📜

22. නිරයවග්ගො

1. සුන්දරීපරිබ්බාජිකාවත්ථු

අභූතවාදීති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො සුන්දරිං පරිබ්බාජිකං ආරබ්භ කථෙසි.

‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා සක්කතො හොති ගරුකතො මානිතො පූජිතො’’ති වත්ථු විත්ථාරතො උදානෙ (උදා. 38) ආගතමෙව. අයං පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපො – භගවතො කිර භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච පඤ්චන්නං මහානදීනං මහොඝසදිසෙ ලාභසක්කාරෙ උප්පන්නෙ හතලාභසක්කාරා අඤ්ඤතිත්ථියා සූරියුග්ගමනකාලෙ ඛජ්ජොපනකා විය නිප්පභා හුත්වා එකතො සන්නිපතිත්වා මන්තයිංසු – ‘‘මයං සමණස්ස ගොතමස්ස උප්පන්නකාලතො පට්ඨාය හතලාභසක්කාරා, න නො කොචි අත්ථිභාවම්පි ජානාති, කෙන නු ඛො සද්ධිං එකතො හුත්වා සමණස්ස ගොතමස්ස අවණ්ණං උප්පාදෙත්වා ලාභසක්කාරමස්ස අන්තරධාපෙය්යාමා’’ති. අථ නෙසං එතදහොසි – ‘‘සුන්දරියා සද්ධිං එකතො හුත්වා සක්කුණිස්සාමා’’ති. තෙ එකදිවසං සුන්දරිං තිත්ථියාරාමං පවිසිත්වා වන්දිත්වා ඨිතං නාලපිංසු. සා පුනප්පුනං සල්ලපන්තීපි පටිවචනං අලභිත්වා ‘‘අපි පනය්යා, කෙනචි විහෙඨිතත්ථා’’ති පුච්ඡි. ‘‘කිං, භගිනි, සමණං ගොතමං අම්හෙ විහෙඨෙත්වා හතලාභසක්කාරෙ කත්වා විචරන්තං න පස්සසී’’ති? ‘‘මයා එත්ථ කිං කාතුං වට්ටතී’’ති? ‘‘ත්වං ඛොසි, භගිනි, අභිරූපා සොභග්ගප්පත්තා, සමණස්ස ගොතමස්ස අයසං ආරොපෙත්වා මහාජනං තව කථං ගාහාපෙත්වා හතලාභසක්කාරං කරොහී’’ති. සා තං සුත්වා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා පක්කන්තා තතො පට්ඨාය මාලාගන්ධවිලෙපනකප්පූරකටුකඵලාදීනි ගහෙත්වා සායං මහාජනස්ස සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා නගරං පවිසනකාලෙ ජෙතවනාභිමුඛී ගච්ඡති, ‘‘කහං ගච්ඡසී’’ති ච පුට්ඨා ‘‘සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකං ගමිස්සාමි, අහඤ්හි තෙන සද්ධිං එකගන්ධකුටියං වසාමී’’ති වත්වා අඤ්ඤතරස්මිං තිත්ථියාරාමෙ වසිත්වා පාතොව ජෙතවනමග්ගං ඔතරිත්වා නගරාභිමුඛී ආගච්ඡන්තී ‘‘කිං, සුන්දරි, කහං ගතාසී’’ති පුට්ඨා ‘‘සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං එකගන්ධකුටියං වසිත්වා තං කිලෙසරතියා රමාපෙත්වා ආගතාම්හී’’ති වදති.

අථ තෙ කතිපාහච්චයෙන ධුත්තානං කහාපණෙ දත්වා ‘‘ගච්ඡථ සුන්දරිං මාරෙත්වා සමණස්ස ගොතමස්ස ගන්ධකුටියා සමීපෙ මාලාකචවරන්තරෙ නික්ඛිපිත්වා එථා’’ති වදිංසු. තෙ තථා අකංසු. තතො තිත්ථියා ‘‘සුන්දරිං න පස්සාමා’’ති කොලාහලං කත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙත්වා ‘‘කහං වො ආසඞ්කා’’ති වුත්තා ‘‘ඉමෙසු දිවසෙසු ජෙතවනෙ වසති, තත්ථස්සා පවත්තිං න ජානාමා’’ති වත්වා ‘‘තෙන හි ගච්ඡථ, නං විචිනථා’’ති රඤ්ඤා අනුඤ්ඤාතා අත්තනො උපට්ඨාකෙ ගහෙත්වා ජෙතවනං ගන්ත්වා විචිනන්තා මාලාකචවරන්තරෙ තං දිස්වා මඤ්චකං ආරොපෙත්වා නගරං පවෙසෙත්වා ‘‘සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකා ‘සත්ථාරා කතං පාපකම්මං පටිච්ඡාදෙස්සාමා’ති සුන්දරිං මාරෙත්වා මාලාකචවරන්තරෙ නික්ඛිපිංසූ’’ති රඤ්ඤො ආරොචයිංසු. රාජා ‘‘තෙන හි ගච්ඡථ, නගරං ආහිණ්ඩථා’’ති ආහ. තෙ නගරවීථීසු ‘‘පස්සථ සමණානං සක්යපුත්තියානං කම්ම’’න්තිආදීනි වත්වා පුන රඤ්ඤො නිවෙසනද්වාරං ආගමිංසු. රාජා සුන්දරියා සරීරං ආමකසුසානෙ අට්ටකං ආරොපෙත්වා රක්ඛාපෙසි. සාවත්ථිවාසිනො ඨපෙත්වා අරියසාවකෙ සෙසා යෙභුය්යෙන ‘‘පස්සථ සමණානං සක්යපුත්තියානං කම්ම’’න්තිආදීනි වත්වා අන්තොනගරෙපි බහිනගරෙපි භික්ඛූ අක්කොසන්තා විචරන්ති. භික්ඛූ තං පවත්තිං තථාගතස්ස ආරොචෙසුං. සත්ථා ‘‘තෙන හි තුම්හෙපි තෙ මනුස්සෙ එවං පටිචොදෙථා’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

