📜
18. මලවග්ගො
1. ගොඝාතකපුත්තවත්ථු
පණ්ඩුපලාසොව ¶ ¶ ¶ දානිසීති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං ගොඝාතකපුත්තං ආරබ්භ කථෙසි.
සාවත්ථියං කිරෙකො ගොඝාතකො ගාවො වධිත්වා වරමංසානි ගහෙත්වා පචාපෙත්වා පුත්තදාරෙහි සද්ධිං නිසීදිත්වා මංසඤ්ච ඛාදති, මූලෙන ච වික්කිණිත්වා ජීවිකං කප්පෙසි. සො එවං පඤ්චපණ්ණාස වස්සානි ගොඝාතකකම්මං කරොන්තො ධුරවිහාරෙ විහරන්තස්ස සත්ථු එකදිවසම්පි කටච්ඡුමත්තම්පි යාගුං වා භත්තං වා න අදාසි. සො ච විනා මංසෙන භත්තං න භුඤ්ජති. සො එකදිවසං දිවසභාගෙ මංසං වික්කිණිත්වා අත්තනො අත්ථාය පචිතුං එකං මංසඛණ්ඩං භරියාය දත්වා න්හායිතුං අගමාසි. අථස්ස සහායකො ගෙහං ගන්ත්වා භරියං ආහ – ‘‘ථොකං මෙ වික්කිණියමංසං දෙහි, ගෙහං ¶ මෙ පාහුනකො ආගතො’’ති. නත්ථි වික්කිණියමංසං, සහායකො තෙ මංසං වික්කිණිත්වා ඉදානි න්හායිතුං ගතොති. මා එවං කරි, සචෙ මංසඛණ්ඩං අත්ථි, දෙහීති. සහායකස්ස තෙ නික්ඛිත්තමංසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං නත්ථීති. සො ‘‘සහායකස්ස මෙ අත්ථාය ඨපිතමංසතො අඤ්ඤං මංසං නත්ථි, සො ච විනා මංසෙන න භුඤ්ජති, නායං දස්සතී’’ති සාමංයෙව තං මංසං ගහෙත්වා පක්කාමි.
ගොඝාතකොපි න්හත්වා ආගතො තාය අත්තනො පක්කපණ්ණෙන සද්ධිං වඩ්ඪෙත්වා භත්තෙ උපනීතෙ ආහ ‘‘කහං මංස’’න්ති? ‘‘නත්ථි, සාමී’’ති. නනු අහං පච්චනත්ථාය මංසං දත්වා ගතොති. තව සහායකො ආගන්ත්වා ‘‘පාහුනකො මෙ ආගතො, වික්කිණියමංසං දෙහී’’ති වත්වා මයා ‘‘සහායකස්ස තෙ ඨපිතමංසතො අඤ්ඤං මංසං නත්ථි, සො ච විනා මංසෙන න භුඤ්ජතී’’ති වුත්තෙපි බලක්කාරෙන තං මංසං සාමංයෙව ගහෙත්වා ගතොති. අහං විනා මංසෙන භත්තං න භුඤ්ජාමි, හරාහි නන්ති. කිං සක්කා කාතුං, භුඤ්ජ, සාමීති. සො ‘‘නාහං භුඤ්ජාමී’’ති තං භත්තං හරාපෙත්වා සත්ථං ආදාය පච්ඡාගෙහෙ ඨිතො ගොණො අත්ථි, තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා මුඛෙ හත්ථං පක්ඛිපිත්වා ජිව්හං නීහරිත්වා සත්ථෙන මූලෙ ¶ ඡින්දිත්වා ආදාය ගන්ත්වා අඞ්ගාරෙසු පචාපෙත්වා භත්තමත්ථකෙ ¶ ඨපෙත්වා නිසින්නො එකං භත්තපිණ්ඩං භුඤ්ජිත්වා එකං මංසඛණ්ඩං මුඛෙ ඨපෙසි. තඞ්ඛණඤ්ඤෙවස්ස ¶ ජිව්හා ඡිජ්ජිත්වා භත්තපාතියං පති. තඞ්ඛණඤ්ඤෙව කම්මසරික්ඛකං විපාකං ලභි. සොපි ඛො ගොණො විය ලොහිතධාරාය මුඛතො පග්ඝරන්තියා අන්තොගෙහං පවිසිත්වා ජණ්ණුකෙහි විචරන්තො විරවි.
තස්මිං සමයෙ ගොඝාතකස්ස පුත්තො පිතරං ඔලොකෙන්තො සමීපෙ ඨිතො හොති. අථ නං මාතා ආහ – ‘‘පස්ස, පුත්ත, ඉමං ගොඝාතකං ගොණං විය ගෙහමජ්ඣෙ ජණ්ණුකෙහි විචරිත්වා විරවන්තං, ඉදං දුක්ඛං තව මත්ථකෙ පතිස්සති, මමම්පි අනොලොකෙත්වා අත්තනො සොත්ථිං කරොන්තො පලායස්සූ’’ති. සො මරණභයතජ්ජිතො මාතරං වන්දිත්වා පලායි, පලායිත්වා ච පන තක්කසිලං අගමාසි. ගොඝාතකොපි ගොණො විය ගෙහමජ්ඣෙ විරවන්තො විචරිත්වා කාලකතො අවීචිම්හි නිබ්බත්ති. ගොණොපි කාලමකාසි. ගොඝාතකපුත්තොපි තක්කසිලං ගන්ත්වා සුවණ්ණකාරකම්මං උග්ගණ්හි. අථස්සාචරියො ගාමං ගච්ඡන්තො ‘‘එවරූපං නාම අලඞ්කාරං කරෙය්යාසී’’ති වත්වා පක්කාමි. සොපි තථාරූපං අලඞ්කාරං අකාසි. අථස්සාචරියො ආගන්ත්වා අලඞ්කාරං දිස්වා ‘‘අයං යත්ථ කත්ථචි ගන්ත්වා ජීවිතුං සමත්ථො’’ති වයප්පත්තං අත්තනො ධීතරං අදාසි. සො පුත්තධීතාහි වඩ්ඪි.
අථස්ස පුත්තා වයප්පත්තා සිප්පං උග්ගණ්හිත්වා අපරභාගෙ සාවත්ථියං ගන්ත්වා තත්ථ ඝරාවාසං සණ්ඨපෙත්වා වසන්තා සද්ධා පසන්නා අහෙසුං. පිතාපි නෙසං තක්කසිලායං කිඤ්චි කුසලං අකත්වාව ජරං ¶ පාපුණි. අථස්ස පුත්තා ‘‘පිතා නො මහල්ලකො’’ති අත්තනො සන්තිකං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘පිතු අත්ථාය දානං දස්සාමා’’ති බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තයිංසු. තෙ පුනදිවසෙ අන්තොගෙහෙ බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිසීදාපෙත්වා සක්කච්චං පරිවිසිත්වා භත්තකිච්චාවසානෙ සත්ථාරං ආහංසු – ‘‘භන්තෙ, අම්හෙහි ඉදං පිතු ජීවභත්තං දින්නං, පිතු නො අනුමොදනං කරොථා’’ති. සත්ථා තං ආමන්තෙත්වා, ‘‘උපාසක, ත්වං මහල්ලකො පරිපක්කසරීරො පණ්ඩුපලාසසදිසො, තව පරලොකගමනාය කුසලපාථෙය්යං නත්ථි, අත්තනො පතිට්ඨං කරොහි, පණ්ඩිතො භව, මා බාලො’’ති අනුමොදනං කරොන්තො ඉමා ද්වෙ ගාථා අභාසි –
‘‘පණ්ඩුපලාසොව ¶ දානිසි,
යමපුරිසාපි ච තෙ උපට්ඨිතා;
උය්යොගමුඛෙ ච තිට්ඨසි,
පාථෙය්යම්පි ච තෙ න විජ්ජති.
‘‘සො ¶ කරොහි දීපමත්තනො,
ඛිප්පං වායම පණ්ඩිතො භව;
නිද්ධන්තමලො අනඞ්ගණො,
දිබ්බං අරියභූමිං උපෙහිසී’’ති.
තත්ථ පණ්ඩුපලාසොව දානිසීති, උපාසක, ත්වං ඉදානි ඡිජ්ජිත්වා භූමියං පතිතපණ්ඩුපලාසො විය අහොසි. යමපුරිසාති යමදූතා වුච්චන්ති, ඉදං පන මරණමෙව සන්ධාය වුත්තං, මරණං තෙ පච්චුපට්ඨිතන්ති අත්ථො. උය්යොගමුඛෙති පරිහානිමුඛෙ, අවුඩ්ඪිමුඛෙ ච ඨිතොසීති අත්ථො. පාථෙය්යන්ති ගමිකස්ස තණ්ඩුලාදිපාථෙය්යං ¶ විය පරලොකං ගච්ඡන්තස්ස තව කුසලපාථෙය්යම්පි නත්ථීති අත්ථො. සො කරොහීති සො ත්වං සමුද්දෙ නාවාය භින්නාය දීපසඞ්ඛාතං පතිට්ඨං විය අත්තනො කුසලපතිට්ඨං කරොහි. කරොන්තො ච ඛිප්පං වායම, සීඝං සීඝං වීරියං ආරභ, අත්තනො කුසලකම්මපතිට්ඨකරණෙන පණ්ඩිතො භව. යො හි මරණමුඛං අප්පත්වා කාතුං සමත්ථකාලෙව කුසලං කරොති, එස පණ්ඩිතො නාම, තාදිසො භව, මා අන්ධබාලොති අත්ථො. දිබ්බං අරියභූමින්ති එවං වීරියං කරොන්තො රාගාදීනං මලානං නීහටතාය නිද්ධන්තමලො අඞ්ගණාභාවෙන අනඞ්ගණො නික්කිලෙසො හුත්වා පඤ්චවිධං සුද්ධාවාසභූමිං පාපුණිස්සසීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ උපාසකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.
තෙ පුනදිවසත්ථායපි සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා දානං දත්වා කතභත්තකිච්චං සත්ථාරං අනුමොදනකාලෙ ආහංසු – ‘‘භන්තෙ, ඉදම්පි අම්හාකං පිතු ජීවභත්තමෙව, ඉමස්සෙව අනුමොදනං කරොථා’’ති. සත්ථා තස්ස අනුමොදනං කරොන්තො ඉමා ද්වෙ ගාථා අභාසි –
සම්පයාතොසි යමස්ස සන්තිකං;
වාසො තෙ නත්ථි අන්තරා,
පාථෙය්යම්පි ච තෙ න විජ්ජති.
‘‘සො කරොහි දීපමත්තනො,
ඛිප්පං වායම පණ්ඩිතො භව;
නිද්ධන්තමලො ¶ අනඞ්ගණො,
න පුන ජාතිජරං උපෙහිසී’’ති.
තත්ථ උපනීතවයොති උපාති නිපාතමත්තං, නීතවයොති විගතවයො අතික්කන්තවයො, ත්වඤ්චසි දානි තයො වයෙ අතික්කමිත්වා මරණමුඛෙ ඨිතොති අත්ථො. සම්පයාතොසි යමස්ස සන්තිකන්ති මරණමුඛං ගන්තුං සජ්ජො හුත්වා ඨිතොසීති අත්ථො. වාසො තෙ නත්ථි අන්තරාති යථා මග්ගං ගච්ඡන්තා තානි තානි කිච්චානි කරොන්තා අන්තරාමග්ගෙ වසන්ති, න එවං පරලොකං ගච්ඡන්තා. න හි සක්කා පරලොකං ගච්ඡන්තෙන ‘‘අධිවාසෙථ කතිපාහං, දානං තාව දෙමි, ධම්මං තාව සුණාමී’’තිආදීනි වත්තුං. ඉතො පන චවිත්වා පරලොකෙ නිබ්බත්තොව හොති. ඉමමත්ථං සන්ධායෙතං වුත්තං. පාථෙය්යන්ති ඉදං කිඤ්චාපි හෙට්ඨා වුත්තමෙව, උපාසකස්ස පන පුනප්පුනං දළ්හීකරණත්ථං ඉධාපි සත්ථාරා කථිතං. ජාතිජරන්ති එත්ථ ¶ බ්යාධිමරණානිපි ගහිතානෙව හොන්ති. හෙට්ඨිමගාථාහි ච අනාගාමිමග්ගො කථිතො, ඉධ අරහත්තමග්ගො කථිතො. එවං සන්තෙපි යථා නාම රඤ්ඤා අත්තනො මුඛපමාණෙන කබළං වඩ්ඪෙත්වා පුත්තස්ස උපනීතෙ සො කුමාරො අත්තනො මුඛපමාණෙනෙව ගණ්හාති, එවමෙව සත්ථාරා උපරිමග්ගවසෙන ධම්මෙ දෙසිතෙපි උපාසකො අත්තනො උපනිස්සයවසෙන හෙට්ඨා සොතාපත්තිඵලං පත්වා ඉමිස්සා අනුමොදනාය අවසානෙ අනාගාමිඵලං පත්තො. සෙසපරිසායපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.
