දහරො තාවදෙව උට්ඨාය අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා , ‘‘භන්තෙ, එතං පඤ්හං තුම්හෙව සුට්ඨු ජානාථ, අම්හාකං උපජ්ඣායො ච උපාසිකා ච සුට්ඨු න ජානන්තී’’ති ආහ. සත්ථා දහරස්ස අත්තනො අනුකුලභාවං ඤත්වා ‘‘කාමගුණං ආරබ්භ හසනභාවො නාම හීනො ධම්මො, හීනඤ්ච නාම ධම්මං සෙවිතුං පමාදෙන සද්ධිං සංවසිතුං න වට්ටතී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

167.

‘‘හීනං ධම්මං න සෙවෙය්ය, පමාදෙන න සංවසෙ;

මිච්ඡාදිට්ඨිං න සෙවෙය්ය, න සියා ලොකවඩ්ඪනො’’ති.

තත්ථ හීනං ධම්මන්ති පඤ්චකාමගුණං ධම්මං. සො හි හීනො ධම්මො න අන්තමසො ඔට්ඨගොණාදීහිපි පටිසෙවිතබ්බො. හීනෙසු ච නිරයාදීසු ඨානෙසු නිබ්බත්තාපෙතීති හීනො නාම, තං න සෙවෙය්ය. පමාදෙනාති සතිවොස්සග්ගලක්ඛණෙන පමාදෙනාපි න සංවසෙ. න සෙවෙය්යාති මිච්ඡාදිට්ඨිම්පි න ගණ්හෙය්ය. ලොකවඩ්ඪනොති යො හි එවං කරොති, සො ලොකවඩ්ඪනො නාම හොති. තස්මා එවං අකරණෙන න සියා ලොකවඩ්ඪනොති.

දෙසනාවසානෙ සො දහරො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

දහරභික්ඛුවත්ථු පඨමං.

2. සුද්ධොදනවත්ථු

උත්තිට්ඨෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා නිග්රොධාරාමෙ විහරන්තො පිතරං ආරබ්භ කථෙසි.

එකස්මිඤ්හි සමයෙ සත්ථා පඨමගමනෙන කපිලපුරං ගන්ත්වා ඤාතීහි කතපච්චුග්ගමනො නිග්රොධාරාමං පත්වා ඤාතීනං මානභින්දනත්ථාය ආකාසෙ රතනචඞ්කමං මාපෙත්වා තත්ථ චඞ්කමන්තො ධම්මං දෙසෙසි. ඤාතී පසන්නචිත්තා සුද්ධොදනමහාරාජානං ආදිං කත්වා වන්දිංසු. තස්මිං ඤාතිසමාගමෙ පොක්ඛරවස්සං වස්සි. තං ආරබ්භ මහාජනෙන කථාය සමුට්ඨාපිතාය ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි මය්හං ඤාතිසමාගමෙ පොක්ඛරවස්සං වස්සියෙවා’’ති වත්වා වෙස්සන්තරජාතකං (ජා. 2.22.1655 ආදයො) කථෙසි. ධම්මදෙසනං සුත්වා පක්කමන්තෙසු ඤාතීසු එකොපි සත්ථාරං න නිමන්තෙසි. රාජාපි ‘‘මය්හං පුත්තො මම ගෙහං අනාගන්ත්වා කහං ගමිස්සතී’’ති අනිමන්තෙත්වාව අගමාසි. ගන්ත්වා ච පන ගෙහෙ වීසතියා භික්ඛුසහස්සානං යාගුආදීනි පටියාදාපෙත්වා ආසනානි පඤ්ඤාපෙසි. පුනදිවසෙ සත්ථා පිණ්ඩාය පවිසන්තො ‘‘කිං නු ඛො අතීතබුද්ධා පිතු නගරං පත්වා උජුකමෙව ඤාතිකුලං පවිසිංසු, උදාහු පටිපාටියා පිණ්ඩාය චරිංසූ’’ති ආවජ්ජෙන්තො ‘‘පටිපාටියා චරිංසූ’’ති දිස්වා පඨමගෙහතො පට්ඨාය පිණ්ඩාය චරන්තො පායාසි. රාහුලමාතා පාසාදතලෙ නිසින්නාව දිස්වා තං පවත්තිං රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා සාටකං සණ්ඨාපෙන්තො වෙගෙන නික්ඛමිත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා – ‘‘පුත්ත, කස්මා මං නාසෙසි, අතිවිය තෙ පිණ්ඩාය චරන්තෙන ලජ්ජා උප්පාදිතා, යුත්තං නාම වො ඉමස්මිංයෙව නගරෙ සුවණ්ණසිවිකාදීහි විචරිත්වා පිණ්ඩාය චරිතුං, කිං මං ලජ්ජාපෙසී’’ති? ‘‘නාහං තං, මහාරාජ, ලජ්ජාපෙමි, අත්තනො පන කුලවංසං අනුවත්තාමී’’ති. ‘‘කිං පන, තාත, පිණ්ඩාය චරිත්වා ජීවනවංසො මම වංසො’’ති? ‘‘නෙසො, මහාරාජ, තව වංසො, මම පනෙසො වංසො. අනෙකානි හි බුද්ධසහස්සානි පිණ්ඩාය චරිත්වාව ජීවිංසූ’’ති වත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

168.

‘‘උත්තිට්ඨෙ නප්පමජ්ජෙය්ය, ධම්මං සුචරිතං චරෙ;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච.

169.

‘‘ධම්මං චරෙ සුචරිතං, න නං දුච්චරිතං චරෙ;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි චා’’ති.

තත්ථ උත්තිට්ඨෙති උට්ඨහිත්වා පරෙසං ඝරද්වාරෙ ඨත්වා ගහෙතබ්බපිණ්ඩෙ. නප්පමජ්ජෙය්යාති පිණ්ඩචාරිකවත්තඤ්හි හාපෙත්වා පණීතභොජනානි පරියෙසන්තො උත්තිට්ඨෙ පමජ්ජති නාම, සපදානං පිණ්ඩාය චරන්තො පන න පමජ්ජති නාම. එවං කරොන්තො උත්තිට්ඨෙ නප්පමජ්ජෙය්ය. ධම්මන්ති අනෙසනං පහාය සපදානං චරන්තො තමෙව භික්ඛාචරියධම්මං සුචරිතං චරෙ. සුඛං සෙතීති දෙසනාමත්තමෙතං, එවං පනෙතං භික්ඛාචරියධම්මං චරන්තො ධම්මචාරී ඉධ ලොකෙ චතූහි ඉරියාපථෙහි සුඛං විහරතීති අත්ථො. න නං දුච්චරිතන්ති වෙසියාදිභෙදෙ අගොචරෙ චරන්තො භික්ඛාචරියධම්මං දුච්චරිතං චරති නාම. එවං අචරිත්වා ධම්මං චරෙ සුචරිතං, න නං දුච්චරිතං චරෙ. සෙසං වුත්තත්ථමෙව.

දෙසනාවසානෙ රාජා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

සුද්ධොදනවත්ථු දුතියං.

3. පඤ්චසතවිපස්සකභික්ඛුවත්ථු

යථාපුබ්බුළකන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පඤ්චසතෙ විපස්සකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ කථෙසි.

තෙ කිර සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ඝටෙන්තා වායමන්තා අප්පවිසෙසා ‘‘විසෙසෙත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙස්සාමා’’ති සත්ථු සන්තිකං ආගච්ඡන්තා අන්තරාමග්ගෙ මරීචිකම්මට්ඨානං භාවෙන්තාව ආගමිංසු . තෙසං විහාරං පවිට්ඨක්ඛණෙයෙව දෙවො වස්සි. තෙ තත්ථ තත්ථ පමුඛෙසු ඨත්වා ධාරාවෙගෙන උට්ඨහිත්වා භිජ්ජන්තෙ පුබ්බළකෙ දිස්වා ‘‘අයම්පි අත්තභාවො උප්පජ්ජිත්වා භිජ්ජනත්ථෙන පුබ්බුළකසදිසොයෙවා’’ති ආරම්මණං ගණ්හිංසු. සත්ථා ගන්ධකුටියං නිසින්නොව තෙ භික්ඛූ ඔලොකෙත්වා තෙහි සද්ධිං කථෙන්තො විය ඔභාසං ඵරිත්වා ඉමං ගාථමාහ –

170.

‘‘යථා පුබ්බුළකං පස්සෙ, යථා පස්සෙ මරීචිකං;

එවං ලොකං අවෙක්ඛන්තං, මච්චුරාජා න පස්සතී’’ති.

