මූල > සුත්තපිටක > ඛුද්දකනිකාය > ඉතිවුත්තකපාළි

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, අකුසලමූලානි. කතමානි තීණි? ලොභො අකුසලමූලං, දොසො අකුසලමූලං, මොහො අකුසලමූලං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි අකුසලමූලානී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘ලොභො දොසො ච මොහො ච, පුරිසං පාපචෙතසං;

හිංසන්ති අත්තසම්භූතා, තචසාරංව සම්ඵල’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

51. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, ධාතුයො. කතමා තිස්සො? රූපධාතු, අරූපධාතු, නිරොධධාතු – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො ධාතුයො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘රූපධාතුං [රූපධාතු (සබ්බත්ථ)] පරිඤ්ඤාය, අරූපෙසු අසණ්ඨිතා;

නිරොධෙ ¶ යෙ විමුච්චන්ති, තෙ ජනා මච්චුහායිනො.

‘‘කායෙන ¶ අමතං ධාතුං, ඵුසයිත්වා [ඵුස්සයිත්වා (ස්යා.), ඵස්සයිත්වා (පී.)] නිරූපධිං;

උපධිප්පටිනිස්සග්ගං, සච්ඡිකත්වා අනාසවො;

දෙසෙති සම්මාසම්බුද්ධො, අසොකං විරජං පද’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

52. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, වෙදනා. කතමා තිස්සො? සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා –

ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො වෙදනා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සමාහිතො සම්පජානො, සතො බුද්ධස්ස සාවකො;

වෙදනා ච පජානාති, වෙදනානඤ්ච සම්භවං.

‘‘යත්ථ චෙතා නිරුජ්ඣන්ති, මග්ගඤ්ච ඛයගාමිනං;

වෙදනානං ඛයා භික්ඛු, නිච්ඡාතො පරිනිබ්බුතො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

53. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා ¶ , භික්ඛවෙ, වෙදනා. කතමා තිස්සො? සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. සුඛා, භික්ඛවෙ, වෙදනා දුක්ඛතො දට්ඨබ්බා; දුක්ඛා වෙදනා සල්ලතො දට්ඨබ්බා; අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා අනිච්චතො දට්ඨබ්බා. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සුඛා වෙදනා දුක්ඛතො දිට්ඨා හොති, දුක්ඛා වෙදනා සල්ලතො දිට්ඨා හොති, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා අනිච්චතො දිට්ඨා හොති; අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘භික්ඛු අරියො සම්මද්දසො අච්ඡෙච්ඡි [අච්ඡෙජ්ජි (සී. පී.), අච්ඡිජ්ජි (ක.)], තණ්හං, විවත්තයි ¶ [වාවත්තයි (සී. අට්ඨ.)] සංයොජනං, සම්මා මානාභිසමයා අන්තමකාසි දුක්ඛස්සා’’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යො සුඛං දුක්ඛතො අද්ද [දක්ඛි (සී. පී. ක.), අදක්ඛි (ස්යා.)], දුක්ඛමද්දක්ඛි සල්ලතො;

අදුක්ඛමසුඛං සන්තං, අදක්ඛි නං අනිච්චතො.

‘‘ස වෙ සම්මද්දසො භික්ඛු, යතො තත්ථ විමුච්චති;

අභිඤ්ඤාවොසිතො සන්තො, ස වෙ යොගාතිගො මුනී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

54. වුත්තඤ්හෙතං ¶ ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සමාහිතො සම්පජානො, සතො බුද්ධස්ස සාවකො;

එසනා ¶ ච පජානාති, එසනානඤ්ච සම්භවං.

‘‘යත්ථ චෙතා නිරුජ්ඣන්ති, මග්ගඤ්ච ඛයගාමිනං;

එසනානං ඛයා භික්ඛු, නිච්ඡාතො පරිනිබ්බුතො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

55. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, එසනා. කතමා තිස්සො? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා ¶ – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො එසනා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කාමෙසනා භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා සහ;

ඉති සච්චපරාමාසො, දිට්ඨිට්ඨානා සමුස්සයා.

‘‘සබ්බරාගවිරත්තස්ස, තණ්හක්ඛයවිමුත්තිනො;

එසනා ¶ පටිනිස්සට්ඨා, දිට්ඨිට්ඨානා සමූහතා;

එසනානං ඛයා භික්ඛු, නිරාසො අකථංකථී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

56. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, ආසවා. කතමෙ තයො? කාමාසවො, භවාසවො, අවිජ්ජාසවො – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො ආසවා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සමාහිතො ¶ සම්පජානො, සතො බුද්ධස්ස සාවකො;

ආසවෙ ච පජානාති, ආසවානඤ්ච සම්භවං.

‘‘යත්ථ ¶ චෙතා නිරුජ්ඣන්ති, මග්ගඤ්ච ඛයගාමිනං;

ආසවානං ඛයා භික්ඛු, නිච්ඡාතො පරිනිබ්බුතො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

57. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘යස්ස ¶ කාමාසවො ඛීණො, අවිජ්ජා ¶ ච විරාජිතා;

භවාසවො පරික්ඛීණො, විප්පමුත්තො නිරූපධි;

ධාරෙති අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහිනි’’න්ති [සවාහනන්ති (බහූසු)].

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

58. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, තණ්හා. කතමා තිස්සො? කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො තණ්හා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘තණ්හායොගෙන සංයුත්තා, රත්තචිත්තා භවාභවෙ;

තෙ යොගයුත්තා මාරස්ස, අයොගක්ඛෙමිනො ජනා;

සත්තා ගච්ඡන්ති සංසාරං, ජාතීමරණගාමිනො.

‘‘යෙ ච තණ්හං පහන්ත්වාන, වීතතණ්හා [නික්කණ්හා ච (සී. ක.)] භවාභවෙ;

තෙ වෙ [තෙ ච (සී. පී. ක.)] පාරඞ්ගතා [පාරගතා (ක. සී. ස්යා.)] ලොකෙ, යෙ පත්තා ආසවක්ඛය’’න්ති.

අයම්පි ¶ අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

59. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු ¶ අතික්කම්ම මාරධෙය්යං ආදිච්චොව විරොචති. කතමෙහි තීහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අසෙඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සමාධික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති – ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, තීහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අතික්කම්ම මාරධෙය්යං ආදිච්චොව විරොචතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සීලං ¶ සමාධි පඤ්ඤා ච, යස්ස එතෙ සුභාවිතා;

අතික්කම්ම මාරධෙය්යං, ආදිච්චොව විරොචතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

මූලධාතු අථ වෙදනා දුවෙ, එසනා ච දුවෙ ආසවා දුවෙ;

තණ්හාතො ච අථ [තණ්හාතො අථ (ස්යා.)] මාරධෙය්යතො, වග්ගමාහු පඨමන්ති මුත්තමන්ති.

60. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, පුඤ්ඤකිරියවත්ථූනි. කතමානි තීණි? දානමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු, සීලමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු, භාවනාමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු – ඉමානි ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි පුඤ්ඤකිරියවත්ථූනී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘පුඤ්ඤමෙව ¶ සො සික්ඛෙය්ය, ආයතග්ගං සුඛුද්රයං;

දානඤ්ච සමචරියඤ්ච, මෙත්තචිත්තඤ්ච භාවයෙ.

‘‘එතෙ ධම්මෙ භාවයිත්වා, තයො සුඛසමුද්දයෙ;

අබ්යාපජ්ඣං සුඛං ලොකං, පණ්ඩිතො උපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

61. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, චක්ඛූනි. කතමානි තීණි? මංසචක්ඛු, දිබ්බචක්ඛු, පඤ්ඤාචක්ඛු – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි චක්ඛූනී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘මංසචක්ඛු දිබ්බචක්ඛු, පඤ්ඤාචක්ඛු අනුත්තරං;

එතානි තීණි චක්ඛූනි, අක්ඛාසි පුරිසුත්තමො.