ගොඝාතකපුත්තවත්ථු පඨමං.
2. අඤ්ඤතරබ්රාහ්මණවත්ථු
අනුපුබ්බෙනාති ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරබ්රාහ්මණං ආරබ්භ කථෙසි.
සො කිර එකදිවසං පාතොව නික්ඛමිත්වා භික්ඛූනං චීවරපාරුපනට්ඨානෙ භික්ඛූ චීවරං පාරුපන්තෙ ඔලොකෙන්තො අට්ඨාසි. තං පන ඨානං විරූළ්හතිණං හොති. අථෙකස්ස භික්ඛුනො චීවරං පාරුපන්තස්ස චීවරකණ්ණො තිණෙසු පවට්ටෙන්තො උස්සාවබින්දූහි තෙමි. බ්රාහ්මණො ‘‘ඉමං ඨානං ¶ අප්පහරිතං කාතුං වට්ටතී’’ති පුනදිවසෙ කුද්දාලං ආදාය ගන්ත්වා තං ඨානං තච්ඡෙත්වා ඛලමණ්ඩලසදිසං අකාසි. පුනදිවසෙපි තං ඨානං ආගන්ත්වා භික්ඛූසු චීවරං පාරුපන්තෙසු එකස්ස ¶ චීවරකණ්ණං භූමියං පතිත්වා පංසුම්හි පවට්ටමානං දිස්වා ‘‘ඉධ වාලුකං ඔකිරිතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා වාලුකං ආහරිත්වා ඔකිරි.
අථෙකදිවසං පුරෙභත්තං චණ්ඩො ආතපො අහොසි, තදාපි භික්ඛූනං චීවරං පාරුපන්තානං ගත්තතො සෙදෙ මුච්චන්තෙ දිස්වා ‘‘ඉධ මයා මණ්ඩපං කාරෙතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා මණ්ඩපං කාරෙසි. පුනදිවසෙ පාතොව වස්සං වස්සි, වද්දලිකං අහොසි. තදාපි බ්රාහ්මණො භික්ඛූ ඔලොකෙන්තොව ඨිතො තින්තචීවරකෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘එත්ථ මයා සාලං කාරෙතුං වට්ටතී’’ති සාලං කාරෙත්වා ‘‘ඉදානි සාලමහං කරිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං ¶ නිමන්තෙත්වා අන්තො ච බහි ච භික්ඛූ නිසීදාපෙත්වා භත්තකිච්චාවසානෙ අනුමොදනත්ථාය සත්ථු පත්තං ගහෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, අහං භික්ඛූනං චීවරපාරුපනකාලෙ ඉමස්මිං ඨානෙ ඔලොකෙන්තො ඨිතො ඉදඤ්චිදඤ්ච දිස්වා ඉදඤ්චිදඤ්ච කාරෙසි’’න්ති ආදිතො පට්ඨාය සබ්බං තං පවත්තිං ආරොචෙසි. සත්ථා තස්ස වචනං සුත්වා, ‘‘බ්රාහ්මණ, පණ්ඩිතා නාම ඛණෙ ඛණෙ ථොකං කුසලං කරොන්තා අනුපුබ්බෙන අත්තනො අකුසලමලං නීහරන්තියෙවා’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
‘‘අනුපුබ්බෙන මෙධාවී, ථොකං ථොකං ඛණෙ ඛණෙ;
කම්මාරො රජතස්සෙව, නිද්ධමෙ මලමත්තනො’’ති.
තත්ථ අනුපුබ්බෙනාති අනුපටිපාටියා. මෙධාවීති ධම්මොජපඤ්ඤාය සමන්නාගතො. ඛණෙ ඛණෙති ඔකාසෙ ඔකාසෙ කුසලං කරොන්තො. කම්මාරො රජතස්සෙවාති යථා සුවණ්ණකාරො එකවාරමෙව සුවණ්ණං තාපෙත්වා කොට්ටෙත්වා මලං නීහරිත්වා පිලන්ධනවිකතිං කාතුං න සක්කොති ¶ , පුනප්පුනං තාපෙන්තො කොට්ටෙන්තො පන මලං නීහරති, තතො අනෙකවිධං පිලන්ධනවිකතිං කරොති, එවමෙව පුනප්පුනං කුසලං කරොන්තො පණ්ඩිතො අත්තනො රාගාදිමලං නිද්ධමෙය්ය, එවං නිද්ධන්තමලො නික්කිලෙසොව හොතීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ ¶ බ්රාහ්මණො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨති, මහාජනස්සාපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.
අඤ්ඤතරබ්රාහ්මණවත්ථු දුතියං.
3. තිස්සත්ථෙරවත්ථු
අයසාව ¶ මලන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො තිස්සත්ථෙරං නාම භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි.
එකො කිර සාවත්ථිවාසී කුලපුත්තො පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො තිස්සත්ථෙරොති පඤ්ඤායි. සො අපරභාගෙ ජනපදවිහාරෙ වස්සූපගතො අට්ඨහත්ථකං ථූලසාටකං ලභිත්වා වුත්ථවස්සො පවාරෙත්වා තං ආදාය ගන්ත්වා භගිනියා හත්ථෙ ඨපෙසි. සා ‘‘න මෙ එසො සාටකො භාතු අනුච්ඡවිකො’’ති තං තිඛිණාය වාසියා ඡින්දිත්වා හීරහීරං කත්වා උදුක්ඛලෙ කොට්ටෙත්වා පවිසෙත්වා පොථෙත්වා වට්ටෙත්වා සුඛුමසුත්තං කන්තිත්වා සාටකං වායාපෙසි. ථෙරොපි සුත්තඤ්චෙව සූචියො ච සංවිදහිත්වා චීවරකාරකෙ දහරසාමණෙරෙ සන්නිපාතෙත්වා භගිනියා සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘තං ¶ මෙ සාටකං දෙථ, චීවරං කාරෙස්සාමී’’ති ආහ. සා නවහත්ථං සාටකං නීහරිත්වා කනිට්ඨභාතිකස්ස හත්ථෙ ඨපෙසි. සො තං ගහෙත්වා විත්ථාරෙත්වා ඔලොකෙත්වා ‘‘මම සාටකො ථූලො අට්ඨහත්ථො, අයං සුඛුමො නවහත්ථො. නායං මම සාටකො, තුම්හාකං එස, න මෙ ඉමිනා අත්ථො, තමෙව මෙ දෙථා’’ති ආහ. ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකමෙව එසො, ගණ්හථ න’’න්ති? සො නෙව ඉච්ඡි. අථස්ස අත්තනා කතකිච්චං සබ්බං ආරොචෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකමෙවෙස, ගණ්හථ න’’න්ති අදාසි. සො තං ආදාය විහාරං ගන්ත්වා චීවරකම්මං පට්ඨපෙසි.
අථස්ස ¶ භගිනී චීවරකාරානං අත්ථාය යාගුභත්තාදීනි සම්පාදෙසි. චීවරස්ස නිට්ඨිතදිවසෙ පන අතිරෙකසක්කාරං කාරෙසි. සො චීවරං ඔලොකෙත්වා තස්මිං උප්පන්නසිනෙහො ‘‘ස්වෙ දානි නං පාරුපිස්සාමී’’ති සංහරිත්වා චීවරවංසෙ ඨපෙත්වා තං රත්තිං භුත්තාහාරං ජිරාපෙතුං අසක්කොන්තො කාලං කත්වා තස්මිංයෙව චීවරෙ ඌකා හුත්වා නිබ්බත්ති. භගිනීපිස්ස කාලකිරියං සුත්වා භික්ඛූනං පාදෙසු පවත්තමානා රොදි. භික්ඛූ තස්ස සරීරකිච්චං කත්වා ගිලානුපට්ඨාකස්ස අභාවෙන සඞ්ඝස්සෙව තං පාපුණාති. ‘‘භාජෙස්සාම න’’න්ති තං චීවරං නීහරාපෙසුං. සා ඌකා ‘‘ඉමෙ මම සන්තකං විලුම්පන්තී’’ති විරවන්තී ඉතො චිතො ච සන්ධාවි. සත්ථා ගන්ධකුටියං නිසින්නොව දිබ්බාය සොතධාතුයා තං සද්දං සුත්වා, ‘‘ආනන්ද, තිස්සස්ස චීවරං අභාජෙත්වා සත්තාහං නික්ඛිපිතුං වදෙහී’’ති ආහ. ථෙරො තථා කාරෙසි. සාපි සත්තමෙ දිවසෙ කාලං කත්වා තුසිතවිමානෙ නිබ්බත්ති. සත්ථා ¶ ‘‘අට්ඨමෙ දිවසෙ තිස්සස්ස චීවරං භාජෙත්වා ගණ්හථා’’ති ආණාපෙසි. භික්ඛූ තථා කරිංසු.
භික්ඛූ ¶ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘කස්මා නු ඛො සත්ථා තිස්සස්ස චීවරං සත්ත දිවසෙ ඨපාපෙත්වා අට්ඨමෙ දිවසෙ ගණ්හිතුං අනුජානී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ, ‘‘භික්ඛවෙ, තිස්සො අත්තනො චීවරෙ ඌකා හුත්වා නිබ්බත්තො, තුම්හෙහි තස්මිං භාජියමානෙ ‘ඉමෙ මම සන්තකං විලුම්පන්තී’ති විරවන්තී ඉතො චිතො ච ධාවි. සා තුම්හෙහි චීවරෙ ගය්හමානෙ තුම්හෙසු මනං පදුස්සිත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තෙය්ය, තෙන චාහං චීවරං නික්ඛිපාපෙසිං. ඉදානි පන සා තුසිතවිමානෙ නිබ්බත්තා, තෙන වො මයා චීවරගහණං අනුඤ්ඤාත’’න්ති වත්වා පුන තෙහි ‘‘භාරියා වත අයං, භන්තෙ, තණ්හා නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘ආම, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං සත්තානං තණ්හා නාම භාරියා. යථා අයතො මලං උට්ඨහිත්වා අයමෙව ඛාදති විනාසෙති අපරිභොගං කරොති, එවමෙවායං තණ්හා ඉමෙසං සත්තානං අබ්භන්තරෙ උප්පජ්ජිත්වා තෙ සත්තෙ නිරයාදීසු නිබ්බත්තාපෙති, විනාසං පාපෙතී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
‘‘අයසාව මලං සමුට්ඨිතං,
තතුට්ඨාය තමෙව ඛාදති;
එවං අතිධොනචාරිනං,
සානි කම්මානි නයන්ති දුග්ගති’’න්ති.
තත්ථ ¶ ¶ අයසාවාති අයතො සමුට්ඨිතං. තතුට්ඨායාති තතො උට්ඨාය. අතිධොනචාරිනන්ති ධොනා වුච්චති චත්තාරො පච්චයෙ ‘‘ඉදමත්ථං එතෙ’’ති පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජනපඤ්ඤා, තං අතික්කමිත්වා චරන්තො අතිධොනචාරී නාම. ඉදං වුත්තං හොති – යථා අයතො මලං සමුට්ඨාය තතො සමුට්ඨිතං තමෙව ඛාදති, එවමෙවං චතුපච්චයෙ අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජන්තං අතිධොනචාරිනං සානි කම්මානි අත්තනි ඨිතත්තා අත්තනො සන්තකානෙව තානි කම්මානි දුග්ගතිං නයන්තීති.
දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
තිස්සත්ථෙරවත්ථු තතියං.
4. ලාලුදායිත්ථෙරවත්ථු
අසජ්ඣායමලාති ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ලාලුදායිත්ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි.
සාවත්ථියං කිර පඤ්චකොටිමත්තා අරියසාවකා වසන්ති, ද්වෙ කොටිමත්තා පුථුජ්ජනා වසන්ති. තෙසු අරියසාවකා පුරෙභත්තං ¶ දානං දත්වා පච්ඡාභත්තං සප්පිතෙලමධුඵාණිතවත්ථාදීනි ගහෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා ධම්මකථං සුණන්ති. ධම්මං සුත්වා ගමනකාලෙ ච සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානානං ගුණකථං කථෙන්ති. උදායිත්ථෙරො තෙසං කථං සුත්වා ‘‘එතෙසං තාව ධම්මං සුත්වා තුම්හෙ එවං කථෙථ, මම ධම්මකථං සුත්වා කිං නු ඛො න කථෙස්සථා’’ති වදති. මනුස්සා තස්ස කථං සුත්වා ‘‘අයං එකො ධම්මකථිකො භවිස්සති, ඉමස්සපි අම්හෙහි ධම්මකථං සොතුං වට්ටතී’’ති තෙ එකදිවසං ථෙරං යාචිත්වා, ‘‘භන්තෙ, අජ්ජ අම්හාකං ධම්මස්සවනදිවසො’’ති සඞ්ඝස්ස දානං දත්වා, ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ අම්හාකං දිවා ධම්මකථං කථෙය්යාථා’’ති ආහංසු. සොපි තෙසං අධිවාසෙසි.
තෙහි ධම්මස්සවනවෙලාය ආගන්ත්වා, ‘‘භන්තෙ, නො ධම්මං කථෙථා’’ති වුත්තෙ ලාලුදායිත්ථෙරො ආසනෙ නිසීදිත්වා චිත්තබීජනිං ගහෙත්වා ¶ චාලෙන්තො එකම්පි ධම්මපදං අදිස්වා ‘‘අහං සරභඤ්ඤං භණිස්සාමි, අඤ්ඤො ධම්මකථං කථෙතූ’’ති වත්වා ඔතරි. තෙ අඤ්ඤෙන ධම්මකථං කථාපෙත්වා සරභාණත්ථාය පුන තං ආසනං ආරොපයිංසු. සො පුනපි කිඤ්චි අදිස්වා ‘‘අහං රත්තිං කථෙස්සාමි, අඤ්ඤො සරභඤ්ඤං භණතූ’’ති වත්වා ආසනා ඔතරි. තෙ අඤ්ඤෙන සරභඤ්ඤං භණාපෙත්වා පුන රත්තිං ථෙරං ආනයිංසු. සො රත්තිම්පි කිඤ්චි අදිස්වා ‘‘අහං පච්චූසකාලෙ කථෙස්සාමි, රත්තිං අඤ්ඤො කථෙතූ’’ති වත්වා ඔතරි. තෙ අඤ්ඤෙන රත්තිං කථාපෙත්වා ¶ පුන පච්චූසෙ තං ආනයිංසු. සො පුනපි කිඤ්චි නාද්දස. මහාජනො ලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදීනි ගහෙත්වා, ‘‘අන්ධබාල, ත්වං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානානං වණ්ණෙ කථියමානෙ එවඤ්චෙවඤ්ච වදෙසි, ඉදානි කස්මා න කථෙසී’’ති සන්තජ්ජෙත්වා පලායන්තං අනුබන්ධි. සො පලායන්තො එකිස්සා වච්චකුටියා පති.
මහාජනො කථං සමුට්ඨාපෙසි – ‘‘අජ්ජ ලාලුදායී සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානානං ගුණකථාය පවත්තමානාය උස්සූයන්තො අත්තනො ධම්මකථිකභාවං පකාසෙත්වා මනුස්සෙහි සක්කාරං කත්වා ‘ධම්මං සුණොමා’ති වුත්තෙ චතුක්ඛත්තුං ආසනෙ නිසීදිත්වා කථෙතබ්බයුත්තකං කිඤ්චි අපස්සන්තො ‘ත්වං අම්හාකං ¶ අය්යෙහි සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානත්ථෙරෙහි සද්ධිං යුගග්ගාහං ගණ්හාසී’ති ලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදීනි ගහෙත්වා සන්තජ්ජෙත්වා පලාපියමානො වච්චකුටියා පතිතො’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි එසො ගූථකූපෙ නිමුග්ගොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරිත්වා –
‘‘චතුප්පදො අහං සම්ම, ත්වම්පි සම්ම චතුප්පදො;
එහි සම්ම නිවත්තස්සු, කිං නු භීතො පලායසි.
‘‘අසුචිපූතිලොමොසි, දුග්ගන්ධො වාසි සූකර;
සචෙ යුජ්ඣිතුකාමොසි, ජයං සම්ම දදාමි තෙ’’ති. (ජා. 1.2.5-6) –
ඉමං ¶ ජාතකං විත්ථාරෙත්වා කථෙසි. තදා සීහො සාරිපුත්තො අහොසි, සූකරො ලාලුදායීති. සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා, ‘‘භික්ඛවෙ, ලාලුදායිනා අප්පමත්තකොව ධම්මො උග්ගහිතො, සජ්ඣායං පන නෙව ¶ අකාසි, කිඤ්චි පරියත්තිං උග්ගහෙත්වා තස්සා අසජ්ඣායකරණං මලමෙවා’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
‘‘අසජ්ඣායමලා මන්තා, අනුට්ඨානමලා ඝරා;
මලං වණ්ණස්ස කොසජ්ජං, පමාදො රක්ඛතො මල’’න්ති.
තත්ථ අසජ්ඣායමලාති යාකාචි පරියත්ති වා සිප්පං වා යස්මා අසජ්ඣායන්තස්ස අනනුයුඤ්ජන්තස්ස විනස්සති වා නිරන්තරං වා න උපට්ඨාති, තස්මා ‘‘අසජ්ඣායමලා මන්තා’’ති වුත්තං. යස්මා පන ඝරාවාසං වසන්තස්ස උට්ඨායුට්ඨාය ජිණ්ණපටිසඞ්ඛරණාදීනි අකරොන්තස්ස ඝරං නාම විනස්සති, තස්මා ‘‘අනුට්ඨානමලා ඝරා’’ති වුත්තං. යස්මා ගිහිස්ස වා පබ්බජිතස්ස වා කොසජ්ජවසෙන සරීරපටිජග්ගනං වා පරික්ඛාරපටිජග්ගනං වා අකරොන්තස්ස කායො දුබ්බණ්ණො හොති, තස්මා ‘‘මලං වණ්ණස්ස කොසජ්ජ’’න්ති වුත්තං. යස්මා ගාවො රක්ඛන්තස්ස පමාදවසෙන නිද්දායන්තස්ස වා කීළන්තස්ස වා තා ගාවො අතිත්ථපක්ඛන්දනාදිනා ¶ වා වාළමිගචොරාදිඋපද්දවෙන වා පරෙසං සාලිඛෙත්තාදීනි ඔතරිත්වා ඛාදනවසෙන විනාසං ආපජ්ජන්ති, සයම්පි දණ්ඩං වා පරිභාසං වා පාපුණාති, පබ්බජිතං වා පන ඡ ද්වාරානි අරක්ඛන්තං පමාදවසෙන කිලෙසා ඔතරිත්වා සාසනා චාවෙන්ති, තස්මා ‘‘පමාදො රක්ඛතො මල’’න්ති වුත්තං. සො හිස්ස විනාසාවහනෙන මලට්ඨානියත්තා මලන්ති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ ¶ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
ලාලුදායිත්ථෙරවත්ථු චතුත්ථං.
5. අඤ්ඤතරකුලපුත්තවත්ථු
මලිත්ථියා දුච්චරිතන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං කුලපුත්තං ආරබ්භ කථෙසි.
තස්ස කිර සමානජාතිකං කුලකුමාරිකං ආනෙසුං. සා ආනීතදිවසතො පට්ඨාය අතිචාරිනී අහොසි. සො කුලපුත්තො තස්සා අතිචාරෙන ලජ්ජිතො කස්සචි සම්මුඛීභාවං උපගන්තුං අසක්කොන්තො ¶ බුද්ධුපට්ඨානාදීනි ¶ පච්ඡින්දිත්වා කතිපාහච්චයෙන සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නො ‘‘කිං, උපාසක, න දිස්සසී’’ති වුත්තෙ තමත්ථං ආරොචෙසි. අථ නං සත්ථා, ‘‘උපාසක, පුබ්බෙපි මයා ‘ඉත්ථියො නාම නදීආදිසදිසා, තාසු පණ්ඩිතෙන කොධො න කාතබ්බො’ති වුත්තං, ත්වං පන භවපටිච්ඡන්නත්තා න සල්ලක්ඛෙසී’’ති වත්වා තෙන යාචිතො –
‘‘යථා නදී ච පන්ථො ච, පානාගාරං සභා පපා;
එවං ලොකිත්ථියො නාම, වෙලා තාසං න විජ්ජතී’’ති. (ජා. 1.1.65; 1.12.9) –
ජාතකං විත්ථාරෙත්වා, ‘‘උපාසක, ඉත්ථියා හි අතිචාරිනිභාවො මලං, දානං දෙන්තස්ස මච්ඡෙරං මලං, ඉධලොකපරලොකෙසු සත්තානං අකුසලකම්මං විනාසනත්ථෙන මලං, අවිජ්ජා පන සබ්බමලානං උත්තමමල’’න්ති වත්වා ඉමා ගාථා අභාසි –
‘‘මලිත්ථියා දුච්චරිතං, මච්ඡෙරං දදතො මලං;
මලා වෙ පාපකා ධම්මා, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච.
‘‘තතො මලා මලතරං, අවිජ්ජා පරමං මලං;
එතං මලං පහන්ත්වාන, නිම්මලා හොථ භික්ඛවො’’ති.
තත්ථ ¶ ¶ දුච්චරිතන්ති අතිචාරො. අතිචාරිනිඤ්හි ඉත්ථිං සාමිකොපි ගෙහා නීහරති, මාතාපිතූනං සන්තිකං ගතම්පි ‘‘ත්වං කුලස්ස අගාරවභූතා, අක්ඛීහිපි න දට්ඨබ්බා’’ති තං නීහරන්ති. සා අනාථා විචරන්තී මහාදුක්ඛං පාපුණාති. තෙනස්සා දුච්චරිතං ‘‘මල’’න්ති වුත්තං. දදතොති දායකස්ස. යස්ස හි ඛෙත්තකසනකාලෙ ‘‘ඉමස්මිං ඛෙත්තෙ සම්පන්නෙ සලාකභත්තාදීනි දස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා නිප්ඵන්නෙ සස්සෙපි මච්ඡෙරං උප්පජ්ජිත්වා චාගචිත්තං නිවාරෙති, සො මච්ඡෙරවසෙන චාගචිත්තෙ අවිරූහන්තෙ මනුස්සසම්පත්තිං දිබ්බසම්පත්තිං නිබ්බානසම්පත්තින්ති තිස්සො සම්පත්තියො න ලභති. තෙන වුත්තං – ‘‘මච්ඡෙරං දදතො මල’’න්ති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. පාපකා ධම්මාති අකුසලධම්මා පන ඉධලොකෙ ච පරලොකෙ ච මලමෙව.
තතොති හෙට්ඨා වුත්තමලතො. මලතරන්ති අතිරෙකමලං වො කථෙමීති අත්ථො. අවිජ්ජාති ¶ අට්ඨවත්ථුකං අඤ්ඤාණමෙව පරමං මලං. පහන්ත්වානාති ¶ එතං මලං ජහිත්වා, භික්ඛවෙ, තුම්හෙ නිම්මලා හොථාති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
අඤ්ඤතරකුලපුත්තවත්ථු පඤ්චමං.
6. චූළසාරිවත්ථු
සුජීවන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො චූළසාරිං නාම සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං ආරබ්භ කථෙසි.