තත්ථ මරීචිකන්ති මයූඛං. තෙ හි දූරතොව ගෙහසණ්ඨානාදිවසෙන උපට්ඨිතාපි උපගච්ඡන්තානං අගය්හූපගා රිත්තකා තුච්ඡකාව. තස්මා යථා උප්පජ්ජිත්වා භිජ්ජනත්ථෙන පුබ්බුළකං රිත්තතුච්ඡාදිභාවෙනෙව පස්සෙය්ය, එවං ඛන්ධාදිලොකං අවෙක්ඛන්තං මච්චුරාජා න පස්සතීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ තෙ භික්ඛූ ඨිතට්ඨානෙයෙව අරහත්තං පාපුණිංසූති.

පඤ්චසතවිපස්සකභික්ඛුවත්ථු තතියං.

4. අභයරාජකුමාරවත්ථු

එථ පස්සථිමං ලොකන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො අභයරාජකුමාරං ආරබ්භ කථෙසි.

තස්ස කිර පච්චන්තං වූපසමෙත්වා ආගතස්ස පිතා බිම්බිසාරො තුස්සිත්වා එකං නච්චගීතකුසලං නාටකිත්ථිං දත්වා සත්තාහං රජ්ජමදාසි. සො සත්තාහං ගෙහා බහි අනික්ඛන්තොව රජ්ජසිරිං අනුභවිත්වා අට්ඨමෙ දිවසෙ නදීතිත්ථං ගන්ත්වා න්හත්වා උය්යානං පවිසිත්වා සන්තතිමහාමත්තො විය තස්සා ඉත්ථියා නච්චගීතං පස්සන්තො නිසීදි. සාපි තඞ්ඛණඤ්ඤෙව සන්තතිමහාමත්තස්ස නාටකිත්ථී විය සත්ථකවාතානං වසෙන කාලමකාසි. කුමාරො තස්සා කාලකිරියාය උප්පන්නසොකො ‘‘න මෙ ඉමං සොකං ඨපෙත්වා සත්ථාරං අඤ්ඤො නිබ්බාපෙතුං සක්ඛිස්සතී’’ති සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, සොකං මෙ නිබ්බාපෙථා’’ති ආහ. සත්ථා තං සමස්සාසෙත්වා ‘‘තයා හි, කුමාර, ඉමිස්සා ඉත්ථියා එවමෙව මතකාලෙ රොදන්තෙන පවත්තිතානං අස්සූනං අනමතග්ගෙ සංසාරෙ පමාණං නත්ථී’’ති වත්වා තාය දෙසනාය සොකස්ස තනුභාවං ඤත්වා, ‘‘කුමාර, මා සොචි, බාලජනානං සංසීදනට්ඨානමෙත’’න්ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

171.

‘‘එථ පස්සථිමං ලොකං, චිත්තං රාජරථූපමං;

යත්ථ බාලා විසීදන්ති, නත්ථි සඞ්ගො විජානත’’න්ති.

තත්ථ තෙ පස්සථාති රාජකුමාරමෙව සන්ධායාහ. ඉමං ලොකන්ති ඉමං ඛන්ධලොකාදිසඞ්ඛාතං අත්තභාවං. චිත්තන්ති සත්තරතනාදිවිචිත්තං රාජරථං විය වත්ථාලඞ්කාරාදිචිත්තිතං. යත්ථ බාලාති යස්මිං අත්තභාවෙ බාලා එවං විසීදන්ති. විජානතන්ති විජානන්තානං පණ්ඩිතානං එත්ථ රාගසඞ්ගාදීසු එකොපි සඞ්ගො නත්ථීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ රාජකුමාරො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

අභයරාජකුමාරවත්ථු චතුත්ථං.

5. සම්මජ්ජනත්ථෙරවත්ථු

යොච පුබ්බෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො සම්මජ්ජනත්ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර පාතො වා සායං වාති වෙලං පමාණං අකත්වා අභික්ඛණං සම්මජ්ජන්තොව විචරති. සො එකදිවසං සම්මජ්ජනිං ගහෙත්වා දිවාට්ඨානෙ නිසින්නස්ස රෙවතත්ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘අයං මහාකුසීතො ජනස්ස සද්ධාදෙය්යං භුඤ්ජිත්වා ආගන්ත්වා නිසීදති, කිං නාමෙතස්ස සම්මජ්ජනිං ගහෙත්වා එකං ඨානං සම්මජ්ජිතුං න වට්ටතී’’ති ආහ. ථෙරො ‘‘ඔවාදමස්ස දස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා එහාවුසොති. කිං, භන්තෙති? ගච්ඡ න්හත්වා එහීති. සො තථා අකාසි. අථ නං ථෙරො එකමන්තං නිසීදාපෙත්වා ඔවදන්තො ආහ – ‘‘ආවුසො, භික්ඛුනා නාම න සබ්බකාලං සම්මජ්ජන්තෙන විචරිතුං වට්ටති, පාතො එව පන සම්මජ්ජිත්වා පිණ්ඩාය චරිත්වා පිණ්ඩපාතපටික්කන්තෙන ආගන්ත්වා රත්තිට්ඨානෙ වා දිවාට්ඨානෙ වා නිසින්නෙන ද්වත්තිංසාකාරං සජ්ඣායිත්වා අත්තභාවෙ ඛයවයං පට්ඨපෙත්වා සායන්හෙ උට්ඨාය සම්මජ්ජිතුං වට්ටති, නිච්චකාලං අසම්මජ්ජිත්වා අත්තනොපි නාම ඔකාසො කාතබ්බො’’ති. සො ථෙරස්ස ඔවාදෙ ඨත්වා න චිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තං තං ඨානං උක්ලාපං අහොසි. අථ නං භික්ඛූ ආහංසු – ‘‘ආවුසො සම්මජ්ජනත්ථෙර, තං තං ඨානං උක්ලාපං කස්මා න සම්මජ්ජසී’’ති? ‘‘භන්තෙ, මයා පමාදකාලෙ එවං කතං, ඉදානාම්හි අප්පමත්තො’’ති. භික්ඛූ ‘‘අයං ථෙරො අඤ්ඤං බ්යාකරොතී’’ති සත්ථු ආරොචෙසුං. සත්ථා ‘‘ආම, භික්ඛවෙ, මම පුත්තො පුබ්බෙ පමාදකාලෙ සම්මජ්ජන්තො විචරි, ඉදානි පන මග්ගඵලසුඛෙන වීතිනාමෙන්තො න සම්මජ්ජතී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

172.

‘‘යො ච පුබ්බෙ පමජ්ජිත්වා, පච්ඡා සො නප්පමජ්ජති;

සොමං ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා’’ති.

තස්සත්ථො – යො පුග්ගලො පුබ්බෙ වත්තපටිවත්තකරණෙන වා සජ්ඣායාදීහි වා පමජ්ජිත්වා පච්ඡා මග්ගඵලසුඛෙන වීතිනාමෙන්තො නප්පමජ්ජති, සො අබ්භාදීහි මුත්තො චන්දොව ඔකාසලොකං මග්ගඤාණෙන ඉමං ඛන්ධාදිලොකං ඔභාසෙති, එකාලොකං කරොතීති.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

සම්මජ්ජනත්ථෙරවත්ථු පඤ්චමං.

6. අඞ්ගුලිමාලත්ථෙරවත්ථු

යස්ස පාපන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඞ්ගුලිමාලත්ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු අඞ්ගුලිමාලසුත්තන්තවසෙනෙව (ම. නි. 2.347 ආදයො) වෙදිතබ්බං.

ථෙරො පන සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි. අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො රහොගතො පටිසල්ලීනො විමුත්තිසුඛපටිසංවෙදී. තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘යො ච පුබ්බෙ පමජ්ජිත්වා, පච්ඡා සො නප්පමජ්ජති;

සොමං ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා’’ති. –

ආදිනා නයෙන උදානං උදානෙත්වා අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බුතො. භික්ඛූ ‘‘කහං නු ඛො, ආවුසො, ථෙරො උප්පන්නො’’ති ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං? සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා, ‘‘භන්තෙ, අඞ්ගුලිමාලත්ථෙරස්ස නිබ්බත්තට්ඨානකථායා’’ති වුත්තෙ ‘‘පරිනිබ්බුතො ච, භික්ඛවෙ, මම පුත්තො’’ති. ‘‘භන්තෙ, එත්තකෙ මනුස්සෙ මාරෙත්වා පරිනිබ්බුතො’’ති? ‘‘ආම, භික්ඛවෙ, සො පුබ්බෙ එකං කල්යාණමිත්තං අලභිත්වා එත්තකං පාපමකාසි, පච්ඡා පන කල්යාණමිත්තපච්චයං ලභිත්වා අප්පමත්තො අහොසි. තෙනස්ස තං පාපකම්මං කුසලෙන පිහිත’’න්ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

173.

‘‘යස්ස පාපං කතං කම්මං, කුසලෙන පිධීයති;

සොමං ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා’’ති.