306.

‘‘අභූතවාදී නිරයං උපෙති,

යො වාපි කත්වා න කරොමිචාහ;

උභොපි තෙ පෙච්ච සමා භවන්ති,

නිහීනකම්මා මනුජා පරත්ථා’’ති.

තත්ථ අභූතවාදීති පරස්ස දොසං අදිස්වාව මුසාවාදං කත්වා තුච්ඡෙන පරං අබ්භාචික්ඛන්තො. කත්වාති යො වා පන පාපකම්මං කත්වා ‘‘නාහං එතං කරොමී’’ති ආහ. පෙච්ච සමා භවන්තීති තෙ උභොපි ජනා පරලොකං ගන්ත්වා නිරයං උපගමනෙන ගතියා සමා භවන්ති. ගතියෙව නෙසං පරිච්ඡින්නා, ආයු පන නෙසං න පරිච්ඡින්නං. බහුකඤ්හි පාපකම්මං කත්වා චිරං නිරයෙ පච්චන්ති, පරිත්තං කත්වා අප්පමත්තකමෙව කාලං. යස්මා පන නෙසං උභින්නම්පි ලාමකමෙව කම්මං, තෙන වුත්තං – ‘‘නිහීනකම්මා මනුජා පරත්ථා’’ති. පරත්ථාති ඉමස්ස පන පදස්ස පුරතො පෙච්චපදෙන සම්බන්ධො. පෙච්ච පරත්ථ ඉතො ගන්ත්වා තෙ නිහීනකම්මා පරලොකෙ සමා භවන්තීති අත්ථො. දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

රාජා ‘‘සුන්දරියා අඤ්ඤෙහි මාරිතභාවං ජානාථා’’ති පුරිසෙ උය්යොජෙසි. අථ තෙ ධුත්තා තෙහි කහාපණෙහි සුරං පිවන්තා අඤ්ඤමඤ්ඤං කලහං කරිංසු. එකො එකං ආහ – ‘‘ත්වං සුන්දරිං එකප්පහාරෙනෙව මාරෙත්වා මාලාකචවරන්තරෙ නික්ඛිපිත්වා තතො ලද්ධකහාපණෙහි සුරං පිවසි, හොතු හොතූ’’ති. රාජපුරිසා තෙ ධුත්තෙ ගහෙත්වා රඤ්ඤො දස්සෙසුං. අථ නෙ රාජා ‘‘තුම්හෙහි සා මාරිතා’’ති පුච්ඡි. ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘කෙහි මාරාපිතා’’ති? ‘‘අඤ්ඤතිත්ථියෙහි, දෙවා’’ති. රාජා තිත්ථියෙ පක්කොසාපෙත්වා පුච්ඡි. තෙ තථෙව වදිංසු. තෙන හි ගච්ඡථ තුම්හෙ එවං වදන්තා නගරං ආහිණ්ඩථ – ‘‘අයං සුන්දරී සමණස්ස ගොතමස්ස අවණ්ණං ආරොපෙතුකාමෙහි අම්හෙහි මාරාපිතා, නෙව සමණස්ස ගොතමස්ස, න සාවකානං දොසො අත්ථි, අම්හාකමෙව දොසො’’ති. තෙ තථා කරිංසු. බාලමහාජනො තදා සද්දහි, තිත්ථියාපි ධුත්තාපි පුරිසවධදණ්ඩං පාපුණිංසු. තතො පට්ඨාය බුද්ධානං සක්කාරො මහා අහොසීති.

සුන්දරීපරිබ්බාජිකාවත්ථු පඨමං.

