📜

2. දුකනිපාතො

1. පඨමවග්ගො

1. දුක්ඛවිහාරසුත්තං

28. (ද්වෙ ධම්මෙ අනුක්කටි) [( ) ස්යාමපොත්ථකෙ නත්ථි] වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරති සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං; කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා. කතමෙහි ද්වීහි? ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරතාය [අගුත්තද්වාරො (අට්ඨ.)] ච, භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුතාය [අමත්තඤ්ඤූ (අට්ඨ.)] ච. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරති සවිධාතං සඋපායාසං සපරිළාහං; කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘චක්ඛු සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හා කායො තථා මනො;

එතානි යස්ස ද්වාරානි, අගුත්තානිධ [අගුත්තානි ච (ස්යා.)] භික්ඛුනො.

‘‘භොජනම්හි අමත්තඤ්ඤූ, ඉන්ද්රියෙසු අසංවුතො;

කායදුක්ඛං චෙතොදුක්ඛං, දුක්ඛං සො අධිගච්ඡති.

‘‘ඩය්හමානෙන කායෙන, ඩය්හමානෙන චෙතසා;

දිවා වා යදි වා රත්තිං, දුක්ඛං විහරති තාදිසො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

2. සුඛවිහාරසුත්තං

29. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං විහරති අවිඝාතං අනුපායාසං අපරිළාහං; කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගති පාටිකඞ්ඛා . කතමෙහි ද්වීහි? ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතාය ච, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතාය ච. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං විහරති අවිඝාතං අනුපායාසං අපරිළාහං; කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගති පාටිකඞ්ඛා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘චක්ඛු සොතඤ්ච ඝානඤ්ච, ජිව්හා කායො තථා [අථො (සී. ස්යා. ක.)] මනො;

එතානි යස්ස ද්වාරානි, සුගුත්තානිධ භික්ඛුනො.

‘‘භොජනම්හි ච මත්තඤ්ඤූ, ඉන්ද්රියෙසු ච සංවුතො;

කායසුඛං චෙතොසුඛං, සුඛං සො අධිගච්ඡති.

‘‘අඩය්හමානෙන කායෙන, අඩය්හමානෙන චෙතසා;

දිවා වා යදි වා රත්තිං, සුඛං විහරති තාදිසො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

3. තපනීයසුත්තං

30. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා තපනීයා. කතමෙ ද්වෙ? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො අකතකල්යාණො හොති, අකතකුසලො, අකතභීරුත්තාණො, කතපාපො, කතලුද්දො, කතකිබ්බිසො. සො ‘අකතං මෙ කල්යාණ’න්තිපි තප්පති, ‘කතං මෙ පාප’න්තිපි තප්පති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වෙ ධම්මා තපනීයා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායදුච්චරිතං කත්වා, වචීදුච්චරිතානි ච;

මනොදුච්චරිතං කත්වා, යඤ්චඤ්ඤං දොසසඤ්හිතං.

‘‘අකත්වා කුසලං කම්මං, කත්වානාකුසලං බහුං;

කායස්ස භෙදා දුප්පඤ්ඤො, නිරයං සොපපජ්ජතී’’ති [නිරයං සො උපපජ්ජතීති (සී. ස්යා. කං. පී.)].

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

4. අතපනීයසුත්තං

31. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා අතපනීයා. කතමෙ ද්වෙ? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො කතකල්යාණො හොති, කතකුසලො, කතභීරුත්තාණො, අකතපාපො, අකතලුද්දො, අකතකිබ්බිසො. සො ‘කතං මෙ කල්යාණ’න්තිපි න තප්පති, ‘අකතං මෙ පාප’න්තිපි න තප්පති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වෙ ධම්මා අතපනීයා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායදුච්චරිතං හිත්වා, වචීදුච්චරිතානි ච;

මනොදුච්චරිතං හිත්වා, යඤ්චඤ්ඤං දොසසඤ්හිතං.

