📜

9. පාපවග්ගො

1. චූළෙකසාටකබ්රාහ්මණවත්ථු

අභිත්ථරෙථකල්යාණෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො චූළෙකසාටකබ්රාහ්මණං ආරබ්භ කථෙසි.

විපස්සිදසබලස්ස කාලස්මිඤ්හි මහාඑකසාටකබ්රාහ්මණො නාම අහොසි, අයං පන එතරහි සාවත්ථියං චූළෙකසාටකො නාම. තස්ස හි එකො නිවාසනසාටකො අහොසි, බ්රාහ්මණියාපි එකො. උභින්නම්පි එකමෙව පාරුපනං, බහි ගමනකාලෙ බ්රාහ්මණො වා බ්රාහ්මණී වා තං පාරුපති. අථෙකදිවසං විහාරෙ ධම්මස්සවනෙ ඝොසිතෙ බ්රාහ්මණො ආහ – ‘‘භොති ධම්මස්සවනං ඝොසිතං, කිං දිවා ධම්මස්සවනං ගමිස්සසි, උදාහු රත්තිං. පාරුපනස්ස හි අභාවෙන න සක්කා අම්හෙහි එකතො ගන්තු’’න්ති. බ්රාහ්මණී, ‘‘සාමි, අහං දිවා ගමිස්සාමී’’ති සාටකං පාරුපිත්වා අගමාසි. බ්රාහ්මණො දිවසභාගං ගෙහෙ වීතිනාමෙත්වා රත්තිං ගන්ත්වා සත්ථු පුරතො නිසින්නොව ධම්මං අස්සොසි. අථස්ස සරීරං ඵරමානා පඤ්චවණ්ණා පීති උප්පජ්ජි. සො සත්ථාරං පූජිතුකාමො හුත්වා ‘‘සචෙ ඉමං සාටකං දස්සාමි, නෙව බ්රාහ්මණියා, න මය්හං පාරුපනං භවිස්සතී’’ති චින්තෙසි. අථස්ස මච්ඡෙරචිත්තානං සහස්සං උප්පජ්ජි, පුනෙකං සද්ධාචිත්තං උප්පජ්ජි. තං අභිභවිත්වා පුන මච්ඡෙරසහස්සං උප්පජ්ජි. ඉතිස්ස බලවමච්ඡෙරං බන්ධිත්වා ගණ්හන්තං විය සද්ධාචිත්තං පටිබාහතියෙව. තස්ස ‘‘දස්සාමි, න දස්සාමී’’ති චින්තෙන්තස්සෙව පඨමයාමො අපගතො, මජ්ඣිමයාමො සම්පත්තො. තස්මිම්පි දාතුං නාසක්ඛි. පච්ඡිමයාමෙ සම්පත්තෙ සො චින්තෙසි – ‘‘මම සද්ධාචිත්තෙන මච්ඡෙරචිත්තෙන ච සද්ධිං යුජ්ඣන්තස්සෙව ද්වෙ යාමා වීතිවත්තා, ඉදං මම එත්තකං මච්ඡෙරචිත්තං වඩ්ඪමානං චතූහි අපායෙහි සීසං උක්ඛිපිතුං න දස්සති, දස්සාමි න’’න්ති. සො මච්ඡෙරසහස්සං අභිභවිත්වා සද්ධාචිත්තං පුරෙචාරිකං කත්වා සාටකං ආදාය සත්ථු පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘ජිතං මෙ, ජිතං මෙ’’ති තික්ඛත්තුං මහාසද්දමකාසි.

රාජා පසෙනදි කොසලො ධම්මං සුණන්තො තං සද්දං සුත්වා ‘‘පුච්ඡථ නං, කිං කිර තෙන ජිත’’න්ති ආහ. සො රාජපුරිසෙහි පුච්ඡිතො තමත්ථං ආරොචෙසි. තං සුත්වා රාජා ‘‘දුක්කරං කතං බ්රාහ්මණෙන, සඞ්ගහමස්ස කරිස්සාමී’’ති එකං සාටකයුගං දාපෙසි. සො තම්පි තථාගතස්සෙව අදාසි. පුන රාජා ද්වෙ චත්තාරි අට්ඨ සොළසාති ද්විගුණං කත්වා දාපෙසි. සො තානිපි තථාගතස්සෙව අදාසි. අථස්ස රාජා ද්වත්තිංස යුගානි දාපෙසි. බ්රාහ්මණො ‘‘අත්තනො අග්ගහෙත්වා ලද්ධං ලද්ධං විස්සජ්ජෙසියෙවා’’ති වාදමොචනත්ථං තතො එකං යුගං අත්තනො, එකං බ්රාහ්මණියාති ද්වෙ යුගානි ගහෙත්වා තිංස යුගානි තථාගතස්සෙව අදාසි. රාජා පන තස්මිං සත්තක්ඛත්තුම්පි දදන්තෙ පුන දාතුකාමොයෙව අහොසි. පුබ්බෙ මහාඑකසාටකො චතුසට්ඨියා සාටකයුගෙසු ද්වෙ අග්ගහෙසි, අයං පන ද්වත්තිංසාය ලද්ධකාලෙ ද්වෙ අග්ගහෙසි. රාජා පුරිසෙ ආණාපෙසි – ‘‘දුක්කරං භණෙ බ්රාහ්මණෙන කතං, අන්තෙපුරෙ මම ද්වෙ කම්බලානි ආහරාපෙය්යාථා’’ති. තෙ තථා කරිංසු. රාජා සතසහස්සග්ඝනකෙ ද්වෙ කම්බලෙ දාපෙසි. බ්රාහ්මණො ‘‘න ඉමෙ මම සරීරෙ උපයොගං අරහන්ති, බුද්ධසාසනස්සෙව එතෙ අනුච්ඡවිකා’’ති එකං කම්බලං අන්තොගන්ධකුටියං සත්ථු සයනස්ස උපරි විතානං කත්වා බන්ධි, එකං අත්තනො ඝරෙ නිබද්ධං භුඤ්ජන්තස්ස භික්ඛුනො භත්තකිච්චට්ඨානෙ විතානං කත්වා බන්ධි. රාජා සායන්හසමයෙ සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා තං කම්බලං සඤ්ජානිත්වා, ‘‘භන්තෙ, කෙන පූජා කතා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘එකසාටකෙනා’’ති වුත්තෙ ‘‘බ්රාහ්මණො මම පසාදට්ඨානෙයෙව පසීදතී’’ති වත්වා ‘‘චත්තාරො හත්ථී චත්තාරො අස්සෙ චත්තාරි කහාපණසහස්සානි චතස්සො ඉත්ථියො චතස්සො දාසියො චත්තාරො පුරිසෙ චතුරො ගාමවරෙ’’ති එවං යාව සබ්බසතා චත්තාරි චත්තාරි කත්වා සබ්බචතුක්කං නාම අස්ස දාපෙසි.

භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං – ‘‘අහො අච්ඡරියං චූළෙකසාටකස්ස කම්මං, තංමුහුත්තමෙව සබ්බචතුක්කං ලභි, ඉදානි කතෙන කල්යාණකම්මෙන අජ්ජමෙව විපාකො දින්නො’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ, ‘‘භික්ඛවෙ, සචායං එකසාටකො පඨමයාමෙ මය්හං දාතුං අසක්ඛිස්ස, සබ්බසොළසකං අලභිස්ස. සචෙ මජ්ඣිමයාමෙ අසක්ඛිස්ස, සබ්බට්ඨකං අලභිස්ස . බලවපච්ඡිමයාමෙ දින්නත්තා පනෙස සබ්බචතුක්කං ලභි. කල්යාණකම්මං කරොන්තෙන හි උප්පන්නං චිත්තං අහාපෙත්වා තඞ්ඛණඤ්ඤෙව කාතබ්බං. දන්ධං කතං කුසලඤ්හි සම්පත්තිං දදමානං දන්ධමෙව දදාති, තස්මා චිත්තුප්පාදසමනන්තරමෙව කල්යාණකම්මං කාතබ්බ’’න්ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

116.

‘‘අභිත්ථරෙථ කල්යාණෙ, පාපා චිත්තං නිවාරයෙ;

දන්ධඤ්හි කරොතො පුඤ්ඤං, පාපස්මිං රමතී මනො’’ති.

තත්ථ අභිත්ථරෙථාති තුරිතතුරිතං සීඝසීඝං කරෙය්යාති අත්ථො. ගිහිනා වා හි ‘‘සලාකභත්තදානාදීසු කිඤ්චිදෙව කුසලං කරිස්සාමී’’ති චිත්තෙ උප්පන්නෙ යථා අඤ්ඤෙ ඔකාසං න ලභන්ති, එවං ‘‘අහං පුරෙ, අහං පුරෙ’’ති තුරිතතුරිතමෙව කාතබ්බං. පබ්බජිතෙන වා උපජ්ඣායවත්තාදීනි කරොන්තෙන අඤ්ඤස්ස ඔකාසං අදත්වා ‘‘අහං පුරෙ, අහං පුරෙ’’ති තුරිතතුරිතමෙව කාතබ්බං. පාපා චිත්තන්ති කායදුච්චරිතාදිපාපකම්මතො වා අකුසලචිත්තුප්පාදතො වා සබ්බථාමෙන චිත්තං නිවාරයෙ. දන්ධඤ්හි කරොතොති යො පන ‘‘දස්සාමි, න දස්සාමි සම්පජ්ජිස්සති නු ඛො මෙ, නො’’ති එවං චික්ඛල්ලමග්ගෙන ගච්ඡන්තො විය දන්ධං පුඤ්ඤං කරොති, තස්ස එකසාටකස්ස විය මච්ඡෙරසහස්සං පාපං ඔකාසං ලභති. අථස්ස පාපස්මිං රමතී මනො, කුසලකම්මකරණකාලෙයෙව හි චිත්තං කුසලෙ රමති, තතො මුච්චිත්වා පාපනින්නමෙව හොතීති.

ගාථාපරියොසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

චූළෙකසාටකබ්රාහ්මණවත්ථු පඨමං.

2. සෙය්යසකත්ථෙරවත්ථු

පාපඤ්චපුරිසොති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො සෙය්යසකත්ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි.

සො හි ලාළුදායිත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකො, අත්තනො අනභිරතිං තස්ස ආරොචෙත්වා තෙන පඨමසඞ්ඝාදිසෙසකම්මෙ සමාදපිතො උප්පන්නුප්පන්නාය අනභිරතියා තං කම්මමකාසි (පාරා. 234). සත්ථා තස්ස කිරියං සුත්වා තං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘එවං කිර ත්වං කරොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘කස්මා භාරියං කම්මං අකාසි, අනනුච්ඡවිකං මොඝපුරිසා’’ති නානප්පකාරතො ගරහිත්වා සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙත්වා ‘‘එවරූපඤ්හි කම්මං දිට්ඨධම්මෙපි සම්පරායෙපි දුක්ඛසංවත්තනිකමෙව හොතී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

117.

‘‘පාපඤ්චෙ පුරිසො කයිරා, න නං කයිරා පුනප්පුනං;

න තම්හි ඡන්දං කයිරාථ, දුක්ඛො පාපස්ස උච්චයො’’ති.

තස්සත්ථො – සචෙ පුරිසො සකිං පාපකම්මං කරෙය්ය, තඞ්ඛණෙයෙව පච්චවෙක්ඛිත්වා ‘‘ඉදං අප්පතිරූපං ඔළාරික’’න්ති න නං කයිරා පුනප්පුනං. යොපි තම්හි ඡන්දො වා රුචි වා උප්පජ්ජෙය්ය, තම්පි විනොදෙත්වා න කයිරාථෙව. කිං කාරණා? දුක්ඛො පාපස්ස උච්චයො. පාපස්ස හි උච්චයො වුඩ්ඪි ඉධලොකෙපි සම්පරායෙපි දුක්ඛමෙව ආවහතීති.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

සෙය්යසකත්ථෙරවත්ථු දුතියං.

3. ලාජදෙවධීතාවත්ථු

පුඤ්ඤඤ්චෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ලාජදෙවධීතරං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු රාජගහෙ සමුට්ඨිතං.