‘‘මංසචක්ඛුස්ස උප්පාදො, මග්ගො දිබ්බස්ස චක්ඛුනො;

යතො ඤාණං උදපාදි, පඤ්ඤාචක්ඛු අනුත්තරං;

යස්ස ¶ චක්ඛුස්ස පටිලාභා, සබ්බදුක්ඛා පමුච්චතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

62. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි තීණි? අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං, අඤ්ඤින්ද්රියං, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි ඉන්ද්රියානී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සෙඛස්ස සික්ඛමානස්ස, උජුමග්ගානුසාරිනො;

ඛයස්මිං පඨමං ඤාණං, තතො අඤ්ඤා අනන්තරා.

‘‘තතො ¶ අඤ්ඤා විමුත්තස්ස, ඤාණං වෙ හොති තාදිනො;

අකුප්පා මෙ විමුත්තීති, භවසංයොජනක්ඛයා.

‘‘ස ¶ වෙ [සචෙ (සී. ස්යා.)] ඉන්ද්රියසම්පන්නො, සන්තො සන්තිපදෙ රතො;

ධාරෙති අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහිනි’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

63. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අද්ධා. කතමෙ තයො? අතීතො අද්ධා, අනාගතො අද්ධා, පච්චුප්පන්නො අද්ධා – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අද්ධා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අක්ඛෙය්යසඤ්ඤිනො සත්තා, අක්ඛෙය්යස්මිං පතිට්ඨිතා;

අක්ඛෙය්යං ¶ අපරිඤ්ඤාය, යොගමායන්ති මච්චුනො.

‘‘අක්ඛෙය්යඤ්ච ¶ පරිඤ්ඤාය, අක්ඛාතාරං න මඤ්ඤති;

ඵුට්ඨො විමොක්ඛො මනසා, සන්තිපදමනුත්තරං.

‘‘ස වෙ [සචෙ (ක.)] අක්ඛෙය්යසම්පන්නො, සන්තො සන්තිපදෙ රතො;

සඞ්ඛායසෙවී ධම්මට්ඨො, සඞ්ඛ්යං නොපෙති වෙදගූ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

64. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, දුච්චරිතානි. කතමානි තීණි? කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි දුච්චරිතානී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායදුච්චරිතං ¶ කත්වා, වචීදුච්චරිතානි ච;

මනොදුච්චරිතං කත්වා, යඤ්චඤ්ඤං දොසසංහිතං.

‘‘අකත්වා ¶ ¶ කුසලං කම්මං, කත්වානාකුසලං බහුං;

කායස්ස භෙදා දුප්පඤ්ඤො, නිරයං සොපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

65. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, සුචරිතානි. කතමානි තීණි? කායසුචරිතං, වචීසුචරිතං, මනොසුචරිතං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි සුචරිතානී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායදුච්චරිතං හිත්වා, වචීදුච්චරිතානි ච;

මනොදුච්චරිතං හිත්වා, යඤ්චඤ්ඤං දොසසංහිතං.

‘‘අකත්වාකුසලං ¶ කම්මං, කත්වාන කුසලං බහුං;

කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

66. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, සොචෙය්යානි. කතමානි තීණි? කායසොචෙය්යං, වචීසොචෙය්යං, මනොසොචෙය්යං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි සොචෙය්යානී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායසුචිං ¶ වචීසුචිං [වාචාසුචිං (ක.)], චෙතොසුචිමනාසවං;

සුචිං ¶ සොචෙය්යසම්පන්නං, ආහු සබ්බප්පහායින’’න්ති [ආහු නින්හාතපාපකන්ති (අ. නි. 3.122) යුත්තතරං].

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

67. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, මොනෙය්යානි. කතමානි තීණි? කායමොනෙය්යං, වචීමොනෙය්යං, මනොමොනෙය්යං – ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි මොනෙය්යානී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායමුනිං වචීමුනිං, මනොමුනිමනාසවං;

මුනිං මොනෙය්යසම්පන්නං, ආහු නින්හාතපාපක’’න්ති [ආහු සබ්බප්පහායිනන්ති (අ. නි. 3.123)].

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

68. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, රාගො අප්පහීනො, දොසො අප්පහීනො, මොහො අප්පහීනො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘බද්ධො [බන්දො (බහූසු)] මාරස්ස පටිමුක්කස්ස මාරපාසො ¶ යථාකාමකරණීයො [යථා කාමකරණීයො ච (සී. ස්යා. පී. ක.)] පාපිමතො’. යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, රාගො පහීනො, දොසො පහීනො, මොහො පහීනො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘අබද්ධො මාරස්ස ඔමුක්කස්ස මාරපාසො න යථා කාමකරණීයො [න යථාකාමකරණීයො ච (ස්යා.)] පාපිමතො’’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යස්ස ¶ රාගො ච දොසො ච, අවිජ්ජා ච විරාජිතා;

තං භාවිතත්තඤ්ඤතරං, බ්රහ්මභූතං තථාගතං;

බුද්ධං වෙරභයාතීතං, ආහු සබ්බප්පහායින’’න්ති.

අයම්පි ¶ අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

69. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා රාගො අප්පහීනො, දොසො අප්පහීනො, මොහො අප්පහීනො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, න ‘අතරි ¶ [අතිණ්ණො (ක. සී. ක.)] සමුද්දං සඌමිං සවීචිං සාවට්ටං සගහං සරක්ඛසං’. යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා රාගො පහීනො, දොසො පහීනො, මොහො පහීනො – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ‘අතරි සමුද්දං සඌමිං සවීචිං සාවට්ටං සගහං සරක්ඛසං, තිණ්ණො පාරඞ්ගතො [පාරගතො (සී. අට්ඨ. ස්යා.)] ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො’’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යස්ස රාගො ච දොසො ච, අවිජ්ජා ච විරාජිතා;

සොමං සමුද්දං සගහං සරක්ඛසං, සඌමිභයං දුත්තරං අච්චතාරි.

‘‘සඞ්ගාතිගො ¶ මච්චුජහො නිරූපධි, පහාසි ¶ දුක්ඛං අපුනබ්භවාය;

අත්ථඞ්ගතො සො න පමාණමෙති, අමොහයි මච්චුරාජන්ති බ්රූමී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

පුඤ්ඤං චක්ඛු අථ ඉන්ද්රියානි [අත්ථින්ද්රියා (ස්යා.)], අද්ධා ච චරිතං දුවෙ සොචි [සුචි (ස්යා.)];

මුනො [මුනෙ (ස්යා.)] අථ රාගදුවෙ, පුන වග්ගමාහු දුතියමුත්තමන්ති.

70. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා.

‘‘තං ¶ ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, නාඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා සුත්වා වදාමි. දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. අපි ච, භික්ඛවෙ, යදෙව සාමං ඤාතං සාමං දිට්ඨං සාමං විදිතං තදෙවාහං වදාමි.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා ¶ ¶ මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘මිච්ඡා මනං පණිධාය, මිච්ඡා වාචඤ්ච භාසිය [මිචා වාචං අභාසිය (සබ්බත්ථ)];

මිච්ඡා කම්මානි කත්වාන, කායෙන ඉධ පුග්ගලො.

‘‘අප්පස්සුතාපුඤ්ඤකරො [අප්පස්සුතොපුඤ්ඤකරො (සී.), අප්පස්සුතො අපුඤ්ඤකරො (ස්යා. පී.)], අප්පස්මිං ඉධ ජීවිතෙ;

කායස්ස භෙදා දුප්පඤ්ඤො, නිරයං සොපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

71. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන ¶ සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා.

‘‘තං ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, නාඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා සුත්වා වදාමි. දිට්ඨා මයා ¶ , භික්ඛවෙ, සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං ¶ මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා. අපි ච, භික්ඛවෙ, යදෙව සාමං ඤාතං සාමං දිට්ඨං සාමං විදිතං තදෙවාහං වදාමි.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සම්මා මනං පණිධාය, සම්මා වාචඤ්ච භාසිය [සම්මා වාචං අභාසිය (සබ්බත්ථ)];

සම්මා කම්මානි කත්වාන, කායෙන ඉධ පුග්ගලො.