තත්ථ කුසලෙනාති අරහත්තමග්ගං සන්ධාය වුත්තං. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

අඞ්ගුලිමාලත්ථෙරවත්ථු ඡට්ඨං.

7. පෙසකාරධීතාවත්ථු

අන්ධභූතොති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා අග්ගාළවෙ චෙතියෙ විහරන්තො එකං පෙසකාරධීතරං ආරබ්භ කථෙසි.

එකදිවසඤ්හි ආළවිවාසිනො සත්ථරි ආළවිං සම්පත්තෙ නිමන්තෙත්වා දානං අදංසු. සත්ථා භත්තකිච්චාවසානෙ අනුමොදනං කරොන්තො ‘‘අද්ධුවං මෙ ජීවිතං, ධුවං මෙ මරණං, අවස්සං මයා මරිතබ්බමෙව , මරණපරියොසානං මෙ ජීවිතං, ජීවිතමෙව අනියතං, මරණං නියතන්ති එවං මරණස්සතිං භාවෙථ. යෙසඤ්හි මරණස්සති අභාවිතා, තෙ පච්ඡිමෙ කාලෙ ආසීවිසං දිස්වා භීතඅදණ්ඩපුරිසො විය සන්තාසප්පත්තා භෙරවරවං රවන්තා කාලං කරොන්ති. යෙසං පන මරණස්සති භාවිතා, තෙ දූරතොව ආසීවිසං දිස්වා දණ්ඩකෙන ගහෙත්වා ඡඩ්ඩෙත්වා ඨිතපුරිසො විය පච්ඡිමෙ කාලෙ න සන්තසන්ති, තස්මා මරණස්සති භාවෙතබ්බා’’ති ආහ. තං ධම්මදෙසනං සුත්වා අවසෙසජනා සකිච්චප්පසුතාව අහෙසුං. එකා පන සොළසවස්සුද්දෙසිකා පෙසකාරධීතා ‘‘අහො බුද්ධානං කථා නාම අච්ඡරියා, මයා පන මරණස්සතිං භාවෙතුං වට්ටතී’’ති රත්තින්දිවං මරණස්සතිමෙව භාවෙසි. සත්ථාපි තතො නික්ඛමිත්වා ජෙතවනං අගමාසි. සාපි කුමාරිකා තීණි වස්සානි මරණස්සතිං භාවෙසියෙව.

අථෙකදිවසං සත්ථා පච්චූසසමයෙ ලොකං ඔලොකෙන්තො තං කුමාරිකං අත්තනො ඤාණජාලස්ස අන්තොපවිට්ඨං දිස්වා ‘‘කිං නු ඛො භවිස්සතී’’ති උපධාරෙන්තො ‘‘ඉමාය කුමාරිකාය මම ධම්මදෙසනාය සුතදිවසතො පට්ඨාය තීණි වස්සානි මරණස්සති භාවිතා, ඉදානාහං තත්ථ ගන්ත්වා ඉමං කුමාරිකං චත්තාරො පඤ්හෙ පුච්ඡිත්වා තාය විස්සජ්ජෙන්තියා චතූසු ඨානෙසු සාධුකාරං දත්වා ඉමං ගාථං භාසිස්සාමි. සා ගාථාවසානෙ සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිස්සති, තං නිස්සාය මහාජනස්සාපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා භවිස්සතී’’ති ඤත්වා පඤ්චසතභික්ඛුපරිවාරො ජෙතවනා නික්ඛමිත්වා අනුපුබ්බෙන අග්ගාළවවිහාරං අගමාසි. ආළවිවාසිනො ‘‘සත්ථා ආගතො’’ති සුත්වා තං විහාරං ගන්ත්වා නිමන්තයිංසු. තදා සාපි කුමාරිකා සත්ථු ආගමනං සුත්වා ‘‘ආගතො කිර මය්හං පිතා, සාමි, ආචරියො පුණ්ණචන්දමුඛො මහාගොතමබුද්ධො’’ති තුට්ඨමානසා ‘‘ඉතො මෙ තිණ්ණං සංවච්ඡරානං මත්ථකෙ සුවණ්ණවණ්ණො සත්ථා දිට්ඨපුබ්බො, ඉදානිස්ස සුවණ්ණවණ්ණං සරීරං දට්ඨුං මධුරොජඤ්ච වරධම්මං සොතුං ලභිස්සාමී’’ති චින්තෙසි. පිතා පනස්සා සාලං ගච්ඡන්තො ආහ – ‘‘අම්ම, පරසන්තකො මෙ සාටකො ආරොපිතො, තස්ස විදත්ථිමත්තං අනිට්ඨිතං, තං අජ්ජ නිට්ඨාපෙස්සාමි, සීඝං මෙ තසරං වට්ටෙත්වා ආහරෙය්යාසී’’ති. සා චින්තෙසි – ‘‘අහං සත්ථු ධම්මං සොතුකාමා, පිතා ච මං එවං ආහ. කිං නු ඛො සත්ථු ධම්මං සුණාමි, උදාහු පිතු තසරං වට්ටෙත්වා හරාමී’’ති? අථස්සා එතදහොසි ‘‘පිතා මං තසරෙ අනාහරියමානෙ පොථෙය්යපි පහරෙය්යපි, තස්මා තසරං වට්ටෙත්වා තස්ස දත්වා පච්ඡා ධම්මං සොස්සාමී’’ති පීඨකෙ නිසීදිත්වා තසරං වට්ටෙසි.

ආළවිවාසිනොපි සත්ථාරං පරිවිසිත්වා පත්තං ගහෙත්වා අනුමොදනත්ථාය අට්ඨංසු. සත්ථා ‘‘යමහං කුලධීතරං නිස්සාය තිංසයොජනමග්ගං ආගතො, සා අජ්ජාපි ඔකාසං න ලභති. තාය ඔකාසෙ ලද්ධෙ අනුමොදනං කරිස්සාමී’’ති තුණ්හීභූතො අහොසි. එවං තුණ්හීභූතම්පි සත්ථාරං සදෙවකෙ ලොකෙ කොචි කිඤ්චි වත්තුං න විසහති. සාපි ඛො කුමාරිකා තසරං වට්ටෙත්වා පච්ඡියං ඨපෙත්වා පිතු සන්තිකං ගච්ඡමානා පරිසපරියන්තෙ ඨත්වා සත්ථාරං ඔලොකයමානාව අට්ඨාසි. සත්ථාපි ගීවං උක්ඛිපිත්වා තං ඔලොකෙසි. සා ඔලොකිතාකාරෙනෙව අඤ්ඤාසි – ‘‘සත්ථා එවරූපාය පරිසාය මජ්ඣෙ නිසීදිත්වාව මං ඔලොකෙන්තො මමාගමනං පච්චාසීසති, අත්තනො සන්තිකං ආගමනමෙව පච්චාසීසතී’’ති. සා තසරපච්ඡිං ඨපෙත්වා සත්ථු සන්තිකං අගමාසි. කස්මා පන නං සත්ථා ඔලොකෙසීති? එවං කිරස්ස අහොසි ‘‘එසා එත්තොව ගච්ඡමානා පුථුජ්ජනකාලකිරියං කත්වා අනියතගතිකා භවිස්සති, මම සන්තිකං ආගන්ත්වා ගච්ඡමානා සොතාපත්තිඵලං පත්වා නියතගතිකා හුත්වා තුසිතවිමානෙ නිබ්බත්තිස්සතී’’ති. තස්සා කිර තං දිවසං මරණතො මුත්ති නාම නත්ථි. සා ඔලොකිතසඤ්ඤාණෙනෙව සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ඡබ්බණ්ණරංසීනං අන්තරං පවිසිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. තථාරූපාය පරිසාය මජ්ඣෙ නිසීදිත්වා තුණ්හීභූතං සත්ථාරං වන්දිත්වා ඨිතක්ඛණෙයෙව තං ආහ – ‘‘කුමාරිකෙ, කුතො ආගච්ඡසී’’ති? ‘‘න ජානාමි, භන්තෙ’’ති. ‘‘කත්ථ ගමිස්සසී’’ති? ‘‘න ජානාමි, භන්තෙ’’ති. ‘‘න ජානාසී’’ති? ‘‘ජානාමි, භන්තෙ’’ති. ‘‘ජානාසී’’ති? ‘‘න ජානාමි, භන්තෙ’’ති. ඉති නං සත්ථා චත්තාරො පඤ්හෙ පුච්ඡි. මහාජනො උජ්ඣායි – ‘‘අම්භො, පස්සථ, අයං පෙසකාරධීතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සද්ධිං ඉච්ඡිතිච්ඡිතං කථෙසි, නනු නාම ඉමාය ‘කුතො ආගච්ඡසී’ති වුත්තෙ ‘පෙසකාරගෙහතො’ති වත්තබ්බං. ‘කහං ගච්ඡසී’ති වුත්තෙ ‘පෙසකාරසාල’න්ති වත්තබ්බං සියා’’ති.