2. දුච්චරිතඵලපීළිතවත්ථු

කාසාවකණ්ඨාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො දුච්චරිතඵලානුභාවෙන පීළිතෙ සත්තෙ ආරබ්භ කථෙසි.

ආයස්මා හි මොග්ගල්ලානො ලක්ඛණත්ථෙරෙන සද්ධිං ගිජ්ඣකූටා ඔරොහන්තො අට්ඨිසඞ්ඛලිකපෙතාදීනං අත්තභාවෙ දිස්වා සිතං කරොන්තො ලක්ඛණත්ථෙරෙන සිතකාරණං පුට්ඨො ‘‘අකාලො, ආවුසො, ඉමස්ස පඤ්හස්ස, තථාගතස්ස සන්තිකෙ මං පුච්ඡෙය්යාසී’’ති වත්වා තථාගතස්ස සන්තිකෙ ථෙරෙන පුට්ඨො අට්ඨිසඞ්ඛලිකපෙතාදීනං දිට්ඨභාවං ආචික්ඛිත්වා ‘‘ඉධාහං, ආවුසො, ගිජ්ඣකූටා පබ්බතා ඔරොහන්තො අද්දසං භික්ඛුං වෙහාසං ගච්ඡන්තං, තස්ස සඞ්ඝාටිපි ආදිත්තා සම්පජ්ජලිතා සජොතිභූතා…පෙ… කායොපි ආදිත්තො’’තිආදිනා (පාරා. 230; සං. නි. 2.218) නයෙන සද්ධිං පත්තචීවරකායබන්ධනාදීහි ඩය්හමානෙ පඤ්ච සහධම්මිකෙ ආරොචෙසි. සත්ථා තෙසං කස්සපදසබලස්ස සාසනෙ පබ්බජිත්වා පබ්බජ්ජාය අනුරූපං කාතුං අසක්කොන්තානං පාපභාවං ආචික්ඛිත්වා තස්මිං ඛණෙ තත්ථ නිසින්නානං බහූනං පාපභික්ඛූනං දුච්චරිතකම්මස්ස විපාකං දස්සෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

307.

‘‘කාසාවකණ්ඨා බහවො, පාපධම්මා අසඤ්ඤතා;

පාපා පාපෙහි කම්මෙහි, නිරයං තෙ උපපජ්ජරෙ’’ති.

තත්ථ කාසාවකණ්ඨාති කාසාවෙන පලිවෙඨිතකණ්ඨා. පාපධම්මාති ලාමකධම්මා. අසඤ්ඤතාති කායාදිසංයමරහිතා, තථාරූපා පාපපුග්ගලා අත්තනා කතෙහි අකුසලකම්මෙහි නිරයං උපපජ්ජන්ති, තෙ තත්ථ පච්චිත්වා තතො චුතා විපාකාවසෙසෙන පෙතෙසුපි එවං පච්චන්තීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

දුච්චරිතඵලපීළිතවත්ථු දුතියං.

3. වග්ගුමුදාතීරියභික්ඛුවත්ථු

සෙය්යො අයොගුළොති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා වෙසාලිං උපනිස්සාය මහාවනෙ විහරන්තො වග්ගුමුදාතීරියෙ භික්ඛූ ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු උත්තරිමනුස්සධම්මපාරාජිකෙ (පාරා. 193 ආදයො) ආගතමෙව.

තදා හි සත්ථා තෙ භික්ඛූ ‘‘කිං පන තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, උදරස්සත්ථාය ගිහීනං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස උත්තරිමනුස්සධම්මස්ස වණ්ණං භාසිත්ථා’’ති වත්වා තෙහි ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ තෙ භික්ඛූ අනෙකපරියායෙන ගරහිත්වා ඉමං ගාථමාහ –

308.

‘‘සෙය්යො අයොගුළො භුත්තො, තත්තො අග්ගිසිඛූපමො;

යඤ්චෙ භුඤ්ජෙය්ය දුස්සීලො, රට්ඨපිණ්ඩමසඤ්ඤතො’’ති.

තත්ථ යඤ්චෙ භුඤ්ජෙය්යාති යං දුස්සීලො නිස්සීලපුග්ගලො කායාදීහි අසඤ්ඤතො රට්ඨවාසීහි සද්ධාය දින්නං රට්ඨපිණ්ඩං ‘‘සමණොම්හී’’ති පටිජානන්තො ගහෙත්වා භුඤ්ජෙය්ය, තත්තො ආදිත්තො අග්ගිවණ්ණො අයොගුළොව භුත්තො සෙය්යො සුන්දරතරො. කිං කාරණා? තප්පච්චයා හි එකොව අත්තභාවො ඣායෙය්ය, දුස්සීලො පන සද්ධාදෙය්යං භුඤ්ජිත්වා අනෙකානිපි ජාතිසතානි නිරයෙ පච්චෙය්යාති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

වග්ගුමුදාතීරියභික්ඛුවත්ථු තතියං.