‘‘බහුස්සුතො පුඤ්ඤකරො, අප්පස්මිං ඉධ ජීවිතෙ;

කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

72. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, නිස්සරණියා [නිස්සාරණීයා (අ. නි. 5.200)] ධාතුයො. කතමා තිස්සො? කාමානමෙතං නිස්සරණං ¶ යදිදං නෙක්ඛම්මං, රූපානමෙතං නිස්සරණං යදිදං ආරුප්පං, යං ඛො පන කිඤ්චි භූතං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං නිරොධො තස්ස නිස්සරණං – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො නිස්සරණියා ධාතුයො’’ති. එතමත්ථං ¶ භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කාමනිස්සරණං ඤත්වා, රූපානඤ්ච අතික්කමං;

සබ්බසඞ්ඛාරසමථං, ඵුසං ආතාපි සබ්බදා.

‘‘ස වෙ සම්මද්දසො භික්ඛු, යතො තත්ථ විමුච්චති;

අභිඤ්ඤාවොසිතො සන්තො, ස වෙ යොගාතිගො මුනී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

73. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති ¶ මෙ සුතං –

‘‘රූපෙහි, භික්ඛවෙ, අරූපා [ආරුප්පා (සී.)] සන්තතරා, අරූපෙහි නිරොධො සන්තතරො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යෙ ච රූපූපගා සත්තා, යෙ ච අරූපට්ඨායිනො [ආරුප්පට්ඨායිනො (සී.)];

නිරොධං අප්පජානන්තා, ආගන්තාරො පුනබ්භවං.

‘‘යෙ ච රූපෙ පරිඤ්ඤාය, අරූපෙසු අසණ්ඨිතා;

නිරොධෙ යෙ විමුච්චන්ති, තෙ ජනා මච්චුහායිනො.

‘‘කායෙන අමතං ධාතුං, ඵුසයිත්වා නිරූපධිං;

උපධිප්පටිනිස්සග්ගං, සච්ඡිකත්වා අනාසවො;

දෙසෙති සම්මාසම්බුද්ධො, අසොකං විරජං පද’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

74. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, පුත්තා සන්තො සංවිජ්ජමානා ¶ ලොකස්මිං. කතමෙ තයො? අතිජාතො, අනුජාතො, අවජාතොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, පුත්තො අතිජාතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුත්තස්ස මාතාපිතරො හොන්ති න බුද්ධං සරණං ගතා, න ධම්මං සරණං ගතා, න සඞ්ඝං සරණං ගතා; පාණාතිපාතා අප්පටිවිරතා, අදින්නාදානා අප්පටිවිරතා, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා අප්පටිවිරතා, මුසාවාදා අප්පටිවිරතා, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා අප්පටිවිරතා, දුස්සීලා පාපධම්මා. පුත්තො ච නෙසං හොති බුද්ධං සරණං ගතො, ධම්මං සරණං ගතො, සඞ්ඝං සරණං ගතො; පාණාතිපාතා පටිවිරතො, අදින්නාදානා පටිවිරතො, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො, මුසාවාදා පටිවිරතො, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො, සීලවා කල්යාණධම්මො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුත්තො අතිජාතො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, පුත්තො අනුජාතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුත්තස්ස මාතාපිතරො හොන්ති බුද්ධං සරණං ගතා, ධම්මං සරණං ගතා, සඞ්ඝං සරණං ගතා; පාණාතිපාතා පටිවිරතා, අදින්නාදානා පටිවිරතා, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා, මුසාවාදා පටිවිරතා, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතා, සීලවන්තො කල්යාණධම්මා. පුත්තොපි නෙසං හොති බුද්ධං සරණං ගතො, ධම්මං සරණං ගතො, සඞ්ඝං සරණං ගතො; පාණාතිපාතා පටිවිරතො, අදින්නාදානා පටිවිරතො, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො, මුසාවාදා පටිවිරතො, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො, සීලවා කල්යාණධම්මො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුත්තො අනුජාතො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, පුත්තො අවජාතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, පුත්තස්ස මාතාපිතරො හොන්ති බුද්ධං සරණං ගතා, ධම්මං සරණං ගතා, සඞ්ඝං සරණං ගතා; පාණාතිපාතා පටිවිරතා, අදින්නාදානා පටිවිරතා, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා, මුසාවාදා පටිවිරතා, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතා, සීලවන්තො කල්යාණධම්මා. පුත්තො ච නෙසං හොති න බුද්ධං සරණං ගතො, න ධම්මං සරණං ගතො, න සඞ්ඝං සරණං ගතො; පාණාතිපාතා අප්පටිවිරතො, අදින්නාදානා අප්පටිවිරතො, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා ¶ අප්පටිවිරතො, මුසාවාදා අප්පටිවිරතො, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා අප්පටිවිරතො, දුස්සීලො පාපධම්මො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුත්තො අවජාතො ¶ හොති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො පුත්තා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මි’’න්ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අතිජාතං අනුජාතං, පුත්තමිච්ඡන්ති පණ්ඩිතා;

අවජාතං න ඉච්ඡන්ති, යො හොති කුලගන්ධනො.

‘‘එතෙ ඛො පුත්තා ලොකස්මිං, යෙ භවන්ති උපාසකා;

සද්ධා සීලෙන සම්පන්නා, වදඤ්ඤූ වීතමච්ඡරා;

චන්දො අබ්භඝනා මුත්තො, පරිසාසු විරොචරෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

75. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ තයො? අවුට්ඨිකසමො ¶ , පදෙසවස්සී, සබ්බත්ථාභිවස්සී.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අවුට්ඨිකසමො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො සබ්බෙසඤ්ඤෙව න දාතා හොති, සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානං [… වණිබ්බකයාචකානං (සී.)] අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං ¶ සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො අවුට්ඨිකසමො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පදෙසවස්සී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො එකච්චානං දාතා (හොති) [( ) නත්ථි ස්යාමපොත්ථකෙ], එකච්චානං න දාතා හොති සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානං අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො පදෙසවස්සී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො සබ්බත්ථාභිවස්සී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පුග්ගලො සබ්බෙසංව දෙති, සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානං අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලාගන්ධවිලෙපනං සෙය්යාවසථපදීපෙය්යං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, පුග්ගලො සබ්බත්ථාභිවස්සී හොති. ඉමෙ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මි’’න්ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘න සමණෙ න බ්රාහ්මණෙ, න කපණද්ධිකවනිබ්බකෙ;

ලද්ධාන සංවිභාජෙති, අන්නං ¶ පානඤ්ච භොජනං;

තං වෙ අවුට්ඨිකසමොති, ආහු නං පුරිසාධමං.

‘‘එකච්චානං ¶ න දදාති, එකච්චානං පවෙච්ඡති;

තං වෙ පදෙසවස්සීති, ආහු මෙධාවිනො ජනා.

‘‘සුභික්ඛවාචො පුරිසො, සබ්බභූතානුකම්පකො;

ආමොදමානො පකිරෙති, දෙථ දෙථාති භාසති.

‘‘යථාපි මෙඝො ථනයිත්වා, ගජ්ජයිත්වා පවස්සති;

ථලං නින්නඤ්ච පූරෙති, අභිසන්දන්තොව [අභිසන්දෙන්තොව (?)] වාරිනා.

‘‘එවමෙව ¶ ඉධෙකච්චො, පුග්ගලො හොති තාදිසො;

ධම්මෙන සංහරිත්වාන, උට්ඨානාධිගතං ධනං;

තප්පෙති ¶ අන්නපානෙන, සම්මා පත්තෙ වනිබ්බකෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

76. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, සුඛානි පත්ථයමානො සීලං රක්ඛෙය්ය පණ්ඩිතො. කතමානි තීණි? පසංසා මෙ ආගච්ඡතූති [ආගච්ඡන්තූති (ස්යා.)] සීලං රක්ඛෙය්ය පණ්ඩිතො, භොගා මෙ උප්පජ්ජන්තූති සීලං රක්ඛෙය්ය පණ්ඩිතො, කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සාමීති සීලං රක්ඛෙය්ය පණ්ඩිතො. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, තීණි සුඛානි පත්ථයමානො සීලං රක්ඛෙය්ය පණ්ඩිතො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සීලං ¶ රක්ඛෙය්ය මෙධාවී, පත්ථයානො තයො සුඛෙ;

පසංසං විත්තලාභඤ්ච, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදනං.

‘‘අකරොන්තොපි ¶ චෙ පාපං, කරොන්තමුපසෙවති;

සඞ්කියො හොති පාපස්මිං, අවණ්ණො චස්ස රූහති.