සො කිර එකදිවසෙ වෙජ්ජකම්මං කත්වා පණීතභොජනං ලභිත්වා ආදාය නික්ඛමන්තො අන්තරාමග්ගෙ ථෙරං දිස්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉදං මයා වෙජ්ජකම්මං කත්වා ලද්ධං, තුම්හෙ අඤ්ඤත්ථ එවරූපං භොජනං න ලභිස්සථ, ඉමං භුඤ්ජථ, අහං තෙ වෙජ්ජකම්මං කත්වා නිච්චකාලං එවරූපං ආහාරං ආහරිස්සාමී’’ති ආහ. ථෙරො තස්ස වචනං සුත්වා තුණ්හීභූතොව පක්කාමි. භික්ඛූ විහාරං ගන්ත්වා සත්ථු තමත්ථං ආරොචෙසුං. සත්ථා, ‘‘භික්ඛවෙ, අහිරිකො නාම පගබ්භො කාකසදිසො හුත්වා එකවීසතිවිධාය අනෙසනාය ඨත්වා සුඛං ජීවති, හිරිඔත්තප්පසම්පන්නො පන දුක්ඛං ජීවතී’’ති වත්වා ඉමා ගාථා අභාසි –
‘‘සුජීවං ¶ අහිරිකෙන, කාකසූරෙන ධංසිනා;
පක්ඛන්දිනා පගබ්භෙන, සංකිලිට්ඨෙන ජීවිතං.
‘‘හිරීමතා ¶ ච දුජ්ජීවං, නිච්චං සුචිගවෙසිනා;
අලීනෙනාප්පගබ්භෙන, සුද්ධාජීවෙන පස්සතා’’ති.
තත්ථ අහිරිකෙනාති ඡින්නහිරොත්තප්පකෙන. එවරූපෙන හි අමාතරමෙව ‘‘මාතා මෙ’’ති අපිතාදයො එව ච ‘‘පිතා මෙ’’තිආදිනා නයෙන වත්වා එකවීසතිවිධාය අනෙසනාය පතිට්ඨාය සුඛෙන ජීවතුං සක්කා. කාකසූරෙනාති සූරකාකසදිසෙන. යථා හි සූරකාකො කුලඝරෙසු යාගුආදීනි ගණ්හිතුකාමො භිත්තිආදීසු නිසීදිත්වා අත්තනො ඔලොකනභාවං ඤත්වා අනොලොකෙන්තො විය අඤ්ඤවිහිතකො විය ¶ නිද්දායන්තො විය ච හුත්වා මනුස්සානං පමාදං සල්ලක්ඛෙත්වා අනුපතිත්වා ‘‘සූසූ’’ති වදන්තෙසුයෙව භාජනතො මුඛපූරං ගහෙත්වා පලායති, එවමෙවං අහිරිකපුග්ගලොපි භික්ඛූහි සද්ධිං ගාමං පවිසිත්වා යාගුභත්තට්ඨානාදීනි වවත්ථපෙති. තත්ථ භික්ඛූ පිණ්ඩාය චරිත්වා යාපනමත්තං ආදාය ආසනසාලං ගන්ත්වා පච්චවෙක්ඛන්තා යාගුං පිවිත්වා කම්මට්ඨානං මනසි කරොන්ති සජ්ඣායන්ති ආසනසාලං සම්මජ්ජන්ති. අයං පන අකත්වා ගාමාභිමුඛොව හොති.
සො හි භික්ඛූහි ‘‘පස්සථිම’’න්ති ඔලොකියමානොපි අනොලොකෙන්තො විය අඤ්ඤවිහිතො විය නිද්දායන්තො විය ගණ්ඨිකං පටිමුඤ්චන්තො ¶ විය චීවරං සංවිදහන්තො විය හුත්වා ‘‘අසුකං නාම මෙ කම්මං අත්ථී’’ති වදන්තො උට්ඨායාසනා ගාමං පවිසිත්වා පාතොව වවත්ථපිතගෙහෙසු අඤ්ඤතරං ගෙහං උපසඞ්කමිත්වා ඝරමානුසකෙසු ථොකං කවාටං පිධාය ද්වාරෙ නිසීදිත්වා කන්දන්තෙසුපි එකෙන හත්ථෙන කවාටං පණාමෙත්වා අන්තො පවිසති. අථ නං දිස්වා අකාමකාපි ආසනෙ නිසීදාපෙත්වා යාගුආදීසු යං අත්ථි, තං දෙන්ති. සො යාවදත්ථං භුඤ්ජිත්වා අවසෙසං පත්තෙනාදාය පක්කමති. අයං කාකසූරො නාම. එවරූපෙන අහිරිකෙන සුජීවන්ති අත්ථො.
ධංසිනාති ‘‘අසුකත්ථෙරො නාම අප්පිච්ඡො’’තිආදීනි වදන්තෙසු – ‘‘කිං පන මයං න අප්පිච්ඡා’’තිආදිවචනෙන පරෙසං ගුණධංසනතාය ධංසිනා. තථාරූපස්ස වචනං සුත්වා ‘‘අයම්පි අප්පිච්ඡතාදිගුණෙ යුත්තො’’ති මඤ්ඤමානා මනුස්සා දාතබ්බං මඤ්ඤන්ති. සො පන තතො පට්ඨාය විඤ්ඤූපුරිසානං ¶ චිත්තං ආරාධෙතුං අසක්කොන්තො තම්හාපි ලාභා පරිහායති. එවං ධංසිපුග්ගලො අත්තනොපි පරස්සපි ලාභං නාසෙතියෙව.
පක්ඛන්දිනාති පක්ඛන්දචාරිනා. පරෙසං කිච්චානිපි අත්තනො කිච්චානි විය දස්සෙන්තො පාතොව භික්ඛූසු චෙතියඞ්ගණාදීසු වත්තං කත්වා කම්මට්ඨානමනසිකාරෙන ථොකං ¶ නිසීදිත්වා උට්ඨාය ගාමං පවිසන්තෙසු මුඛං ධොවිත්වා පණ්ඩුකාසාවපාරුපනඅක්ඛිඅඤ්ජනසීසමක්ඛනාදීහි අත්තභාවං මණ්ඩෙත්වා සම්මජ්ජන්තො විය ද්වෙ තයො සම්මජ්ජනිපහාරෙ දත්වා ද්වාරකොට්ඨකාභිමුඛො හොති. මනුස්සා පාතොව ‘‘චෙතියං වන්දිස්සාම, මාලාපූජං කරිස්සාමා’’ති ¶ ආගතා තං දිස්වා ‘‘අයං විහාරො ඉමං දහරං නිස්සාය පටිජග්ගනං ලභති, ඉමං මා පමජ්ජිත්ථා’’ති වත්වා තස්ස දාතබ්බං මඤ්ඤන්ති. එවරූපෙන පක්ඛන්දිනාපි සුජීවං. පගබ්භෙනාති කායපාගබ්භියාදීහි සමන්නාගතෙන. සංකිලිට්ඨෙන ජීවිතන්ති එවං ජීවිකං කප්පෙත්වා ජීවන්තෙන හි පුග්ගලෙන සංකිලිට්ඨෙන හුත්වා ජීවිතං නාම හොති, තං දුජ්ජීවිතං පාපමෙවාති අත්ථො.
හිරීමතා චාති හිරොත්තප්පසම්පන්නෙන පුග්ගලෙන දුජ්ජීවං. සො හි අමාතාදයොව ‘‘මාතා මෙ’’තිආදීනි අවත්වා අධම්මිකෙ පච්චයෙ ගූථං විය ජිගුච්ඡන්තො ධම්මෙන සමෙන පරියෙසන්තො සපදානං පිණ්ඩාය චරිත්වා ජීවිකං කප්පෙන්තො ලූඛං ජීවිකං ජීවතීති අත්ථො. සුචිගවෙසිනාති සුචීනි කායකම්මාදීනි ගවෙසන්තෙන. අලීනෙනාති ජීවිතවුත්තිමනල්ලීනෙන. සුද්ධාජීවෙන පස්සතාති ¶ එවරූපො හි පුග්ගලො සුද්ධාජීවො නාම හොති. තෙන එවං සුද්ධාජීවෙන තමෙව සුද්ධාජීවං සාරතො පස්සතා ලූඛජීවිතවසෙන දුජ්ජීවං හොතීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
චූළසාරිවත්ථු ඡට්ඨං.
7. පඤ්චඋපාසකවත්ථු
යො පාණන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පඤ්ච උපාසකෙ ආරබ්භ කථෙසි.
තෙසු හි එකො පාණාතිපාතාවෙරමණිසික්ඛාපදමෙව රක්ඛති, ඉතරෙ ඉතරානි. තෙ එකදිවසං ‘‘අහං දුක්කරං කරොමි, දුක්කරං රක්ඛාමී’’ති විවාදාපන්නා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා ¶ තමත්ථං ආරොචෙසුං. සත්ථා තෙසං කථං සුත්වා එකසීලම්පි කනිට්ඨකං අකත්වා ‘‘සබ්බානෙව දුරක්ඛානී’’ති වත්වා ඉමා ගාථා අභාසි –
‘‘යො පාණමතිපාතෙති, මුසාවාදඤ්ච භාසති;
ලොකෙ අදින්නමාදියති, පරදාරඤ්ච ගච්ඡති.
‘‘සුරාමෙරයපානඤ්ච ¶ ¶ , යො නරො අනුයුඤ්ජති;
ඉධෙව මෙසො ලොකස්මිං, මූලං ඛණති අත්තනො.
‘‘එවං භො පුරිස ජානාහි, පාපධම්මා අසඤ්ඤතා;
මා තං ලොභො අධම්මො ච, චිරං දුක්ඛාය රන්ධයු’’න්ති.
තත්ථ යො පාණමතිපාතෙතීති යො සාහත්ථිකාදීසු ඡසු පයොගෙසු එකපයොගෙනාපි පරස්ස ජීවිතින්ද්රියං උපච්ඡින්දති. මුසාවාදන්ති පරෙසං අත්ථභඤ්ජනකං මුසාවාදඤ්ච භාසති. ලොකෙ අදින්නමාදියතීති ඉමස්මිං සත්තලොකෙ ථෙය්යාවහාරාදීසු එකෙනපි අවහාරෙන පරපරිග්ගහිතං ආදියති. පරදාරඤ්ච ගච්ඡතීති පරස්ස රක්ඛිතගොපිතෙසු භණ්ඩෙසු අපරජ්ඣන්තො උප්පථචාරං චරති. සුරාමෙරයපානන්ති යස්ස කස්සචි සුරාය චෙව මෙරයස්ස ච පානං. අනුයුඤ්ජතීති සෙවති බහුලීකරොති. මූලං ඛණතීති තිට්ඨතු පරලොකො, සො පන පුග්ගලො ඉධ ලොකස්මිංයෙව යෙන ඛෙත්තවත්ථුආදිනා මූලෙන පතිට්ඨපෙය්ය, තම්පි අට්ඨපෙත්වා වා විස්සජ්ජෙත්වා වා සුරං පිවන්තො අත්තනො මූලං ඛණති, අනාථො කපණො හුත්වා විචරති. එවං, භොති පඤ්චදුස්සීල්යකම්මකාරකං පුග්ගලං ආලපති. පාපධම්මාති ලාමකධම්මා. අසඤ්ඤතාති කායසඤ්ඤතාදිරහිතා. අචෙතසාතිපි පාඨො, අචිත්තකාති අත්ථො. ලොභො අධම්මො චාති ලොභො චෙව දොසො ච. උභයම්පි හෙතං අකුසලමෙව. චිරං දුක්ඛාය රන්ධයුන්ති චිරකාලං නිරයදුක්ඛාදීනං අත්ථාය ¶ තං එතෙ ධම්මා මා රන්ධෙන්තු මා මත්ථෙන්තූති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ තෙ පඤ්ච උපාසකා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිංසු, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.
පඤ්චඋපාසකවත්ථු සත්තමං.
8. තිස්සදහරවත්ථු
දදාති ¶ වෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො තිස්සදහරං නාම ආරබ්භ කථෙසි.