‘‘අකත්වාකුසලං කම්මං, කත්වාන කුසලං බහුං;

කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

5. පඨමසීලසුත්තං

32. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො යථාභතං නික්ඛිත්තො එවං නිරයෙ. කතමෙහි ද්වීහි? පාපකෙන ච සීලෙන, පාපිකාය ච දිට්ඨියා. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො යථාභතං නික්ඛිත්තො එවං නිරයෙ’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘පාපකෙන ච සීලෙන, පාපිකාය ච දිට්ඨියා;

එතෙහි ද්වීහි ධම්මෙහි, යො සමන්නාගතො නරො;

කායස්ස භෙදා දුප්පඤ්ඤො, නිරයං සොපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

6. දුතියසීලසුත්තං

33. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො යථාභතං නික්ඛිත්තො එවං සග්ගෙ. කතමෙහි ද්වීහි ? භද්දකෙන ච සීලෙන, භද්දිකාය ච දිට්ඨියා. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො පුග්ගලො යථාභතං නික්ඛිත්තො එවං සග්ගෙ’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘භද්දකෙන ච සීලෙන, භද්දිකාය ච දිට්ඨියා;

එතෙහි ද්වීහි ධම්මෙහි, යො සමන්නාගතො නරො;

කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

7. ආතාපීසුත්තං

34. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘අනාතාපී, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනොත්තාපී [අනොත්තප්පී (බහූසු) අට්ඨකථා පස්සිතබ්බා] අභබ්බො සම්බොධාය, අභබ්බො නිබ්බානාය, අභබ්බො අනුත්තරස්ස යොගක්ඛෙමස්ස අධිගමාය. ආතාපී ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඔත්තාපී [ඔත්තප්පී (බහූසු)] භබ්බො සම්බොධාය, භබ්බො නිබ්බානාය, භබ්බො අනුත්තරස්ස යොගක්ඛෙමස්ස අධිගමායා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච . තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අනාතාපී අනොත්තාපී, කුසීතො හීනවීරියො;

යො ථීනමිද්ධබහුලො, අහිරීකො අනාදරො;

අභබ්බො තාදිසො භික්ඛු, ඵුට්ඨුං සම්බොධිමුත්තමං.

‘‘යො ච සතිමා නිපකො ඣායී, ආතාපී ඔත්තාපී ච අප්පමත්තො;

සංයොජනං ජාතිජරාය ඡෙත්වා, ඉධෙව සම්බොධිමනුත්තරං ඵුසෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

8. පඨමනකුහනසුත්තං

35. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘නයිදං, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං වුස්සති ජනකුහනත්ථං, න ජනලපනත්ථං, න ලාභසක්කාරසිලොකානිසංසත්ථං, න ‘ඉති මං ජනො ජානාතූ’ති. අථ ඛො ඉදං, භික්ඛවෙ , බ්රහ්මචරියං වුස්සති සංවරත්ථඤ්චෙව පහානත්ථඤ්චා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සංවරත්ථං පහානත්ථං, බ්රහ්මචරියං අනීතිහං;

අදෙසයි සො භගවා, නිබ්බානොගධගාමිනං.

‘‘එස මග්ගො මහත්තෙහි [මහන්තෙහි (සී. ක.), මහත්ථෙහි (ස්යා.)], අනුයාතො මහෙසිභි [මහෙසිනො (සී. ක.)];

යෙ යෙ තං පටිපජ්ජන්ති, යථා බුද්ධෙන දෙසිතං;

දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති, සත්ථුසාසනකාරිනො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

9. දුතියනකුහනසුත්තං

36. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘නයිදං, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං වුස්සති ජනකුහනත්ථං, න ජනලපනත්ථං, න ලාභසක්කාරසිලොකානිසංසත්ථං, න ‘ඉති මං ජනො ජානාතූ’ති. අථ ඛො ඉදං, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මචරියං වුස්සති අභිඤ්ඤත්ථඤ්චෙව පරිඤ්ඤත්ථඤ්චා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අභිඤ්ඤත්ථං පරිඤ්ඤත්ථං, බ්රහ්මචරියං අනීතිහං;

අදෙසයි සො භගවා, නිබ්බානොගධගාමිනං.