‘‘යාදිසං කුරුතෙ මිත්තං, යාදිසං චූපසෙවති;

ස ¶ වෙ තාදිසකො හොති, සහවාසො හි [සහවාසොපි (සී. ක.)] තාදිසො.

‘‘සෙවමානො සෙවමානං, සම්ඵුට්ඨො සම්ඵුසං පරං;

සරො දිද්ධො කලාපංව, අලිත්තමුපලිම්පති;

උපලෙපභයා [උපලිම්පභයා (ක.)] ධීරො, නෙව පාපසඛා සියා.

‘‘පූතිමච්ඡං කුසග්ගෙන, යො නරො උපනය්හති;

කුසාපි පූති වායන්ති, එවං බාලූපසෙවනා.

‘‘තගරඤ්ච පලාසෙන, යො නරො උපනය්හති;

පත්තාපි සුරභි වායන්ති, එවං ධීරූපසෙවනා.

‘‘තස්මා ¶ පත්තපුටස්සෙව [පලාසපුටස්සෙව (පී. ක.)], ඤත්වා සම්පාකමත්තනො;

අසන්තෙ නුපසෙවෙය්ය, සන්තෙ ¶ සෙවෙය්ය පණ්ඩිතො;

අසන්තො නිරයං නෙන්ති, සන්තො පාපෙන්ති සුග්ගති’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

77. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘භිදුරායං [භින්දන්තායං (ස්යා. පී. ක.)], භික්ඛවෙ, කායො, විඤ්ඤාණං විරාගධම්මං, සබ්බෙ උපධී අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කායඤ්ච ¶ භිදුරං [භින්දන්තං (ස්යා. පී. ක.)] ඤත්වා, විඤ්ඤාණඤ්ච විරාගුනං [විරාගිකං (ක. සී.), පභඞ්ගුණං (ස්යා.)];

උපධීසු ¶ භයං දිස්වා, ජාතිමරණමච්චගා;

සම්පත්වා පරමං සන්තිං, කාලං කඞ්ඛති භාවිතත්තො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

78. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති ¶ මෙ සුතං –

‘‘ධාතුසො, භික්ඛවෙ, සත්තා සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දන්ති සමෙන්ති. හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දන්ති සමෙන්ති, කල්යාණාධිමුත්තිකා සත්තා කල්යාණාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දන්ති සමෙන්ති.

‘‘අතීතම්පි, භික්ඛවෙ, අද්ධානං ධාතුසොව සත්තා සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දිංසු සමිංසු. හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දිංසු සමිංසු, කල්යාණාධිමුත්තිකා සත්තා කල්යාණාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දිංසු සමිංසු.

‘‘අනාගතම්පි ¶ , භික්ඛවෙ, අද්ධානං ධාතුසොව සත්තා සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දිස්සන්ති සමෙස්සන්ති. හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දිස්සන්ති සමෙස්සන්ති, කල්යාණාධිමුත්තිකා සත්තා කල්යාණාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දිස්සන්ති සමෙස්සන්ති.

‘‘එතරහිපි, භික්ඛවෙ, පච්චුප්පනං අද්ධානං ධාතුසොව සත්තා සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දන්ති සමෙන්ති. හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දන්ති සමෙන්ති, කල්යාණාධිමුත්තිකා සත්තා කල්යාණාධිමුත්තිකෙහි සත්තෙහි සද්ධිං සංසන්දන්ති සමෙන්තී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සංසග්ගා වනථො ජාතො, අසංසග්ගෙන ඡිජ්ජති;

පරිත්තං ¶ ¶ දාරුමාරුය්හ, යථා සීදෙ මහණ්ණවෙ.

‘‘එවං ¶ කුසීතමාගම්ම, සාධුජීවීපි සීදති;

තස්මා තං පරිවජ්ජෙය්ය, කුසීතං හීනවීරියං.

‘‘පවිවිත්තෙහි අරියෙහි, පහිතත්තෙහි ඣායිභි;

නිච්චං ආරද්ධවීරියෙහි, පණ්ඩිතෙහි සහාවසෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

79. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා සෙඛස්ස භික්ඛුනො පරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ තයො? ඉධ, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු කම්මාරාමො හොති, කම්මරතො, කම්මාරාමතමනුයුත්තො; භස්සාරාමො හොති, භස්සරතො, භස්සාරාමතමනුයුත්තො; නිද්දාරාමො හොති, නිද්දාරතො, නිද්දාරාමතමනුයුත්තො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො ධම්මා සෙඛස්ස භික්ඛුනො පරිහානාය සංවත්තන්ති.

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා සෙඛස්ස භික්ඛුනො අපරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමෙ තයො? ඉධ, භික්ඛවෙ, සෙඛො භික්ඛු න කම්මාරාමො හොති, න කම්මරතො, න කම්මාරාමතමනුයුත්තො; න භස්සාරාමො හොති, න භස්සරතො, න භස්සාරාමතමනුයුත්තො; න නිද්දාරාමො හොති, න නිද්දාරතො ¶ ¶ , න නිද්දාරාමතමනුයුත්තො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො ධම්මා සෙඛස්ස භික්ඛුනො අපරිහානාය සංවත්තන්තී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කම්මාරාමො භස්සාරාමො [භස්සරතො (සබ්බථ)], නිද්දාරාමො ච උද්ධතො;

අභබ්බො ¶ තාදිසො භික්ඛු, ඵුට්ඨුං සම්බොධිමුත්තමං.

‘‘තස්මා හි අප්පකිච්චස්ස, අප්පමිද්ධො අනුද්ධතො;

භබ්බො සො තාදිසො භික්ඛු, ඵුට්ඨුං සම්බොධිමුත්තම’’න්ති.

අයම්පි ¶ අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

ද්වෙ දිට්ඨී නිස්සරණං රූපං, පුත්තො අවුට්ඨිකෙන ච;

සුඛා ච භිදුරො [භින්දනා (සබ්බත්ථ)] ධාතු, පරිහානෙන තෙ දසාති.

80. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අකුසලවිතක්කා. කතමෙ තයො? අනවඤ්ඤත්තිපටිසංයුත්තො විතක්කො, ලාභසක්කාරසිලොකපටිසංයුත්තො විතක්කො, පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අකුසලවිතක්කා’’ති ¶ . එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අනවඤ්ඤත්තිසංයුත්තො, ලාභසක්කාරගාරවො;

සහනන්දී අමච්චෙහි, ආරා සංයොජනක්ඛයා.

‘‘යො ච පුත්තපසුං හිත්වා, විවාහෙ සංහරානි [සඞ්ගහානි (ක. සී. ස්යා. පී.)] ච;

භබ්බො සො තාදිසො භික්ඛු, ඵුට්ඨුං සම්බොධිමුත්තම’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

81. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘දිට්ඨා ¶ ¶ මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා සක්කාරෙන අභිභූතා, පරියාදින්නචිත්තා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා අසක්කාරෙන අභිභූතා, පරියාදින්නචිත්තා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා සක්කාරෙන ච අසක්කාරෙන ච තදුභයෙන අභිභූතා, පරියාදින්නචිත්තා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං ¶ නිරයං උපපන්නා.

‘‘තං ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, නාඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා සුත්වා වදාමි; ( ) [(දිට්ඨා මයා භික්ඛවෙ සත්තා සක්කාරෙන අභිභූතා. …පෙ… අසක්කාරෙන අභිභූතා …පෙ… සක්කාරෙන ච අසක්කාරෙන ච තදුභයෙන අභිභූතා පරියාදින්නචිත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා.) (ස්යා.) පුරිමවග්ගෙ මිච්ඡාදිට්ඨිකසම්මාදිට්ඨිකසුත්තෙහි පන සමෙති, අන්වයබ්යතිරෙකවාක්යානං පන අනන්තරිතත්තා පාසංසතරා.)] අපි ච, භික්ඛවෙ, යදෙව මෙ සාමං ඤාතං සාමං දිට්ඨං සාමං විදිතං තමෙවාහං වදාමි.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා සක්කාරෙන අභිභූතා, පරියාදින්නචිත්තා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා අසක්කාරෙන අභිභූතා, පරියාදින්නචිත්තා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං ¶ උපපන්නා.