සො ¶ කිර අනාථපිණ්ඩිකස්ස ගහපතිනො විසාඛාය උපාසිකායාති පඤ්චන්නං අරියසාවකකොටීනං දානං නින්දන්තො විචරි, අසදිසදානම්පි නින්දියෙව. තෙසං තෙසං දානග්ගෙ සීතලං ලභිත්වා ‘‘සීතල’’න්ති නින්දි, උණ්හං ලභිත්වා ‘‘උණ්හ’’න්ති නින්දි. අප්පං දෙන්තෙපි ‘‘කිං ඉමෙ අප්පමත්තකං දෙන්තී’’ති නින්දි, බහුං දෙන්තෙපි ‘‘ඉමෙසං ගෙහෙ ඨපනට්ඨානං මඤ්ඤෙ නත්ථි, නනු නාම භික්ඛූනං යාපනමත්තං දාතබ්බං, එත්තකං යාගුභත්තං නිරත්ථකමෙව විස්සජ්ජතී’’ති නින්දි. අත්තනො පන ඤාතකෙ ආරබ්භ ‘‘අහො අම්හාකං ඤාතකානං ගෙහං චතූහි දිසාහි ආගතාගතානං භික්ඛූනං ඔපානභූත’’න්තිආදීනි වත්වා පසංසං ¶ පවත්තෙසි. සො පනෙකස්ස දොවාරිකස්ස පුත්තො ජනපදං විචරන්තෙහි වඩ්ඪකීහි සද්ධිං විචරන්තො සාවත්ථිං පත්වා පබ්බජිතො. අථ නං භික්ඛූ එවං මනුස්සානං දානාදීනි නින්දන්තං දිස්වා ‘‘පරිග්ගණ්හිස්සාම න’’න්ති චින්තෙත්වා, ‘‘ආවුසො, තව ඤාතකා කහං වසන්තී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘අසුකගාමෙ නාමා’’ති සුත්වාව කතිපයෙ දහරෙ පෙසෙසුං. තෙ තත්ථ ගන්ත්වා ගාමවාසිකෙහි ආසනසාලාය නිසීදාපෙත්වා කතසක්කාරා පුච්ඡිංසු – ‘‘ඉමම්හා ගාමා නික්ඛමිත්වා පබ්බජිතො තිස්සො නාම දහරො අත්ථි. තස්ස කතමෙ ඤාතකා’’ති? මනුස්සා ‘‘ඉධ කුලගෙහතො නික්ඛමිත්වා පබ්බජිතදාරකො නත්ථි, කිං නු ඛො ඉමෙ වදන්තී’’ති චින්තෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, එකො දොවාරිකපුත්තො වඩ්ඪකීහි සද්ධිං විචරිත්වා පබ්බජිතොති සුණොම, තං සන්ධාය වදෙථ මඤ්ඤෙ’’ති ආහංසු. දහරභික්ඛූ තිස්සස්ස තත්ථ ඉස්සරඤාතකානං අභාවං ඤත්වා සාවත්ථිං ගන්ත්වා ‘‘අකාරණමෙව, භන්තෙ, තිස්සො විලපන්තො විචරතී’’ති තං පවත්තිං භික්ඛූනං ආරොචෙසුං. භික්ඛූපි තං තථාගතස්ස ආරොචෙසුං.
සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව විකත්ථෙන්තො විචරති, පුබ්බෙපි විකත්ථකොව අහොසී’’ති වත්වා භික්ඛූහි යාචිතො අතීතං ආහරිත්වා –
‘‘බහුම්පි සො විකත්ථෙය්ය, අඤ්ඤං ජනපදං ගතො;
අන්වාගන්ත්වාන දූසෙය්ය, භුඤ්ජ භොගෙ කටාහකා’’ති. (ජා. 1.1.125) –
ඉමං කටාහජාතකං විත්ථාරෙත්වා, ‘‘භික්ඛවෙ, යො හි පුග්ගලො පරෙහි අප්පකෙ වා බහුකෙ වා ලූඛෙ වා පණීතෙ වා දින්නෙ අඤ්ඤෙසං වා දත්වා අත්තනො ¶ අදින්නෙ මඞ්කු හොති, තස්ස ඣානං ¶ වා ¶ විපස්සනං වා මග්ගඵලාදීනි වා න උප්පජ්ජන්තී’’ති වත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –
‘‘දදාති වෙ යථාසද්ධං, යථාපසාදනං ජනො;
තත්ථ යො ච මඞ්කු හොති, පරෙසං පානභොජනෙ;
න සො දිවා වා රත්තිං වා, සමාධිමධිගච්ඡති.
‘‘යස්ස චෙතං සමුච්ඡින්නං, මූලඝච්චං සමූහතං;
ස වෙ දිවා වා රත්තිං වා, සමාධිමධිගච්ඡතී’’ති.
තත්ථ දදාති වෙ යථාසද්ධන්ති ලූඛපණීතාදීසු යංකිඤ්චි දෙන්තො ජනො යථාසද්ධං අත්තනො සද්ධානුරූපමෙව දෙති. යථාපසාදනන්ති ථෙරනවාදීසු චස්ස යස්මිං යස්මිං පසාදො උප්පජ්ජති, තස්ස දෙන්තො යථාපසාදනං අත්තනො පසාදානුරූපමෙව දෙති. තත්ථාති තස්මිං පරස්ස දානෙ ‘‘මයා අප්පං වා ලද්ධං, ලූඛං වා ලද්ධ’’න්ති මඞ්කුභාවං ආපජ්ජති. සමාධින්ති සො පුග්ගලො දිවා වා රත්තිං වා උපචාරප්පනාවසෙන වා මග්ගඵලවසෙන වා සමාධිං නාධිගච්ඡති. යස්ස චෙතන්ති යස්ස පුග්ගලස්ස එතං එකෙසු ඨානෙසු මඞ්කුභාවසඞ්ඛාතං අකුසලං සමුච්ඡින්නං මූලඝච්චං කත්වා අරහත්තමග්ගඤාණෙන සමූහතං, සො වුත්තප්පකාරං සමාධිං අධිගච්ඡතීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
තිස්සදහරවත්ථු අට්ඨමං.
9. පඤ්චඋපාසකවත්ථු
නත්ථි ¶ රාගසමො අග්ගීති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පඤ්ච උපාසකෙ ආරබ්භ කථෙසි.
තෙ කිර ධම්මං සොතුකාමා විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. බුද්ධානඤ්ච ‘‘අයං ඛත්තියො, අයං බ්රාහ්මණො, අයං අඩ්ඪො, අයං දුග්ගතො, ඉමස්ස උළාරං කත්වා ධම්මං දෙසෙස්සාමි, ඉමස්ස නො’’ති චිත්තං න උප්පජ්ජති. යංකිඤ්චි ආරබ්භ ධම්මං දෙසෙන්තො ධම්මගාරවං ¶ පුරක්ඛත්වා ආකාසගඞ්ගං ¶ ඔතාරෙන්තො විය දෙසෙති. එවං දෙසෙන්තස්ස පන තථාගතස්ස සන්තිකෙ නිසින්නානං තෙසං එකො නිසින්නකොව නිද්දායි, එකො අඞ්ගුලියා භූමිං ලිඛන්තො නිසීදි, එකො එකං රුක්ඛං චාලෙන්තො නිසීදි, එකො ආකාසං උල්ලොකෙන්තො නිසීදි, එකො පන සක්කච්චං ධම්මං අස්සොසි.
ආනන්දත්ථෙරො සත්ථාරං බීජයමානො තෙසං ආකාරං ඔලොකෙන්තො සත්ථාරං ආහ – ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ ඉමෙසං මහාමෙඝගජ්ජිතං ගජ්ජන්තා විය ධම්මං දෙසෙථ, එතෙ පන තුම්හෙසුපි ධම්මං කථෙන්තෙසු ඉදඤ්චිදඤ්ච කරොන්තා නිසින්නා’’ති. ‘‘ආනන්ද, ත්වං එතෙ න ජානාසී’’ති? ‘‘ආම, න ජානාමි, භන්තෙ’’ති. එතෙසු හි යො එස නිද්දායන්තො නිසින්නො, එස පඤ්ච ජාතිසතානි සප්පයොනියං නිබ්බත්තිත්වා භොගෙසු සීසං ඨපෙත්වා නිද්දායි, ඉදානිපිස්ස නිද්දාය තිත්ති නත්ථි, නාස්ස කණ්ණං ¶ මම සද්දො පවිසතීති. කිං පන, භන්තෙ, පටිපාටියා කථෙථ, උදාහු අන්තරන්තරාති. ආනන්ද, එතස්ස හි කාලෙන මනුස්සත්තං, කාලෙන දෙවත්තං, කාලෙන නාගත්තන්ති එවං අන්තරන්තරා උප්පජ්ජන්තස්ස උපපත්තියො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙනාපි න සක්කා පරිච්ඡින්දිතුං. පටිපාටියා පනෙස පඤ්ච ජාතිසතානි නාගයොනියං නිබ්බත්තිත්වා නිද්දායන්තොපි නිද්දාය අතිත්තොයෙව. අඞ්ගුලියා භූමිං ලිඛන්තො නිසින්නපුරිසොපි පඤ්ච ජාතිසතානි ගණ්ඩුප්පාදයොනියං නිබ්බත්තිත්වා භූමිං ඛණි, ඉදානිපි භූමිං ඛණන්තොව මම සද්දං න සුණාති. එස රුක්ඛං චාලෙන්තො නිසින්නපුරිසොපි පටිපාටියා පඤ්ච ජාතිසතානි මක්කටයොනියං නිබ්බත්ති, ඉදානිපි පුබ්බාචිණ්ණවසෙන රුක්ඛං චාලෙතියෙව, නාස්ස කණ්ණං මම සද්දො පවිසති. එස ආකාසං උල්ලොකෙත්වා නිසින්නපුරිසොපි පඤ්ච ජාතිසතානි නක්ඛත්තපාඨකො හුත්වා නිබ්බත්ති, ඉදානි පුබ්බාචිණ්ණවසෙන අජ්ජාපි ආකාසමෙව උල්ලොකෙති, නාස්ස කණ්ණං මම සද්දො පවිසති. එස සක්කච්චං ධම්මං සුණන්තො නිසින්නපුරිසො පන පටිපාටියා පඤ්ච ජාතිසතානි තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ මන්තජ්ඣායකබ්රාහ්මණො හුත්වා නිබ්බත්ති, ඉදානිපි මන්තං සංසන්දන්තො විය සක්කච්චං සුණාතීති.
‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං ධම්මදෙසනා ඡවිආදීනි ඡින්දිත්වා අට්ඨිමිඤ්ජං ආහච්ච තිට්ඨති, කස්මා ඉමෙ තුම්හෙසුපි ධම්මං දෙසෙන්තෙසු සක්කච්චං න සුණන්තී’’ති? ‘‘ආනන්ද, මම ධම්මො සුස්සවනීයොති සඤ්ඤං කරොසි මඤ්ඤෙ’’ති. ‘‘කිං පන, භන්තෙ, දුස්සවනීයො’’ති? ‘‘ආම, ආනන්දා’’ති. ‘‘කස්මා, භන්තෙ’’ති ¶ ? ‘‘ආනන්ද, බුද්ධොති ¶ වා ධම්මොති වා සඞ්ඝොති වා පදං ඉමෙහි සත්තෙහි අනෙකෙසුපි කප්පකොටිසතසහස්සෙසු අසුතපුබ්බං. යස්මා ඉමං ධම්මං සොතුං න සක්කොන්තා අනමතග්ගෙ සංසාරෙ ඉමෙ සත්තා අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථංයෙව සුණන්තා ආගතා, තස්මා ¶ සුරාපානකෙළිමණ්ඩලාදීසු ගායන්තා නච්චන්තා විචරන්ති, ධම්මං සොතුං න සක්කොන්තී’’ති. ‘‘කිං නිස්සාය පනෙතෙ න සක්කොන්ති, භන්තෙ’’ති?