‘‘එස මග්ගො මහත්තෙහි, අනුයාතො මහෙසිභි;

යෙ යෙ තං පටිපජ්ජන්ති, යථා බුද්ධෙන දෙසිතං;

දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති, සත්ථුසාසනකාරිනො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

10. සොමනස්සසුත්තං

37. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛසොමනස්සබහුලො විහරති, යොනි චස්ස [යොනිසො (සී. ස්යා. පී.), යොනිස්ස (ක.)] ආරද්ධා හොති ආසවානං ඛයාය. කතමෙහි ද්වීහි? සංවෙජනීයෙසු ඨානෙසු සංවෙජනෙන, සංවිග්ගස්ස ච යොනිසො පධානෙන. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛසොමනස්සබහුලො විහරති, යොනි චස්ස ආරද්ධා හොති ආසවානං ඛයායා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සංවෙජනීයට්ඨානෙසු [සංවෙජනීයෙසු ඨානෙසු (ස්යා. පී.)], සංවිජ්ජෙථෙව පණ්ඩිතො;

ආතාපී නිපකො භික්ඛු, පඤ්ඤාය සමවෙක්ඛිය.

‘‘එවං විහාරී ආතාපී, සන්තවුත්ති අනුද්ධතො;

චෙතොසමථමනුයුත්තො, ඛයං දුක්ඛස්ස පාපුණෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

පඨමො වග්ගො නිට්ඨිතො.

තස්සුද්දානං –

ද්වෙ ච භික්ඛූ තපනීයා, තපනීයා පරත්ථෙහි;

ආතාපී [ද්වෙ පාදා (ක.), ද්වෙ ආතාපී (සී.)] නකුහනා ද්වෙ [න කුහනා ච (සබ්බත්ථ)], සොමනස්සෙන තෙ දසාති.

2. දුතියවග්ගො

1. විතක්කසුත්තං

38. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තථාගතං, භික්ඛවෙ, අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ද්වෙ විතක්කා බහුලං සමුදාචරන්ති – ඛෙමො ච විතක්කො, පවිවෙකො ච [විවෙකො ච (ස්යා.)]. අබ්යාපජ්ඣාරාමො [අබ්යාපජ්ජාරාමො (ක.), අබ්යාබජ්ඣාරාමො (?)], භික්ඛවෙ, තථාගතො අබ්යාපජ්ඣරතො. තමෙනං, භික්ඛවෙ, තථාගතං අබ්යාපජ්ඣාරාමං අබ්යාපජ්ඣරතං එසෙව විතක්කො බහුලං සමුදාචරති – ‘ඉමායාහං ඉරියාය න කිඤ්චි බ්යාබාධෙමි තසං වා ථාවරං වා’ති.

‘‘පවිවෙකාරාමො , භික්ඛවෙ, තථාගතො පවිවෙකරතො. තමෙනං, භික්ඛවෙ, තථාගතං පවිවෙකාරාමං පවිවෙකරතං එසෙව විතක්කො බහුලං සමුදාචරති – ‘යං අකුසලං තං පහීන’න්ති.

‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, තුම්හෙපි අබ්යාපජ්ඣාරාමා විහරථ අබ්යාපජ්ඣරතා. තෙසං වො, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං අබ්යාපජ්ඣාරාමානං විහරතං අබ්යාපජ්ඣරතානං එසෙව විතක්කො බහුලං සමුදාචරිස්සති – ‘ඉමාය මයං ඉරියාය න කිඤ්චි බ්යාබාධෙම තසං වා ථාවරං වා’ති.

‘‘පවිවෙකාරාමා, භික්ඛවෙ, විහරථ පවිවෙකරතා. තෙසං වො, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං පවිවෙකාරාමානං විහරතං පවිවෙකරතානං එසෙව විතක්කො බහුලං සමුදාචරිස්සති – ‘කිං අකුසලං, කිං අප්පහීනං, කිං පජහාමා’’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘තථාගතං බුද්ධමසය්හසාහිනං, දුවෙ විතක්කා සමුදාචරන්ති නං;

ඛෙමො විතක්කො පඨමො උදීරිතො, තතො විවෙකො දුතියො පකාසිතො.