ආයස්මා හි මහාකස්සපො පිප්පලිගුහායං විහරන්තො ඣානං සමාපජ්ජිත්වා සත්තමෙ දිවසෙ වුට්ඨාය දිබ්බෙන චක්ඛුනා භික්ඛාචාරට්ඨානං ඔලොකෙන්තො එකං සාලිඛෙත්තපාලිකං ඉත්ථිං සාලිසීසානි ගහෙත්වා ලාජෙ කුරුමානං දිස්වා ‘‘සද්ධා නු ඛො, අස්සද්ධා’’ති වීමංසිත්වා ‘‘සද්ධා’’ති ඤත්වා ‘‘සක්ඛිස්සති නු ඛො මෙ සඞ්ගහං කාතුං, නො’’ති උපධාරෙන්තො ‘‘විසාරදා කුලධීතා මම සඞ්ගහං කරිස්සති, කත්වා ච පන මහාසම්පත්තිං ලභිස්සතී’’ති ඤත්වා චීවරං පාරුපිත්වා පත්තමාදාය සාලිඛෙත්තසමීපෙයෙව අට්ඨාසි. කුලධීතා ථෙරං දිස්වාව පසන්නචිත්තා පඤ්චවණ්ණාය පීතියා ඵුට්ඨසරීරා ‘‘තිට්ඨථ, භන්තෙ’’ති වත්වා ලාජෙ ආදාය වෙගෙන ගන්ත්වා ථෙරස්ස පත්තෙ ආකිරිත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙහි දිට්ඨධම්මස්ස භාගිනී අස්ස’’න්ති පත්ථනං අකාසි. ථෙරො ‘‘එවං හොතූ’’ති අනුමොදනමකාසි. සාපි ථෙරං වන්දිත්වා අත්තනා දින්නදානං ආවජ්ජමානා නිවත්ති. තාය ච පන කෙදාරමරියාදාය ගමනමග්ගෙ එකස්මිං බිලෙ ඝොරවිසො සප්පො නිපජ්ජි. සො ථෙරස්ස කාසායපටිච්ඡන්නං ජඞ්ඝං ඩංසිතුං නාසක්ඛි. ඉතරා දානං ආවජ්ජමානා නිවත්තන්තී තං පදෙසං පාපුණි. සප්පො බිලා නික්ඛමිත්වා තං ඩංසිත්වා තත්ථෙව පාතෙසි. සා පසන්නචිත්තෙන කාලං කත්වා තාවතිංසභවනෙ තිංසයොජනිකෙ කනකවිමානෙ සුත්තප්පබුද්ධා විය සබ්බාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතෙන තිගාවුතෙන අත්තභාවෙන නිබ්බත්ති. සා ද්වාදසයොජනිකං එකං දිබ්බවත්ථං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා අච්ඡරාසහස්සපරිවුතා පුබ්බකම්මපකාසනත්ථාය සුවණ්ණලාජභරිතෙන ඔලම්බකෙන සුවණ්ණසරකෙන පටිමණ්ඩිතෙ විමානද්වාරෙ ඨිතා අත්තනො සම්පත්තිං ඔලොකෙත්වා ‘‘කිං නු ඛො මෙ කත්වා අයං සම්පත්ති ලද්ධා’’ති දිබ්බෙන චක්ඛුනා උපධාරෙන්තී ‘‘අය්යස්ස මෙ මහාකස්සපත්ථෙරස්ස දින්නලාජනිස්සන්දෙන සා ලද්ධා’’ති අඤ්ඤාසි.

සා එවං පරිත්තකෙන කම්මෙන එවරූපං සම්පත්තිං ලභිත්වා ‘‘න දානි මයා පමජ්ජිතුං වට්ටති, අය්යස්ස වත්තපටිවත්තං කත්වා ඉමං සම්පත්තිං ථාවරං කරිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා පාතොව කනකමයං සම්මජ්ජනිඤ්චෙව කචවරඡඩ්ඩනකඤ්ච පච්ඡිං ආදාය ගන්ත්වා ථෙරස්ස පරිවෙණං සම්මජ්ජිත්වා පානීයපරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙසි. ථෙරො තං දිස්වා ‘‘කෙනචි දහරෙන වා සාමණෙරෙන වා වත්තං කතං භවිස්සතී’’ති සල්ලක්ඛෙසි. සා දුතියදිවසෙපි තථෙව අකාසි, ථෙරොපි තථෙව සල්ලක්ඛෙසි. තතියදිවසෙ පන ථෙරො තස්සා සම්මජ්ජනිසද්දං සුත්වා තාලච්ඡිද්දාදීහි ච පවිට්ඨං සරීරොභාසං දිස්වා ද්වාරං විවරිත්වා ‘‘කො එස සම්මජ්ජතී’’ති පුච්ඡි. ‘‘අහං, භන්තෙ, තුම්හාකං උපට්ඨායිකා ලාජදෙවධීතා’’ති. ‘‘නනු මය්හං එවංනාමිකා උපට්ඨායිකා නාම නත්ථී’’ති. ‘‘අහං, භන්තෙ, සාලිඛෙත්තං රක්ඛමානා ලාජෙ දත්වා පසන්නචිත්තා නිවත්තන්තී සප්පෙන දට්ඨා කාලං කත්වා තාවතිංසදෙවලොකෙ උප්පන්නා, මයා අය්යං නිස්සාය අයං සම්පත්ති ලද්ධා, ඉදානිපි තුම්හාකං වත්තපටිවත්තං කත්වා ‘සම්පත්තිං ථාවරං කරිස්සාමී’ති ආගතාම්හි, භන්තෙ’’ති. ‘‘හිය්යොපි පරෙපි තයාවෙතං ඨානං සම්මජ්ජිතං, තයාව පානීයභොජනීයං උපට්ඨාපිත’’න්ති. ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති. ‘‘අපෙහි දෙවධීතෙ, තයා කතං වත්තං කතංව හොතු, ඉතො පට්ඨාය ඉමං ඨානං මා ආගමී’’ති. ‘‘භන්තෙ, මා මං නාසෙථ, තුම්හාකං වත්තං කත්වා සම්පත්තිං මෙ ථිරං කාතුං දෙථා’’ති. ‘‘අපෙහි දෙවධීතෙ, මා මං අනාගතෙ චිත්තබීජනිං ගහෙත්වා නිසින්නෙහි ධම්මකථිකෙහි ‘මහාකස්සපත්ථෙරස්ස කිර එකා දෙවධීතා ආගන්ත්වා වත්තපටිවත්තං කත්වා පානීයපරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙසී’ති වත්තබ්බතං කරි, ඉතො පට්ඨාය ඉධ මා ආගමි, පටික්කමා’’ති. සා ‘‘මා මං, භන්තෙ, නාසෙථා’’ති පුනප්පුනං යාචියෙව. ථෙරො ‘‘නායං මම වචනං සුණාතී’’ති චින්තෙත්වා ‘‘තුවං පමාණං න ජානාසී’’ති අච්ඡරං පහරි. සා තත්ථ සණ්ඨාතුං අසක්කොන්තී ආකාසෙ උප්පතිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ, ‘‘භන්තෙ, මයා ලද්ධසම්පත්තිං මා නාසෙථ, ථාවරං කාතුං දෙථා’’ති රොදන්තී ආකාසෙ අට්ඨාසි.

සත්ථා ජෙතවනෙ ගන්ධකුටියං නිසින්නොව තස්සා රොදිතසද්දං සුත්වා ඔභාසං ඵරිත්වා දෙවධීතාය සම්මුඛෙ නිසීදිත්වා කථෙන්තො විය ‘‘දෙවධීතෙ මම පුත්තස්ස කස්සපස්ස සංවරකරණමෙව භාරො, පුඤ්ඤත්ථිකානං පන ‘අයං නො අත්ථො’ති සල්ලක්ඛෙත්වා පුඤ්ඤකරණමෙව භාරො. පුඤ්ඤකරණඤ්හි ඉධ චෙව සම්පරායෙ ච සුඛමෙවා’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

118.

‘‘පුඤ්ඤඤ්චෙ පුරිසො කයිරා, කයිරා නං පුනප්පුනං;

තම්හි ඡන්දං කයිරාථ, සුඛො පුඤ්ඤස්ස උච්චයො’’ති.

තස්සත්ථො – සචෙ පුරිසො පුඤ්ඤං කරෙය්ය, ‘‘එකවාරං මෙ පුඤ්ඤං කතං, අලං එත්තාවතා’’ති අනොරමිත්වා පුනප්පුනං කරොථෙව. තස්ස අකරණක්ඛණෙපි තම්හි පුඤ්ඤෙ ඡන්දං රුචිං උස්සාහං කරොථෙව. කිං කාරණා? සුඛො පුඤ්ඤස්ස උච්චයො. පුඤ්ඤස්ස හි උච්චයො වුඩ්ඪි ඉධලොකපරලොකසුඛාවහනතො සුඛොති.

දෙසනාවසානෙ දෙවධීතා පඤ්චචත්තාලීසයොජනමත්ථකෙ ඨිතාව සොතාපත්තිඵලං පාපුණීති.

ලාජදෙවධීතාවත්ථු තතියං.

4. අනාථපිණ්ඩිකසෙට්ඨිවත්ථු

පාපොපිපස්සතී භද්රන්ති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අනාථපිණ්ඩිකං ආරබ්භ කථෙසි.

අනාථපිණ්ඩිකො හි විහාරමෙව උද්දිස්ස චතුපණ්ණාසකොටිධනං බුද්ධසාසනෙ විකිරිත්වා සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ දෙවසිකං තීණි මහාඋපට්ඨානානි ගච්ඡති, ගච්ඡන්තො ච ‘‘කිං නු ඛො ආදාය ආගතොති සාමණෙරා වා දහරා වා හත්ථම්පි මෙ ඔලොකෙය්යු’’න්ති තුච්ඡහත්ථො නාම න ගතපුබ්බො. පාතොව ගච්ඡන්තො යාගුං ගාහාපෙත්වාව ගච්ඡති, කතපාතරාසො සප්පිනවනීතාදීනි භෙසජ්ජානි. සායන්හසමයෙ මාලාගන්ධවිලෙපනවත්ථාදීනි ගාහාපෙත්වා ගච්ඡති. එවං නිච්චකාලමෙව දිවසෙ දිවසෙ දානං දත්වා සීලං රක්ඛති. අපරභාගෙ ධනං පරික්ඛයං ගච්ඡති. වොහාරූපජීවිනොපිස්ස හත්ථතො අට්ඨාරසකොටිධනං ඉණං ගණ්හිංසු, කුලසන්තකාපිස්ස අට්ඨාරසහිරඤ්ඤකොටියො, නදීතීරෙ නිදහිත්වා ඨපිතා උදකෙන කූලෙ භින්නෙ මහාසමුද්දං පවිසිංසු. එවමස්ස අනුපුබ්බෙන ධනං පරික්ඛයං අගමාසි. සො එවංභූතොපි සඞ්ඝස්ස දානං දෙතියෙව, පණීතං පන කත්වා දාතුං න සක්කොති.

සො එකදිවසං සත්ථාරා ‘‘දීයති පන තෙ, ගහපති, කුලෙ දාන’’න්ති වුත්තෙ ‘‘දීයති, භන්තෙ, තඤ්ච ඛො කණාජකං බිලඞ්ගදුතිය’’න්ති ආහ. අථ නං සත්ථා, ‘‘ගහපති, ‘ලූඛං දානං දෙමී’ති මා චින්තයි. චිත්තස්මිඤ්හි පණීතෙ බුද්ධාදීනං දින්නදානං ලූඛං නාම නත්ථි, අපිච ත්වං අට්ඨන්නං අරියපුග්ගලානං දානං දෙසි, අහං පන වෙලාමකාලෙ සකලජම්බුදීපං උන්නඞ්ගලං කත්වා මහාදානං පවත්තයමානොපි තිසරණගතම්පි කඤ්චි නාලත්ථං, දක්ඛිණෙය්යා නාම එවං දුල්ලභා. තස්මා ‘ලූඛං මෙ දාන’න්ති මා චින්තයී’’ති වත්වා වෙලාමසුත්තමස්ස (අ. නි. 9.20) කථෙසි. අථස්ස ද්වාරකොට්ඨකෙ අධිවත්ථා දෙවතා සත්ථරි චෙව සත්ථුසාවකෙසු ච ගෙහං පවිසන්තෙසු තෙසං තෙජෙන සණ්ඨාතුං අසක්කොන්තී, ‘‘යථා ඉමෙ ඉමං ගෙහං න පවිසන්ති, තථා ගහපතිං පරිභින්දිස්සාමී’’ති තං වත්තුකාමාපි ඉස්සරකාලෙ කිඤ්චි වත්තුං නාසක්ඛි, ඉදානි ‘‘පනායං දුග්ගතො ගණ්හිස්සති මෙ වචන’’න්ති රත්තිභාගෙ සෙට්ඨිස්ස සිරිගබ්භං පවිසිත්වා ආකාසෙ අට්ඨාසි. අථ සෙට්ඨි නං දිස්වා ‘‘කො එසො’’ති ආහ. අහං තෙ මහාසෙට්ඨි චතුත්ථද්වාරකොට්ඨකෙ අධිවත්ථා දෙවතා, තුය්හං ඔවාදදානත්ථාය ආගතාති. තෙන හි ඔවදෙහීති. මහාසෙට්ඨි තයා පච්ඡිමකාලං අනොලොකෙත්වාව සමණස්ස ගොතමස්ස සාසනෙ බහුං ධනං විප්පකිණ්ණං, ඉදානි දුග්ගතො හුත්වාපි තං න මුඤ්චසියෙව, එවං වත්තමානො කතිපාහෙනෙව ඝාසච්ඡාදනමත්තම්පි න ලභිස්සසි , කිං තෙ සමණෙන ගොතමෙන, අතිපරිච්චාගතො ඔරමිත්වා කම්මන්තෙ පයොජෙන්තො කුටුම්බං සණ්ඨාපෙහීති. අයං මෙ තයා දින්නඔවාදොති. ආම, සෙට්ඨීති. ගච්ඡ, නාහං තාදිසීනං සතෙනපි සහස්සෙනපි සතසහස්සෙනපි සක්කා කම්පෙතුං, අයුත්තං තෙ වුත්තං, කං තයා මම ගෙහෙ වසමානාය, සීඝං සීඝං මෙ ඝරා නික්ඛමාහීති. සා සොතාපන්නස්ස අරියසාවකස්ස වචනං සුත්වා ඨාතුං අසක්කොන්තී දාරකෙ ආදාය නික්ඛමි, නික්ඛමිත්වා ච පන අඤ්ඤත්ථ වසනට්ඨානං අලභමානා ‘‘සෙට්ඨිං ඛමාපෙත්වා තත්ථෙව වසිස්සාමී’’ති නගරපරිග්ගාහකං දෙවපුත්තං උපසඞ්කමිත්වා අත්තනා කතාපරාධං ආචික්ඛිත්වා ‘‘එහි, මං සෙට්ඨිස්ස සන්තිකං නෙත්වා ඛමාපෙත්වා වසනට්ඨානං දාපෙහී’’ති ආහ. සො ‘‘අයුත්තං තයා වුත්තං, නාහං තස්ස සන්තිකං ගන්තුං උස්සහාමී’’ති තං පටික්ඛිපි. සා චතුන්නං මහාරාජානං සන්තිකං ගන්ත්වා තෙහිපි පටික්ඛිත්තා සක්කං දෙවරාජානං උපසඞ්කමිත්වා තං පවත්තිං ආචික්ඛිත්වා, ‘‘අහං, දෙව, වසනට්ඨානං අලභමානා දාරකෙ හත්ථෙන ගහෙත්වා අනාථා විචරාමි, වසනට්ඨානං මෙ දාපෙහී’’ති සුට්ඨුතරං යාචි.