4. ඛෙමකසෙට්ඨිපුත්තවත්ථු

චත්තාරිඨානානීති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අනාථපිණ්ඩිකස්ස භාගිනෙය්යං ඛෙමකං නාම සෙට්ඨිපුත්තං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර අභිරූපො අහොසි, යෙභුය්යෙන ඉත්ථියො තං දිස්වා රාගාභිභූතා සකභාවෙන සණ්ඨාතුං නාසක්ඛිංසු. සොපි පරදාරකම්මාභිරතොව අහොසි. අථ නං රත්තිං රාජපුරිසා ගහෙත්වා රඤ්ඤො දස්සෙසුං. රාජා මහාසෙට්ඨිස්ස ලජ්ජාමීති තං කිඤ්චි අවත්වා විස්සජ්ජාපෙසි. සො පන නෙව විරමි . අථ නං දුතියම්පි තතියම්පි රාජපුරිසා ගහෙත්වා රඤ්ඤො දස්සෙසුං. රාජා විස්සජ්ජාපෙසියෙව. මහාසෙට්ඨි, තං පවත්තිං සුත්වා තං ආදාය සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙත්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉමස්ස ධම්මං දෙසෙථා’’ති ආහ. සත්ථා තස්ස සංවෙගකථං වත්වා පරදාරසෙවනාය දොසං දස්සෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

309.

‘‘චත්තාරි ඨානානි නරො පමත්තො,

ආපජ්ජති පරදාරූපසෙවී;

අපුඤ්ඤලාභං න නිකාමසෙය්යං,

නින්දං තතීයං නිරයං චතුත්ථං.

310.

‘‘අපුඤ්ඤලාභො ච ගතී ච පාපිකා,

භීතස්ස භීතාය රතී ච ථොකිකා;

රාජා ච දණ්ඩං ගරුකං පණෙති,

තස්මා නරො පරදාරං න සෙවෙ’’ති.

තත්ථ ඨානානීති දුක්ඛකාරණානි. පමත්තොති සතිවොස්සග්ගෙන සමන්නාගතො. ආපජ්ජතීති පාපුණාති. පරදාරූපසෙවීති පරදාරං උපසෙවන්තො උප්පථචාරී. අපුඤ්ඤලාභන්ති අකුසලලාභං. න නිකාමසෙය්යන්ති යථා ඉච්ඡති, එවං සෙය්යං අලභිත්වා අනිච්ඡිතං පරිත්තකමෙව කාලං සෙය්යං ලභති. අපුඤ්ඤලාභො චාති එවං තස්ස අයඤ්ච අපුඤ්ඤලාභො, තෙන ච අපුඤ්ඤෙන නිරයසඞ්ඛාතා පාපිකා ගති හොති. රතී ච ථොකිකාති යා තස්ස භීතස්ස භීතාය ඉත්ථියා සද්ධිං රති, සාපි ථොකිකා පරිත්තා හොති. ගරුකන්ති රාජා ච හත්ථච්ඡෙදාදිවසෙන ගරුකං දණ්ඩං පණෙති. තස්මාති යස්මා පරදාරං සෙවන්තො එතානි අපුඤ්ඤාදීනි පාපුණාති, තස්මා පරදාරං න සෙවෙය්යාති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ ඛෙමකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තතො පට්ඨාය මහාජනො සුඛං වීතිනාමෙසි. කිං පනස්ස පුබ්බකම්මන්ති? සො කිර කස්සපබුද්ධකාලෙ උත්තමමල්ලො හුත්වා ද්වෙ සුවණ්ණපටාකා දසබලස්ස කඤ්චනථූපෙ ආරොපෙත්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි ‘‘ඨපෙත්වා ඤාතිසාලොහිතිත්ථියො අවසෙසා මං දිස්වා රජ්ජන්තූ’’ති. ඉදමස්ස පුබ්බකම්මන්ති. තෙන තං නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ දිස්වා පරෙසං ඉත්ථියො සකභාවෙන සණ්ඨාතුං නාසක්ඛිංසූති.

ඛෙමකසෙට්ඨිපුත්තවත්ථු චතුත්ථං.

5. දුබ්බචභික්ඛුවත්ථු

කුසො යථාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං දුබ්බචභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි.

එකො කිර භික්ඛු අසඤ්චිච්ච එකං තිණං ඡින්දිත්වා කුක්කුච්චෙ උප්පන්නෙ එකං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘ආවුසො, යො තිණං ඡින්දති, තස්ස කිං හොතී’’ති තං අත්තනා කතභාවං ආරොචෙත්වා පුච්ඡි. අථ නං ඉතරො ‘‘ත්වං තිණස්ස ඡින්නකාරණා කිඤ්චි හොතීති සඤ්ඤං කරොසි, න එත්ථ කිඤ්චි හොති, දෙසෙත්වා පන මුච්චතී’’ති වත්වා සයම්පි උභොහි හත්ථෙහි තිණං ලුඤ්චිත්වා අග්ගහෙසි. භික්ඛූ තං පවත්තිං සත්ථු ආරොචෙසුං. සත්ථා තං භික්ඛුං අනෙකපරියායෙන විගරහිත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

311.