‘‘තමොනුදං පාරගතං මහෙසිං, තං පත්තිපත්තං වසිමං අනාසවං;

විසන්තරං [වෙසන්තරං (සී. ක.), විස්සන්තරං (පී.)] තණ්හක්ඛයෙ විමුත්තං, තං වෙ මුනිං අන්තිමදෙහධාරිං;

මාරඤ්ජහං [මාරජහං (ස්යා.), මානජහං (සී. ක.), මානං ජහං (පී.)] බ්රූමි ජරාය පාරගුං.

‘‘සෙලෙ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතො, යථාපි පස්සෙ ජනතං සමන්තතො;

තථූපමං ධම්මමයං සුමෙධො, පාසාදමාරුය්හ සමන්තචක්ඛු;

සොකාවතිණ්ණං ජනතමපෙතසොකො, අවෙක්ඛති ජාතිජරාභිභූත’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

2. දෙසනාසුත්තං

39. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තථාගතස්ස, භික්ඛවෙ, අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ද්වෙ ධම්මදෙසනා පරියායෙන භවන්ති. කතමා ද්වෙ? ‘පාපං පාපකතො පස්සථා’ති – අයං පඨමා ධම්මදෙසනා; ‘පාපං පාපකතො දිස්වා තත්ථ නිබ්බින්දථ විරජ්ජථ විමුච්චථා’ති – අයං දුතියා ධම්මදෙසනා. තථාගතස්ස, භික්ඛවෙ, අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමා ද්වෙ ධම්මදෙසනා පරියායෙන භවන්තී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘තථාගතස්ස බුද්ධස්ස, සබ්බභූතානුකම්පිනො;

පරියායවචනං පස්ස, ද්වෙ ච ධම්මා පකාසිතා.

‘‘පාපකං පස්සථ චෙතං [චෙකං (සී. පී.), ඡෙකා (ස්යා.)], තත්ථ චාපි විරජ්ජථ;

තතො විරත්තචිත්තාසෙ, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සථා’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

3. විජ්ජාසුත්තං

40. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘අවිජ්ජා , භික්ඛවෙ, පුබ්බඞ්ගමා අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා අන්වදෙව අහිරිකං අනොත්තප්පං; විජ්ජා ච ඛො, භික්ඛවෙ, පුබ්බඞ්ගමා කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා අන්වදෙව හිරොත්තප්ප’’න්ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යා කාචිමා දුග්ගතියො, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච;

අවිජ්ජාමූලිකා සබ්බා, ඉච්ඡාලොභසමුස්සයා.

‘‘යතො ච හොති පාපිච්ඡො, අහිරීකො අනාදරො;

තතො පාපං පසවති, අපායං තෙන ගච්ඡති.

‘‘තස්මා ඡන්දඤ්ච ලොභඤ්ච, අවිජ්ජඤ්ච විරාජයං;

විජ්ජං උප්පාදයං භික්ඛු, සබ්බා දුග්ගතියො ජහෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

4. පඤ්ඤාපරිහීනසුත්තං

41. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා සුපරිහීනා යෙ අරියාය පඤ්ඤාය පරිහීනා. තෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං විහරන්ති සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං; කායස්ස භෙදා පරං මරණා දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා. තෙ [තෙ ච ඛො (?)], භික්ඛවෙ, සත්තා අපරිහීනා යෙ අරියාය පඤ්ඤාය අපරිහීනා. තෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං විහරන්ති අවිඝාතං අනුපායාසං අපරිළාහං; කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගති පාටිකඞ්ඛා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘පඤ්ඤාය පරිහානෙන, පස්ස ලොකං සදෙවකං;

නිවිට්ඨං නාමරූපස්මිං, ඉදං සච්චන්ති මඤ්ඤති.

‘‘පඤ්ඤා හි සෙට්ඨා ලොකස්මිං, යායං නිබ්බෙධගාමිනී;

යාය සම්මා පජානාති, ජාතිභවපරික්ඛයං.