අථ නං සො ‘‘අහම්පි තව කාරණා සෙට්ඨිං වත්තුං න සක්ඛිස්සාමි, එකං පන තෙ උපායං කථෙස්සාමී’’ති ආහ. සාධු, දෙව, කථෙහීති. ගච්ඡ, සෙට්ඨිනො ආයුත්තකවෙසං ගහෙත්වා සෙට්ඨිස්ස හත්ථතො පණ්ණං ආරොපෙත්වා වොහාරූපජීවීහි ගහිතං අට්ඨාරසකොටිධනං අත්තනො ආනුභාවෙන සොධෙත්වා තුච්ඡගබ්භෙ පූරෙත්වා මහාසමුද්දං පවිට්ඨං අට්ඨාරසකොටිධනං අත්ථි, අඤ්ඤම්පි අසුකට්ඨානෙ නාම අස්සාමිකං අට්ඨාරසකොටිධනං අත්ථි, තං සබ්බං සංහරිත්වා තස්ස තුච්ඡගබ්භෙ පූරෙත්වා දණ්ඩකම්මං කත්වා ඛමාපෙහීති. සා ‘‘සාධු, දෙවා’’ති වුත්තනයෙනෙව තං සබ්බං කත්වා පුන තස්ස සිරිගබ්භං ඔභාසයමානා ආකාසෙ ඨත්වා ‘‘කො එසො’’ති වුත්තෙ අහං තෙ චතුත්ථද්වාරකොට්ඨකෙ අධිවත්ථා අන්ධබාලදෙවතා, මයා අන්ධබාලතාය යං තුම්හාකං සන්තිකෙ කථිතං, තං මෙ ඛමථ. සක්කස්ස හි මෙ වචනෙන චතුපණ්ණාසකොටිධනං සංහරිත්වා තුච්ඡගබ්භපූරණං දණ්ඩකම්මං කතං, වසනට්ඨානං අලභමානා කිලමාමීති. අනාථපිණ්ඩිකො චින්තෙසි – ‘‘අයං දෙවතා ‘දණ්ඩකම්මඤ්ච මෙ කත’න්ති වදති, අත්තනො ච දොසං පටිජානාති, සම්මාසම්බුද්ධස්ස නං දස්සෙස්සාමී’’ති. සො තං සත්ථු සන්තිකං නෙත්වා තාය කතකම්මං සබ්බං ආරොචෙසි. දෙවතා සත්ථු පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා, ‘‘භන්තෙ, යං මයා අන්ධබාලතාය තුම්හාකං ගුණෙ අජානිත්වා පාපකං වචනං වුත්තං, තං මෙ ඛමථා’’ති සත්ථාරං ඛමාපෙත්වා මහාසෙට්ඨිං ඛමාපෙසි. සත්ථා කල්යාණපාපකානං කම්මානං විපාකවසෙන සෙට්ඨිඤ්චෙව දෙවතඤ්ච ඔවදන්තො ‘‘ඉධ, ගහපති, පාපපුග්ගලොපි යාව පාපං න පච්චති, තාව භද්රම්පි පස්සති. යදා පනස්ස පාපං පච්චති, තදා පාපමෙව පස්සති. භද්රපුග්ගලොපි යාව භද්රං න පච්චති, තාව පාපානි පස්සති. යදා පනස්ස භද්රං පච්චති, තදා භද්රමෙව පස්සතී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

119.

‘‘පාපොපි පස්සතී භද්රං, යාව පාපං න පච්චති;

යදා ච පච්චතී පාපං, අථ පාපො පාපානි පස්සති.

120.

‘‘භද්රොපි පස්සතී පාපං, යාව භද්රං න පච්චති;

යදා ච පච්චතී භද්රං, අථ භද්රො භද්රානි පස්සතී’’ති.

තත්ථ පාපොති කායදුච්චරිතාදිනා පාපකම්මෙන යුත්තපුග්ගලො. සොපි හි පුරිමසුචරිතානුභාවෙන නිබ්බත්තං සුඛං අනුභවමානො භද්රම්පි පස්සති. යාව පාපං න පච්චතීති යාවස්ස තං පාපකම්මං දිට්ඨධම්මෙ වා සම්පරායෙ වා විපාකං න දෙති. යදා පනස්ස තං දිට්ඨධම්මෙ වා සම්පරායෙ වා විපාකං දෙති, අථ දිට්ඨධම්මෙ විවිධා කම්මකාරණා, සම්පරායෙ ච අපායදුක්ඛං අනුභොන්තො සො පාපො පාපානියෙව පස්සති. දුතියගාථායපි කායසුචරිතාදිනා භද්රකම්මෙන යුත්තො භද්රො. සොපි හි පුරිමදුච්චරිතානුභාවෙන නිබ්බත්තං දුක්ඛං අනුභවමානො පාපං පස්සති. යාව භද්රං න පච්චතීති යාවස්ස තං භද්රං කම්මං දිට්ඨධම්මෙ වා සම්පරායෙ වා විපාකං න දෙති. යදා පන තං විපාකං දෙති, අථ දිට්ඨධම්මෙ ලාභසක්කාරාදිසුඛං, සම්පරායෙ ච දිබ්බසම්පත්තිසුඛං අනුභවමානො සො භද්රො භද්රානියෙව පස්සතීති.

දෙසනාවසානෙ සා දෙවතා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තපරිසායපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

අනාථපිණ්ඩිකසෙට්ඨිවත්ථු චතුත්ථං.

5. අසඤ්ඤතපරික්ඛාරභික්ඛුවත්ථු

මාවමඤ්ඤෙථ පාපස්සාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං අසඤ්ඤතපරික්ඛාරං භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර යං කිඤ්චි මඤ්චපීඨාදිභෙදං පරික්ඛාරං බහි පරිභුඤ්ජිත්වා තත්ථෙව ඡඩ්ඩෙති. පරික්ඛාරො වස්සෙනපි ආතපෙනපි උපචිකාදීහිපි විනස්සති. සො භික්ඛූහි ‘‘නනු, ආවුසො, පරික්ඛාරො නාම පටිසාමිතබ්බො’’ති වුත්තෙ ‘‘අප්පකං මයා කතං, ආවුසො, එතං, න එතස්ස චිත්තං අත්ථි, න පිත්ත’’න්ති වත්වා තථෙව කරොති. භික්ඛූ තස්ස කිරියං සත්ථු ආරොචෙසුං. සත්ථා තං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු එවං කරොසී’’ති පුච්ඡි. සො සත්ථාරා පුච්ඡිතොපි ‘‘කිං එතං භගවා අප්පකං මයා කතං, න තස්ස චිත්තං අත්ථි, නාස්ස පිත්ත’’න්ති තථෙව අවමඤ්ඤන්තො ආහ. අථ නං සත්ථා ‘‘භික්ඛූහි එවං කාතුං න වට්ටති, පාපකම්මං නාම ‘අප්පක’න්ති න අවමඤ්ඤිතබ්බං. අජ්ඣොකාසෙ ඨපිතඤ්හි විවටමුඛං භාජනං දෙවෙ වස්සන්තෙ කිඤ්චාපි එකබින්දුනා න පූරති, පුනප්පුනං වස්සන්තෙ පන පූරතෙව, එවමෙවං පාපං කරොන්තො පුග්ගලො අනුපුබ්බෙන මහන්තං පාපරාසිං කරොතී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

121.

‘‘මාවමඤ්ඤෙථ පාපස්ස, න මන්දං ආගමිස්සති;

උදබින්දුනිපාතෙන, උදකුම්භොපි පූරති;

බාලො පූරති පාපස්ස, ථොකං ථොකම්පි ආචින’’න්ති.

තත්ථ මාවමඤ්ඤෙථාති න අවජානෙය්ය. පාපස්සාති පාපං. න මන්දං ආගමිස්සතීති ‘‘අප්පමත්තකං මෙ පාපකං කතං, කදා එතං විපච්චිස්සතී’’ති එවං පාපං නාවජානෙය්යාති අත්ථො. උදකුම්භොපීති දෙවෙ වස්සන්තෙ මුඛං විවරිත්වා ඨපිතං යං කිඤ්චි කුලාලභාජනං යථා තං එකෙකස්සාපි උදකබින්දුනො නිපාතෙන අනුපුබ්බෙන පූරති, එවං බාලපුග්ගලො ථොකං ථොකම්පි පාපං ආචිනන්තො කරොන්තො වඩ්ඪෙන්තො පාපස්ස පූරතියෙවාති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසු. සත්ථාපි ‘‘අජ්ඣොකාසෙ සෙය්යං සන්ථරිත්වා පටිපාකතිකං අකරොන්තො ඉමං නාම ආපත්තිමාපජ්ජතී’’ති (පාචි. 108-110) සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙසීති.

අසඤ්ඤතපරික්ඛාරභික්ඛුවත්ථු පඤ්චමං.

6. බිළාලපාදකසෙට්ඨිවත්ථු

මාවමඤ්ඤෙථපුඤ්ඤස්සාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො බිළාලපාදකසෙට්ඨිං ආරබ්භ කථෙසි.

එකස්මිඤ්හි සමයෙ සාවත්ථිවාසිනො වග්ගබන්ධනෙන බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දානං දෙන්ති. අථෙකදිවසං සත්ථා අනුමොදනං කරොන්තො එවමාහ –

‘‘උපාසකා ඉධෙකච්චො අත්තනාව දානං දෙති, පරං න සමාදපෙති. සො නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ භොගසම්පදං ලභති, නො පරිවාරසම්පදං. එකච්චො අත්තනා දානං න දෙති, පරං සමාදපෙති. සො නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ පරිවාරසම්පදං ලභති, නො භොගසම්පදං. එකච්චො අත්තනා ච න දෙති, පරඤ්ච න සමාදපෙති. සො නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ නෙව භොගසම්පදං ලභති, න පරිවාරසම්පදං, විඝාසාදො හුත්වා විචරති. එකච්චො අත්තනා ච දෙති, පරඤ්ච සමාදපෙති. සො නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ භොගසම්පදඤ්චෙව ලභති, පරිවාරසම්පදඤ්චා’’ති.

අථෙකො පණ්ඩිතපුරිසො තං ධම්මදෙසනං සුත්වා ‘‘අහො අච්ඡරියමිදං කාරණං, අහං දානි උභයසම්පත්තිසංවත්තනිකං කම්මං කරිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා සත්ථාරං උට්ඨාය ගමනකාලෙ ආහ – ‘‘භන්තෙ, ස්වෙ අම්හාකං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති. කිත්තකෙහි පන තෙ භික්ඛූහි අත්ථොති? සබ්බභික්ඛූහි, භන්තෙති. සත්ථා අධිවාසෙසි . සොපි ගාමං පවිසිත්වා, ‘‘අම්මතාතා, මයා ස්වාතනාය බුද්ධප්පමුඛො භික්ඛුසඞ්ඝො නිමන්තිතො, යො යත්තකානං භික්ඛූනං සක්කොති, සො තත්තකානං යාගුආදීනං අත්ථාය තණ්ඩුලාදීනි දෙතු, එකස්මිං ඨානෙ පචාපෙත්වා දානං දස්සාමා’’ති උග්ඝොසෙන්තො විචරි.