‘‘දිට්ඨා මයා, භික්ඛවෙ, සත්තා සක්කාරෙන ච අසක්කාරෙන ච තදුභයෙන අභිභූතා, පරියාදින්නචිත්තා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යස්ස සක්කරියමානස්ස, අසක්කාරෙන චූභයං;

සමාධි න විකම්පති, අප්පමාදවිහාරිනො [අප්පමාණවිහාරිනො (සී. අට්ඨ.)].

‘‘තං ¶ ඣායිනං සාතතිකං, සුඛුමං දිට්ඨිවිපස්සකං ¶ ;

උපාදානක්ඛයාරාමං, ආහු සප්පුරිසො ඉතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

82. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, දෙවෙසු දෙවසද්දා නිච්ඡරන්ති සමයා සමයං උපාදාය. කතමෙ තයො? යස්මිං, භික්ඛවෙ, සමයෙ අරියසාවකො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය චෙතෙති, තස්මිං සමයෙ [තස්මිං භික්ඛවෙ සමයෙ (පී. ක.)] දෙවෙසු දෙවසද්දො නිච්ඡරති – ‘එසො අරියසාවකො මාරෙන සද්ධිං සඞ්ගාමාය චෙතෙතී’ති. අයං, භික්ඛවෙ, පඨමො දෙවෙසු දෙවසද්දො නිච්ඡරති සමයා සමයං උපාදාය.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ අරියසාවකො සත්තන්නං බොධිපක්ඛියානං ධම්මානං භාවනානුයොගමනුයුත්තො විහරති, තස්මිං සමයෙ දෙවෙසු දෙවසද්දො නිච්ඡරති – ‘එසො අරියසාවකො මාරෙන සද්ධිං සඞ්ගාමෙතී’ති. අයං, භික්ඛවෙ, දුතියො දෙවෙසු දෙවසද්දො නිච්ඡරති සමයා සමයං උපාදාය.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, යස්මිං සමයෙ අරියසාවකො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, තස්මිං සමයෙ දෙවෙසු දෙවසද්දො නිච්ඡරති – ‘එසො අරියසාවකො විජිතසඞ්ගාමො තමෙව සඞ්ගාමසීසං අභිවිජිය අජ්ඣාවසතී’ති. අයං, භික්ඛවෙ, තතියො දෙවෙසු දෙවසද්දො නිච්ඡරති සමයා සමයං උපාදාය. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො දෙවෙසු දෙවසද්දා නිච්ඡරන්ති සමයා සමයං උපාදායා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘දිස්වා ¶ විජිතසඞ්ගාමං, සම්මාසම්බුද්ධසාවකං;

දෙවතාපි නමස්සන්ති, මහන්තං වීතසාරදං.

‘‘නමො ¶ තෙ පුරිසාජඤ්ඤ, යො ත්වං දුජ්ජයමජ්ඣභූ;

ජෙත්වාන මච්චුනො සෙනං, විමොක්ඛෙන අනාවරං.

‘‘ඉති හෙතං නමස්සන්ති, දෙවතා පත්තමානසං;

තඤ්හි තස්ස න පස්සන්ති, යෙන මච්චුවසං වජෙ’’ති.

අයම්පි ¶ අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

83. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘යදා, භික්ඛවෙ, දෙවො දෙවකායා චවනධම්මො හොති, පඤ්චස්ස පුබ්බනිමිත්තානි පාතුභවන්ති – මාලා මිලායන්ති, වත්ථානි කිලිස්සන්ති, කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති, කායෙ දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමති, සකෙ දෙවො දෙවාසනෙ නාභිරමතීති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, දෙවා ‘චවනධම්මො අයං දෙවපුත්තො’ති ඉති විදිත්වා තීහි වාචාහි අනුමොදෙන්ති [අනුමොදන්ති (සී. ස්යා. පී.)] – ‘ඉතො, භො, සුගතිං ගච්ඡ, සුගතිං ගන්ත්වා ¶ සුලද්ධලාභං ලභ, සුලද්ධලාභං ලභිත්වා සුප්පතිට්ඨිතො භවාහී’’’ති.

එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කින්නු ඛො, භන්තෙ, දෙවානං සුගතිගමනසඞ්ඛාතං; කිඤ්ච, භන්තෙ, දෙවානං සුලද්ධලාභසඞ්ඛාතං ¶ ; කිං පන, භන්තෙ, දෙවානං සුප්පතිට්ඨිතසඞ්ඛාත’’න්ති?

‘‘මනුස්සත්තං ඛො, භික්ඛු [භික්ඛවෙ (ස්යා. පී.)], දෙවානං සුගතිගමනසඞ්ඛාතං; යං මනුස්සභූතො සමානො තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ සද්ධං පටිලභති. ඉදං ඛො, භික්ඛු [භික්ඛවෙ (ස්යා. පී.)], දෙවානං සුලද්ධලාභසඞ්ඛාතං; සා ඛො පනස්ස සද්ධා නිවිට්ඨා හොති මූලජාතා පතිට්ඨිතා දළ්හා අසංහාරියා සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. ඉදං ඛො, භික්ඛු [භික්ඛවෙ (ස්යා. පී.)], දෙවානං සුප්පතිට්ඨිතසඞ්ඛාත’’න්ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යදා දෙවො දෙවකායා, චවති ආයුසඞ්ඛයා;

තයො සද්දා නිච්ඡරන්ති, දෙවානං අනුමොදතං.

‘‘‘ඉතො ¶ භො සුගතිං ගච්ඡ, මනුස්සානං සහබ්යතං;

මනුස්සභූතො සද්ධම්මෙ, ලභ සද්ධං අනුත්තරං.

‘‘‘සා තෙ සද්ධා නිවිට්ඨස්ස, මූලජාතා පතිට්ඨිතා;

යාවජීවං ¶ අසංහීරා, සද්ධම්මෙ සුප්පවෙදිතෙ.

‘‘‘කායදුච්චරිතං ¶ හිත්වා, වචීදුච්චරිතානි ච;

මනොදුච්චරිතං හිත්වා, යඤ්චඤ්ඤං දොසසඤ්හිතං.

‘‘‘කායෙන කුසලං කත්වා, වාචාය කුසලං බහුං;

මනසා කුසලං කත්වා, අප්පමාණං නිරූපධිං.

‘‘‘තතො ඔපධිකං පුඤ්ඤං, කත්වා දානෙන තං බහුං;

අඤ්ඤෙපි මච්චෙ සද්ධම්මෙ, බ්රහ්මචරියෙ නිවෙසය’ [නිවෙසයෙ (සී. ස්යා.)].

‘‘ඉමාය අනුකම්පාය, දෙවා දෙවං යදා විදූ;

චවන්තං ¶ අනුමොදෙන්ති, එහි දෙව පුනප්පුන’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

84. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ පුග්ගලා ලොකෙ උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං. කතමෙ තයො? ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො ¶ පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. අයං, භික්ඛවෙ, පඨමො පුග්ගලො ලොකෙ උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තස්සෙව සත්ථු [සත්ථුනො (ස්යා.)] සාවකො අරහං හොති ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො ¶ සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. අයං, භික්ඛවෙ, දුතියො පුග්ගලො ලොකෙ උප්පජ්ජමානො ¶ උප්පජ්ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, තස්සෙව සත්ථු සාවකො සෙඛො හොති පාටිපදො බහුස්සුතො සීලවතූපපන්නො. සොපි [සො (?)] ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං ¶ සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. අයං, භික්ඛවෙ, තතියො පුග්ගලො ලොකෙ උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො පුග්ගලා ලොකෙ උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සත්ථා හි ලොකෙ පඨමො මහෙසි, තස්සන්වයො සාවකො භාවිතත්තො;

අථාපරො ¶ පාටිපදොපි සෙඛො, බහුස්සුතො සීලවතූපපන්නො.

‘‘එතෙ තයො දෙවමනුස්සසෙට්ඨා, පභඞ්කරා ධම්මමුදීරයන්තා;

අපාපුරන්ති [අපාපුරෙන්ති (ක.)] අමතස්ස ද්වාරං, යොගා පමොචෙන්ති [යාගා පමුච්චන්ති (සී.), යොගා මොචන්ති (ස්යා.)] හුජ්ජනං තෙ.