‘‘තෙසං දෙවා මනුස්සා ච, සම්බුද්ධානං සතීමතං;

පිහයන්ති හාසපඤ්ඤානං [හාසුපඤ්ඤානං (සී. අට්ඨ.)], සරීරන්තිමධාරින’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

5. සුක්කධම්මසුත්තං

42. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, සුක්කා ධම්මා ලොකං පාලෙන්ති. කතමෙ ද්වෙ? හිරී [හිරි (සී. ස්යා. කං. පී.)] ච, ඔත්තප්පඤ්ච. ඉමෙ චෙ, භික්ඛවෙ, ද්වෙ සුක්කා ධම්මා ලොකං න පාලෙය්යුං, නයිධ පඤ්ඤායෙථ මාතාති වා මාතුච්ඡාති වා මාතුලානීති වා ආචරියභරියාති වා ගරූනං දාරාති වා. සම්භෙදං ලොකො අගමිස්ස යථා අජෙළකා කුක්කුටසූකරා සොණසිඞ්ගාලා [සොණසිගාලා (සී. ස්යා. කං. පී.)]. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමෙ ද්වෙ සුක්කා ධම්මා ලොකං පාලෙන්ති තස්මා පඤ්ඤායති මාතාති වා මාතුච්ඡාති වා මාතුලානීති වා ආචරියභරියාති වා ගරූනං දාරාති වා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යෙසං චෙ හිරිඔත්තප්පං, සබ්බදා ච න විජ්ජති;

වොක්කන්තා සුක්කමූලා තෙ, ජාතිමරණගාමිනො.

‘‘යෙසඤ්ච හිරිඔත්තප්පං, සදා සම්මා උපට්ඨිතා;

විරූළ්හබ්රහ්මචරියා තෙ, සන්තො ඛීණපුනබ්භවා’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

6. අජාතසුත්තං

43. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ , අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්ඛතං. නො චෙතං, භික්ඛවෙ, අභවිස්ස අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්ඛතං, නයිධ ජාතස්ස භූතස්ස කතස්ස සඞ්ඛතස්ස නිස්සරණං පඤ්ඤායෙථ. යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අත්ථි අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්ඛතං, තස්මා ජාතස්ස භූතස්ස කතස්ස සඞ්ඛතස්ස නිස්සරණං පඤ්ඤායතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘ජාතං භූතං සමුප්පන්නං, කතං සඞ්ඛතමද්ධුවං;

ජරාමරණසඞ්ඝාටං, රොගනීළං [රොගනිඩ්ඪං (සී.)] පභඞ්ගුරං [පභඞ්ගුනං (ක. සී. ක.), පභඞ්ගුණං (ස්යා.)].

‘‘ආහාරනෙත්තිප්පභවං, නාලං තදභිනන්දිතුං;

තස්ස නිස්සරණං සන්තං, අතක්කාවචරං ධුවං.

‘‘අජාතං අසමුප්පන්නං, අසොකං විරජං පදං;

නිරොධො දුක්ඛධම්මානං, සඞ්ඛාරූපසමො සුඛො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

7. නිබ්බානධාතුසුත්තං

44. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වෙමා, භික්ඛවෙ, නිබ්බානධාතුයො. කතමෙ ද්වෙ? සඋපාදිසෙසා ච නිබ්බානධාතු, අනුපාදිසෙසා ච නිබ්බානධාතු.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සඋපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං හොති ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො. තස්ස තිට්ඨන්තෙව පඤ්චින්ද්රියානි යෙසං අවිඝාතත්තා [අවිගතත්තා (සී. අට්ඨ.)] මනාපාමනාපං පච්චනුභොති, සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙති . තස්ස යො රාගක්ඛයො, දොසක්ඛයො, මොහක්ඛයො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සඋපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, අනුපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං හොති ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො. තස්ස ඉධෙව, භික්ඛවෙ, සබ්බවෙදයිතානි අනභිනන්දිතානි සීති භවිස්සන්ති [සීතීභවිස්සන්ති (?)]. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අනුපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු. ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වෙ නිබ්බානධාතුයො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘දුවෙ ඉමා චක්ඛුමතා පකාසිතා, නිබ්බානධාතූ අනිස්සිතෙන තාදිනා;

එකා හි ධාතු ඉධ දිට්ඨධම්මිකා, සඋපාදිසෙසා භවනෙත්තිසඞ්ඛයා;

අනුපාදිසෙසා පන සම්පරායිකා, යම්හි නිරුජ්ඣන්ති භවානි සබ්බසො.