‘‘කුසො යථා දුග්ගහිතො, හත්ථමෙවානුකන්තති;

සාමඤ්ඤං දුප්පරාමට්ඨං, නිරයායුපකඩ්ඪති.

312.

‘‘යං කිඤ්චි සිථිලං කම්මං, සංකිලිට්ඨඤ්ච යං වතං;

සඞ්කස්සරං බ්රහ්මචරියං, න තං හොති මහප්ඵලං.

313.

‘‘කයිරා චෙ කයිරාථෙනං, දළ්හමෙනං පරක්කමෙ;

සිථිලො හි පරිබ්බාජො, භිය්යො ආකිරතෙ රජ’’න්ති.

තත්ථ කුසොති යං කිඤ්චි තිඛිණධාරං තිණං අන්තමසො තාලපණ්ණම්පි, යථා සො කුසො යෙන දුග්ගහිතො, තස්ස හත්ථං අනුකන්තති ඵාලෙති, එවමෙව සමණධම්මසඞ්ඛාතං සාමඤ්ඤම්පි ඛණ්ඩසීලාදිතාය දුප්පරාමට්ඨං නිරයායුපකඩ්ඪති, නිරයෙ නිබ්බත්තාපෙතීති අත්ථො. සිථිලන්ති ඔලීයිත්වා කරණෙන සිථිලගාහං කත්වා කතං යංකිඤ්චි කම්මං. සංකිලිට්ඨන්ති වෙසියාදිකෙසු අගොචරෙසු චරණෙන සංකිලිට්ඨං. සඞ්කස්සරන්ති සඞ්කාහි සරිතබ්බං, උපොසථකිච්චාදීසු අඤ්ඤතරකිච්චෙන සන්නිපතිතම්පි සඞ්ඝං දිස්වා ‘‘අද්ධා ඉමෙ මම චරියං ඤත්වා මං උක්ඛිපිතුකාමාව සන්නිපතිතා’’ති එවං අත්තනො ආසඞ්කාහි සරිතං උස්සඞ්කිතං පරිසඞ්කිතං. න තං හොතීති තං එවරූපං සමණධම්මසඞ්ඛාතං බ්රහ්මචරියං තස්ස පුග්ගලස්ස මහප්ඵලං න හොති, තස්ස මහප්ඵලාභාවෙනෙව භික්ඛදායකානම්පිස්ස න මහප්ඵලං හොතීති අත්ථො. කයිරා චෙති තස්මා යං කම්මං කරෙය්ය, තං කරෙය්යාථෙව. දළ්හමෙනං පරක්කමෙති ථිරකතමෙව කත්වා අවත්තසමාදානො හුත්වා එනං කයිරා. පරිබ්බාජොති සිථිලභාවෙන කතො ඛණ්ඩාදිභාවප්පත්තො සමණධම්මො. භිය්යො ආකිරතෙ රජන්ති අබ්භන්තරෙ විජ්ජමානං රාගරජාදිං එවරූපො සමණධම්මො අපනෙතුං න සක්කොති, අථ ඛො තස්ස උපරි අපරම්පි රාගරජාදිං ආකිරතීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසු, සොපි භික්ඛු සංවරෙ ඨත්වා පච්ඡා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණීති.

දුබ්බචභික්ඛුවත්ථු පඤ්චමං.

6. ඉස්සාපකතිත්ථිවත්ථු

අකතන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං ඉස්සාපකතං ඉත්ථිං ආරබ්භ කථෙසි.

තස්සා කිර සාමිකො එකාය ගෙහදාසියා සද්ධිං සන්ථවං අකාසි. සා ඉස්සාපකතා තං දාසිං හත්ථපාදෙසු බන්ධිත්වා තස්සා කණ්ණනාසං ඡින්දිත්වා එකස්මිං ගුළ්හගබ්භෙ පක්ඛිපිත්වා ද්වාරං පිදහිත්වා තස්ස කම්මස්ස අත්තනා කතභාවං පටිච්ඡාදෙතුං ‘‘එහි, අය්ය, විහාරං ගන්ත්වා ධම්මං සුණිස්සාමා’’ති සාමිකං ආදාය විහාරං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තී නිසීදි. අථස්සා ආගන්තුකඤාතකා ගෙහං ආගන්ත්වා ද්වාරං විවරිත්වා තං විප්පකාරං දිස්වා දාසිං මොචයිංසු. සා විහාරං ගන්ත්වා චතුපරිසමජ්ඣෙ ඨිතා තමත්ථං දසබලස්ස ආරොචෙසි. සත්ථා තස්සා වචනං සුත්වා ‘‘දුච්චරිතං නාම ‘ඉදං මෙ අඤ්ඤෙ න ජානන්තී’ති අප්පමත්තකම්පි න කාතබ්බං, අඤ්ඤස්මිං අජානන්තෙපි සුචරිතමෙව කාතබ්බං. පටිච්ඡාදෙත්වා කතම්පි හි දුච්චරිතං නාම පච්ඡානුතාපං කරොති, සුචරිතං පාමොජ්ජමෙව ජනෙතී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

314.