සත්ථා මහාජනං නිස්සද්දං කත්වා, ‘‘කුමාරිකෙ, ත්වං කුතො ආගච්ඡසී’’ති වුත්තෙ ‘‘කස්මා න ජානාමීති වදෙසී’’ති පුච්ඡි. භන්තෙ, තුම්හෙ මම පෙසකාරගෙහතො ආගතභාවං ජානාථ, ‘‘කුතො ආගතාසී’’ති පුච්ඡන්තා පන ‘‘කුතො ආගන්ත්වා ඉධ නිබ්බත්තාසී’’ති පුච්ඡථ. අහං පන න ජානාමි ‘‘කුතො ච ආගන්ත්වා ඉධ නිබ්බත්තාම්හී’’ති. අථස්සා සත්ථා ‘‘සාධු සාධු, කුමාරිකෙ, මයා පුච්ඡිතපඤ්හොව තයා විස්සජ්ජිතො’’ති පඨමං සාධුකාරං දත්වා උත්තරිම්පි පුච්ඡි – ‘‘කත්ථ ගමිස්සසීති පුන පුට්ඨා කස්මා ‘න ජානාමී’ති වදෙසී’’ති? භන්තෙ, තුම්හෙ මං තසරපච්ඡිං ගහෙත්වා පෙසකාරසාලං ගච්ඡන්තිං ජානාථ, ‘‘ඉතො ගන්ත්වා කත්ථ නිබ්බත්තිස්සසී’’ති පුච්ඡථ. අහඤ්ච ඉතො චුතා න ජානාමි ‘‘කත්ථ ගන්ත්වා නිබ්බත්තිස්සාමී’’ති. අථස්සා සත්ථා ‘‘මයා පුච්ඡිතපඤ්හොයෙව තයා විස්සජ්ජිතො’’ති දුතියං සාධුකාරං දත්වා උත්තරිම්පි පුච්ඡි – ‘‘අථ කස්මා ‘න ජානාසී’ති පුට්ඨා ‘ජානාමී’ති වදෙසී’’ති? ‘‘මරණභාවං ජානාමි, භන්තෙ, තස්මා එවං වදෙමී’’ති. අථස්සා සත්ථා ‘‘මයා පුච්ඡිතපඤ්හොයෙව තයා විස්සජ්ජිතො’’ති තතියං සාධුකාරං දත්වා උත්තරිම්පි පුච්ඡි – ‘‘අථ කස්මා ‘ජානාසී’ති පුට්ඨා ‘න ජානාමී’ති වදෙසී’’ති. මම මරණභාවමෙව අහං ජානාමි, භන්තෙ, ‘‘රත්තින්දිවපුබ්බණ්හාදීසු පන අසුකකාලෙ නාම මරිස්සාමී’’ති න ජානාමි, තස්මා එවං වදෙමීති. අථස්සා සත්ථා ‘‘මයා පුච්ඡිතපඤ්හොයෙව තයා විස්සජ්ජිතො’’ති චතුත්ථං සාධුකාරං දත්වා පරිසං ආමන්තෙත්වා ‘‘එත්තකං නාම තුම්හෙ ඉමාය කථිතං න ජානාථ, කෙවලං උජ්ඣායථෙව. යෙසඤ්හි පඤ්ඤාචක්ඛු නත්ථි, තෙ අන්ධා එව . යෙසං පඤ්ඤාචක්ඛු අත්ථි, තෙ එව චක්ඛුමන්තො’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

174.

‘‘අන්ධභූතො අයං ලොකො, තනුකෙත්ථ විපස්සති;

සකුණො ජාලමුත්තොව, අප්පො සග්ගාය ගච්ඡතී’’ති.

තත්ථ අන්ධභූතො අයං ලොකොති අයං ලොකියමහාජනො පඤ්ඤාචක්ඛුනො අභාවෙන අන්ධභූතො. තනුකෙත්ථාති තනුකො එත්ථ, න බහු ජනො අනිච්චාදිවසෙන විපස්සති. ජාලමුත්තොවාති යථා ඡෙකෙන සාකුණිකෙන ජාලෙන ඔත්ථරිත්වා ගය්හමානෙසු වට්ටකෙසු කොචිදෙව ජාලතො මුච්චති. සෙසා අන්තොජාලමෙව පවිසන්ති. තථා මරණජාලෙන ඔත්ථටෙසු සත්තෙසු බහූ අපායගාමිනො හොන්ති, අප්පො කොචිදෙව සත්තො සග්ගාය ගච්ඡති, සුගතිං වා නිබ්බානං වා පාපුණාතීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ කුමාරිකා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, මහාජනස්සාපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

සාපි තසරපච්ඡිං ගහෙත්වා පිතු සන්තිකං අගමාසි, සොපි නිසින්නකොව නිද්දායි. තස්සා අසල්ලක්ඛෙත්වාව තසරපච්ඡිං උපනාමෙන්තියා තසරපච්ඡි වෙමකොටියං පටිහඤ්ඤිත්වා සද්දං කුරුමානා පති. සො පබුජ්ඣිත්වා ගහිතනිමිත්තෙනෙව වෙමකොටිං ආකඩ්ඪි. වෙමකොටි ගන්ත්වා තං කුමාරිකං උරෙ පහරි, සා තත්ථෙව කාලං කත්වා තුසිතභවනෙ නිබ්බත්ති. අථස්සා පිතා තං ඔලොකෙන්තො සකලසරීරෙන ලොහිතමක්ඛිතෙන පතිත්වා මතං අද්දස. අථස්ස මහාසොකො උප්පජ්ජි. සො ‘‘න මම සොකං අඤ්ඤො නිබ්බාපෙතුං සක්ඛිස්සතී’’ති රොදන්තො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා තමත්ථං ආරොචෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, සොකං මෙ නිබ්බාපෙථා’’ති ආහ. සත්ථා තං සමස්සාසෙත්වා ‘‘මා සොචි, උපාසක. අනමතග්ගස්මිඤ්හි සංසාරෙ තව එවමෙව ධීතු මරණකාලෙ පග්ඝරිතඅස්සු චතුන්නං මහාසමුද්දානං උදකතො අතිරෙකතර’’න්ති වත්වා අනමතග්ගකථං කථෙසි . සො තනුභූතසොකො සත්ථාරං පබ්බජ්ජං යාචිත්වා ලද්ධූපසම්පදො න චිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණීති.

පෙසකාරධීතාවත්ථු සත්තමං.

8. තිංසභික්ඛුවත්ථු

හංසාදිච්චපථෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො තිංස භික්ඛූ ආරබ්භ කථෙසි.

එකස්මිඤ්හි දිවසෙ තිංසමත්තා දිසාවාසිකා භික්ඛූ සත්ථාරං උපසඞ්කමිංසු. ආනන්දත්ථෙරො සත්ථු වත්තකරණවෙලාය ආගන්ත්වා තෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘සත්ථාරා ඉමෙහි සද්ධිං පටිසන්ථාරෙ කතෙ වත්තං කරිස්සාමී’’ති ද්වාරකොට්ඨකෙ අට්ඨාසි. සත්ථාපි තෙහි සද්ධිං පටිසන්ථාරං කත්වා තෙසං සාරණීයධම්මං කථෙසි. තං සුත්වා තෙ සබ්බෙපි අරහත්තං පත්වා උප්පතිත්වා ආකාසෙන අගමිංසු. ආනන්දත්ථෙරො තෙසු චිරායන්තෙසු සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉදානෙව තිංසමත්තා භික්ඛූ ආගතා, තෙ කුහි’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘ගතා, ආනන්දා’’ති. ‘‘කතරෙන මග්ගෙන, භන්තෙ’’ති? ‘‘ආකාසෙනානන්දා’’ති. ‘‘කිං පන තෙ, භන්තෙ, ඛීණාසවා’’ති? ‘‘ආමානන්ද, මම සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා අරහත්තං පත්තා’’ති. තස්මිං පන ඛණෙ ආකාසෙන හංසා ආගමිංසු. සත්ථා ‘‘යස්ස ඛො පනානන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා සුභාවිතා, සො හංසා විය ආකාසෙන ගච්ඡතී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

175.

‘‘හංසාදිච්චපථෙ යන්ති, ආකාසෙ යන්ති ඉද්ධියා;

නීයන්ති ධීරා ලොකම්හා, ජෙත්වා මාරං සවාහිනි’’න්ති.

තස්සත්ථො – ඉමෙ හංසා ආදිච්චපථෙ ආකාසෙ ගච්ඡන්ති. යෙසං ඉද්ධිපාදා සුභාවිතා, තෙපි ආකාසෙ යන්ති ඉද්ධියා. ධීරා පණ්ඩිතා සවාහිනිං මාරං ජෙත්වා ඉමම්හා වට්ටලොකා නීයන්ති, නිබ්බානං පාපුණන්තීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

තිංසභික්ඛුවත්ථු අට්ඨමං.