අථ නං එකො සෙට්ඨි අත්තනො ආපණද්වාරං සම්පත්තං දිස්වා ‘‘අයං අත්තනො පහොනකෙ භික්ඛූ අනිමන්තෙත්වා පන සකලගාමං සමාදපෙන්තො විචරතී’’ති කුජ්ඣිත්වා ‘‘තයා ගහිතභාජනං ආහරා’’ති තීහි අඞ්ගුලීහි ගහෙත්වා ථොකෙ තණ්ඩුලෙ අදාසි, තථා මුග්ගෙ, තථා මාසෙති. සො තතො පට්ඨාය බිළාලපාදකසෙට්ඨි නාම ජාතො, සප්පිඵාණිතාදීනි දෙන්තොපි කරණ්ඩං කුටෙ පක්ඛිපිත්වා එකතො කොණං කත්වා බින්දුං බින්දුං පග්ඝරායන්තො ථොකථොකමෙව අදාසි. උපාසකො අවසෙසෙහි දින්නං එකතො කත්වා ඉමිනා දින්නං විසුංයෙව අග්ගහෙසි. සො සෙට්ඨි තස්ස කිරියං දිස්වා ‘‘කිං නු ඛො එස මයා දින්නං විසුං ගණ්හාතී’’ති චින්තෙත්වා තස්ස පච්ඡතො පච්ඡතො එකං චූළුපට්ඨාකං පහිණි ‘‘ගච්ඡ, යං එස කරොති, තං ජානාහී’’ති. සො ගන්ත්වා ‘‘සෙට්ඨිස්ස මහප්ඵලං හොතූ’’ති යාගුභත්තපූවානං අත්ථාය එකං ද්වෙ තණ්ඩුලෙ පක්ඛිපිත්වා මුග්ගමාසෙපි තෙලඵාණිතාදිබින්දූනිපි සබ්බභාජනෙසු පක්ඛිපි. චූළුපට්ඨාකො ගන්ත්වා සෙට්ඨිස්ස ආරොචෙසි . තං සුත්වා සෙට්ඨි චින්තෙසි – ‘‘සචෙ මෙ සො පරිසමජ්ඣෙ අවණ්ණං භාසිස්සති, මම නාමෙ ගහිතමත්තෙයෙව නං පහරිත්වා මාරෙස්සාමී’’ති නිවාසනන්තරෙ ඡුරිකං බන්ධිත්වා පුනදිවසෙ ගන්ත්වා භත්තග්ගෙ අට්ඨාසි. සො පුරිසො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිවිසිත්වා භගවන්තං ආහ – ‘‘භන්තෙ, මයා මහාජනං සමාදපෙත්වා ඉමං දානං දින්නං, තත්ථ සමාදපිතමනුස්සා අත්තනො අත්තනො බලෙන බහූනිපි ථොකානිපි තණ්ඩුලාදීනි අදංසු, තෙසං සබ්බෙසං මහප්ඵලං හොතූ’’ති. තං සුත්වා සො සෙට්ඨි චින්තෙසි – ‘‘අහං ‘අසුකෙන නාම අච්ඡරාය ගණ්හිත්වා තණ්ඩුලාදීනි දින්නානීති මම නාමෙ ගහිතමත්තෙ ඉමං මාරෙස්සාමී’ති ආගතො, අයං පන සබ්බසඞ්ගාහිකං කත්වා ‘යෙහිපි නාළිආදීහි මිනිත්වා දින්නං, යෙහිපි අච්ඡරාය ගහෙත්වා දින්නං, සබ්බෙසං මහප්ඵලං හොතූ’ති වදති. සචාහං එවරූපං න ඛමාපෙස්සාමි, දෙවදණ්ඩො මම මත්ථකෙ පතිස්සතී’’ති. සො තස්ස පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා ‘‘ඛමාහි මෙ, සාමී’’ති ආහ. ‘‘කිං ඉද’’න්ති ච තෙන වුත්තෙ සබ්බං තං පවත්තිං ආරොචෙසි. තං කිරියං දිස්වා සත්ථා ‘‘කිං ඉද’’න්ති දානවෙය්යාවටිකං පුච්ඡි. සො අතීතදිවසතො පට්ඨාය සබ්බං තං පවත්තිං ආරොචෙසි. අථ නං සත්ථා ‘‘එවං කිර සෙට්ඨී’’ති පුච්ඡිත්වා, ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ, ‘‘උපාසක, පුඤ්ඤං නාම ‘අප්පක’න්ති න අවමඤ්ඤිතබ්බං, මාදිසස්ස බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දානං දත්වා ‘අප්පක’න්ති න අවමඤ්ඤිතබ්බං. පණ්ඩිතමනුස්සා හි පුඤ්ඤං කරොන්තා විවටභාජනං විය උදකෙන අනුක්කමෙන පුඤ්ඤෙන පූරන්තියෙවා’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

122.

‘‘මාවමඤ්ඤෙථ පුඤ්ඤස්ස, න මන්දං ආගමිස්සති;

උදබින්දුනිපාතෙන, උදකුම්භොපි පූරති;

ධීරො පූරති පුඤ්ඤස්ස, ථොකං ථොකම්පි ආචින’’න්ති.

තස්සත්ථො – පණ්ඩිතමනුස්සො පුඤ්ඤං කත්වා ‘‘අප්පකමත්තං මයා කතං, න මන්දං විපාකවසෙන ආගමිස්සති, එවං පරිත්තකං කම්මං කහං මං දක්ඛිස්සති, අහං වා තං කහං දක්ඛිස්සාමි, කදා එතං විපච්චිස්සතී’’ති එවං පුඤ්ඤං මාවමඤ්ඤෙථ න අවජානෙය්ය. යථා හි නිරන්තරං උදබින්දුනිපාතෙන විවරිත්වා ඨපිතං කුලාලභාජනං පූරති, එවං ධීරො පණ්ඩිතපුරිසො ථොකං ථොකම්පි පුඤ්ඤං ආචිනන්තො පුඤ්ඤස්ස පූරතීති.

දෙසනාවසානෙ සො සෙට්ඨි සොතාපත්තිඵලං පාපුණි, සම්පත්තපරිසායපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

බිළාලපාදකසෙට්ඨිවත්ථු ඡට්ඨං.

7. මහාධනවාණිජවත්ථු

වාණිජොවාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො මහාධනවාණිජං ආරබ්භ කථෙසි.

තස්ස කිර වාණිජස්ස ගෙහෙ පඤ්චසතා චොරා ඔතාරං ගවෙසමානා ඔතාරං න ලභිංසු. අපරෙන සමයෙන වාණිජො පඤ්ච සකටසතානි භණ්ඩස්ස පූරෙත්වා භික්ඛූනං ආරොචාපෙසි – ‘‘අහං අසුකට්ඨානං නාම වාණිජ්ජත්ථාය ගච්ඡාමි, යෙ, අය්යා, තං ඨානං ගන්තුකාමා, තෙ නික්ඛමන්තු, මග්ගෙ භික්ඛාය න කිලමිස්සන්තී’’ති. තං සුත්වා පඤ්චසතා භික්ඛූ තෙන සද්ධිං මග්ගං පටිපජ්ජිංසු. තෙපි චොරා ‘‘සො කිර වාණිජො නික්ඛන්තො’’ති ගන්ත්වා අටවියං අට්ඨංසු. වාණිජොපි ගන්ත්වා අටවිමුඛෙ එකස්මිං ගාමෙ වාසං කත්වා ද්වෙ තයොපි දිවසෙ ගොණසකටාදීනි සංවිදහි, තෙසං පන භික්ඛූනං නිබද්ධං භික්ඛං දෙතියෙව. චොරා තස්මිං අතිචිරායන්තෙ ‘‘ගච්ඡ, තස්ස නික්ඛමනදිවසං ඤත්වා එහී’’ති එකං පුරිසං පහිණිංසු. සො තං ගාමං ගන්ත්වා එකං සහායකං පුච්ඡි – ‘‘කදා වාණිජො නික්ඛමිස්සතී’’ති. සො ‘‘ද්වීහතීහච්චයෙනා’’ති වත්වා ‘‘කිමත්ථං පන පුච්ඡසී’’ති ආහ. අථස්ස සො ‘‘මයං පඤ්චසතා චොරා එතස්සත්ථාය අටවියං ඨිතා’’ති ආචික්ඛි. ඉතරො ‘‘තෙන හි ගච්ඡ, සීඝං නික්ඛමිස්සතී’’ති තං උය්යොජෙත්වා, ‘‘කිං නු ඛො චොරෙ වාරෙමි, උදාහු වාණිජ’’න්ති චින්තෙත්වා, ‘‘කිං මෙ චොරෙහි, වාණිජං නිස්සාය පඤ්චසතා භික්ඛූ ජීවන්ති, වාණිජස්ස සඤ්ඤං දස්සාමී’’ති සො තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘කදා ගමිස්සථා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘තතියදිවසෙ’’ති වුත්තෙ මය්හං වචනං කරොථ, අටවියං කිර තුම්හාකං අත්ථාය පඤ්චසතා චොරා ඨිතා, මා තාව ගමිත්ථාති. ත්වං කථං ජානාසීති? තෙසං අන්තරෙ මම සහායො අත්ථි, තස්ස මෙ කථාය ඤාතන්ති. ‘‘තෙන හි ‘කිං මෙ එත්තො ගතෙනා’ති නිවත්තිත්වා ගෙහමෙව ගමිස්සාමී’’ති ආහ. තස්මිං චිරායන්තෙ පුන තෙහි චොරෙහි පෙසිතො පුරිසො ආගන්ත්වා තං සහායකං පුච්ඡිත්වා තං පවත්තිං සුත්වා ‘‘නිවත්තිත්වා ගෙහමෙව කිර ගමිස්සතී’’ති ගන්ත්වා චොරානං ආරොචෙසි. තං සුත්වා චොරා තතො නික්ඛමිත්වා ඉතරස්මිං මග්ගෙ අට්ඨංසු, තස්මිං චිරයන්තෙ පුනපි තෙ චොරා තස්ස සන්තිකං පුරිසං පෙසෙසුං. සො තෙසං තත්ථ ඨිතභාවං ඤත්වා පුන වාණිජස්ස ආරොචෙසි. වාණිජො ‘‘ඉධාපි මෙ වෙකල්ලං නත්ථි, එවං සන්තෙ නෙව එත්තො ගමිස්සාමි, න ඉතො, ඉධෙව භවිස්සාමී’’ති භික්ඛූනං සන්තිකං ගන්ත්වා ආහ – ‘‘භන්තෙ, චොරා කිර මං විලුම්පිතුකාමා මග්ගෙ ඨිතා, ‘පුන නිවත්තිස්සතී’ති සුත්වා ඉතරස්මිං මග්ගෙ ඨිතා, අහං එත්තො වා ඉතො වා අගන්ත්වා ථොකං ඉධෙව භවිස්සාමි, භදන්තා ඉධෙව වසිතුකාමා වසන්තු, ගන්තුකාමා අත්තනො රුචිං කරොන්තූ’’ති. භික්ඛූ ‘‘එවං සන්තෙ මයං නිවත්තිස්සාමා’’ති වාණිජං ආපුච්ඡිත්වා පුනදෙව සාවත්ථිං ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා නිසීදිංසු. සත්ථා ‘‘කිං, භික්ඛවෙ, මහාධනවාණිජෙන සද්ධිං න ගමිත්ථා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ, මහාධනවාණිජස්ස විලුම්පනත්ථාය ද්වීසුපි මග්ගෙසු චොරා පරියුට්ඨිංසු, තෙන සො තත්ථෙව ඨිතො, මයං පන තං ආපුච්ඡිත්වා ආගතා’’ති වුත්තෙ, ‘‘භික්ඛවෙ, මහාධනවාණිජො චොරානං අත්ථිතාය මග්ගං පරිවජ්ජති, ජීවිතුකාමො විය පුරිසො හලාහලං විසං පරිවජ්ජෙති, භික්ඛුනාපි ‘තයො භවා චොරෙහි පරියුට්ඨිතමග්ගසදිසා’ති ඤත්වා පාපං පරිවජ්ජෙතුං වට්ටතී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

123.

‘‘වාණිජොව භයං මග්ගං, අප්පසත්ථො මහද්ධනො;

විසං ජීවිතුකාමොව, පාපානි පරිවජ්ජයෙ’’ති.

තත්ථ භයන්ති භායිතබ්බං, චොරෙහි පරියුට්ඨිතත්තා සප්පටිභයන්ති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – යථා මහාධනවාණිජො අප්පසත්ථො සප්පටිභයං මග්ගං, යථා ච ජීවිතුකාමො හලාහලං විසං පරිවජ්ජෙති, එවං පණ්ඩිතො භික්ඛු අප්පමත්තකානිපි පාපානි පරිවජ්ජෙය්යාති.

දෙසනාවසානෙ තෙ භික්ඛූ සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණිංසු, සම්පත්තමහාජනස්සාපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

මහාධනවාණිජවත්ථු සත්තමං.

8. කුක්කුටමිත්තනෙසාදවත්ථු

පාණිම්හි චෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො කුක්කුටමිත්තං නාම නෙසාදං ආරබ්භ කථෙසි.