‘‘යෙ එතදඤ්ඤාය පදං අසඞ්ඛතං, විමුත්තචිත්තා භවනෙත්තිසඞ්ඛයා;

තෙ ධම්මසාරාධිගමා ඛයෙ රතා, පහංසු තෙ සබ්බභවානි තාදිනො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

8. පටිසල්ලානසුත්තං

45. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘පටිසල්ලානාරාමා [පටිසල්ලානාරාමා (ක.)], භික්ඛවෙ, විහරථ පටිසල්ලානරතා, අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තා, අනිරාකතජ්ඣානා, විපස්සනාය සමන්නාගතා, බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං . පටිසල්ලානාරාමානං, භික්ඛවෙ, විහරතං පටිසල්ලානරතානං අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තානං අනිරාකතමජ්ඣානානං විපස්සනාය සමන්නාගතානං බ්රූහෙතානං සුඤ්ඤාගාරානං ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යෙ සන්තචිත්තා නිපකා, සතිමන්තො ච [සතිමන්තොව (සී. ක.)] ඣායිනො;

සම්මා ධම්මං විපස්සන්ති, කාමෙසු අනපෙක්ඛිනො.

‘‘අප්පමාදරතා සන්තා, පමාදෙ භයදස්සිනො;

අභබ්බා පරිහානාය, නිබ්බානස්සෙව සන්තිකෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

9. සික්ඛානිසංසසුත්තං

46. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘සික්ඛානිසංසා , භික්ඛවෙ, විහරථ පඤ්ඤුත්තරා විමුත්තිසාරා සතාධිපතෙය්යා. සික්ඛානිසංසානං, භික්ඛවෙ, විහරතං පඤ්ඤුත්තරානං විමුත්තිසාරානං සතාධිපතෙය්යානං ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘පරිපුණ්ණසික්ඛං [පරිපුණ්ණසෙඛං (සී.), පරිපුණ්ණසෙක්ඛං (ස්යා.)] අපහානධම්මං, පඤ්ඤුත්තරං ජාතිඛයන්තදස්සිං;

තං වෙ මුනිං අන්තිමදෙහධාරිං, මාරඤ්ජහං බ්රූමි ජරාය පාරගුං.

‘‘තස්මා සදා ඣානරතා සමාහිතා, ආතාපිනො ජාතිඛයන්තදස්සිනො;

මාරං සසෙනං අභිභුය්ය භික්ඛවො, භවථ ජාතිමරණස්ස පාරගා’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

10. ජාගරියසුත්තං

47. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ජාගරො චස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සතො සම්පජානො සමාහිතො පමුදිතො විප්පසන්නො ච තත්ථ කාලවිපස්සී ච කුසලෙසු ධම්මෙසු. ජාගරස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො විහරතො සතස්ස සම්පජානස්ස සමාහිතස්ස පමුදිතස්ස විප්පසන්නස්ස තත්ථ කාලවිපස්සිනො කුසලෙසු ධම්මෙසු ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘ජාගරන්තා සුණාථෙතං, යෙ සුත්තා තෙ පබුජ්ඣථ;

සුත්තා ජාගරිතං සෙය්යො, නත්ථි ජාගරතො භයං.

‘‘යො ජාගරො ච සතිමා සම්පජානො, සමාහිතො මුදිතො විප්පසන්නො ච;

කාලෙන සො සම්මා ධම්මං පරිවීමංසමානො, එකොදිභූතො විහනෙ තමං සො.