9. චිඤ්චමාණවිකාවත්ථු

එකංධම්මන්ති ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො චිඤ්චමාණවිකං ආරබ්භ කථෙසි.

පඨමබොධියඤ්හි දසබලස්ස පුථුභූතෙසු සාවකෙසු අප්පමාණෙසු දෙවමනුස්සෙසු අරියභූමිං ඔක්කන්තෙසු පත්ථටෙ ගුණසමුදයෙ මහාලාභසක්කාරො උදපාදි. තිත්ථියා සූරියුග්ගමනෙ ඛජ්ජොපනකසදිසා අහෙසුං හතලාභසක්කාරා. තෙ අන්තරවීථියං ඨත්වා ‘‘කිං සමණො ගොතමොව බුද්ධො, මයම්පි බුද්ධා, කිං තස්සෙව දින්නං මහප්ඵලං, අම්හාකම්පි දින්නං මහප්ඵලමෙව, අම්හාකම්පි දෙථ සක්කරොථා’’ති එවං මනුස්සෙ විඤ්ඤාපෙන්තාපි ලාභසක්කාරං අලභිත්වා රහො සන්නිපතිත්වා ‘‘කෙන නු ඛො උපායෙන සමණස්ස ගොතමස්ස මනුස්සානං අන්තරෙ අවණ්ණං උප්පාදෙත්වා ලාභසක්කාරං නාසෙය්යාමා’’ති චින්තයිංසු.

තදා සාවත්ථියං චිඤ්චමාණවිකා නාමෙකා පරිබ්බාජිකා උත්තමරූපධරා සොභග්ගප්පත්තා දෙවච්ඡරා විය. අස්සා සරීරතො රස්මියො නිච්ඡරන්ති. අථෙකො ඛරමන්තී එවමාහ – ‘‘චිඤ්චමාණවිකං පටිච්ච සමණස්ස ගොතමස්ස අවණ්ණං උප්පාදෙත්වා ලාභසක්කාරං නාසෙස්සාමා’’ති. තෙ ‘‘අත්ථෙකො උපායො’’ති සම්පටිච්ඡිංසු. අථ සා තිත්ථියාරාමං ගන්ත්වා වන්දිත්වා අට්ඨාසි, තිත්ථියා තාය සද්ධිං න කථෙසුං. සා ‘‘කො නු ඛො මෙ දොසො’’ති යාවතතියං ‘‘වන්දාමි, අය්යා’’ති වත්වා, ‘‘අය්යා, කො නු ඛො මෙ දොසො, කිං මයා සද්ධිං න කථෙථා’’ති ආහ. ‘‘භගිනි, සමණං ගොතමං අම්හෙ විහෙඨයන්තං හතලාභසක්කාරෙ කත්වා විචරන්තං න ජානාසී’’ති? ‘‘න ජානාමි, අය්යා, කිං පනෙත්ථ මයා කත්තබ්බ’’න්ති. ‘‘සචෙ ත්වං, භගිනි, අම්හාකං සුඛමිච්ඡසි, අත්තානං පටිච්ච සමණස්ස ගොතමස්ස අවණ්ණං උප්පාදෙත්වා ලාභසක්කාරං නාසෙහී’’ති.

සා ‘‘සාධු, අය්යා, මය්හංවෙසො භාරො, මා චින්තයිත්ථා’’ති වත්වා පක්කමිත්වා ඉත්ථිමායාසු කුසලතාය තතො පට්ඨාය සාවත්ථිවාසීනං ධම්මකථං සුත්වා ජෙතවනා නික්ඛමනසමයෙ ඉන්දගොපකවණ්ණං පටං පාරුපිත්වා ගන්ධමාලාදිහත්ථා ජෙතවනාභිමුඛී ගච්ඡති. ‘‘ඉමාය වෙලාය කුහිං ගච්ඡසී’’ති වුත්තෙ, ‘‘කිං තුම්හාකං මම ගමනට්ඨානෙනා’’ති වත්වා ජෙතවනසමීපෙ තිත්ථියාරාමෙ වසිත්වා පාතොව ‘‘අග්ගවන්දනං වන්දිස්සාමා’’ති නගරා නික්ඛමන්තෙ උපාසකජනෙ ජෙතවනස්ස අන්තොවුට්ඨා විය හුත්වා නගරං පවිසති. ‘‘කුහිං වුට්ඨාසී’’ති වුත්තෙ, ‘‘කිං තුම්හාකං මම වුට්ඨට්ඨානෙනා’’ති වත්වා මාසද්ධමාසච්චයෙන පුච්ඡියමානා ජෙතවනෙ සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං එකගන්ධකුටියා වුට්ඨාම්හීති. පුථුජ්ජනානං ‘‘සච්චං නු ඛො එතං, නො’’ති කඞ්ඛං උප්පාදෙත්වා තෙමාසචතුමාසච්චයෙන පිලොතිකාහි උදරං වෙඨෙත්වා ගබ්භිනිවණ්ණං දස්සෙත්වා උපරි රත්තපටං පාරුපිත්වා ‘‘සමණං ගොතමං පටිච්ච ගබ්භො උප්පන්නො’’ති අන්ධබාලෙ සද්දහාපෙත්වා අට්ඨනවමාසච්චයෙන උදරෙ දාරුමණ්ඩලිකං බන්ධිත්වා උපරි පටං පාරුපිත්වා හත්ථපාදපිට්ඨියො ගොහනුකෙන කොට්ටාපෙත්වා උස්සදෙ දස්සෙත්වා කිලන්තින්ද්රියා හුත්වා සායන්හසමයෙ තථාගතෙ අලඞ්කතධම්මාසනෙ නිසීදිත්වා ධම්මං දෙසෙන්තෙ ධම්මසභං ගන්ත්වා තථාගතස්ස පුරතො ඨත්වා, ‘‘මහාසමණ, මහාජනස්ස තාව ධම්මං දෙසෙසි, මධුරො තෙ සද්දො, සම්ඵුසිතං දන්තාවරණං. අහං පන තං පටිච්ච ගබ්භං ලභිත්වා පරිපුණ්ණගබ්භා ජාතා, නෙව මෙ සූතිඝරං ජානාසි, සප්පිතෙලාදීනි සයං අකරොන්තො උපට්ඨාකානම්පි අඤ්ඤතරං කොසලරාජානං වා අනාථපිණ්ඩිකං වා විසාඛං උපාසිකං වා ‘ඉමිස්සා චිඤ්චමාණවිකාය කත්තබ්බයුත්තකං කරොහී’ති න වදෙසි, අභිරමිතුංයෙව ජානාසි, ගබ්භපරිහාරං න ජානාසී’’ති ගූථපිණ්ඩං ගහෙත්වා චන්දමණ්ඩලං දූසෙතුං වායමන්තී විය පරිසමජ්ඣෙ තථාගතං අක්කොසි. තථාගතො ධම්මකථං ඨපෙත්වා සීහො විය අභිනදන්තො, ‘‘භගිනි, තයා කථිතස්ස තථභාවං වා විතථභාවං වා අහමෙව ච ත්වඤ්ච ජානාමා’’ති ආහ. ‘‘ආම, මහාසමණ, තයා ච මයා ච ඤාතභාවෙනෙතං ජාත’’න්ති.

තස්මිං ඛණෙ සක්කස්ස ආසනං උණ්හාකාරං දස්සෙසි. සො ආවජ්ජමානො ‘‘චිඤ්චමාණවිකා තථාගතං අභූතෙන අක්කොසතී’’ති ඤත්වා ‘‘ඉදං වත්ථුං සොධෙස්සාමී’’ති චතූහි දෙවපුත්තෙහි සද්ධිං ආගමි. දෙවපුත්තා මූසිකපොතකා හුත්වා දාරුමණ්ඩලිකස්ස බන්ධනරජ්ජුකෙ එකප්පහාරෙනෙව ඡින්දිංසු, පාරුතපටං වාතො උක්ඛිපි, දාරුමණ්ඩලිකං පතමානං තස්සා පාදපිට්ඨියං පති , උභො අග්ගපාදා ඡිජ්ජිංසු. මනුස්සා ‘‘ධී කාළකණ්ණි, සම්මාසම්බුද්ධං අක්කොසී’’ති සීසෙ ඛෙළං පාතෙත්වා ලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදිහත්තා ජෙතවනා නීහරිංසු. අථස්සා තථාගතස්ස චක්ඛුපථං අතික්කන්තකාලෙ මහාපථවී භිජ්ජිත්වා විවරමදාසි, අවීචිතො අග්ගිජාලා උට්ඨහි. සා කුලදත්තියං කම්බලං පාරුපමානා විය ගන්ත්වා අවීචිම්හි නිබ්බත්ති. අඤ්ඤතිත්ථියානං ලාභසක්කාරො පරිහායි, දසබලස්ස භිය්යොසොමත්තාය වඩ්ඪි. පුනදිවසෙ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං, ‘‘ආවුසො, චිඤ්චමාණවිකා එවං උළාරගුණං අග්ගදක්ඛිණෙය්යං සම්මාසම්බුද්ධං අභූතෙන අක්කොසිත්වා මහාවිනාසං පත්තා’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි එසා මං අභූතෙන අක්කොසිත්වා විනාසං පත්තායෙවා’’ති වත්වා –