රාජගහෙ කිර එකා සෙට්ඨිධීතා වයප්පත්තා සත්තභූමිකපාසාදස්ස උපරි සිරිගබ්භෙ ආරක්ඛණත්ථාය එකං පරිචාරිකං දත්වා මාතාපිතූහි වාසියමානා එකදිවසං සායන්හසමයෙ වාතපානෙන අන්තරවීථිං ඔලොකෙන්තී පඤ්ච පාසසතානි පඤ්ච සූලසතානි ආදාය මිගෙ වධිත්වා ජීවමානං එකං කුක්කුටමිත්තං නාම නෙසාදං පඤ්ච මිගසතානි වධිත්වා තෙසං මංසෙන මහාසකටං පූරෙත්වා සකටධුරෙ නිසීදිත්වා මංසවික්කිණනත්ථාය නගරං පවිසන්තං දිස්වා තස්මිං පටිබද්ධචිත්තා පරිචාරිකාය හත්ථෙ පණ්ණාකාරං දත්වා ‘‘ගච්ඡ, එතස්ස පණ්ණාකාරං දත්වා ගමනකාලං ඤත්වා එහී’’ති පෙසෙසි. සා ගන්ත්වා තස්ස පණ්ණාකාරං දත්වා පුච්ඡි – ‘‘කදා ගමිස්සසී’’ති? සො ‘‘අජ්ජ මංසං වික්කිණිත්වා පාතොව අසුකද්වාරෙන නාම නික්ඛමිත්වා ගමිස්සාමී’’ති ආහ. සා තෙන කථිතකථං සුත්වා ආගන්ත්වා තස්සා ආරොචෙසි. සෙට්ඨිධීතා අත්තනා ගහෙතබ්බයුත්තකං වත්ථාභරණජාතං සංවිදහිත්වා පාතොව මලිනවත්ථං නිවාසෙත්වා කුටං ආදාය දාසීහි සද්ධිං උදකතිත්ථං ගච්ඡන්තී විය නික්ඛමිත්වා තං ඨානං ගන්ත්වා තස්සාගමනං ඔලොකෙන්තී අට්ඨාසි. සොපි පාතොව සකටං පාජෙන්තො නික්ඛමි. සා තස්ස පච්ඡතො පච්ඡතො පායාසි. සො තං දිස්වා ‘‘අහං තං ‘අසුකස්ස නාම ධීතා’ති න ජානාමි, මා මං අනුබන්ධි, අම්මා’’ති ආහ. න මං ත්වං පක්කොසසි, අහං අත්තනො ධම්මතාය ආගච්ඡාමි, ත්වං තුණ්හී හුත්වා අත්තනො සකටං පාජෙහීති. සො පුනප්පුනං තං නිවාරෙතියෙව. අථ නං සා ආහ – ‘‘සාමි, සිරී නාම අත්තනො සන්තිකං ආගච්ඡන්තී නිවාරෙතුං න වට්ටතී’’ති. සො තස්සා නිස්සංසයෙන ආගමනකාරණං ඤත්වා තං සකටං ආරොපෙත්වා අගමාසි. තස්සා මාතාපිතරො ඉතො චිතො ච පරියෙසාපෙත්වා අපස්සන්තා ‘‘මතා භවිස්සතී’’ති මතකභත්තං කරිංසු. සාපි තෙන සද්ධිං සංවාසමන්වාය පටිපාටියා සත්ත පුත්තෙ විජායිත්වා තෙ වයප්පත්තෙ ඝරබන්ධනෙන බන්ධි.

අථෙකදිවසං සත්ථා පච්චූසසමයෙ ලොකං වොලොකෙන්තො කුක්කුටමිත්තං සපුත්තං සසුණිසං අත්තනො ඤාණජාලස්ස අන්තො පවිට්ඨං දිස්වා, ‘‘කිං නු ඛො එත’’න්ති උපධාරෙන්තො තෙසං පන්නරසන්නම්පි සොතාපත්තිමග්ගස්ස උපනිස්සයං දිස්වා පාතොව පත්තචීවරං ආදාය තස්ස පාසට්ඨානං අගමාසි . තං දිවසං පාසෙ බද්ධො එකමිගොපි නාහොසි. සත්ථා තස්ස පාසමූලෙ පදවලඤ්ජං දස්සෙත්වා පුරතො එකස්ස ගුම්බස්ස හෙට්ඨා ඡායායං නිසීදි. කුක්කුටමිත්තො පාතොව ධනුං ආදාය පාසට්ඨානං ගන්ත්වා ආදිතො පට්ඨාය පාසෙ ඔලොකයමානො පාසෙ බද්ධං එකම්පි මිගං අදිස්වා සත්ථු පදවලඤ්ජං අද්දස. අථස්ස එතදහොසි – ‘‘කො මය්හං බද්ධමිගෙ මොචෙන්තො විචරතී’’ති. සො සත්ථරි ආඝාතං බන්ධිත්වා ගච්ඡන්තො ගුම්බමූලෙ නිසින්නං සත්ථාරං දිස්වා, ‘‘ඉමිනා මම මිගා මොචිතා භවිස්සන්ති, මාරෙස්සාමි න’’න්ති ධනුං ආකඩ්ඪි. සත්ථා ධනුං ආකඩ්ඪිතුං දත්වා විස්සජ්ජෙතුං නාදාසි. සො සරං විස්සජ්ජෙතුම්පි ඔරොපෙතුම්පි අසක්කොන්තො ඵාසුකාහි භිජ්ජන්තීහි විය මුඛතො ඛෙළෙන පග්ඝරන්තෙන කිලන්තරූපො අට්ඨාසි. අථස්ස පුත්තා ගෙහං ගන්ත්වා ‘‘පිතා නො චිරායති, කිං නු ඛො එත’’න්ති වත්වා ‘‘ගච්ඡථ, තාතා, පිතු සන්තික’’න්ති මාතරා පෙසිතා ධනූනි ආදාය ගන්ත්වා පිතරං තථාඨිතං දිස්වා ‘‘අයං නො පිතු පච්චාමිත්තො භවිස්සතී’’ති සත්තපි ජනා ධනූනි ආකඩ්ඪිත්වා බුද්ධානුභාවෙන යථා නෙසං පිතා ඨිතො, තථෙව අට්ඨංසු. අථ නෙසං මාතා ‘‘කිං නු ඛො මෙ පුත්තාපි චිරායන්තී’’ති වත්වා සත්තහි සුණිසාහි සද්ධිං ගන්ත්වා තෙ තථාඨිතෙ දිස්වා ‘‘කස්ස නු ඛො ඉමෙ ධනූනි ආකඩ්ඪිත්වා ඨිතා’’ති ඔලොකෙන්තී සත්ථාරං දිස්වා බාහා පග්ගය්හ – ‘‘මා මෙ පිතරං නාසෙථ, මා මෙ පිතරං නාසෙථා’’ති මහාසද්දමකාසි. කුක්කුටමිත්තො තං සද්දං සුත්වා චින්තෙසි – ‘‘නට්ඨො වතම්හි, සසුරො කිර මෙ එස, අහො මයා භාරියං කම්මං කත’’න්ති. පුත්තාවිස්ස ‘‘අය්යකො කිර නො එස, අහො භාරියං කම්මං කත’’න්ති චින්තයිංසු. කුක්කුටමිත්තො ‘‘අයං සසුරො මෙ’’ති මෙත්තචිත්තං උපට්ඨපෙසි, පුත්තාපිස්ස ‘‘අය්යකො නො’’ති මෙත්තචිත්තං උපට්ඨපෙසුං. අථ තෙ නෙසං මාතා සෙට්ඨිධීතා ‘‘ඛිප්පං ධනූනි ඡඩ්ඩෙත්වා පිතරං මෙ ඛමාපෙථා’’ති ආහ.

සත්ථා තෙසං මුදුචිත්තතං ඤත්වා ධනුං ඔතාරෙතුං අදාසි. තෙ සබ්බෙ සත්ථාරං වන්දිත්වා ‘‘ඛමථ නො, භන්තෙ’’ති ඛමාපෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අථ නෙසං සත්ථා අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි. දෙසනාවසානෙ කුක්කුටමිත්තො සද්ධිං පුත්තෙහි චෙව සුණිසාහි ච අත්තපඤ්චදසමො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. සත්ථා පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං විහාරං අගමාසි. අථ නං ආනන්දත්ථෙරො පුච්ඡි – ‘‘භන්තෙ, කහං ගමිත්ථා’’ති. කුක්කුටමිත්තස්ස සන්තිකං , ආනන්දාති. පාණාතිපාතකම්මස්ස වො, භන්තෙ, අකාරකො කතොති. ආමානන්ද, සො අත්තපඤ්චදසමො අචලසද්ධාය පතිට්ඨාය තීසු රතනෙසු නික්කඞ්ඛො හුත්වා පාණාතිපාතකම්මස්ස අකාරකො ජාතොති. භික්ඛූ ආහංසු – ‘‘නනු, භන්තෙ, භරියාපිස්ස අත්ථී’’ති. ආම, භික්ඛවෙ, සා කුලගෙහෙ කුමාරිකා හුත්වා සොතාපත්තිඵලං පත්තාති. භික්ඛූ කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘කුක්කුටමිත්තස්ස කිර භරියා කුමාරිකකාලෙ එව සොතාපත්තිඵලං පත්වා තස්ස ගෙහං ගන්ත්වා සත්ත පුත්තෙ ලභි, සා එත්තකං කාලං සාමිකෙන ‘ධනුං ආහර, සරෙ ආහර, සත්තිං ආහර, සූලං ආහර, ජාලං ආහරා’ති වුච්චමානා තානි අදාසි. සොපි තාය දින්නානි ආදාය ගන්ත්වා පාණාතිපාතං කරොති, කිං නු ඛො සොතාපන්නාපි පාණාතිපාතං කරොන්තී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ, ‘‘න, භික්ඛවෙ, සොතාපන්නා පාණාතිපාතං කරොන්ති, සා පන ‘සාමිකස්ස වචනං කරොමී’ති තථා අකාසි. ‘ඉදං ගහෙත්වා එස ගන්ත්වා පාණාතිපාතං කරොතූ’ති තස්සා චිත්තං නත්ථි. පාණිතලස්මිඤ්හි වණෙ අසති විසං ගණ්හන්තස්ස තං විසං අනුඩහිතුං න සක්කොති, එවමෙවං අකුසලචෙතනාය අභාවෙන පාපං අකරොන්තස්ස ධනුආදීනි නීහරිත්වා දදතොපි පාපං නාම න හොතී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

124.

‘‘පාණිම්හි චෙ වණො නාස්ස, හරෙය්ය පාණිනා විසං;

නාබ්බණං විසමන්වෙති, නත්ථි පාපං අකුබ්බතො’’ති.

තත්ථ නාස්සාති න භවෙය්ය. හරෙය්යාති හරිතුං සක්කුණෙය්ය. කිං කාරණා? යස්මා නාබ්බණං විසමන්වෙති අවණඤ්හි පාණිං විසං අන්වෙතුං න සක්කොති, එවමෙව ධනුආදීනි නීහරිත්වා දෙන්තස්සාපි අකුසලචෙතනාය අභාවෙන පාපං අකුබ්බතො පාපං නාම නත්ථි, අවණං පාණිං විසං විය නාස්ස චිත්තං පාපං අනුගච්ඡතීති.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

අපරෙන සමයෙන භික්ඛූ කථං සමුට්ඨාපෙසුං – ‘‘කො නු ඛො කුක්කුටමිත්තස්ස සපුත්තස්ස සසුණිසස්ස සොතාපත්තිමග්ගස්සූපනිස්සයො, කෙන කාරණෙන නෙසාදකුලෙ නිබ්බත්තො’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ , එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, අතීතෙ කස්සපදසබලස්ස ධාතුචෙතියං සංවිදහන්තා එවමාහංසු – ‘‘කිං නු ඛො ඉමස්ස චෙතියස්ස මත්තිකා භවිස්සති, කිං උදක’’න්ති. අථ නෙසං එතදහොසි – ‘‘හරිතාලමනොසිලා මත්තිකා භවිස්සති, තිලතෙලං උදක’’න්ති. තෙ හරිතාලමනොසිලා කොට්ටෙත්වා තිලතෙලෙන සංසන්දිත්වා ඉට්ඨකාය ඝටෙත්වා සුවණ්ණෙන ඛචිත්වා අන්තො චිනිංසු, බහිමුඛෙ පන එකග්ඝනසුවණ්ණඉට්ඨකාව අහෙසුං. එකෙකා සතසහස්සග්ඝනිකා අහොසි. තෙ යාව ධාතුනිධානා චෙතියෙ නිට්ඨිතෙ චින්තයිංසු – ‘‘ධාතුනිධානකාලෙ බහුනා ධනෙන අත්ථො, කං නු ඛො ජෙට්ඨකං කරොමා’’ති.