‘‘අකතං දුක්කටං සෙය්යො, පච්ඡා තප්පති දුක්කටං;

කතඤ්ච සුකතං සෙය්යො, යං කත්වා නානුතප්පතී’’ති.

තත්ථ දුක්කටන්ති සාවජ්ජං අපායසංවත්තනිකං කම්මං අකතමෙව සෙය්යො වරං උත්තමං. පච්ඡා තප්පතීති තඤ්හි අනුස්සරිතානුස්සරිතකාලෙ තප්පතියෙව. සුකතන්ති අනවජ්ජං පන සුඛදායකං සුගතිසංවත්තනිකමෙව කම්මං කතං සෙය්යො. යං කත්වාති යං කම්මං කත්වා පච්ඡා අනුස්සරණකාලෙ න තප්පති නානුතප්පති, සොමනස්සජාතොව හොති, තං කම්මං වරන්ති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ උපාසකො ච සා ච ඉත්ථී සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිංසු. තඤ්ච පන දාසිං තත්ථෙව භුජිස්සං කත්වා ධම්මචාරිනිං කරිංසූති.

ඉස්සාපකතිත්ථිවත්ථු ඡට්ඨං.

7. සම්බහුලභික්ඛුවත්ථු

නගරංයථාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො සම්බහුලෙ ආගන්තුකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ කථෙසි.

තෙ කිර එකස්මිං පච්චන්තෙ වස්සං උපගන්ත්වා පඨමමාසෙ සුඛං විහරිංසු. මජ්ඣිමමාසෙ චොරා ආගන්ත්වා තෙසං ගොචරගාමං පහරිත්වා කරමරෙ ගහෙත්වා අගමංසු. තතො පට්ඨාය මනුස්සා චොරානං පටිබාහනත්ථාය තං පච්චන්තනගරං අභිසඞ්ඛරොන්තා තෙ භික්ඛූ සක්කච්චං උපට්ඨාතුං ඔකාසං න ලභිංසු. තෙ අඵාසුකං වස්සං වසිත්වා වුත්ථවස්සා සත්ථු දස්සනාය සාවත්ථිං ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. සත්ථා තෙහි සද්ධිං කතපටිසන්ථාරො ‘‘කිං, භික්ඛවෙ , සුඛං වසිත්ථා’’ති පුච්ඡිත්වා, ‘‘භන්තෙ, මයං පඨමමාසමෙව සුඛං වසිම්හා, මජ්ඣිමමාසෙ චොරා ගාමං පහරිංසු, තතො පට්ඨාය මනුස්සා නගරං අභිසඞ්ඛරොන්තා සක්කච්චං උපට්ඨාතුං ඔකාසං න ලභිංසු. තස්මා අඵාසුකං වස්සං වසිම්හා’’ති වුත්තෙ ‘‘අලං, භික්ඛවෙ, මා චින්තයිත්ථ, ඵාසුවිහාරො නාම නිච්චකාලං දුල්ලභො, භික්ඛුනා නාම යථා තෙ මනුස්සා නගරං ගොපයිංසු, එවං අත්තභාවමෙව ගොපයිතුං වට්ටතී’’ති වත්වා ඉමං ගාථමාහ –

315.

‘‘නගරං යථා පච්චන්තං, ගුත්තං සන්තරබාහිරං;

එවං ගොපෙථ අත්තානං, ඛණො වො මා උපච්චගා;

ඛණාතීතා හි සොචන්ති, නිරයම්හි සමප්පිතා’’ති.