අථස්ස සත්ථා, ‘‘ආනන්ද, රාගං නිස්සාය දොසං නිස්සාය මොහං නිස්සාය තණ්හං නිස්සාය න සක්කොන්ති. රාගග්ගිසදිසො අග්ගි නාම නත්ථි, සො ඡාරිකම්පි අසෙසෙත්වා සත්තෙ දහති. කිඤ්චාපි සත්තසූරියපාතුභාවං නිස්සාය උප්පන්නො කප්පවිනාසකො අග්ගිපි කිඤ්චි අනවසෙසෙත්වාව ලොකං දහති, සො පන අග්ගි කදාචියෙව දහති. රාගග්ගිනො අදහනකාලො නාම නත්ථි, තස්මා රාගසමො වා අග්ගි දොසසමො වා ගහො මොහසමං වා ජාලං තණ්හාසමා වා නදී නාම නත්ථී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
‘‘නත්ථි රාගසමො අග්ගි, නත්ථි දොසසමො ගහො;
නත්ථි මොහසමං ජාලං, නත්ථි තණ්හාසමා නදී’’ති.
තත්ථ රාගසමොති ධූමාදීසු කිඤ්චි අදස්සෙත්වා අන්තොයෙව උට්ඨාය ඣාපනවසෙන රාගෙන සමො අග්ගි නාම නත්ථි. දොසසමොති යක්ඛගහඅජගරගහකුම්භිලගහාදයො එකස්මිංයෙව අත්තභාවෙ ගණ්හිතුං සක්කොන්ති, දොසගහො පන සබ්බත්ථ එකන්තමෙව ගණ්හාතීති දොසෙන සමො ¶ ගහො නාම නත්ථි. මොහසමන්ති ඔනන්ධනපරියොනන්ධනට්ඨෙන පන මොහසමං ජාලං නාම නත්ථි. තණ්හාසමාති ගඞ්ගාදීනං නදීනං පුණ්ණකාලොපි ඌනකාලොපි සුක්ඛකාලොපි පඤ්ඤායති, තණ්හාය පන පුණ්ණකාලො වා සුක්ඛකාලො වා නත්ථි, නිච්චං ඌනාව පඤ්ඤායතීති දුප්පූරණට්ඨෙන තණ්හාය සමා නදී නාම නත්ථීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ සක්කච්චං ධම්මං සුණන්තො උපාසකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.
පඤ්චඋපාසකවත්ථු නවමං.
10. මෙණ්ඩකසෙට්ඨිවත්ථු
සුදස්සං ¶ වජ්ජන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා භද්දියනගරං නිස්සාය ජාතියාවනෙ විහරන්තො මෙණ්ඩකසෙට්ඨිං ආරබ්භ කථෙසි.
සත්ථා ¶ කිර අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං චරන්තො මෙණ්ඩකසෙට්ඨිනො ච, භරියාය චස්ස චන්දපදුමාය, පුත්තස්ස ච ධනඤ්චයසෙට්ඨිනො, සුණිසාය ච සුමනදෙවියා, නත්තාය චස්ස විසාඛාය, දාසස්ස ච පුණ්ණස්සාති ඉමෙසං සොතාපත්තිඵලූපනිස්සයං දිස්වා භද්දියනගරං ගන්ත්වා ජාතියාවනෙ විහාසි. මෙණ්ඩකසෙට්ඨි සත්ථු ආගමනං අස්සොසි. කස්මා ¶ පනෙස මෙණ්ඩකසෙට්ඨි නාම ජාතොති? තස්ස කිර පච්ඡිමගෙහෙ අට්ඨකරීසමත්තෙ ඨානෙ හත්ථිඅස්සඋසභපමාණා සුවණ්ණමෙණ්ඩකා පථවිං භින්දිත්වා පිට්ඨියා පිට්ඨිං පහරමානා උට්ඨහිංසු. තෙසං මුඛෙසු පඤ්චවණ්ණානං සුත්තානං ගෙණ්ඩුකා පක්ඛිත්තා හොන්ති. සප්පිතෙලමධුඵාණිතාදීහි වා වත්ථච්ඡාදනහිරඤ්ඤසුවණ්ණාදීහි වා අත්ථෙ සති තෙසං මුඛතො ගෙණ්ඩුකෙ අපනෙන්ති, එකස්සාපි මෙණ්ඩකස්ස මුඛතො ජම්බුදීපවාසීනං පහොනකං සප්පිතෙලමධුඵාණිතවත්ථච්ඡාදනහිරඤ්ඤසුවණ්ණං නික්ඛමති. තතො පට්ඨාය මෙණ්ඩකසෙට්ඨීති පඤ්ඤායි.
කිං පනස්ස පුබ්බකම්මන්ති? විපස්සීබුද්ධකාලෙ කිර එස අවරොජස්ස නාම කුටුම්බිකස්ස භාගිනෙය්යො මාතුලෙන සමානනාමො අවරොජො නාම අහොසි. අථස්ස මාතුලො සත්ථු ගන්ධකුටිං කාතුං ආරභි. සො තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා, ‘‘මාතුල, උභොපි සහෙව කරොමා’’ති වත්වා ‘‘අහං අඤ්ඤෙහි සද්ධිං අසාධාරණං කත්වා එකකොව කරිස්සාමී’’ති තෙන පන පටික්ඛිත්තකාලෙ ‘‘ඉමස්මිං ඨානෙ ගන්ධකුටියා කතාය ඉමස්මිං නාම ඨානෙ කුඤ්ජරසාලං නාම ලද්ධුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා අරඤ්ඤතො දබ්බසම්භාරෙ ආහරාපෙත්වා එකං ථම්භං සුවණ්ණඛචිතං, එකං රජතඛචිතං, එකං මණිඛචිතං, එකං සත්තරතනඛචිතන්ති එවං තුලාසඞ්ඝාතද්වාරකවාටවාතපානගොපානසීඡදනිට්ඨකා සබ්බාපි සුවණ්ණාදිඛචිතාව කාරෙත්වා ගන්ධකුටියා සම්මුඛට්ඨානෙ තථාගතස්ස සත්තරතනමයං කුඤ්ජරසාලං කාරෙසි. තස්සා උපරි ඝනරත්තසුවණ්ණමයා කම්බලා පවාළමයා සිඛරථූපිකායො අහෙසුං. කුඤ්ජරසාලාය ¶ මජ්ඣෙ ඨානෙ ¶ රතනමණ්ඩපං කාරෙත්වා ධම්මාසනං පතිට්ඨාපෙසි. තස්ස ඝනරත්තසුවණ්ණමයා පාදා අහෙසුං, තථා චතස්සො අටනියො. චත්තාරො පන සුවණ්ණමෙණ්ඩකෙ කාරාපෙත්වා ආසනස්ස චතුන්නං පාදානං හෙට්ඨා ඨපෙසි, ද්වෙ මෙණ්ඩකෙ කාරාපෙත්වා පාදපීඨකාය හෙට්ඨා ඨපෙසි, ඡ සුවණ්ණමෙණ්ඩකෙ කාරාපෙත්වා මණ්ඩපං පරික්ඛිපෙන්තො ඨපෙසි. ධම්මාසනං පඨමං සුත්තමයෙහි රජ්ජුකෙහි වායාපෙත්වා මජ්ඣෙ සුවණ්ණසුත්තමයෙහි උපරි මුත්තමයෙහි සුත්තෙහි වායාපෙසි. තස්ස චන්දනමයො අපස්සයො අහොසි. එවං කුඤ්ජරසාලං නිට්ඨාපෙත්වා සාලාමහං කරොන්තො අට්ඨසට්ඨීහි භික්ඛුසතසහස්සෙහි සද්ධිං සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා චත්තාරො මාසෙ දානං දත්වා ඔසානදිවසෙ තිචීවරං අදාසි. තත්ථ සඞ්ඝනවකස්ස සතසහස්සග්ඝනිකං පාපුණි.
එවං ¶ විපස්සීබුද්ධකාලෙ පුඤ්ඤකම්මං කත්වා තතො චුතො දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච සංසරන්තො ඉමස්මිං භද්දකප්පෙ බාරාණසියං මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා බාරාණසිසෙට්ඨි නාම අහොසි. සො එකදිවසං රාජූපට්ඨානං ගච්ඡන්තො පුරොහිතං දිස්වා ‘‘කිං, ආචරිය, නක්ඛත්තමුහුත්තං, උපධාරෙථා’’ති ආහ. ආම, උපධාරෙමි, කිං අඤ්ඤං අම්හාකං කම්මන්ති. තෙන හි කීදිසං ජනපදචාරිත්තන්ති? එකං භයං ¶ භවිස්සතීති. කිං භයං නාමාති? ඡාතකභයං සෙට්ඨීති. කදා භවිස්සතීති? ඉතො තිණ්ණං සංවච්ඡරානං අච්චයෙනාති. තං සුත්වා සෙට්ඨි බහුං කසිකම්මං කාරෙත්වා ගෙහෙ විජ්ජමානධනෙනාපි ධඤ්ඤමෙව ගහෙත්වා අඩ්ඪතෙරසානි කොට්ඨසතානි කාරෙත්වා සබ්බකොට්ඨකෙ වීහීහි පරිපූරෙසි. කොට්ඨෙසු අප්පහොන්තෙසු චාටිආදීනි පූරෙත්වා අවසෙසං භූමියං ආවාටෙ කත්වා නිඛණි. නිධානාවසෙසං මත්තිකාය සද්ධිං මද්දිත්වා භිත්තියො ලිම්පාපෙසි.
සො අපරෙන සමයෙන ඡාතකභයෙ සම්පත්තෙ යථානික්ඛිත්තං ධඤ්ඤං පරිභුඤ්ජන්තො කොට්ඨෙසු ච චාටිආදීසු ච නික්ඛිත්තධඤ්ඤෙ පරික්ඛීණෙ පරිජනෙ පක්කොසාපෙත්වා ආහ – ‘‘ගච්ඡථ, තාතා, පබ්බතපාදං පවිසිත්වා ජීවන්තා සුභික්ඛකාලෙ මම සන්තිකං ආගන්තුකාමා ආගච්ඡථ, අනාගන්තුකාමා තත්ථ තත්ථෙව ජීවථා’’ති. තෙ රොදමානා අස්සුමුඛා හුත්වා සෙට්ඨිං වන්දිත්වා ඛමාපෙත්වා සත්තාහං නිසීදිත්වා තථා අකංසු. තස්ස පන සන්තිකෙ ¶ වෙය්යාවච්චකරො එකොව පුණ්ණො නාම දාසො ඔහීයි, තෙන සද්ධිං සෙට්ඨිජායා සෙට්ඨිපුත්තො සෙට්ඨිසුණිසාති පඤ්චෙව ජනා අහෙසුං. තෙ භූමියං ¶ ආවාටෙසු නිහිතධඤ්ඤෙපි පරික්ඛීණෙ භිත්තිමත්තිකං පාතෙත්වා තෙමෙත්වා තතො ලද්ධධඤ්ඤෙන යාපයිංසු. අථස්ස ජායා ඡාතකෙ අවත්ථරන්තෙ මත්තිකාය ඛීයමානාය භිත්තිපාදෙසු අවසිට්ඨමත්තිකං පාතෙත්වා තෙමෙත්වා අඩ්ඪාළ්හකමත්තං වීහිං ලභිත්වා කොට්ටෙත්වා එකං තණ්ඩුලනාළිං ගහෙත්වා ‘‘ඡාතකකාලෙ චොරා බහූ හොන්තී’’ති චොරභයෙන එකස්මිං කුටෙ පක්ඛිපිත්වා පිදහිත්වා භූමියං නිඛණිත්වා ඨපෙසි. අථ නං සෙට්ඨි රාජූපට්ඨානතො ආගන්ත්වා ආහ – ‘‘භද්දෙ, ඡාතොම්හි, අත්ථි කිඤ්චී’’ති. සා විජ්ජමානං ‘‘නත්ථී’’ති අවත්වා ‘‘එකා තණ්ඩුලනාළි අත්ථී’’ති ආහ. ‘‘කහං සා’’ති? ‘‘චොරභයෙන මෙ නිඛණිත්වා ඨපිතා’’ති. ‘‘තෙන හි නං උද්ධරිත්වා කිඤ්චි පචාහී’’ති. ‘‘සචෙ යාගුං පචිස්සාමි, ද්වෙ වාරෙ ලභිස්සති. සචෙ භත්තං පචිස්සාමි, එකවාරමෙව ලභිස්සති, කිං පචාමි, සාමී’’ති ආහ. ‘‘අම්හාකං අඤ්ඤො පච්චයො නත්ථි, භත්තං භුඤ්ජිත්වා මරිස්සාම, භත්තමෙව පචාහී’’ති. සා භත්තං පචිත්වා පඤ්ච කොට්ඨාසෙ කත්වා සෙට්ඨිනො කොට්ඨාසං වඩ්ඪෙත්වා පුරතො ඨපෙසි.