‘‘යෙ සත්ථවාහෙන අනුත්තරෙන, සුදෙසිතං මග්ගමනුක්කමන්ති [මග්ගමනුග්ගමන්ති (සී. ක.)];

ඉධෙව දුක්ඛස්ස කරොන්ති අන්තං, යෙ අප්පමත්තා සුගතස්ස සාසනෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

85. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘අසුභානුපස්සී, භික්ඛවෙ, කායස්මිං විහරථ; ආනාපානස්සති ච වො අජ්ඣත්තං පරිමුඛං සූපට්ඨිතා හොතු; සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්චානුපස්සිනො ¶ විහරථ. අසුභානුපස්සීනං, භික්ඛවෙ, කායස්මිං විහරතං යො සුභාය ධාතුයා රාගානුසයො සො පහීයති [පහිය්යති (ක.)]. ආනාපානස්සතියා අජ්ඣත්තං පරිමුඛං සූපට්ඨිතිතාය යෙ බාහිරා ¶ විතක්කාසයා විඝාතපක්ඛිකා, තෙ න හොන්ති. සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්චානුපස්සීනං ¶ විහරතං යා අවිජ්ජා සා පහීයති, යා විජ්ජා සා උප්පජ්ජතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අසුභානුපස්සී කායස්මිං, ආනාපානෙ පටිස්සතො;

සබ්බසඞ්ඛාරසමථං, පස්සං ආතාපි සබ්බදා.

‘‘ස වෙ සම්මද්දසො භික්ඛු, යතො තත්ථ විමුච්චති;

අභිඤ්ඤාවොසිතො සන්තො, ස වෙ යොගාතිගො මුනී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

86. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ධම්මානුධම්මපටිපන්නස්ස භික්ඛුනො අයමනුධම්මො හොති වෙය්යාකරණාය – ධම්මානුධම්මපටිපන්නොයන්ති භාසමානො ධම්මඤ්ඤෙව භාසති නො අධම්මං, විතක්කයමානො වා ධම්මවිතක්කඤ්ඤෙව විතක්කෙති නො අධම්මවිතක්කං, තදුභයං වා පන අභිනිවෙජ්ජෙත්වා උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘ධම්මාරාමො ¶ ධම්මරතො, ධම්මං අනුවිචින්තයං;

ධම්මං අනුස්සරං භික්ඛු, සද්ධම්මා න පරිහායති.

‘‘චරං වා යදි වා තිට්ඨං, නිසින්නො උද වා සයං;

අජ්ඣත්තං සමයං චිත්තං, සන්තිමෙවාධිගච්ඡතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

87. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, අකුසලවිතක්කා අන්ධකරණා අචක්ඛුකරණා අඤ්ඤාණකරණා පඤ්ඤානිරොධිකා විඝාතපක්ඛිකා අනිබ්බානසංවත්තනිකා ¶ . කතමෙ තයො? කාමවිතක්කො, භික්ඛවෙ, අන්ධකරණො අචක්ඛුකරණො අඤ්ඤාණකරණො පඤ්ඤානිරොධිකො විඝාතපක්ඛිකො අනිබ්බානසංවත්තනිකො. බ්යාපාදවිතක්කො, භික්ඛවෙ, අන්ධකරණො අචක්ඛුකරණො අඤ්ඤාණකරණො පඤ්ඤානිරොධිකො විඝාතපක්ඛිකො අනිබ්බානසංවත්තනිකො. විහිංසාවිතක්කො, භික්ඛවෙ, අන්ධකරණො අචක්ඛුකරණො අඤ්ඤාණකරණො පඤ්ඤානිරොධිකො විඝාතපක්ඛිකො අනිබ්බානසංවත්තනිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අකුසලවිතක්කා අන්ධකරණා අචක්ඛුකරණා අඤ්ඤාණකරණා පඤ්ඤානිරොධිකා විඝාතපක්ඛිකා අනිබ්බානසංවත්තනිකා.

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, කුසලවිතක්කා අනන්ධකරණා චක්ඛුකරණා ඤාණකරණා පඤ්ඤාවුද්ධිකා අවිඝාතපක්ඛිකා නිබ්බානසංවත්තනිකා. කතමෙ තයො? නෙක්ඛම්මවිතක්කො, භික්ඛවෙ, අනන්ධකරණො චක්ඛුකරණො ඤාණකරණො පඤ්ඤාවුද්ධිකො අවිඝාතපක්ඛිකො නිබ්බානසංවත්තනිකො. අබ්යාපාදවිතක්කො, භික්ඛවෙ, අනන්ධකරණො චක්ඛුකරණො ඤාණකරණො පඤ්ඤාවුද්ධිකො අවිඝාතපක්ඛිකො නිබ්බානසංවත්තනිකො. අවිහිංසාවිතක්කො, භික්ඛවෙ, අනන්ධකරණො චක්ඛුකරණො ඤාණකරණො පඤ්ඤාවුද්ධිකො අවිඝාතපක්ඛිකො ¶ නිබ්බානසංවත්තනිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො කුසලවිතක්කා අනන්ධකරණා චක්ඛුකරණා ඤාණකරණා පඤ්ඤාවුද්ධිකා අවිඝාතපක්ඛිකා නිබ්බානසංවත්තනිකා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘තයො විතක්කෙ කුසලෙ විතක්කයෙ, තයො ¶ පන අකුසලෙ නිරාකරෙ;

ස වෙ විතක්කානි විචාරිතානි, සමෙති වුට්ඨීව රජං සමූහතං;

ස වෙ විතක්කූපසමෙන චෙතසා, ඉධෙව සො සන්තිපදං සමජ්ඣගා’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

88. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලා අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා. කතමෙ තයො? ලොභො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො ¶ අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. දොසො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. මොහො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අන්තරාමලා අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අනත්ථජනනො ලොභො, ලොභො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘ලුද්ධො ¶ අත්ථං න ජානාති, ලුද්ධො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධතමං [අන්ධං තමං (සී.)] තදා හොති, යං ලොභො සහතෙ නරං.

‘‘යො ච ලොභං පහන්ත්වාන, ලොභනෙය්යෙ න ලුබ්භති;

ලොභො පහීයතෙ තම්හා, උදබින්දූව පොක්ඛරා.

‘‘අනත්ථජනනො ¶ දොසො, දොසො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘දුට්ඨො අත්ථං න ජානාති, දුට්ඨො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධතමං තදා හොති, යං දොසො සහතෙ නරං.

‘‘යො ච දොසං පහන්ත්වාන, දොසනෙය්යෙ න දුස්සති;

දොසො පහීයතෙ තම්හා, තාලපක්කංව බන්ධනා.

‘‘අනත්ථජනනො මොහො, මොහො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘මූළ්හො අත්ථං න ජානාති, මූළ්හො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධතමං තදා හොති, යං මොහො සහතෙ නරං.

‘‘යො ¶ ¶ ¶ ච මොහං පහන්ත්වාන, මොහනෙය්යෙ න මුය්හති;

මොහං විහන්ති සො සබ්බං, ආදිච්චොවුදයං තම’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

89. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තීහි, භික්ඛවෙ, අසද්ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො. කතමෙහි තීහි? පාපිච්ඡතාය, භික්ඛවෙ, අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො. පාපමිත්තතාය, භික්ඛවෙ, අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො. සති ඛො පන උත්තරිකරණීයෙ [උත්තරිං කරණීයෙ (ස්යා.)] ඔරමත්තකෙන විසෙසාධිගමෙන [විසෙසාධිගමෙන ච (ස්යා. පී.)] අන්තරා වොසානං ආපාදි. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, තීහි අසද්ධම්මෙහි අභිභූතො පරියාදින්නචිත්තො දෙවදත්තො ආපායිකො නෙරයිකො ¶ කප්පට්ඨො අතෙකිච්ඡො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘මා ජාතු කොචි ලොකස්මිං, පාපිච්ඡො උදපජ්ජථ;

තදමිනාපි ජානාථ, පාපිච්ඡානං යථා ගති.

‘‘පණ්ඩිතොති ¶ සමඤ්ඤාතො, භාවිතත්තොති සම්මතො;

ජලංව යසසා අට්ඨා, දෙවදත්තොති විස්සුතො [මෙ සුතං (පාළියං)].