‘‘නාදට්ඨා පරතො දොසං, අණුං ථූලානි සබ්බසො;

ඉස්සරො පණයෙ දණ්ඩං, සාමං අප්පටිවෙක්ඛියා’’ති. –

ඉමං ද්වාදසනිපාතෙ මහාපදුමජාතකං (ජා. 1.12.106) විත්ථාරෙත්වා කථෙසි –

තදා කිරෙසා මහාපදුමකුමාරස්ස බොධිසත්තස්ස මාතු සපත්තී රඤ්ඤො අග්ගමහෙසී හුත්වා මහාසත්තං අසද්ධම්මෙන නිමන්තෙත්වා තස්ස මනං අලභිත්වා අත්තනාව අත්තනි විප්පකාරං කත්වා ගිලානාලයං දස්සෙත්වා ‘‘තව පුත්තො මං අනිච්ඡන්තිං ඉමං විප්පකාරං පාපෙසී’’ති රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා කුද්ධො මහාසත්තං චොරපපාතෙ ඛිපි. අථ නං පබ්බතකුච්ඡියං අධිවත්ථා දෙවතා පටිග්ගහෙත්වා නාගරාජස්ස ඵණගබ්භෙ පතිට්ඨපෙසි. නාගරාජා තං නාගභවනං නෙත්වා උපඩ්ඪරජ්ජෙන සම්මානෙසි. සො තත්ථ සංවච්ඡරං වසිත්වා පබ්බජිතුකාමො හිමවන්තප්පදෙසං පත්වා පබ්බජිත්වා ඣානාභිඤ්ඤායො නිබ්බත්තෙසි. අථ නං එකො වනචරකො දිස්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා කතපටිසන්ථාරො සබ්බං තං පවත්තිං ඤත්වා මහාසත්තං රජ්ජෙන නිමන්තෙත්වා තෙන ‘‘මය්හං රජ්ජෙන කිච්චං නත්ථි, ත්වං පන දස රාජධම්මෙ අකොපෙත්වා අගතිගමනං පහාය ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙහී’’ති ඔවදිතො උට්ඨායාසනා රොදිත්වා නගරං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ අමච්චෙ පුච්ඡි – ‘‘අහං කං නිස්සාය එවං ආචාරසම්පන්නෙන පුත්තෙන වියොගං පත්තො’’ති? ‘‘අග්ගමහෙසිං නිස්සාය, දෙවා’’ති. රාජා තං උද්ධංපාදං ගහෙත්වා චොරපපාතෙ ඛිපාපෙත්වා නගරං පවිසිත්වා ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙසි. තදා මහාපදුමකුමාරො සත්ථා අහොසි, මාතු සපත්තී චිඤ්චමාණවිකාති.

සත්ථා ඉමමත්ථං පකාසෙත්වා, ‘‘භික්ඛවෙ, එකං ධම්මඤ්හි සච්චවචනං පහාය මුසාවාදෙ පතිට්ඨිතානං විස්සට්ඨපරලොකානං අකත්තබ්බපාපකම්මං නාම නත්ථී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

176.

‘‘එකං ධම්මං අතීතස්ස, මුසාවාදිස්ස ජන්තුනො;

විතිණ්ණපරලොකස්ස, නත්ථි පාපං අකාරිය’’න්ති.

තත්ථ එකං ධම්මන්ති සච්චං. මුසාවාදිස්සාති යස්ස දසසු වචනෙසු එකම්පි සච්චං නත්ථි, එවරූපස්ස මුසාවාදිනො . විතිණ්ණපරලොකස්සාති විස්සට්ඨපරලොකස්ස. එවරූපො හි මනුස්සසම්පත්තිං දෙවසම්පත්තිං අවසානෙ නිබ්බානසම්පත්තින්ති ඉමා තිස්සොපි සම්පත්තියො න පස්සති. නත්ථි පාපන්ති තස්ස එවරූපස්ස ඉදං නාම පාපං අකත්තබ්බන්ති නත්ථි.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

චිඤ්චමාණවිකාවත්ථු නවමං.

10. අසදිසදානවත්ථු

නවෙ කදරියාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අසදිසදානං ආරබ්භ කථෙසි.

එකස්මිඤ්හි සමයෙ සත්ථා චාරිකං චරිත්වා පඤ්චසතභික්ඛුපරිවාරො ජෙතවනං පාවිසි. රාජා විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා පුනදිවසෙ ආගන්තුකදානං සජ්ජෙත්වා ‘‘දානං මෙ පස්සන්තූ’’ති නාගරෙ පක්කොසි. නාගරා ආගන්ත්වා රඤ්ඤො දානං දිස්වා පුනදිවසෙ සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා දානං සජ්ජෙත්වා ‘‘අම්හාකම්පි දානං, දෙවො, පස්සතූ’’ති රඤ්ඤො පහිණිංසු. රාජා තෙසං දානං දිස්වා ‘‘ඉමෙහි මම දානතො උත්තරිතරං කතං, පුන දානං කරිස්සාමී’’ති පුනදිවසෙපි දානං සජ්ජෙසි. නාගරාපි තං දිස්වා පුනදිවසෙ සජ්ජයිංසු. එවං නෙව රාජා නාගරෙ පරාජෙතුං සක්කොති, න නාගරා රාජානං. අථ ඡට්ඨෙ වාරෙ නාගරා සතගුණං සහස්සගුණං වඩ්ඪෙත්වා යථා න සක්කා හොති ‘‘ඉදං නාම ඉමෙසං දානෙ නත්ථී’’ති වත්තුං, එවං දානං සජ්ජයිංසු. රාජා තං දිස්වා ‘‘සචාහං ඉමෙසං දානතො උත්තරිතරං කාතුං න සක්ඛිස්සාමි, කිං මෙ ජීවිතෙනා’’ති උපායං චින්තෙන්තො නිපජ්ජි. අථ නං මල්ලිකා දෙවී උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘කස්මා, මහාරාජ, එවං නිපන්නොසි, කෙන තෙ ඉන්ද්රියානි කිලන්තානි වියා’’ති පුච්ඡි. රාජා ආහ – ‘‘න දානි ත්වං, දෙවි, ජානාසී’’ති. ‘‘න ජානාමි, දෙවා’’ති. සො තස්සා තමත්ථං ආරොචෙසි.

අථ නං මල්ලිකා ආහ – ‘‘දෙව, මා චින්තයි, කහං තයා පථවිස්සරො රාජා නාගරෙහි පරාජියමානො දිට්ඨපුබ්බො වා සුතපුබ්බො වා, අහං තෙ දානං සංවිදහිස්සාමී’’ති. ඉතිස්ස අසදිසදානං සංවිදහිතුකාමතාය එවං වත්වා, මහාරාජ, සාලකල්යාණිපදරෙහි පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං අන්තො ආවට්ටෙ නිසීදනමණ්ඩපං කාරෙහි, සෙසා බහිආවට්ටෙ නිසීදිස්සන්ති. පඤ්ච සෙතච්ඡත්තසතානි කාරෙහි, තානි ගහෙත්වා පඤ්චසතා හත්ථී පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං මත්ථකෙ ධාරයමානා ඨස්සන්ති. අට්ඨ වා දස වා රත්තසුවණ්ණනාවායො කාරෙහි, තා මණ්ඩපමජ්ඣෙ භවිස්සන්ති. ද්වින්නං ද්වින්නං භික්ඛූනං අන්තරෙ එකෙකා ඛත්තියධීතා නිසීදිත්වා ගන්ධෙ පිසිස්සති, එකෙකා ඛත්තියධීතා බීජනං ආදාය ද්වෙ ද්වෙ භික්ඛූ බීජමානා ඨස්සති, සෙසා ඛත්තියධීතරො පිසෙ පිසෙ ගන්ධෙ හරිත්වා සුවණ්ණනාවාසු පක්ඛිපිස්සන්ති, තාසු එකච්චා ඛත්තියධීතරො නීලුප්පලකලාපෙ ගහෙත්වා සුවණ්ණනාවාසු පක්ඛිත්තගන්ධෙ ආලොළෙත්වා වාසං ගාහාපෙස්සන්ති. නාගරානඤ්හිනෙව ඛත්තියධීතරො අත්ථි, න සෙතච්ඡත්තානි, න හත්ථිනො ච. ඉමෙහි කාරණෙහි නාගරා පරාජිස්සන්ති, එවං කරොහි, මහාරාජාති. රාජා ‘‘සාධු, දෙවි, කල්යාණං තෙ කථිත’’න්ති තාය කථිතනියාමෙන සබ්බං කාරෙසි. එකස්ස පන භික්ඛුනො එකො හත්ථි නප්පහොසි. අථ රාජා මල්ලිකං ආහ – ‘‘භද්දෙ, එකස්ස භික්ඛුනො එකො හත්ථි නප්පහොති, කිං කරිස්සාමා’’ති. ‘‘කිං, දෙව, පඤ්ච හත්ථිසතානි නත්ථී’’ති? ‘‘අත්ථි, දෙවි, අවසෙසා දුට්ඨහත්ථිනො, තෙ භික්ඛූ දිස්වාව වෙරම්භවාතා විය චණ්ඩා හොන්තී’’ති. ‘‘දෙව, අහං එකස්ස දුට්ඨහත්ථිපොතකස්ස ඡත්තං ගහෙත්වා තිට්ඨනට්ඨානං ජානාමී’’ති. ‘‘කත්ථ නං ඨපෙස්සාමා’’ති? ‘‘අය්යස්ස අඞ්ගුලිමාලස්ස සන්තිකෙ’’ති. රාජා තථා කාරෙසි. හත්ථිපොතකො වාලධිං අන්තරසත්ථිම්හි පක්ඛිපිත්වා උභො කණ්ණෙ පාතෙත්වා අක්ඛීනි නිමිලෙත්වා අට්ඨාසි. මහාජනො ‘‘එවරූපස්ස නාම චණ්ඩහත්ථිනො අයමාකාරො’’ති හත්ථිමෙව ඔලොකෙසි.