තස්මිං ඛණෙ ගන්ධමාදනපබ්බතෙ පච්චෙකබුද්ධො සමාපත්තිතො ¶ වුට්ඨාති. අන්තොසමාපත්තියං කිර සමාපත්තිබලෙන ජිඝච්ඡා න බාධති. සමාපත්තිතො වුට්ඨිතානං පන බලවතී හුත්වා උදරපටලං ¶ ඩය්හන්තී විය උප්පජ්ජති. තස්මා තෙ ලභනට්ඨානං ඔලොකෙත්වා ගච්ඡන්ති. තං දිවසඤ්ච තෙසං දානං දත්වා සෙනාපතිට්ඨානාදීසු අඤ්ඤතරසම්පත්තිං ලභන්ති. තස්මා සොපි දිබ්බෙන චක්ඛුනා ඔලොකෙන්තො ‘‘සකලජම්බුදීපෙ ඡාතකභයං උප්පන්නං, සෙට්ඨිගෙහෙ ච පඤ්චන්නං ජනානං නාළිකොදනොව පක්කො, සද්ධා නු ඛො එතෙ, සක්ඛිස්සන්ති වා මම සඞ්ගහං කාතු’’න්ති තෙසං සද්ධභාවඤ්ච සඞ්ගහං කාතුං සමත්ථභාවඤ්ච දිස්වා පත්තචීවරමාදාය මහාසෙට්ඨිස්ස පුරතො ද්වාරෙ ඨිතමෙව අත්තානං දස්සෙසි. සො තං දිස්වා පසන්නචිත්තො ‘‘පුබ්බෙපි මයා දානස්ස අදින්නත්තා එවරූපං ඡාතකං දිට්ඨං, ඉදං ඛො පන භත්තං මං එකදිවසමෙව රක්ඛෙය්ය. අය්යස්ස පන දින්නං අනෙකාසු කප්පකොටීසු මම හිතසුඛාවහං භවිස්සතී’’ති තං භත්තපාතිං අපනෙත්වා පච්චෙකබුද්ධං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා ගෙහං පවෙසෙත්වා ආසනෙ නිසින්නස්ස ¶ පාදෙ ධොවිත්වා සුවණ්ණපාදපීඨෙ ඨපෙත්වා භත්තපාතිමාදාය පච්චෙකබුද්ධස්ස පත්තෙ ඔකිරි. උපඩ්ඪාවසෙසෙ භත්තෙ පච්චෙකබුද්ධො හත්ථෙන පත්තං ¶ පිදහි. අථ නං, ‘‘භන්තෙ, එකාය තණ්ඩුලනාළියා පඤ්චන්නං ජනානං පක්කඔදනස්ස අයං එකො කොට්ඨාසො, ඉමං ද්විධා කාතුං න සක්කා. මා මය්හං ඉධලොකෙ සඞ්ගහං කරොථ, අහං නිරවසෙසං දාතුකාමොම්හී’’ති වත්වා සබ්බං භත්තමදාසි. දත්වා ච පන පත්ථනං පට්ඨපෙසි, ‘‘මා, භන්තෙ, පුන නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ එවරූපං ඡාතකභයං අද්දසං, ඉතො පට්ඨාය සකලජම්බුදීපවාසීනං බීජභත්තං දාතුං සමත්ථො භවෙය්යං, සහත්ථෙන කම්මං කත්වා ජීවිකං න කප්පෙය්යං, අඩ්ඪතෙරස කොට්ඨසතානි සොධාපෙත්වා සීසං න්හායිත්වා තෙසං ද්වාරෙ නිසීදිත්වා උද්ධං ඔලොකිතක්ඛණෙයෙව මෙ රත්තසාලිධාරා පතිත්වා සබ්බකොට්ඨෙ පූරෙය්යුං. නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ ච අයමෙව භරියා, අයමෙව පුත්තො, අයමෙව සුණිසා, අයමෙව දාසො හොතූ’’ති.
භරියාපිස්ස ‘‘මම සාමිකෙ ජිඝච්ඡාය පීළියමානෙ න සක්කා මයා භුඤ්ජිතු’’න්ති චින්තෙත්වා අත්තනො කොට්ඨාසං පච්චෙකබුද්ධස්ස දත්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි, ‘‘භන්තෙ, ඉදානි නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ එවරූපං ඡාතකභයං න පස්සෙය්යං, භත්තථාලිකං ¶ පුරතො කත්වා සකලජම්බුදීපවාසීනං භත්තං දෙන්තියාපි ච මෙ යාව න උට්ඨහිස්සාමි, තාව ගහිතගහිතට්ඨානං පූරිතමෙව හොතු. අයමෙව සාමිකො, අයමෙව පුත්තො, අයමෙව සුණිසා, අයමෙව දාසො හොතූ’’ති. පුත්තොපිස්ස අත්තනො කොට්ඨාසං පච්චෙකබුද්ධස්ස දත්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි, ‘‘භන්තෙ, ඉතො පට්ඨාය එවරූපං ඡාතකභයං න පස්සෙය්යං, එකඤ්ච මෙ සහස්සථවිකං ගහෙත්වා සකලජම්බුදීපවාසීනං කහාපණං දෙන්තස්සාපි අයං සහස්සථවිකා පරිපුණ්ණාව හොතු, ඉමෙයෙව මාතාපිතරො හොන්තු, අයං භරියා, අයං දාසො හොතූ’’ති.
සුණිසාපිස්ස ¶ අත්තනො කොට්ඨාසං පච්චෙකබුද්ධස්ස දත්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි, ‘‘ඉතො පට්ඨාය එවරූපං ඡාතකභයං න පස්සෙය්යං, එකඤ්ච මෙ ධඤ්ඤපිටකං පුරතො ඨපෙත්වා සකලජම්බුදීපවාසීනං බීජභත්තං දෙන්තියාපි ඛීණභාවො මා පඤ්ඤායිත්ථ, නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ ඉමෙයෙව සසුරා හොන්තු, අයමෙව සාමිකො, අයමෙව දාසො හොතූ’’ති. දාසොපි අත්තනො කොට්ඨාසං පච්චෙකබුද්ධස්ස දත්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි ¶ , ‘‘ඉතො පට්ඨාය එවරූපං ඡාතකභයං න පස්සෙය්යං, සබ්බෙ ඉමෙ සාමිකා හොන්තු, කසන්තස්ස ච මෙ ඉතො තිස්සො, එත්තො තිස්සො, මජ්ඣෙ එකාති දාරුඅම්බණමත්තා සත්ත සත්ත සීතායො ගච්ඡන්තූ’’ති. සො තං දිවසං සෙනාපතිට්ඨානං පත්ථෙත්වා ලද්ධුං සමත්ථොපි සාමිකෙසු ¶ සිනෙහෙන ‘‘ඉමෙයෙව මෙ සාමිකා හොන්තූ’’ති පත්ථනං පට්ඨපෙසි. පච්චෙකබුද්ධො සබ්බෙසම්පි වචනාවසානෙ ‘‘එවං හොතූ’’ති වත්වා –
‘‘ඉච්ඡිතං පත්ථිතං තුය්හං, ඛිප්පමෙව සමිජ්ඣතු;
සබ්බෙ පූරෙන්තු සඞ්කප්පා, චන්දො පන්නරසො යථා.
‘‘ඉච්ඡිතං පත්ථිතං තුය්හං, ඛිප්පමෙව සමිජ්ඣතු;
සබ්බෙ පූරෙන්තු සඞ්කප්පා, මණි ජොතිරසො යථා’’ති. –
පච්චෙකබුද්ධගාථාහි අනුමොදනං කත්වා ‘‘මයා ඉමෙසං චිත්තං පසාදෙතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා ‘‘යාව ගන්ධමාදනපබ්බතා ඉමෙ මං පස්සන්තූ’’ති අධිට්ඨහිත්වා පක්කාමි. තෙපි ඔලොකෙත්වාව අට්ඨංසු. සො ගන්ත්වා තං භත්තං පඤ්චහි පච්චෙකබුද්ධසතෙහි සද්ධිං සංවිභජි. තං තස්සානුභාවෙන සබ්බෙසම්පි පහොති. තෙ ඔලොකෙන්තායෙව අට්ඨංසු.
අතික්කන්තෙ පන මජ්ඣන්හිකෙ සෙට්ඨිභරියා උක්ඛලිං ධොවිත්වා පිදහිත්වා ඨපෙසි. සෙට්ඨිපි ජිඝච්ඡාය පීළිතො නිපජ්ජිත්වා නිද්දං ඔක්කමි. සො සායන්හෙ පබුජ්ඣිත්වා භරියං ආහ – ‘‘භද්දෙ, අතිවිය ඡාතොම්හි, අත්ථි නු ඛො උක්ඛලියා තලෙ ඣාමකසිත්ථානී’’ති. සා ධොවිත්වා උක්ඛලියා ඨපිතභාවං ජානන්තීපි ‘‘නත්ථී’’ති අවත්වා ‘‘උක්ඛලිං විවරිත්වා ආචික්ඛිස්සාමී’’ති උට්ඨාය උක්ඛලිමූලං ගන්ත්වා උක්ඛලිං විවරි, තාවදෙව සුමනමකුලසදිසවණ්ණස්ස භත්තස්ස පූරා උක්ඛලි පිධානං උක්ඛිපිත්වා අට්ඨාසි. සා තං දිස්වාව පීතියා ඵුට්ඨසරීරා සෙට්ඨිං ආහ – ‘‘උට්ඨෙහි, සාමි, අහං උක්ඛලිං ධොවිත්වා පිදහිං, සා පන සුමනමකුලසදිසවණ්ණස්ස භත්තස්ස ¶ පූරා, පුඤ්ඤානි නාම කත්තබ්බරූපානි, දානං නාම කත්තබ්බයුත්තකං. උට්ඨෙහි, සාමි, භුඤ්ජස්සූ’’ති. සා ද්වින්නං පිතාපුත්තානං භත්තං අදාසි. තෙසු සුත්වා ¶ උට්ඨිතෙසු සුණිසාය සද්ධිං නිසීදිත්වා භුඤ්ජිත්වා පුණ්ණස්ස භත්තං අදාසි. ගහිතගහිතට්ඨානං න ඛීයති, කටච්ඡුනා සකිං ගහිතට්ඨානමෙව පඤ්ඤායති. තංදිවසමෙව කොට්ඨාදයො පුබ්බෙ පූරිතනියාමෙනෙව පුන පූරයිංසු. ‘‘සෙට්ඨිස්ස ගෙහෙ භත්තං උප්පන්නං, බීජභත්තෙහි අත්ථිකා ආගන්ත්වා ගණ්හන්තූ’’ති නගරෙ ¶ ඝොසනං කාරෙසි. මනුස්සා තස්ස ගෙහතො බීජභත්තං ගණ්හිංසු. සකලජම්බුදීපවාසිනො තං නිස්සාය ජීවිතං ලභිංසුයෙව.
සො තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ භද්දියනගරෙ සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්ති. භරියාපිස්ස මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා තස්සෙව ගෙහං අගමාසි. තස්ස තං පුබ්බකම්මං නිස්සාය පච්ඡාගෙහෙ පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරා මෙණ්ඩකා උට්ඨහිංසු. පුත්තොපි නෙසං පුත්තොව, සුණිසා සුණිසාව, දාසො දාසොව අහොසි. අථෙකදිවසං සෙට්ඨි අත්තනො පුඤ්ඤං වීමංසිතුකාමො අඩ්ඪතෙරසානි කොට්ඨසතානි සොධාපෙත්වා සීසං න්හාතො ද්වාරෙ නිසීදිත්වා උද්ධං ඔලොකෙසි. සබ්බානිපි වුත්තප්පකාරානං ¶ රත්තසාලීනං පූරයිංසු. සො සෙසානම්පි පුඤ්ඤානි වීමංසිතුකාමො භරියඤ්ච පුත්තාදයො ච ‘‘තුම්හාකම්පි පුඤ්ඤානි වීමංසිස්සථා’’ති ආහ.