‘‘සො පමාණමනුචිණ්ණො [පමාදමනුචිණ්ණො (ක. සී. ස්යා. පී.), සමානමනුචිණ්ණො (අට්ඨ.)], ආසජ්ජ නං තථාගතං;

අවීචිනිරයං පත්තො, චතුද්වාරං භයානකං.

‘‘අදුට්ඨස්ස හි යො දුබ්භෙ, පාපකම්මං අකුබ්බතො;

තමෙව පාපං ඵුසති [ඵුස්සෙති (ස්යා.)], දුට්ඨචිත්තං අනාදරං.

‘‘සමුද්දං විසකුම්භෙන, යො මඤ්ඤෙය්ය පදූසිතුං;

න සො තෙන පදූසෙය්ය, භෙස්මා හි උදධි මහා.

‘‘එවමෙව ¶ ¶ [එවමෙතං (ස්යා.)] තථාගතං, යො වාදෙන විහිංසති;

සම්මග්ගතං ¶ [සමග්ගතං (සී. ක.)] සන්තචිත්තං, වාදො තම්හි න රූහති.

‘‘තාදිසං මිත්තං කුබ්බෙථ, තඤ්ච සෙවෙය්ය පණ්ඩිතො;

යස්ස මග්ගානුගො භික්ඛු, ඛයං දුක්ඛස්ස පාපුණෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

විතක්කාසක්කාරසද්ද, චවනලොකෙ අසුභං;

ධම්මඅන්ධකාරමලං, දෙවදත්තෙන තෙ දසාති.

90. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අග්ගප්පසාදා. කතමෙ තයො? යාවතා, භික්ඛවෙ, සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා චතුප්පදා වා බහුප්පදා [බහුපදා (ක.)] වා රූපිනො වා අරූපිනො වා සඤ්ඤිනො වා අසඤ්ඤිනො වා නෙවසඤ්ඤිනාසඤ්ඤිනො වා, තථාගතො තෙසං අග්ගමක්ඛායති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ¶ . යෙ, භික්ඛවෙ, බුද්ධෙ පසන්නා, අග්ගෙ තෙ පසන්නා. අග්ගෙ ඛො පන පසන්නානං අග්ගො විපාකො හොති.

‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, ධම්මා සඞ්ඛතා වා අසඞ්ඛතා වා, විරාගො තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං මදනිම්මදනො පිපාසවිනයො ආලයසමුග්ඝාතො වට්ටුපච්ඡෙදො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. යෙ, භික්ඛවෙ, විරාගෙ ධම්මෙ පසන්නා, අග්ගෙ තෙ පසන්නා. අග්ගෙ ඛො පන පසන්නානං අග්ගො විපාකො හොති.

‘‘යාවතා ¶ , භික්ඛවෙ, සඞ්ඝා වා ගණා වා, තථාගතසාවකසඞ්ඝො තෙසං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං චත්තාරි පුරිසයුගානි අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා ¶ එස ¶ භගවතො සාවකසඞ්ඝො ආහුනෙය්යො පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස. යෙ, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝෙ පසන්නා, අග්ගෙ තෙ පසන්නා. අග්ගෙ ඛො පන පසන්නානං අග්ගො විපාකො හොති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අග්ගප්පසාදා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අග්ගතො වෙ පසන්නානං, අග්ගං ධම්මං විජානතං;

අග්ගෙ බුද්ධෙ පසන්නානං, දක්ඛිණෙය්යෙ අනුත්තරෙ.

‘‘අග්ගෙ ධම්මෙ පසන්නානං, විරාගූපසමෙ සුඛෙ;

අග්ගෙ සඞ්ඝෙ පසන්නානං, පුඤ්ඤක්ඛෙත්තෙ අනුත්තරෙ.

‘‘අග්ගස්මිං ¶ දානං දදතං, අග්ගං පුඤ්ඤං පවඩ්ඪති;

අග්ගං ආයු ච වණ්ණො ච, යසො කිත්ති සුඛං බලං.

‘‘අග්ගස්ස දාතා මෙධාවී, අග්ගධම්මසමාහිතො;

දෙවභූතො මනුස්සො වා, අග්ගප්පත්තො පමොදතී’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඨමං.

91. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘අන්තමිදං, භික්ඛවෙ, ජීවිකානං යදිදං පිණ්ඩොල්යං. අභිසාපොයං [අභිසාපායං (සී.), අභිලාපායං (ස්යා. පී.), අභිසපායං (ක.)], භික්ඛවෙ, ලොකස්මිං – ‘පිණ්ඩොලො විචරසි පත්තපාණී’ති. තඤ්ච ඛො එතං, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තා උපෙන්ති අත්ථවසිකා, අත්ථවසං පටිච්ච; නෙව රාජාභිනීතා, න චොරාභිනීතා, න ඉණට්ටා, න භයට්ටා, න ආජීවිකාපකතා. අපි ච ඛො ‘ඔතිණ්ණම්හා ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි දුක්ඛොතිණ්ණා දුක්ඛපරෙතා ¶ , අප්පෙව නාම ඉමස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස අන්තකිරියා පඤ්ඤායෙථා’ති. එවං පබ්බජිතො චායං, භික්ඛවෙ, කුලපුත්තො සො ¶ ච හොති අභිජ්ඣාලු කාමෙසු තිබ්බසාරාගො, බ්යාපන්නචිත්තො පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො, මුට්ඨස්සති ¶ අසම්පජානො අසමාහිතො විබ්භන්තචිත්තො පාකතින්ද්රියො. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ඡවාලාතං උභතොපදිත්තං මජ්ඣෙ ගූථගතං නෙව ගාමෙ කට්ඨත්ථං ඵරති ¶ න අරඤ්ඤෙः තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමං පුග්ගලං වදාමි ගිහිභොගා පරිහීනො සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච න පරිපූරෙතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘ගිහිභොගා පරිහීනො, සාමඤ්ඤත්ථඤ්ච දුබ්භගො;

පරිධංසමානො පකිරෙති, ඡවාලාතංව නස්සති.

‘‘කාසාවකණ්ඨා බහවො, පාපධම්මා අසඤ්ඤතා;

පාපා පාපෙහි කම්මෙහි, නිරයං තෙ උපපජ්ජරෙ.

‘‘සෙය්යො අයොගුළො භුත්තො, තත්තො අග්ගිසිඛූපමො;

යඤ්චෙ භුඤ්ජෙය්ය දුස්සීලො, රට්ඨපිණ්ඩමසඤ්ඤතො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දුතියං.

92. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘සඞ්ඝාටිකණ්ණෙ චෙපි, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු ගහෙත්වා පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධො අස්ස පාදෙ පාදං නික්ඛිපන්තො, සො ච හොති අභිජ්ඣාලු කාමෙසු තිබ්බසාරාගො බ්යාපන්නචිත්තො පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො මුට්ඨස්සති අසම්පජානො අසමාහිතො විබ්භන්තචිත්තො පාකතින්ද්රියො; අථ ඛො සො ආරකාව මය්හං, අහඤ්ච තස්ස. තං කිස්ස හෙතු? ධම්මඤ්හි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පස්සති. ධම්මං අපස්සන්තො ¶ න මං පස්සති [මං න පස්සති (ස්යා.)].

‘‘යොජනසතෙ චෙපි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය. සො ච හොති අනභිජ්ඣාලු කාමෙසු න තිබ්බසාරාගො අබ්යාපන්නචිත්තො අපදුට්ඨමනසඞ්කප්පො උපට්ඨිතස්සති සම්පජානො සමාහිතො එකග්ගචිත්තො සංවුතින්ද්රියො; අථ ඛො සො සන්තිකෙව මය්හං, අහඤ්ච තස්ස. තං කිස්ස හෙතු? ධම්මං හි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පස්සති; ධම්මං පස්සන්තො මං පස්සතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘අනුබන්ධොපි ¶ චෙ අස්ස, මහිච්ඡො ච විඝාතවා;

එජානුගො අනෙජස්ස, නිබ්බුතස්ස අනිබ්බුතො;

ගිද්ධො සො වීතගෙධස්ස, පස්ස යාවඤ්ච ආරකා.