රාජා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිවිසිත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, යං ඉමස්මිං දානග්ගෙ කප්පියභණ්ඩං වා අකප්පියභණ්ඩං වා, සබ්බං තං තුම්හාකමෙව දම්මී’’ති ආහ . තස්මිං පන දානෙ එකදිවසෙනෙව පරිච්චත්තං චුද්දසකොටිධනං හොති. සත්ථු පන සෙතච්ඡත්තං නිසීදනපල්ලඞ්කො ආධාරකො පාදපීඨිකාති චත්තාරි අනග්ඝානෙව. පුන එවරූපං කත්වා බුද්ධානං දානං නාම දාතුං සමත්ථො නාහොසි, තෙනෙව තං ‘‘අසදිසදාන’’න්ති පඤ්ඤායි. තං කිර සබ්බබුද්ධානං එකවාරං හොතියෙව, සබ්බෙසං පන ඉත්ථීයෙව සංවිදහති. රඤ්ඤො පන කාළො ච ජුණ්හො චාති ද්වෙ අමච්චා අහෙසුං. තෙසු කාළො චින්තෙසි – ‘‘අහො රාජකුලස්ස පරිහානි, එකදිවසෙනෙව චුද්දසකොටිධනං ඛයං ගච්ඡති, ඉමෙ ඉමං දානං භුඤ්ජිත්වා ගන්ත්වා නිපන්නා නිද්දායිස්සන්ති, අහො නට්ඨං රාජකුල’’න්ති. ජුණ්හො චින්තෙසි – ‘‘අහො රඤ්ඤො දානං සුදින්නං. න හි සක්කා රාජභාවෙ අට්ඨිතෙන එවරූපං දානං දාතුං, සබ්බසත්තානං පත්තිං අදෙන්තො නාම නත්ථි, අහං පනිදං දානං අනුමොදාමී’’ති.

සත්ථු භත්තකිච්චාවසානෙ රාජා අනුමොදනත්ථාය පත්තං ගණ්හි. සත්ථා චින්තෙසි – ‘‘රඤ්ඤා මහොඝං පවත්තෙන්තෙන විය මහාදානං දින්නං, අසක්ඛි නු ඛො මහාජනො චිත්තං පසාදෙතුං, උදාහු නො’’ති. සො තෙසං අමච්චානං චිත්තාචාරං ඤත්වා ‘‘සචෙ රඤ්ඤො දානානුච්ඡවිකං අනුමොදනං කරිස්සාමි, කාළස්ස මුද්ධා සත්තධා ඵලිස්සති, ජුණ්හො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිස්සතී’’ති ඤත්වා කාළෙ අනුකම්පං පටිච්ච එවරූපං දානං දත්වා ඨිතස්ස රඤ්ඤො චතුප්පදිකං ගාථමෙව වත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං ගතො. භික්ඛූ අඞ්ගුලිමාලං පුච්ඡිංසු – ‘‘න කිං නු ඛො, ආවුසො, දුට්ඨහත්ථිං ඡත්තං ධාරෙත්වා ඨිතං දිස්වා භායී’’ති? ‘‘න භායිං, ආවුසො’’ති. තෙ සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ආහංසු – ‘‘අඞ්ගුලිමාලො, භන්තෙ, අඤ්ඤං බ්යාකරොසී’’ති. සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ , අඞ්ගුලිමාලො භායති. ඛීණාසවඋසභානඤ්හි අන්තරෙ ජෙට්ඨකඋසභා මම පුත්තසදිසා භික්ඛූ න භායන්තී’’ති වත්වා බ්රාහ්මණවග්ගෙ ඉමං ගාථමාහ –

‘‘උසභං පවරං වීරං, මහෙසිං විජිතාවිනං;

අනෙජං න්හාතකං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණ’’න්ති. (ධ. ප. 422; සු. නි. 651);

රාජාපි දොමනස්සප්පත්තො ‘‘එවරූපාය නාම පරිසාය දානං දත්වා ඨිතස්ස මය්හං අනුච්ඡවිකං අනුමොදනං අකත්වා ගාථමෙව වත්වා සත්ථා උට්ඨායාසනා ගතො. මයා සත්ථු අනුච්ඡවිකං දානං අකත්වා අනනුච්ඡවිකං කතං භවිස්සති , කප්පියභණ්ඩං අදත්වා අකප්පියභණ්ඩං වා දින්නං භවිස්සති, සත්ථාරා මෙ කුපිතෙන භවිතබ්බං. එවඤ්හි අසදිසදානං නාම, දානානුරූපං අනුමොදනං කාතුං වට්ටතී’’ති විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො මෙ, භන්තෙ, දාතබ්බයුත්තකං දානං න දින්නං, උදාහු දානානුරූපං කප්පියභණ්ඩං අදත්වා අකප්පියභණ්ඩමෙව දින්න’’න්ති. ‘‘කිමෙතං , මහාරාජා’’ති? ‘‘න මෙ තුම්හෙහි දානානුච්ඡවිකා අනුමොදනා කතා’’ති? ‘‘මහාරාජ, අනුච්ඡවිකමෙව තෙ දානං දින්නං. එතඤ්හි අසදිසදානං නාම, එකස්ස බුද්ධස්ස එකවාරමෙව සක්කා දාතුං, පුන එවරූපං නාම දානං දුද්දද’’න්ති. ‘‘අථ කස්මා, භන්තෙ, මෙ දානානුරූපං අනුමොදනං න කරිත්ථා’’ති? ‘‘පරිසාය අසුද්ධත්තා, මහාරාජා’’ති. ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, පරිසාය දොසො’’ති? අථස්ස සත්ථා ද්වින්නම්පි අමච්චානං චිත්තාචාරං ආරොචෙත්වා කාළෙ අනුකම්පං පටිච්ච අනුමොදනාය අකතභාවං ආචික්ඛි. රාජා ‘‘සච්චං කිර තෙ, කාළ, එවං චින්තිත’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්ච’’න්ති වුත්තෙ ‘‘තව සන්තකං අග්ගහෙත්වා මම පුත්තදාරෙහි සද්ධිං මයි අත්තනො සන්තකං දෙන්තෙ තුය්හං කා පීළා. ගච්ඡ, භො, යං තෙ මයා දින්නං, තං දින්නමෙව හොතු, රට්ඨතො පන මෙ නික්ඛමා’’ති තං රට්ඨා නීහරිත්වා ජුණ්හං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘සච්චං කිර තෙ එවං චින්තිත’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්ච’’න්ති වුත්තෙ, ‘‘සාධු, මාතුල, පසන්නොස්මි, ත්වං මම පරිජනං ගහෙත්වා මයා දින්නනියාමෙනෙව සත්ත දිවසානි දානං දෙහී’’ති සත්තාහං රජ්ජං නිය්යාදෙත්වා සත්ථාරං ආහ – ‘‘පස්සථ, භන්තෙ, බාලස්ස කරණං, මයා එවං දින්නදානෙ පහාරමදාසී’’ති. සත්ථා ‘‘ආම, මහාරාජ, බාලා නාම පරස්ස දානං අනභිනන්දිත්වා දුග්ගතිපරායණා හොන්ති, ධීරා පන පරෙසම්පි දානං අනුමොදිත්වා සග්ගපරායණා එව හොන්තී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

177.