‘‘තස්මා හවෙ ජාගරියං භජෙථ, ආතාපී භික්ඛු නිපකො ඣානලාභී;

සංයොජනං ජාතිජරාය ඡෙත්වා, ඉධෙව සම්බොධිමනුත්තරං ඵුසෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

11. ආපායිකසුත්තං

48. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, ආපායිකා නෙරයිකා ඉදමප්පහාය. කතමෙ ද්වෙ? යො ච අබ්රහ්මචාරී බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤො, යො ච පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරන්තං අමූලකෙන අබ්රහ්මචරියෙන අනුද්ධංසෙති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, ද්වෙ ආපායිකා නෙරයිකා ඉදමප්පහායා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අභූතවාදී නිරයං උපෙති, යො වාපි කත්වා න කරොමි චාහ;

උභොපි තෙ පෙච්ච සමා භවන්ති, නිහීනකම්මා මනුජා පරත්ථ.

‘‘කාසාවකණ්ඨා බහවො, පාපධම්මා අසඤ්ඤතා;

පාපා පාපෙහි කම්මෙහි, නිරයං තෙ උපපජ්ජරෙ.

‘‘සෙය්යො අයොගුළො භුත්තො, තත්තො අග්ගිසිඛූපමො;

යඤ්චෙ භුඤ්ජෙය්ය දුස්සීලො, රට්ඨපිණ්ඩමසඤ්ඤතො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. එකාදසමං.

12. දිට්ඨිගතසුත්තං

49. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වීහි, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිගතෙහි පරියුට්ඨිතා දෙවමනුස්සා ඔලීයන්ති එකෙ, අතිධාවන්ති එකෙ; චක්ඛුමන්තො ච පස්සන්ති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඔලීයන්ති එකෙ? භවාරාමා, භික්ඛවෙ, දෙවමනුස්සා භවරතා භවසම්මුදිතා තෙසං භවනිරොධාය ධම්මෙ දෙසියමානෙ චිත්තං න පක්ඛන්දති න පසීදති න සන්තිට්ඨති නාධිමුච්චති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, ඔලීයන්ති එකෙ.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, අතිධාවන්ති එකෙ? භවෙනෙව ඛො පනෙකෙ අට්ටීයමානා හරායමානා ජිගුච්ඡමානා විභවං අභිනන්දන්ති – යතො කිර, භො, අයං අත්තා [සත්තො (සී. ක.)] කායස්ස භෙදා පරං මරණා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා; එතං සන්තං එතං පණීතං එතං යාථාවන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අතිධාවන්ති එකෙ.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, චක්ඛුමන්තො පස්සන්ති? ඉධ භික්ඛු භූතං භූතතො පස්සති; භූතං භූතතො දිස්වා භූතස්ස නිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය පටිපන්නො හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, චක්ඛුමන්තො පස්සන්තී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යෙ [යො (ස්යා. ක.)] භූතං භූතතො දිස්වා, භූතස්ස ච අතික්කමං;

යථාභූතෙ විමුච්චන්ති, භවතණ්හා පරික්ඛයා.

‘‘ස වෙ [සචෙ (ක. සී. ස්යා. පී.)] භූතපරිඤ්ඤො, සො වීතතණ්හො භවාභවෙ;

භූතස්ස විභවා භික්ඛු, නාගච්ඡති පුනබ්භව’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ද්වාදසමං.

දුතියො වග්ගො නිට්ඨිතො.

තස්සුද්දානං –

ද්වෙ ඉන්ද්රියා ද්වෙ තපනීයා, සීලෙන අපරෙ දුවෙ;

අනොත්තාපී කුහනා ද්වෙ ච, සංවෙජනීයෙන තෙ දස.

විතක්කා දෙසනා විජ්ජා, පඤ්ඤා ධම්මෙන පඤ්චමං;

අජාතං ධාතුසල්ලානං, සික්ඛා ජාගරියෙන ච;

අපායදිට්ඨියා චෙව [යෙව (සී. ස්යා.)], බාවීසති පකාසිතාති.

දුකනිපාතො නිට්ඨිතො.