අථෙකො ගාමවාසිකො සෙට්ඨි ‘‘අහං ජෙට්ඨකො භවිස්සාමී’’ති ධාතුනිධානෙ එකං හිරඤ්ඤකොටිං පක්ඛිපි. තං දිස්වා රට්ඨවාසිනො ‘‘අයං නගරසෙට්ඨි ධනමෙව සංහරති, එවරූපෙ චෙතියෙ ජෙට්ඨකො භවිතුං න සක්කොති, ගාමවාසී පන කොටිධනං පක්ඛිපිත්වා ජෙට්ඨකො ජාතො’’ති උජ්ඣායිංසු. සො තෙසං කථං සුත්වා ‘‘අහං ද්වෙ කොටියො දත්වා ජෙට්ඨකො භවිස්සාමී’’ති ද්වෙ කොටියො අදාසි. ඉතරො ‘‘අහමෙව ජෙට්ඨකො භවිස්සාමී’’ති තිස්සො කොටියො අදාසි. එවං වඩ්ඪෙත්වා වඩ්ඪෙත්වා නගරවාසී අට්ඨ කොටියො අදාසි. ගාමවාසිනො පන ගෙහෙ නවකොටිධනමෙව අත්ථි, නගරවාසිනො චත්තාලීසකොටිධනං. තස්මා ගාමවාසී චින්තෙසි – ‘‘සචාහං නව කොටියො දස්සාමි, අයං ‘දස කොටියො දස්සාමී’ති වක්ඛති, අථ මෙ නිද්ධනභාවො පඤ්ඤායිස්සතී’’ති. සො එවමාහ – ‘‘අහං එත්තකඤ්ච ධනං දස්සාමි, සපුත්තදාරො ච චෙතියස්ස දාසො භවිස්සාමී’’ති සත්ත පුත්තෙ සත්ත සුණිසායො භරියඤ්ච ගහෙත්වා අත්තනා සද්ධිං චෙතියස්ස නිය්යාදෙසි. රට්ඨවාසිනො ‘‘ධනං නාම සක්කා උප්පාදෙතුං, අයං පන සපුත්තදාරො අත්තානං නිය්යාදෙසි, අයමෙව ජෙට්ඨකො හොතූ’’ති තං ජෙට්ඨකං කරිංසු. ඉති තෙ සොළසපි ජනා චෙතියස්ස දාසා අහෙසුං. රට්ඨවාසිනො පන තෙ භුජිස්සෙ අකංසු. එවං සන්තෙපි චෙතියමෙව පටිජග්ගිත්වා යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. තෙසු එකං බුද්ධන්තරං දෙවලොකෙ වසන්තෙසු ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ භරියා තතො චවිත්වා රාජගහෙ සෙට්ඨිනො ධීතා හුත්වා නිබ්බත්ති. සා කුමාරිකාව හුත්වා සොතාපත්තිඵලං පාපුණි. අදිට්ඨසච්චස්ස පන පටිසන්ධි නාම භාරියාති තස්සා සාමිකො සම්පරිවත්තමානො ගන්ත්වා නෙසාදකුලෙ නිබ්බත්ති. තස්ස සහ දස්සනෙනෙව සෙට්ඨිධීතරං පුබ්බසිනෙහො අජ්ඣොත්ථරි. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘පුබ්බෙව සන්නිවාසෙන, පච්චුප්පන්නහිතෙන වා;

එවං තං ජායතෙ පෙමං, උප්පලංව යථොදකෙ’’ති. (ජා. 1.2.174);

සා පුබ්බසිනෙහෙනෙව නෙසාදකුලං අගමාසි. පුත්තාපිස්සා දෙවලොකා චවිත්වා තස්සා එව කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගණ්හිංසු, සුණිසායොපිස්සා තත්ථ තත්ථ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා තෙසංයෙව ගෙහං අගමංසු. එවං තෙ සබ්බෙපි තදා චෙතියං පටිජග්ගිත්වා තස්ස කම්මස්සානුභාවෙන සොතාපත්තිඵලං පත්තාති.

කුක්කුටමිත්තනෙසාදවත්ථු අට්ඨමං.

9. කොකසුනඛලුද්දකවත්ථු

යො අප්පදුට්ඨස්සාති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කොකං නාම සුනඛලුද්දකං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර එකදිවසං පුබ්බණ්හසමයෙ ධනුං ආදාය සුනඛපරිවුතො අරඤ්ඤං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ එකං පිණ්ඩාය පවිසන්තං භික්ඛුං දිස්වා කුජ්ඣිත්වා ‘‘කාළකණ්ණි මෙ දිට්ඨො, අජ්ජ කිඤ්චි න ලභිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා පක්කාමි. ථෙරොපි ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා කතභත්තකිච්චො පුන විහාරං පායාසි. ඉතරොපි අරඤ්ඤෙ විචරිත්වා කිඤ්චි අලභිත්වා පච්චාගච්ඡන්තො පුන ථෙරං දිස්වා ‘‘අජ්ජාහං ඉමං කාළකණ්ණිං දිස්වා අරඤ්ඤං ගතො කිඤ්චි න ලභිං, ඉදානි මෙ පුනපි අභිමුඛො ජාතො, සුනඛෙහි නං ඛාදාපෙස්සාමී’’ති සඤ්ඤං දත්වා සුනඛෙ විස්සජ්ජෙසි. ථෙරොපි ‘‘මා එවං කරි උපාසකා’’ති යාචි. සො ‘‘අජ්ජාහං තව සම්මුඛීභූතත්තා කිඤ්චි නාලත්ථං, පුනපි මෙ සම්මුඛීභාවමාගතොසි, ඛාදාපෙස්සාමෙව ත’’න්ති වත්වා සුනඛෙ උය්යොජෙසි. ථෙරො වෙගෙන එකං රුක්ඛං අභිරුහිත්වා පුරිසප්පමාණෙ ඨානෙ නිසීදි. සුනඛා රුක්ඛං පරිවාරෙසුං. ලුද්දකො ගන්ත්වා ‘‘රුක්ඛං අභිරුහතොපි තෙ මොක්ඛො නත්ථී’’ති තං සරතුණ්ඩෙන පාදතලෙ විජ්ඣි. ථෙරො ‘‘මා එවං කරොහී’’ති තං යාචියෙව. ඉතරො තස්ස යාචනං අනාදියිත්වා පුනප්පුනං විජ්ඣියෙව. ථෙරො එකස්මිං පාදතලෙ විජ්ඣියමානෙ තං උක්ඛිපිත්වා දුතියං පාදං ඔලම්බිත්වා තස්මිං විජ්ඣියමානෙ තම්පි උක්ඛිපති, එවමස්ස සො යාචනං අනාදියිත්වාව ද්වෙපි පාදතලානි විජ්ඣියෙව. ථෙරස්ස සරීරං උක්කාහි ආදිත්තං විය අහොසි. සො වෙදනානුවත්තිකො හුත්වා සතිං පච්චුපට්ඨාපෙතුං නාසක්ඛි, පාරුතචීවරං භස්සන්තම්පි න සල්ලක්ඛෙසි. තං පතමානං කොකං සීසතො පට්ඨාය පරික්ඛිපන්තමෙව පති. සුනඛා ‘‘ථෙරො පතිතො’’ති සඤ්ඤාය චීවරන්තරං පවිසිත්වා අත්තනො සාමිකං ලුඤ්ජිත්වා ඛාදන්තා අට්ඨිමත්තාවසෙසං කරිංසු. සුනඛා චීවරන්තරතො නික්ඛමිත්වා බහි අට්ඨංසු.

අථ නෙසං ථෙරො එකං සුක්ඛදණ්ඩකං භඤ්ජිත්වා ඛිපි. සුනඛා ථෙරං දිස්වා ‘‘සාමිකොව අම්හෙහි ඛාදිතො’’ති ඤත්වා අරඤ්ඤං පවිසිංසු. ථෙරො කුක්කුච්චං උප්පාදෙසි ‘‘මම චීවරන්තරං පවිසිත්වා එස නට්ඨො, අරොගං නු ඛො මෙ සීල’’න්ති. සො රුක්ඛා ඔතරිත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ආදිතො පට්ඨාය සබ්බං තං පවත්තිං ආරොචෙත්වා – ‘‘භන්තෙ, මම චීවරං නිස්සාය සො උපාසකො නට්ඨො, කච්චි මෙ අරොගං සීලං, අත්ථි මෙ සමණභාවො’’ති පුච්ඡි. සත්ථා තස්ස වචනං සුත්වා ‘‘භික්ඛු අරොගං තෙ සීලං, අත්ථි තෙ සමණභාවො, සො අප්පදුට්ඨස්ස පදුස්සිත්වා විනාසං පත්තො, න කෙවලඤ්ච ඉදානෙව, අතීතෙපි අප්පදුට්ඨානං පදුස්සිත්වා විනාසං පත්තොයෙවා’’ති වත්වා තමත්ථං පකාසෙන්තො අතීතං ආහරි –

අතීතෙ කිරෙකො වෙජ්ජො වෙජ්ජකම්මත්ථාය ගාමං විචරිත්වා කිඤ්චි කම්මං අලභිත්වා ඡාතජ්ඣත්තො නික්ඛමිත්වා ගාමද්වාරෙ සම්බහුලෙ කුමාරකෙ කීළන්තෙ දිස්වා ‘‘ඉමෙ සප්පෙන ඩංසාපෙත්වා තිකිච්ඡිත්වා ආහාරං ලභිස්සාමී’’ති එකස්මිං රුක්ඛබිලෙ සීසං නිහරිත්වා නිපන්නං සප්පං දස්සෙත්වා, ‘‘අම්භො, කුමාරකා එසො සාළිකපොතකො, ගණ්හථ න’’න්ති ආහ. අථෙකො කුමාරකො සප්පං ගීවායං දළ්හං ගහෙත්වා නීහරිත්වා තස්ස සප්පභාවං ඤත්වා විරවන්තො අවිදූරෙ ඨිතස්ස වෙජ්ජස්ස මත්ථකෙ ඛිපි. සප්පො වෙජ්ජස්ස ඛන්ධට්ඨිකං පරික්ඛිපිත්වා දළ්හං ඩංසිත්වා තත්ථෙව ජීවිතක්ඛයං පාපෙසි, එවමෙස කොකො සුනඛලුද්දකො පුබ්බෙපි අප්පදුට්ඨස්ස පදුස්සිත්වා විනාසං පත්තොයෙවාති.

සත්ථා ඉමං අතීතං ආහරිත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

125.

‘‘යො අප්පදුට්ඨස්ස නරස්ස දුස්සති, සුද්ධස්ස පොසස්ස අනඞ්ගණස්ස;

තමෙව බාලං පච්චෙති පාපං, සුඛුමො රජො පටිවාතංව ඛිත්තො’’ති.

තත්ථ අප්පදුට්ඨස්සාති අත්තනො වා සබ්බසත්තානං වා අදුට්ඨස්ස. නරස්සාති සත්තස්ස. දුස්සතීති අපරජ්ඣති. සුද්ධස්සාති නිරපරාධස්සෙව. පොසස්සාති ඉදම්පි අපරෙනාකාරෙන සත්තාධිවචනමෙව. අනඞ්ගණස්සාති නික්කිලෙසස්ස. පච්චෙතීති පතිඑති. පටිවාතන්ති යථා එකෙන පුරිසෙන පටිවාතෙ ඨිතං පහරිතුකාමතාය ඛිත්තො සුඛුමො රජොති තමෙව පුරිසං පච්චෙති, තස්සෙව උපරි පතති, එවමෙව යො පුග්ගලො අපදුට්ඨස්ස පුරිසස්ස පාණිප්පහරාදීනි දදන්තො පදුස්සති, තමෙව බාලං දිට්ඨෙව ධම්මෙ, සම්පරායෙ වා නිරයාදීසු විපච්චමානං තං පාපං විපාකදුක්ඛවසෙන පච්චෙතීති අත්ථො.

දෙසනාවසානෙ සො භික්ඛු අරහත්තෙ පතිට්ඨහි, සම්පත්තපරිසායපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

කොකසුනඛලුද්දකවත්ථු නවමං.

10. මණිකාරකුලූපකතිස්සත්ථෙරවත්ථු

ගබ්භමෙකෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො මණිකාරකුලූපකං තිස්සත්ථෙරං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර ථෙරො එකස්ස මණිකාරස්ස කුලෙ ද්වාදස වස්සානි භුඤ්ජි. තස්මිං කුලෙ ජයම්පතිකා මාතාපිතුට්ඨානෙ ඨත්වා ථෙරං පටිජග්ගිංසු. අථෙකදිවසං සො මණිකාරො ථෙරස්ස පුරතො මංසං ඡින්දන්තො නිසින්නො හොති. තස්මිං ඛණෙ රාජා පසෙනදි කොසලො එකං මණිරතනං ‘‘ඉමං ධොවිත්වා විජ්ඣිත්වා පහිණතූ’’ති පෙසෙසි. මණිකාරො සලොහිතෙනෙව හත්ථෙන තං පටිග්ගහෙත්වා පෙළාය උපරි ඨපෙත්වා හත්ථධොවනත්ථං අන්තො පාවිසි. තස්මිං පන ගෙහෙ පොසාවනියකොඤ්චසකුණො අත්ථි. සො ලොහිතගන්ධෙන මංසසඤ්ඤාය තං මණිං ථෙරස්ස පස්සන්තස්සෙව ගිලි. මණිකාරො ආගන්ත්වා මණිං අපස්සන්තො ‘‘මණි කෙන ගහිතො’’ති භරියඤ්ච පුත්තකෙ ච පටිපාටියා පුච්ඡිත්වා තෙහි ‘‘න ගණ්හාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘ථෙරෙන ගහිතො භවිස්සතී’’ති. චින්තෙත්වා භරියාය සද්ධිං මන්තෙසි – ‘‘ථෙරෙන මණි ගහිතො භවිස්සතී’’ති. සා, සාමි, මා එවං අවච, එත්තකං කාලං මයා ථෙරස්ස න කිඤ්චි වජ්ජං දිට්ඨපුබ්බං, න සො මණිං ගණ්හාතීති. මණිකාරො ථෙරං පුච්ඡි – ‘‘භන්තෙ, ඉමස්මිං ඨානෙ මණිරතනං තුම්හෙහි ගහිත’’න්ති. න ගණ්හාමි, උපාසකාති. භන්තෙ, න ඉධ අඤ්ඤො අත්ථි, තුම්හෙහියෙව ගහිතො භවිස්සති, දෙථ මෙ මණිරතනන්ති. සො තස්මිං අසම්පටිච්ඡන්තෙ පුන භරියං ආහ – ‘‘ථෙරෙනෙව මණි ගහිතො, පීළෙත්වා නං පුච්ඡිස්සාමී’’ති. සා, සාමි, මා නො නාසයි, වරං අම්හෙහි දාසබ්යං උපගන්තුං, න ච ථෙරං එවරූපං වත්තුන්ති. සො ‘‘සබ්බෙව මයං දාසත්තං උපගච්ඡන්තා මණිමූලං න අග්ඝාමා’’ති රජ්ජුං ගහෙත්වා ථෙරස්ස සීසං වෙඨෙත්වා දණ්ඩෙන ඝට්ටෙසි. ථෙරස්ස සීසතො ච කණ්ණනාසාහි ච ලොහිතං පග්ඝරි, අක්ඛීනි නික්ඛමනාකාරප්පත්තානි අහෙසුං, සො වෙදනාපමත්තො භූමියං පති. කොඤ්චො ලොහිතගන්ධෙනා ගන්ත්වා ලොහිතං පිවි. අථ නං මණිකාරො ථෙරෙ උප්පන්නකොධවෙගෙන ‘‘ත්වං කිං කරොසී’’ති පාදෙන පහරිත්වා ඛිපි. සො එකප්පහාරෙනෙව මරිත්වා උත්තානො අහොසි.