‘‘න වෙ කදරියා දෙවලොකං වජන්ති, බාලා හවෙ නප්පසංසන්ති දානං;

ධීරො ච දානං අනුමොදමානො, තෙනෙව සො හොති සුඛී පරත්ථා’’ති.

තත්ථ කදරියාති ථද්ධමච්ඡරිනො. බාලාති ඉධලොකපරලොකං අජානනකා. ධීරොති පණ්ඩිතො. සුඛී පරත්ථාති තෙනෙව සො දානානුමොදනපුඤ්ඤෙන පරලොකෙ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවමානො සුඛී හොතීති.

දෙසනාවසානෙ ජුණ්හො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තපරිසායපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසි, ජුණ්හොපි සොතාපන්නො හුත්වා සත්තාහං රඤ්ඤා දින්නනියාමෙනෙව දානං අදාසීති.

අසදිසදානවත්ථු දසමං.

11. අනාථපිණ්ඩකපුත්තකාලවත්ථු

පථබ්යා එකරජ්ජෙනාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කාලං නාම අනාථපිණ්ඩිකස්ස පුත්තං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර තථාවිධස්ස සද්ධාසම්පන්නස්ස සෙට්ඨිනො පුත්තො හුත්වා නෙව සත්ථු සන්තිකං ගන්තුං, න ගෙහං ආගතකාලෙ දට්ඨුං, න ධම්මං සොතුං, න සඞ්ඝස්ස වෙය්යාවච්චං කාතුං ඉච්ඡති. පිතරා ‘‘මා එවං, තාත, කරී’’ති වුත්තොපි තස්ස වචනං න සුණාති. අථස්ස පිතා චින්තෙසි – ‘‘අයං එවරූපං දිට්ඨිං ගහෙත්වා විචරන්තො අවීචිපරායණො භවිස්සති, න ඛො පනෙතං පතිරූපං, යං මයි පස්සන්තෙ මම පුත්තො නිරයං ගච්ඡෙය්ය. ඉමස්මිං ඛො පන ලොකෙ ධනදානෙන අභිජ්ජනකසත්තො නාම නත්ථි, ධනෙන නං භින්දිස්සාමී’’ති. අථ නං ආහ – ‘‘තාත, උපොසථිකො හුත්වා විහාරං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා එහි, කහාපණසතං තෙ දස්සාමී’’ති. දස්සථ, තාතාති. දස්සාමි, පුත්තාති. සො යාවතතියං පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා උපොසථිකො හුත්වා විහාරං අගමාසි. ධම්මස්සවනෙන පනස්ස කිච්චං නත්ථි, යථාඵාසුකට්ඨානෙ සයිත්වා පාතොව ගෙහං අගමාසි. අථස්ස පිතා ‘‘පුත්තො මෙ උපොසථිකො අහොසි, සීඝමස්ස යාගුආදීනි ආහරථා’’ති වත්වා දාපෙසි. සො ‘‘කහාපණෙ අග්ගහෙත්වා න භුඤ්ජිස්සාමී’’ති ආහටාහටං පටික්ඛිපි. අථස්ස පිතා පීළං අසහන්තො කහාපණභණ්ඩං දාපෙසි. සො තං හත්ථෙන ගහෙත්වාව ආහාරං පරිභුඤ්ජි.

අථ නං පුනදිවසෙ සෙට්ඨි, ‘‘තාත, කහාපණසහස්සං තෙ දස්සාමි, සත්ථු පුරතො ඨත්වා එකං ධම්මපදං උග්ගණ්හිත්වා ආගච්ඡෙය්යාසී’’ති පෙසෙසි. සොපි විහාරං ගන්ත්වා සත්ථු පුරතො ඨත්වාව එකමෙව පදං උග්ගණ්හිත්වා පලායිතුකාමො අහොසි. අථස්ස සත්ථා අසල්ලක්ඛණාකාරං අකාසි. සො තං පදං අසල්ලක්ඛෙත්වා උපරිපදං උග්ගණ්හිස්සාමීති ඨත්වා අස්සොසියෙව . උග්ගණ්හිස්සාමීති සුණන්තොව කිර සක්කච්චං සුණාති නාම. එවඤ්ච කිර සුණන්තානං ධම්මො සොතාපත්තිමග්ගාදයො දෙති. සොපි උග්ගණ්හිස්සාමීති සුණාති, සත්ථාපිස්ස අසල්ලක්ඛණාකාරං කරොති. සො ‘‘උපරිපදං උග්ගණ්හිස්සාමී’’ති ඨත්වා සුණන්තොව සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාසි.

සො පුනදිවසෙ බුද්ධප්පමුඛෙන භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිංයෙව සාවත්ථිං පාවිසි. මහාසෙට්ඨි තං දිස්වා ‘‘අජ්ජ මම පුත්තස්ස ආකාරො රුච්චතී’’ති චින්තෙසි. තස්සපි එතදහොසි – ‘‘අහො වත මෙ පිතා අජ්ජ සත්ථු සන්තිකෙ කහාපණෙ න දදෙය්ය, කහාපණකාරණා මය්හං උපොසථිකභාවං පටිච්ඡාදෙය්යා’’ති. සත්ථා පනස්ස හිය්යොව කහාපණස්ස කාරණා උපොසථිකභාවං අඤ්ඤාසි. මහාසෙට්ඨි, බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස යාගුං දාපෙත්වා පුත්තස්සපි දාපෙසි. සො නිසීදිත්වා තුණ්හීභූතොව යාගුං පිවි, ඛාදනීයං ඛාදි, භත්තං භුඤ්ජි. මහාසෙට්ඨි සත්ථු භත්තකිච්චාවසානෙ පුත්තස්ස පුරතො සහස්සභණ්ඩිකං ඨපාපෙත්වා, ‘‘තාත, මයා තෙ ‘සහස්සං දස්සාමී’ති වත්වා උපොසථං සමාදාපෙත්වා විහාරං පහිතො. ඉදං තෙ සහස්ස’’න්ති ආහ. සො සත්ථු පුරතො කහාපණෙ දිය්යමානෙ දිස්වා ලජ්ජන්තො ‘‘අලං මෙ කහාපණෙහී’’ති වත්වා, ‘‘ගණ්හ, තාතා’’ති වුච්චමානොපි න ගණ්හි. අථස්ස පිතා සත්ථාරං වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, අජ්ජ මෙ පුත්තස්ස ආකාරො රුච්චතී’’ති වත්වා ‘‘කිං, මහාසෙට්ඨී’’ති වුත්තෙ ‘‘මයා එස පුරිමදිවසෙ ‘කහාපණසතං තෙ දස්සාමී’ති වත්වා විහාරං පෙසිතො. පුනදිවසෙ කහාපණෙ අග්ගහෙත්වා භුඤ්ජිතුං න ඉච්ඡි, අජ්ජ පන දිය්යමානෙපි කහාපණෙ න ඉච්ඡතී’’ති ආහ. සත්ථා ‘‘ආම, මහාසෙට්ඨි, අජ්ජ තව පුත්තස්ස චක්කවත්තිසම්පත්තිතොපි දෙවලොකබ්රහ්මලොකසම්පත්තීහිපි සොතාපත්තිඵලමෙව වර’’න්ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

178.

‘‘පථබ්යා එකරජ්ජෙන, සග්ගස්ස ගමනෙන වා;

සබ්බලොකාධිපච්චෙන, සොතාපත්තිඵලං වර’’න්ති.

තත්ථ පථබ්යා එකරජ්ජෙනාති චක්කවත්තිරජ්ජෙන. සග්ගස්ස ගමනෙන වාති ඡබ්බීසතිවිධස්ස සග්ගස්ස අධිගමනෙන. සබ්බලොකාධිපච්චෙනාති න එකස්මිං එත්තකෙ ලොකෙ නාගසුපණ්ණවෙමානිකපෙතෙහි සද්ධිං, සබ්බස්මිං ලොකෙ ආධිපච්චෙන. සොතාපත්තිඵලං වරන්ති යස්මා එත්තකෙ ඨානෙ රජ්ජං කාරෙත්වාපි නිරයාදීහි අමුත්තොව හොති, සොතාපන්නො පන පිහිතාපායද්වාරො හුත්වා සබ්බදුබ්බලොපි අට්ඨමෙ භවෙ න නිබ්බත්තති, තස්මා සොතාපත්තිඵලමෙව වරං උත්තමන්ති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

අනාථපිණ්ඩකපුත්තකාලවත්ථු එකාදසමං.

ලොකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තෙරසමො වග්ගො.