තත්ථ සන්තරබාහිරන්ති, භික්ඛවෙ, යථා තෙහි මනුස්සෙහි තං පච්චන්තනගරං ද්වාරපාකාරාදීනි ථිරානි කරොන්තෙහි සඅන්තරං, අට්ටාලකපරිඛාදීනි ථිරානි කරොන්තෙහි සබාහිරන්ති සන්තරබාහිරං සුගුත්තං කතං, එවං තුම්හෙපි සතිං උපට්ඨපෙත්වා අජ්ඣත්තිකානි ඡ ද්වාරානි පිදහිත්වා ද්වාරරක්ඛිකං සතිං අවිස්සජ්ජෙත්වා යථා ගය්හමානානි බාහිරානි ඡ ආයතනානි අජ්ඣත්තිකානං උපඝාතාය සංවත්තන්ති, තථා අග්ගහණෙන තානිපි ථිරානි කත්වා තෙසං අප්පවෙසාය ද්වාරරක්ඛිකං සතිං අප්පහාය විචරන්තා අත්තානං ගොපෙථාති අත්ථො. ඛණො වො මා උපච්චගාති යො හි එවං අත්තානං න ගොපෙති, තං පුග්ගලං අයං බුද්ධුප්පාදඛණො මජ්ඣිමදෙසෙ උප්පත්තිඛණො සම්මාදිට්ඨියා පටිලද්ධඛණො ඡන්නං ආයතනානං අවෙකල්ලඛණොති සබ්බොපි අයං ඛණො අතික්කමති, සො ඛණො තුම්හෙ මා අතික්කමතු. ඛණාතීතාති යෙ හි තං ඛණං අතීතා, තෙ ච පුග්ගලෙ සො ච ඛණො අතීතො, තෙ නිරයම්හි සමප්පිතා හුත්වා තත්ථ නිබ්බත්තිත්වා සොචන්තීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ තෙ භික්ඛූ උප්පන්නසංවෙගා අරහත්තෙ පතිට්ඨහිංසූති.

සම්බහුලභික්ඛුවත්ථු සත්තමං.

8. නිගණ්ඨවත්ථු

අලජ්ජිතායෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො නිගණ්ඨෙ ආරබ්භ කථෙසි.

එකස්මිඤ්හි දිවසෙ භික්ඛූ නිගණ්ඨෙ දිස්වා කථං සමුට්ඨාපෙසුං, ‘‘ආවුසො, සබ්බසො අප්පටිච්ඡන්නෙහි අචෙලකෙහි ඉමෙ නිගණ්ඨා වරතරා, යෙ එකං පුරිමපස්සම්පි තාව පටිච්ඡාදෙන්ති, සහිරිකා මඤ්ඤෙ එතෙ’’ති. තං සුත්වා නිගණ්ඨා ‘‘න මයං එතෙන කාරණෙන පටිච්ඡාදෙම, පංසුරජාදයො පන පුග්ගලා එව, ජීවිතින්ද්රියපටිබද්ධා එව, තෙ නො භික්ඛාභාජනෙසු මා පතිංසූති ඉමිනා කාරණෙන පටිච්ඡාදෙමා’’ති වත්වා තෙහි සද්ධිං වාදපටිවාදවසෙන බහුං කථං කථෙසුං. භික්ඛූ සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා නිසින්නකාලෙ තං පවත්තිං ආරොචෙසුං. සත්ථා, ‘‘භික්ඛවෙ, අලජ්ජිතබ්බෙන ලජ්ජිත්වා ලජ්ජිතබ්බෙන අලජ්ජමානා නාම දුග්ගතිපරායණාව හොන්තී’’ති වත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

316.

‘‘අලජ්ජිතායෙ ලජ්ජන්ති, ලජ්ජිතායෙ න ලජ්ජරෙ;

මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානා, සත්තා ගච්ඡන්ති දුග්ගතිං.

317.

‘‘අභයෙ භයදස්සිනො, භයෙ චාභයදස්සිනො;

මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානා, සත්තා ගච්ඡන්ති දුග්ගති’’න්ති.

තත්ථ අලජ්ජිතායෙති අලජ්ජිතබ්බෙන. භික්ඛාභාජනඤ්හි අලජ්ජිතබ්බං නාම, තෙ පන තං පටිච්ඡාදෙත්වා විචරන්තා තෙන ලජ්ජන්ති නාම. ලජ්ජිතායෙති අපටිච්ඡන්නෙන හිරිකොපීනඞ්ගෙන ලජ්ජිතබ්බෙන. තෙ පන තං අපටිච්ඡාදෙත්වා විචරන්තා ලජ්ජිතායෙ න ලජ්ජන්ති නාම. තෙන තෙසං අලජ්ජිතබ්බෙන ලජ්ජිතං ලජ්ජිතබ්බෙන අලජ්ජිතං තුච්ඡගහණභාවෙන ච අඤ්ඤථාගහණභාවෙන ච මිච්ඡාදිට්ඨි හොති. තං සමාදියිත්වා විචරන්තා පන තෙ මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානා සත්තා නිරයාදිභෙදං දුග්ගතිං ගච්ඡන්තීති අත්ථො. අභයෙති භික්ඛාභාජනං නිස්සාය රාගදොසමොහමානදිට්ඨිකිලෙසදුච්චරිතභයානං අනුප්පජ්ජනතො භික්ඛාභාජනං අභයං නාම, භයෙන තං පටිච්ඡාදෙන්තා පන අභයෙ භයදස්සිනො නාම. හිරිකොපීනඞ්ගං පන නිස්සාය රාගාදීනං උප්පජ්ජනතො තං භයං නාම, තස්ස අපටිච්ඡාදනෙන භයෙ චාභයදස්සිනො. තස්ස තං අයථාගහණස්ස සමාදින්නත්තා මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානා සත්තා දුග්ගහිං ගච්ඡන්තීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ නිගණ්ඨා සංවිග්ගමානසා පබ්බජිංසු, සම්පත්තානම්පි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

නිගණ්ඨවත්ථු අට්ඨමං.