ථෙරො තං දිස්වා, උපාසක, සීසෙ වෙඨනං තාව මෙ සිථිලං කත්වා ඉමං කොඤ්චං ඔලොකෙහි ‘‘මතො වා, නො වා’’ති. අථ නං සො ආහ – ‘‘එසො විය ත්වම්පි මරිස්සසී’’ති. උපාසක, ඉමිනා සො මණි ගිලිතො, සචෙ අයං න අමරිස්සා, න තෙ අහං මරන්තොපි මණිං ආචික්ඛිස්සන්ති. සො තස්ස උදරං ඵාලෙත්වා මණිං දිස්වා පවෙධෙන්තො සංවිග්ගමානසො ථෙරස්ස පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා ‘‘ඛමථ, මෙ, භන්තෙ, අජානන්තෙන මයා කත’’න්ති ආහ. උපාසක, නෙව තුය්හං දොසො අත්ථි, න මය්හං, වට්ටස්සෙවෙස දොසො, ඛමාමි තෙති. භන්තෙ, සචෙ මෙ ඛමථ, පකතිනියාමෙනෙව මෙ ගෙහෙ නිසීදිත්වා භික්ඛං ගණ්හථාති. ‘‘උපාසක, න දානාහං ඉතො පට්ඨාය පරෙසං ගෙහස්ස අන්තොඡදනං පවිසිස්සාමි, අන්තොගෙහපවෙසනස්සෙව හි අයං දොසො, ඉතො පට්ඨාය පාදෙසු ආවහන්තෙසු ගෙහද්වාරෙ ඨිතොව භික්ඛං ගණ්හිස්සාමී’’ති වත්වා ධුතඞ්ගං සමාදාය ඉමං ගාථමාහ –

‘‘පච්චති මුනිනො භත්තං, ථොකං ථොකං කුලෙ කුලෙ;

පිණ්ඩිකාය චරිස්සාමි, අත්ථි ජඞ්ඝබලං මමා’’ති. (ථෙරගා. 248) –

ඉදඤ්ච පන වත්වා ථෙරො තෙනෙව බ්යාධිනා න චිරස්සෙව පරිනිබ්බායි. කොඤ්චො මණිකාරස්ස භරියාය කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගණ්හි. මණිකාරො කාලං කත්වා නිරයෙ නිබ්බත්ති. මණිකාරස්ස භරියා ථෙරෙ මුදුචිත්තතාය කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති. භික්ඛූ සත්ථාරං තෙසං අභිසම්පරායං පුච්ඡිංසු. සත්ථා, ‘‘භික්ඛවෙ, ඉධෙකච්චෙ ගබ්භෙ නිබ්බත්තන්ති, එකච්චෙ පාපකාරිනො නිරයෙ නිබ්බත්තන්ති, එකච්චෙ කතකල්යාණා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තන්ති, අනාසවා පන පරිනිබ්බායන්තී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

126.

‘‘ගබ්භමෙකෙ උප්පජ්ජන්ති, නිරයං පාපකම්මිනො;

සග්ගං සුගතිනො යන්ති, පරිනිබ්බන්ති අනාසවා’’ති.

තත්ථ ගබ්භන්ති ඉධ මනුස්සගබ්භොව අධිප්පෙතො. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

මණිකාරකුලූපකතිස්සත්ථෙරවත්ථු දසමං.

11. තයොජනවත්ථු

නඅන්තලික්ඛෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො තයො ජනෙ ආරබ්භ කථෙසි.

සත්ථරි කිර ජෙතවනෙ විහරන්තෙ සම්බහුලා භික්ඛූ සත්ථු දස්සනත්ථාය ආගච්ඡන්තා එකං ගාමං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. ගාමවාසිනො තෙ සම්පත්තෙ ආදාය ආසනසාලාය නිසීදාපෙත්වා යාගුඛජ්ජකං දත්වා පිණ්ඩපාතවෙලං ආගමයමානා ධම්මං සුණන්තා නිසීදිංසු. තස්මිං ඛණෙ භත්තං පචිත්වා සූපබ්යඤ්ජනං ධූපයමානාය එකිස්සා ඉත්ථියා භාජනතො අග්ගිජාලා උට්ඨහිත්වා ඡදනං ගණ්හි. තතො එකං තිණකරළං උට්ඨහිත්වා ජලමානං ආකාසං පක්ඛන්දි. තස්මිං ඛණෙ එකො කාකො ආකාසෙන ගච්ඡන්තො තත්ථ ගීවං පවෙසෙත්වා තිණවල්ලිවෙඨිතො ඣායිත්වා ගාමමජ්ඣෙ පති . භික්ඛූ තං දිස්වා ‘‘අහො භාරියං කම්මං, පස්සථාවුසො, කාකෙන පත්තං විප්පකාරං, ඉමිනා කතකම්මං අඤ්ඤත්ර සත්ථාරා කො ජානිස්සති, සත්ථාරමස්ස කම්මං පුච්ඡිස්සාමා’’ති චින්තෙත්වා පක්කමිංසු.

අපරෙසම්පි භික්ඛූනං සත්ථු දස්සනත්ථාය නාවං අභිරුය්හ ගච්ඡන්තානං නාවා සමුද්දෙ නිච්චලා අට්ඨාසි. මනුස්සා ‘‘කාළකණ්ණිනා එත්ථ භවිතබ්බ’’න්ති සලාකං විචාරෙසුං. නාවිකස්ස ච භරියා පඨමවයෙ ඨිතා දස්සනීයා පාසාදිකා, සලාකා තස්සා පාපුණි. ‘‘සලාකං පුන විචාරෙථා’’ති වත්වා යාවතතියං විචාරෙසුං, තික්ඛත්තුම්පි තස්සා එව පාපුණි. මනුස්සා ‘‘කිං, සාමී’’ති නාවිකස්ස මුඛං ඔලොකෙසුං. නාවිකො ‘‘න සක්කා එකිස්සා අත්ථාය මහාජනං නාසෙතුං, උදකෙ නං ඛිපථා’’ති ආහ. සා ගහෙත්වා උදකෙ ඛිපියමානා මරණභයතජ්ජිතා විරවං අකාසි. තං සුත්වා නාවිකො කො අත්ථො ඉමිස්සා ආභරණෙහි නට්ඨෙහි, සබ්බාභරණානි ඔමුඤ්චිත්වා එකං පිලොතිකං නිවාසාපෙත්වා ඡඩ්ඩෙථ නං, අහං පනෙතං උදකපිට්ඨෙ ප්ලවමානං දට්ඨුං න සක්ඛිස්සාමී තස්මා යථා නං අහං න පස්සාමි, තථා එකං වාලුකකුටං ගීවාය බන්ධිත්වා සමුද්දෙ ඛිපථාති. තෙ තථා කරිංසු. තම්පි පතිතට්ඨානෙයෙව මච්ඡකච්ඡපා විලුම්පිංසු. භික්ඛූ තං පවත්තිං ඤත්වා ‘‘ඨපෙත්වා සත්ථාරං කො අඤ්ඤො එතිස්සා ඉත්ථියා කතකම්මං ජානිස්සති, සත්ථාරං තස්සා කම්මං පුච්ඡිස්සාමා’’ති ඉච්ඡිතට්ඨානං පත්වා නාවාතො ඔරුය්හ පක්කමිංසු.

අපරෙපි සත්ත භික්ඛූ සත්ථු දස්සනත්ථාය ගච්ඡන්තා සායං එකං විහාරං පවිසිත්වා වසනට්ඨානං පුච්ඡිංසු. එකස්මිඤ්ච ලෙණෙ සත්ත මඤ්චා හොන්ති. තෙසං තදෙව ලභිත්වා තත්ථ නිපන්නානං රත්තිභාගෙ කූටාගාරමත්තො පාසාණො පවට්ටමානො ආගන්ත්වා ලෙණද්වාරං පිදහි. නෙවාසිකා භික්ඛූ ‘‘මයං ඉමං ලෙණං ආගන්තුකභික්ඛූනං පාපයිම්හා, අයඤ්ච මහාපාසාණො ලෙණද්වාරං පිදහන්තො අට්ඨාසි, අපනෙස්සාම න’’න්ති සමන්තා සත්තහි ගාමෙහි මනුස්සෙ සන්නිපාතෙත්වා වායමන්තාපි ඨානා චාලෙතුං නාසක්ඛිංසු. අන්තො පවිට්ඨභික්ඛූපි වායමිංසුයෙව. එවං සන්තෙපි සත්තාහං පාසාණං චාලෙතුං නාසක්ඛිංසු. ආගන්තුකා සත්තාහං ඡාතජ්ඣත්තා මහාදුක්ඛං අනුභවිංසු. සත්තමෙ දිවසෙ පාසාණො සයමෙව පවට්ටිත්වා අපගතො. භික්ඛූ නික්ඛමිත්වා ‘‘අම්හාකං ඉමං පාපං අඤ්ඤත්ර සත්ථාරා කො ජානිස්සති, සත්ථාරං පුච්ඡිස්සාමා’’ති චින්තෙත්වා පක්කමිංසු. තෙ පුරිමෙහි සද්ධිං අන්තරාමග්ගෙ සමාගන්ත්වා සබ්බෙ එකතොව සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නා සත්ථාරා කතපටිසන්ථාරා අත්තනා අත්තනා දිට්ඨානුභූතානි කාරණානි පටිපාටියා පුච්ඡිංසු.

සත්ථාපි තෙසං පටිපාටියා එවං බ්යාකාසි – ‘‘භික්ඛවෙ, සො තාව කාකො අත්තනා කතකම්මමෙව අනුභොසි. අතීතකාලෙ හි බාරාණසියං එකො කස්සකො අත්තනො ගොණං දමෙන්තො දමෙතුං නාසක්ඛි. සො හිස්ස ගොණො ථොකං ගන්ත්වා නිපජ්ජි, පොථෙත්වා උට්ඨාපිතොපි ථොකං ගන්ත්වා පුනපි තථෙව නිපජ්ජි. සො වායමිත්වා තං දමෙතුං අසක්කොන්තො කොධාභිභූතො හුත්වා ‘ඉතො දානි පට්ඨාය සුඛං නිපජ්ජිස්සසී’ති පලාලපිණ්ඩං විය කරොන්තො පලාලෙන තස්ස ගීවං පලිවෙඨෙත්වා අග්ගිමදාසි, ගොණො තත්ථෙව ඣායිත්වා මතො. තදා, භික්ඛවෙ, තෙන කාකෙන තං පාපකම්මං කතං. සො තස්ස විපාකෙන දීඝරත්තං නිරයෙ පච්චිත්වා විපාකාවසෙසෙන සත්තක්ඛත්තුං කාකයොනියං නිබ්බත්තිත්වා එවමෙව ආකාසෙ ඣායිත්වාව මතො’’ති.