අථස්ස භරියා සබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කරිත්වා මහාජනස්ස පස්සන්තස්සෙව තණ්ඩුලෙ මිනාපෙත්වා තෙහි භත්තං පචාපෙත්වා ද්වාරකොට්ඨකෙ පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදිත්වා සුවණ්ණකටච්ඡුං ආදාය ‘‘භත්තෙන අත්ථිකා ආගච්ඡන්තූ’’ති ඝොසාපෙත්වා ආගතාගතානං උපනීතභාජනානි පූරෙත්වා අදාසි. සකලදිවසම්පි දෙන්තියා කටච්ඡුනා ගහිතට්ඨානමෙව පඤ්ඤායති. තස්සා පන පුරිමබුද්ධානම්පි භික්ඛුසඞ්ඝස්ස වාමහත්ථෙන උක්ඛලිං දක්ඛිණහත්ථෙන කටච්ඡුං ගහෙත්වා එවමෙව පත්තෙ පූරෙත්වා භත්තස්ස දින්නත්තා වාමහත්ථතලං පූරෙත්වා පදුමලක්ඛණං නිබ්බත්ති, දක්ඛිණහත්ථතලං පූරෙත්වා චන්දලක්ඛණං නිබ්බත්ති. යස්මා පන වාමහත්ථතො ධම්මකරණං ආදාය භික්ඛුසඞ්ඝස්ස උදකං පරිස්සාවෙත්වා දදමානා අපරාපරං විචරි, තෙනස්සා දක්ඛිණපාදතලං පූරෙත්වා චන්දලක්ඛණං නිබ්බත්ති, වාමපාදතලං පූරෙත්වා පදුමලක්ඛණං නිබ්බත්ති. තස්සා ඉමිනා කාරණෙන චන්දපදුමාති නාමං කරිංසු.
පුත්තොපිස්ස සීසං න්හාතො සහස්සථවිකං ¶ ආදාය ‘‘කහාපණෙහි අත්ථිකා ආගච්ඡන්තූ’’ති වත්වා ආගතාගතානං ගහිතභාජනානි පූරෙත්වා අදාසි. ථවිකාය කහාපණසහස්සං අහොසියෙව. සුණිසාපිස්ස සබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කරිත්වා වීහිපිටකං ආදාය ආකාසඞ්ගණෙ නිසින්නා ‘‘බීජභත්තෙහි අත්ථිකා ආගච්ඡන්තූ’’ති වත්වා ආගතාගතානං ගහිතභාජනානි පූරෙත්වා අදාසි. පිටකං ¶ යථාපූරිතමෙව අහොසි. දාසොපිස්ස ¶ සබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කරිත්වා සුවණ්ණයුගෙසු සුවණ්ණයොත්තෙහි ගොණෙ යොජෙත්වා සුවණ්ණපතොදයට්ඨිං ආදාය ද්වින්නං ගොණානං ගන්ධපඤ්චඞ්ගුලිකානි දත්වා විසාණෙසු සුවණ්ණකොසකෙ පටිමුඤ්චිත්වා ඛෙත්තං ගන්ත්වා පාජෙසි. ඉතො තිස්සො, එත්තො තිස්සො, මජ්ඣෙ එකාති සත්ත සීතා භිජ්ජිත්වා අගමංසු. ජම්බුදීපවාසිනො භත්තබීජහිරඤ්ඤසුවණ්ණාදීසු යථාරුචිතං සෙට්ඨිගෙහතොයෙව ගණ්හිංසු. ඉමෙ පඤ්ච මහාපුඤ්ඤා.
එවං මහානුභාවො සෙට්ඨි ‘‘සත්ථා කිර ආගතො’’ති සුත්වා ‘‘සත්ථු පච්චුග්ගමනං කරිස්සාමී’’ති නික්ඛමන්තො අන්තරාමග්ගෙ තිත්ථියෙ දිස්වා තෙහි ‘‘කස්මා තං, ගහපති, කිරියවාදො සමානො අකිරියවාදස්ස සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකං ගච්ඡසී’’ති නිවාරියමානොපි තෙසං වචනං අනාදියිත්වා ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදි ¶ . අථස්ස සත්ථා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි. සො දෙසනාවසානෙ සොතාපත්තිඵලං පත්වා සත්ථු තිත්ථියෙහි අවණ්ණං වත්වා අත්තනො නිවාරිතභාවං ආරොචෙසි. අථ නං සත්ථා, ‘‘ගහපති, ඉමෙ සත්තා නාම මහන්තම්පි අත්තනො දොසං න පස්සන්ති, අවිජ්ජමානම්පි පරෙසං දොසං විජ්ජමානං කත්වා තත්ථ තත්ථ භුසං විය ඔපුනන්තී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
‘‘සුදස්සං වජ්ජමඤ්ඤෙසං, අත්තනො පන දුද්දසං;
පරෙසඤ්හි සො වජ්ජානි, ඔපුනාති යථා භුසං;
අත්තනො පන ඡාදෙති, කලිංව කිතවා සඨො’’ති.
තත්ථ සුදස්සං වජ්ජන්ති පරස්ස අණුමත්තම්පි වජ්ජං ඛලිතං සුදස්සං සුඛෙනෙව පස්සිතුං සක්කා, අත්තනො පන අතිමහන්තම්පි දුද්දසං. පරෙසං හීති තෙනෙව කාරණෙන සො පුග්ගලො සඞ්ඝමජ්ඣාදීසු පරෙසං වජ්ජානි උච්චට්ඨානෙ ඨපෙත්වා භුසං ඔපුනන්තො විය ඔපුනාති. කලිංව කිතවා සඨොති එත්ථ සකුණෙසු අපරජ්ඣනභාවෙන අත්තභාවො කලි නාම, සාඛභඞ්ගාදිකං පටිච්ඡාදනං කිතවා නාම, සාකුණිකො සඨො නාම. යථා සකුණලුද්දකො සකුණෙ ගහෙත්වා මාරෙතුකාමො කිතවා විය ¶ අත්තභාවං පටිච්ඡාදෙති, එවං අත්තනො වජ්ජං ඡාදෙතීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
මෙණ්ඩකසෙට්ඨිවත්ථු දසමං.
11. උජ්ඣානසඤ්ඤිත්ථෙරවත්ථු
පරවජ්ජානුපස්සිස්සාති ¶ ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො උජ්ඣානසඤ්ඤිං නාම එකං ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි.
සො කිර ‘‘අයං එවං නිවාසෙති, එවං පාරුපතී’’ති භික්ඛූනං අන්තරමෙව ගවෙසන්තො විචරති. භික්ඛූ ‘‘අසුකො නාම, භන්තෙ, ථෙරො එවං කරොතී’’ති සත්ථු ආරොචෙසුං. සත්ථා, ‘‘භික්ඛවෙ, වත්තසීසෙ ඨත්වා එවං ඔවදන්තො අනනුපවාදො. යො පන නිච්චං උජ්ඣානසඤ්ඤිතාය පරෙසං අන්තරං පරියෙසමානො එවං වත්වා විචරති, තස්ස ඣානාදීසු එකොපි විසෙසො නුප්පජ්ජති, කෙවලං ආසවායෙව වඩ්ඪන්තී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –
‘‘පරවජ්ජානුපස්සිස්ස, නිච්චං උජ්ඣානසඤ්ඤිනො;
ආසවා තස්ස වඩ්ඪන්ති, ආරා සො ආසවක්ඛයා’’ති.
තත්ථ ¶ උජ්ඣානසඤ්ඤිනොති එවං නිවාසෙතබ්බං එවං පාරුපිතබ්බන්ති පරෙසං අන්තරගවෙසිතාය උජ්ඣානබහුලස්ස පුග්ගලස්ස ඣානාදීසු එකධම්මොපි න වඩ්ඪති, අථ ඛො ආසවාව තස්ස වඩ්ඪන්ති. තෙනෙව කාරණෙන සො අරහත්තමග්ගසඞ්ඛාතා ආසවක්ඛයා ආරා දූරං ගතොව හොතීති.
දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.
උජ්ඣානසඤ්ඤිත්ථෙරවත්ථු එකාදසමං.
12. සුභද්දපරිබ්බාජකවත්ථු
ආකාසෙති ඉදං ධම්මදෙසනං සත්ථා කුසිනාරායං උපවත්තනෙ මල්ලානං සාලවනෙ පරිනිබ්බානමඤ්චකෙ නිපන්නො සුභද්දං පරිබ්බාජකං ආරබ්භ කථෙසි.
සො කිර අතීතෙ කනිට්ඨභාතරි එකස්මිං සස්සෙ නවක්ඛත්තුං අග්ගදානං දෙන්තෙ දානං දාතුං අනිච්ඡන්තො ඔසක්කිත්වා අවසානෙ අදාසි. තස්මා පඨමබොධියම්පි මජ්ඣිමබොධියම්පි සත්ථාරං දට්ඨුං නාලත්ථ. පච්ඡිමබොධියං පන සත්ථු පරිනිබ්බානකාලෙ ‘‘අහං තීසු පඤ්හෙසු අත්තනො කඞ්ඛං මහල්ලකෙ ¶ පරිබ්බාජකෙ ¶ පුච්ඡිත්වා සමණං ගොතමං ‘දහරො’ති සඤ්ඤාය න පුච්ඡිං ¶ , තස්ස ච දානි පරිනිබ්බානකාලො, පච්ඡා මෙ සමණස්ස ගොතමස්ස අපුච්ඡිතකාරණා විප්පටිසාරො උප්පජ්ජෙය්යා’’ති සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ආනන්දත්ථෙරෙන නිවාරියමානොපි සත්ථාරා ඔකාසං කත්වා, ‘‘ආනන්ද, මා සුභද්දං නිවාරයි, පුච්ඡතු මං පඤ්හ’’න්ති වුත්තෙ අන්තොසාණිං පවිසිත්වා හෙට්ඨාමඤ්චකෙ නිසින්නො, ‘‘භො සමණ, කිං නු ඛො ආකාසෙ පදං නාම අත්ථි, ඉතො බහිද්ධා සමණො නාම අත්ථි, සඞ්ඛාරා සස්සතා නාම අත්ථී’’ති ඉමෙ පඤ්හෙ පුච්ඡි. අථස්ස සත්ථා තෙසං අභාවං ආචික්ඛන්තො ඉමාහි ගාථාහි ධම්මං දෙසෙසි –
‘‘ආකාසෙව පදං නත්ථි, සමණො නත්ථි බාහිරෙ;
පපඤ්චාභිරතා පජා, නිප්පපඤ්චා තථාගතා.
‘‘ආකාසෙව පදං නත්ථි, සමණො නත්ථි බාහිරෙ;
සඞ්ඛාරා සස්සතා නත්ථි, නත්ථි බුද්ධානමිඤ්ජිත’’න්ති.
තත්ථ පදන්ති ඉමස්මිං ආකාසෙ වණ්ණසණ්ඨානවසෙන එවරූපන්ති පඤ්ඤාපෙතබ්බං කස්සචි පදං නාම නත්ථි. බාහිරෙති මම සාසනතො බහිද්ධා මග්ගඵලට්ඨො සමණො නාම නත්ථි. පජාති අයං සත්තලොකසඞ්ඛාතා පජා තණ්හාදීසු පපඤ්චෙසුයෙවාභිරතා. නිප්පපඤ්චාති බොධිමූලෙයෙව සබ්බපපඤ්චානං සමුච්ඡින්නත්තා නිප්පපඤ්චා ¶ තථාගතා. සඞ්ඛාරාති පඤ්චක්ඛන්ධා. තෙසු හි එකොපි සස්සතො නාම නත්ථි. ඉඤ්ජිතන්ති බුද්ධානං පන තණ්හාමානාදීසු ඉඤ්ජිතෙසු යෙන සඞ්ඛාරා සස්සතාති ගණ්හෙය්ය, තං එකං ඉඤ්ජිතම්පි නාම නත්ථීති අත්ථො.
දෙසනාවසානෙ සුභද්දො අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තපරිසායපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.
සුභද්දපරිබ්බාජකවත්ථු ද්වාදසමං.
මලවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
අට්ඨාරසමො වග්ගො.