9. තිත්ථියසාවකවත්ථු

අවජ්ජෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො තිත්ථියසාවකෙ ආරබ්භ කථෙසි.

එකස්මිඤ්හි සමයෙ අඤ්ඤතිත්ථියසාවකා අත්තනො පුත්තෙ සම්මාදිට්ඨිකානං උපාසකානං පුත්තෙහි සද්ධිං සපරිවාරෙ කීළමානෙ දිස්වා ගෙහං ආගතකාලෙ ‘‘න වො සමණා සක්යපුත්තියා වන්දිතබ්බා, නාපි තෙසං විහාරං පවිසිතබ්බ’’න්ති සපථං කාරයිංසු. තෙ එකදිවසං ජෙතවනවිහාරස්ස බහිද්වාරකොට්ඨකසාමන්තෙ කීළන්තා පිපාසිතා අහෙසුං. අථෙකං උපාසකදාරකං ‘‘ත්වං එත්ථ ගන්ත්වා පානීයං පිවිත්වා අම්හාකම්පි ආහරාහී’’ති පහිණිංසු. සො විහාරං පවිසිත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා පානීයං පිවිත්වා තමත්ථං ආරොචෙසි. අථ නං සත්ථා ‘‘ත්වමෙව පානීයං පිවිත්වා ගන්ත්වා ඉතරෙපි පානීයපිවනත්ථාය ඉධෙව පෙසෙහී’’ති ආහ. සො තථා අකාසි. තෙ ආගන්ත්වා පානීයං පිවිංසු. සත්ථා තෙ පක්කොසාපෙත්වා තෙසං සප්පායං ධම්මකථං කථෙත්වා තෙ අචලසද්ධෙ කත්වා සරණෙසු ච සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙසි. තෙ සකානි ගෙහානි ගන්ත්වා තමත්ථං මාතාපිතූනං ආරොචෙසුං . අථ නෙසං මාතාපිතරො ‘‘පුත්තකා නො විපන්නදිට්ඨිකා ජාතා’’ති දොමනස්සප්පත්තා පරිදෙවිංසු. අථ තෙසං ඡෙකා සම්බහුලා පටිවිස්සකා මනුස්සා ආගන්ත්වා දොමනස්සවූපසමනත්ථාය ධම්මං කථයිංසු. තෙ තෙසං කථං සුත්වා ‘‘ඉමෙ දාරකෙ සමණස්ස ගොතමස්සෙව නිය්යාදෙස්සාමා’’ති මහන්තෙන ඤාතිගණෙන සද්ධිං විහාරං නයිංසු. සත්ථා තෙසං අජ්ඣාසයං ඔලොකෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

318.

‘‘අවජ්ජෙ වජ්ජමතිනො, වජ්ජෙ චාවජ්ජදස්සිනො;

මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානා, සත්තා ගච්ඡන්ති දුග්ගතිං.

319.

‘‘වජ්ජඤ්ච වජ්ජතො ඤත්වා, අවජ්ජඤ්ච අවජ්ජතො;

සම්මාදිට්ඨිසමාදානා, සත්තා ගච්ඡන්ති සුග්ගති’’න්ති.

තත්ථ අවජ්ජෙති දසවත්ථුකාය සම්මාදිට්ඨියා, තස්සා උපනිස්සයභූතෙ ධම්මෙ ච. වජ්ජමතිනොති වජ්ජං ඉදන්ති උප්පන්නමතිනො. දසවත්ථුකාය මිච්ඡාදිට්ඨියා පන තස්සා උපනිස්සයභූතෙ ධම්මෙ ච අවජ්ජදස්සිනො, එතිස්සා අවජ්ජං වජ්ජතො වජ්ජඤ්ච අවජ්ජතො ඤත්වා ගහණසඞ්ඛාතාය මිච්ඡාදිට්ඨියා සමාදින්නත්තා මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානා සත්තා දුග්ගතිං ගච්ඡන්තීති අත්ථො. දුතියගාථාය වුත්තවිපරියායෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො.

දෙසනාවසානෙ සබ්බෙපි තෙ තීසු සරණෙසු පතිට්ඨාය අපරාපරං ධම්මං සුණන්තා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිංසූති.

තිත්ථියසාවකවත්ථු නවමං.

නිරයවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ද්වාවීසතිමො වග්ගො.