සාපි, භික්ඛවෙ, ඉත්ථී අත්තනා කතකම්මමෙව අනුභොසි. සා හි අතීතෙ බාරාණසියං එකස්ස ගහපතිකස්ස භරියා උදකහරණකොට්ටනපචනාදීනි සබ්බකිච්චානි සහත්ථෙනෙව අකාසි. තස්සා එකො සුනඛො තං ගෙහෙ සබ්බකිච්චානි කුරුමානං ඔලොකෙන්තොව නිසීදති. ඛෙත්තෙ භත්තං හරන්තියා දාරුපණ්ණාදීනං වා අත්ථාය අරඤ්ඤං ගච්ඡන්තියා තාය සද්ධිංයෙව ගච්ඡති. තං දිස්වා දහරමනුස්සා ‘‘අම්භො නික්ඛන්තො සුනඛලුද්දකො, අජ්ජ මයං මංසෙන භුඤ්ජිස්සාමා’’ති උප්පණ්ඩෙන්ති. සා තෙසං කථාය මඞ්කු හුත්වා සුනඛං ලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදීහි පහරිත්වා පලාපෙති, සුනඛො නිවත්තිත්වා පුන අනුබන්ධති. සො කිරස්සා තතියෙ අත්තභාවෙ භත්තා අහොසි, තස්මා සිනෙහං ඡින්දිතුං න සක්කොති. කිඤ්චාපි හි අනමතග්ගෙ සංසාරෙ ජායා වා පති වා අභූතපුබ්බා නාම නත්ථි, අවිදූරෙ පන අත්තභාවෙ ඤාතකෙසු අධිමත්තො සිනෙහො හොති, තස්මා සො සුනඛො තං විජහිතුං න සක්කොති. සා තස්ස කුජ්ඣිත්වා ඛෙත්තං සාමිකස්ස යාගුං හරමානා රජ්ජුං උච්ඡඞ්ගෙ ඨපෙත්වා අගමාසි, සුනඛො තායෙව සද්ධිං ගතො. සා සාමිකස්ස යාගුං දත්වා තුච්ඡකුටං ආදාය එකං උදකට්ඨානං ගන්ත්වා කුටං වාලුකාය පූරෙත්වා සමීපෙ ඔලොකෙත්වා ඨිතස්ස සුනඛස්ස සද්දමකාසි. සුනඛො ‘‘චිරස්සං වත මෙ අජ්ජ මධුරකථා ලද්ධා’’ති නඞ්ගුට්ඨං චාලෙන්තො තං උපසඞ්කමි. සා තං ගීවායං දළ්හං ගහෙත්වා එකාය රජ්ජුකොටියා කුටං බන්ධිත්වා එකං රජ්ජුකොටිං සුනඛස්ස ගීවායං බන්ධිත්වා කුටං උදකාභිමුඛං පවට්ටෙසි. සුනඛො කුටං අනුබන්ධන්තො උදකෙ පතිත්වා තත්ථෙව කාලමකාසි. සා තස්ස කම්මස්ස විපාකෙන දීඝරත්තං නිරයෙ පච්චිත්වා විපාකාවසෙසෙන අත්තභාවසතෙ වාලුකකුටං ගීවායං බන්ධිත්වා උදකෙ පක්ඛිත්තා කාලමකාසීති.

තුම්හෙහිපි, භික්ඛවෙ, අත්තනා කතකම්මමෙව අනුභූතං. අතීතස්මිඤ්හි බාරාණසිවාසිනො සත්ත ගොපාලකදාරකා එකස්මිං අටවිපදෙසෙ සත්තාහවාරෙන ගාවියො විචරන්තා එකදිවසං ගාවියො විචාරෙත්වා ආගච්ඡන්තා එකං මහාගොධං දිස්වා අනුබන්ධිංසු. ගොධා පලායිත්වා එකං වම්මිකං පාවිසි. තස්ස පන වම්මිකස්ස සත්ත ඡිද්දානි, දාරකා ‘‘මයං දානි ගහෙතුං න සක්ඛිස්සාම, ස්වෙ ආගන්ත්වා ගණ්හිස්සාමා’’ති එකෙකො එකෙකං සාඛභඞ්ගමුට්ඨිං ආදාය සත්තපි ජනා සත්ත ඡිද්දානි පිදහිත්වා පක්කමිංසු . තෙ පුනදිවසෙ තං ගොධං අමනසිකත්වා අඤ්ඤස්මිං පදෙසෙ ගාවියො විචාරෙත්වා සත්තමෙ දිවසෙ ගාවියො ආදාය ගච්ඡන්තා තං වම්මිකං දිස්වා සතිං පටිලභිත්වා ‘‘කා නු ඛො තස්සා ගොධාය පවත්තී’’ති අත්තනා අත්තනා පිදහිතානි ඡිද්දානි විවරිංසු. ගොධා ජීවිතෙ නිරාලයා හුත්වා අට්ඨිචම්මාවසෙසා පවෙධමානා නික්ඛමි. තෙ තං දිස්වා අනුකම්පං කත්වා ‘‘මා නං මාරෙථ, සත්තාහං ඡින්නභත්තා ජාතා’’ති තස්සා පිට්ඨිං පරිමජ්ජිත්වා ‘‘සුඛෙන ගච්ඡාහී’’ති විස්සජ්ජෙසුං. තෙ ගොධාය අමාරිතත්තා නිරයෙ තාව න පච්චිංසු. තෙ පන සත්ත ජනා එකතො හුත්වා චුද්දසසු අත්තභාවෙසු සත්ත සත්ත දිවසානි ඡින්නභත්තා අහෙසුං. තදා, භික්ඛවෙ, තුම්හෙහි සත්තහි ගොපාලකෙහි හුත්වා තං කම්මං කතන්ති. එවං සත්ථා තෙහි පුට්ඨපුට්ඨං පඤ්හං බ්යාකාසි.

අථෙකො භික්ඛු සත්ථාරං ආහ – ‘‘කිං පන, භන්තෙ, පාපකම්මං කත්වා ආකාසෙ උප්පතිතස්සපි සමුද්දං පක්ඛන්දස්සාපි පබ්බතන්තරං පවිට්ඨස්සාපි මොක්ඛො නත්ථී’’ති. සත්ථා ‘‘එවමෙතං, භික්ඛවෙ, ආකාසාදීසුපි එකපදෙසොපි නත්ථි, යත්ථ ඨිතො පාපකම්මතො මුච්චෙය්යා’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

127.

‘‘න අන්තලික්ඛෙ න සමුද්දමජ්ඣෙ, න පබ්බතානං විවරං පවිස්ස;

න විජ්ජතී සො ජගතිප්පදෙසො, යත්ථට්ඨිතො මුච්චෙය්ය පාපකම්මා’’ති.

තස්සත්ථො – සචෙ හි කොචි ‘‘ඉමිනා උපායෙන පාපකම්මතො මුච්චිස්සාමී’’ති අන්තලික්ඛෙ වා නිසීදෙය්ය, චතුරාසීතියොජනසහස්සගම්භීරං මහාසමුද්දං වා පවිසෙය්ය, පබ්බතන්තරෙ වා නිසීදෙය්ය, නෙව පාපකම්මතො මුච්චෙය්ය. පුරත්ථිමාදීසු ජගතිපදෙසෙසු පථවීභාගෙසු න සො වාලග්ගමත්තොපි ඔකාසො අත්ථි, යත්ථ ඨිතො පාපකම්මතො මුච්චිතුං සක්කුණෙය්යාති.

දෙසනාවසානෙ තෙ භික්ඛූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසු, සම්පත්තමහාජනස්සාපි සාත්ථිකා ධම්මදෙසනා අහොසීති.

තයොජනවත්ථු එකාදසමං.

12. සුප්පබුද්ධසක්යවත්ථු

නඅන්තලික්ඛෙති ඉමං ධම්මදෙසනං සත්ථා නිග්රොධාරාමෙ විහරන්තො සුප්පබුද්ධං සක්කං ආරබ්භ කථෙසි.

සො කිර ‘‘අයං මම ධීතරං ඡඩ්ඩෙත්වා නික්ඛන්තො ච, මම පුත්තං පබ්බාජෙත්වා තස්ස වෙරිට්ඨානෙ ඨිතො චා’’ති ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි සත්ථරි ආඝාතං බන්ධිත්වා එකදිවසං ‘‘න දානිස්ස නිමන්තනට්ඨානං ගන්ත්වා භුඤ්ජිතුං දස්සාමී’’ති ගමනමග්ගං පිදහිත්වා අන්තරවීථියං සුරං පිවන්තො නිසීදි. අථස්ස සත්ථරි භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතෙ තං ඨානං ආගතෙ ‘‘සත්ථා ආගතො’’ති ආරොචෙසුං . සො ආහ – ‘‘පුරතො ගච්ඡාති තස්ස වදෙථ, නායං මයා මහල්ලකතරො, නාස්ස මග්ගං දස්සාමී’’ති පුනප්පුනං වුච්චමානොපි තථෙව වත්වා නිසීදි. සත්ථා මාතුලස්ස සන්තිකා මග්ගං අලභිත්වා තතො නිවත්ති. සොපි එකං චරපුරිසං පෙසෙසි ‘‘ගච්ඡ, තස්ස කථං සුත්වා එහී’’ති. සත්ථාපි නිවත්තන්තො සිතං කත්වා ආනන්දත්ථෙරෙන ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, සිතස්ස පාතුකම්මස්ස පච්චයො’’ති පුට්ඨො ආහ – ‘‘පස්සසි, ආනන්ද, සුප්පබුද්ධ’’න්ති. පස්සාමි, භන්තෙති. භාරියං තෙන කම්මං කතං මාදිසස්ස බුද්ධස්ස මග්ගං අදෙන්තෙන, ඉතො සත්තමෙ දිවසෙ හෙට්ඨාපාසාදෙ සොපානපාදමූලෙ පථවිං පවිසිස්සතීති. චරපුරිසො තං කථං සුත්වා සුප්පබුද්ධස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘කිං මම භාගිනෙය්යෙන නිවත්තන්තෙන වුත්ත’’න්ති පුට්ඨො යථාසුතං ආරොචෙසි. සො තස්ස වචනං සුත්වා ‘‘න දානි මම භාගිනෙය්යස්ස කථාය දොසො අත්ථි, අද්ධා යං සො වදති, තං තථෙව හොති. එවං සන්තෙපි නං ඉදානි මුසාවාදෙන නිග්ගණ්හිස්සාමි. සො හි මං ‘සත්තමෙ දිවසෙ පථවිං පවිසිස්සතී’ති අනියමෙන අවත්වා ‘හෙට්ඨාපාසාදෙ සොපානපාදමූලෙ පථවිං පවිසිස්සතී’’’ති ආහ. ‘‘ඉතො දානි පට්ඨායාහං තං ඨානං න ගමිස්සාමි, අථ නං තස්මිං ඨානෙ පථවිං අපවිසිත්වා මුසාවාදෙන නිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති අත්තනො උපභොගජාතං සබ්බං සත්තභූමිකපාසාදස්ස උපරි ආරොපෙත්වා සොපානං හරාපෙත්වා ද්වාරං පිදහාපෙත්වා එකෙකස්මිං ද්වාරෙ ද්වෙ ද්වෙ මල්ලෙ ඨපෙත්වා ‘‘සචාහං පමාදෙන හෙට්ඨා ඔරොහිතුකාමො හොමි, නිවාරෙය්යාථ ම’’න්ති වත්වා සත්තමෙ පාසාදතලෙ සිරිගබ්භෙ නිසීදි. සත්ථා තං පවත්තිං සුත්වා, ‘‘භික්ඛවෙ, සුප්පබුද්ධො න කෙවලං පාසාදතලෙ වෙහාසං උප්පතිත්වා ආකාසෙ වා නිසීදතු, නාවාය වා සමුද්දං පක්ඛන්දතු, පබ්බතන්තරං වා පවිසතු, බුද්ධානං කථාය ද්විධාභාවො නාම නත්ථි, මයා වුත්තට්ඨානෙයෙව සො පථවිං පවිසිස්සතී’’ති වත්වා අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ –

128.

‘‘න අන්තලික්ඛෙ න සමුද්දමජ්ඣෙ, න පබ්බතානං විවරං පවිස්ස;

න විජ්ජතී සො ජගතිප්පදෙසො, යත්ථට්ඨිතං නප්පසහෙය්ය මච්චූ’’ති.

තත්ථ යත්ථ ඨිතං නප්පසහෙය්ය, මච්චූති යස්මිං පදෙසෙ ඨිතං මරණං නප්පසහෙය්ය නාභිභවෙය්ය, කෙසග්ගමත්තොපි පථවිප්පදෙසො නත්ථි. සෙසං පුරිමසදිසමෙවාති.

දෙසනාවසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

සත්තමෙ දිවසෙ සත්ථු භික්ඛාචාරමග්ගස්ස නිරුද්ධවෙලාය හෙට්ඨාපාසාදෙ සුප්පබුද්ධස්ස මඞ්ගලස්සො උද්දාමො හුත්වා තං තං භිත්තිං පහරි. සො උපරි නිසින්නොවස්ස සද්දං සුත්වා ‘‘කිමෙත’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘මඞ්ගලස්සො උද්දාමො’’ති. සො පනස්සො සුප්පබුද්ධං දිස්වාව සන්නිසීදති. අථ නං සො ගණ්හිතුකාමො හුත්වා නිසින්නට්ඨානා උට්ඨාය ද්වාරාභිමුඛො අහොසි, ද්වාරානි සයමෙව විවටානි, සොපානං සකට්ඨානෙයෙව ඨිතං. ද්වාරෙ ඨිතා මල්ලා තං ගීවායං ගහෙත්වා හෙට්ඨාභිමුඛං ඛිපිංසු. එතෙනුපායෙන සත්තසුපි තලෙසු ද්වාරානි සයමෙව විවටානි, සොපානානි යථාඨානෙ ඨිතානි. තත්ථ තත්ථ මල්ලා තං ගීවායමෙව ගහෙත්වා හෙට්ඨාභිමුඛං ඛිපිංසු. අථ නං හෙට්ඨාපාසාදෙ සොපානපාදමූලං සම්පත්තමෙව මහාපථවී විවරමානා භිජ්ජිත්වා සම්පටිච්ඡි, සො ගන්ත්වා අවීචිම්හි නිබ්බත්තීති.

සුප්පබුද්ධසක්යවත්ථු ද්වාදසමං.

පාපවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමො වග්ගො.