‘‘යො ¶ ච ධම්මමභිඤ්ඤාය, ධම්මමඤ්ඤාය පණ්ඩිතො;

රහදොව ¶ නිවාතෙ ච, අනෙජො වූපසම්මති.

‘‘අනෙජො සො අනෙජස්ස, නිබ්බුතස්ස ච නිබ්බුතො;

අගිද්ධො වීතගෙධස්ස, පස්ස යාවඤ්ච සන්තිකෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. තතියං.

93. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අග්ගී. කතමෙ තයො? රාගග්ගි, දොසග්ගි, මොහග්ගි – ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අග්ගී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘රාගග්ගි දහති මච්චෙ, රත්තෙ කාමෙසු මුච්ඡිතෙ;

දොසග්ගි පන බ්යාපන්නෙ, නරෙ පාණාතිපාතිනො.

‘‘මොහග්ගි පන සම්මූළ්හෙ, අරියධම්මෙ අකොවිදෙ;

එතෙ අග්ගී අජානන්තා, සක්කායාභිරතා පජා.

‘‘තෙ වඩ්ඪයන්ති නිරයං, තිරච්ඡානඤ්ච යොනියො;

අසුරං ¶ ¶ පෙත්තිවිසයං, අමුත්තා මාරබන්ධනා.

‘‘යෙ ච රත්තින්දිවා යුත්තා, සම්මාසම්බුද්ධසාසනෙ;

තෙ නිබ්බාපෙන්ති රාගග්ගිං, නිච්චං අසුභසඤ්ඤිනො.

‘‘දොසග්ගිං ¶ පන මෙත්තාය, නිබ්බාපෙන්ති නරුත්තමා;

මොහග්ගිං පන පඤ්ඤාය, යායං නිබ්බෙධගාමිනී.

‘‘තෙ නිබ්බාපෙත්වා නිපකා, රත්තින්දිවමතන්දිතා;

අසෙසං පරිනිබ්බන්ති, අසෙසං දුක්ඛමච්චගුං.

‘‘අරියද්දසා වෙදගුනො, සම්මදඤ්ඤාය පණ්ඩිතා;

ජාතික්ඛයමභිඤ්ඤාය, නාගච්ඡන්ති පුනබ්භව’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. චතුත්ථං.

94. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තථා තථා, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උපපරික්ඛෙය්ය ¶ යථා යථාස්ස [යථා යථා (බහූසු)] උපපරික්ඛතො බහිද්ධා චස්ස විඤ්ඤාණං අවික්ඛිත්තං අවිසටං අජ්ඣත්තං අසණ්ඨිතං අනුපාදාය න පරිතස්සෙය්ය. බහිද්ධා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණෙ අවික්ඛිත්තෙ අවිසටෙ සති අජ්ඣත්තං අසණ්ඨිතෙ අනුපාදාය අපරිතස්සතො ආයතිං ජාතිජරාමරණදුක්ඛසමුදයසම්භවො න හොතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘සත්තසඞ්ගප්පහීනස්ස, නෙත්තිච්ඡින්නස්ස භික්ඛුනො;

වික්ඛීණො ජාතිසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවො’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. පඤ්චමං.

95. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘තිස්සො ඉමා, භික්ඛවෙ, කාමූපපත්තියො [කාමුප්පත්තියො (සී.)]. කතමා තිස්සො? පච්චුපට්ඨිතකාමා, නිම්මානරතිනො ¶ , පරනිම්මිතවසවත්තිනො – ඉමා ඛො, භික්ඛවෙ, තිස්සො කාමූපපත්තියො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘පච්චුපට්ඨිතකාමා ච, යෙ දෙවා වසවත්තිනො;

නිම්මානරතිනො දෙවා, යෙ චඤ්ඤෙ කාමභොගිනො;

ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවං ¶ , සංසාරං නාතිවත්තරෙ.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, කාමභොගෙසු පණ්ඩිතො;

සබ්බෙ පරිච්චජෙ කාමෙ, යෙ දිබ්බා යෙ ච මානුසා.

‘‘පියරූපසාතගධිතං ¶ , ඡෙත්වා සොතං දුරච්චයං;

අසෙසං පරිනිබ්බන්ති, අසෙසං දුක්ඛමච්චගුං.

‘‘අරියද්දසා වෙදගුනො, සම්මදඤ්ඤාය පණ්ඩිතා;

ජාතික්ඛයමභිඤ්ඤාය, නාගච්ඡන්ති පුනබ්භව’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. ඡට්ඨං.

96. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘කාමයොගයුත්තො, භික්ඛවෙ, භවයොගයුත්තො ආගාමී හොති ආගන්තා [ආගන්ත්වා (ස්යා. ක.)] ඉත්ථත්තං. කාමයොගවිසංයුත්තො, භික්ඛවෙ, භවයොගයුත්තො අනාගාමී හොති අනාගන්තා ඉත්ථත්තං. කාමයොගවිසංයුත්තො, භික්ඛවෙ, භවයොගවිසංයුත්තො අරහා හොති, ඛීණාසවො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘කාමයොගෙන සංයුත්තා, භවයොගෙන චූභයං;

සත්තා ¶ ගච්ඡන්ති සංසාරං, ජාතිමරණගාමිනො.

‘‘යෙ ච කාමෙ පහන්ත්වාන, අප්පත්තා ආසවක්ඛයං;

භවයොගෙන සංයුත්තා, අනාගාමීති වුච්චරෙ.

‘‘යෙ ¶ ච ඛො ඡින්නසංසයා, ඛීණමානපුනබ්භවා;

තෙ වෙ පාරඞ්ගතා ලොකෙ, යෙ පත්තා ආසවක්ඛය’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. සත්තමං.

97. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘කල්යාණසීලො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණධම්මො කල්යාණපඤ්ඤො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ‘කෙවලී වුසිතවා උත්තමපුරිසො’ති වුච්චති –

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණසීලො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති, ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණසීලො හොති. ඉති කල්යාණසීලො.

‘‘කල්යාණධම්මො ¶ ච කථං හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සත්තන්නං බොධිපක්ඛියානං ධම්මානං භාවනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණධම්මො හොති. ඉති කල්යාණසීලො, කල්යාණධම්මො.

‘‘කල්යාණපඤ්ඤො ච කථං හොති ¶ ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කල්යාණපඤ්ඤො හොති.

‘‘ඉති කල්යාණසීලො කල්යාණධම්මො කල්යාණපඤ්ඤො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ‘කෙවලී වුසිතවා උත්තමපුරිසො’ති වුච්චතී’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යස්ස ¶ කායෙන වාචාය, මනසා නත්ථි දුක්කටං;

තං වෙ කල්යාණසීලොති, ආහු භික්ඛුං හිරීමනං [හිරීමතං (ස්යා. ක.)].

‘‘යස්ස ධම්මා සුභාවිතා, සත්ත [පත්ත (සබ්බත්ථ)] සම්බොධිගාමිනො;

තං වෙ කල්යාණධම්මොති, ආහු භික්ඛුං අනුස්සදං.

‘‘යො දුක්ඛස්ස පජානාති, ඉධෙව ඛයමත්තනො;

තං වෙ කල්යාණපඤ්ඤොති, ආහු භික්ඛුං අනාසවං.

‘‘තෙහි ධම්මෙහි සම්පන්නං, අනීඝං ඡින්නසංසයං;

අසිතං ¶ සබ්බලොකස්ස, ආහු සබ්බපහායින’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. අට්ඨමං.

98. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ද්වෙමානි ¶ , භික්ඛවෙ, දානානි – ආමිසදානඤ්ච ධම්මදානඤ්ච. එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ද්වින්නං දානානං යදිදං – ධම්මදානං.

‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, සංවිභාගා – ආමිසසංවිභාගො ච ධම්මසංවිභාගො ච. එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ද්වින්නං සංවිභාගානං යදිදං – ධම්මසංවිභාගො.

‘‘ද්වෙමෙ ¶ , භික්ඛවෙ, අනුග්ගහා – ආමිසානුග්ගහො ච ධම්මානුග්ගහො ච. එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, ඉමෙසං ද්වින්නං අනුග්ගහානං යදිදං – ධම්මානුග්ගහො’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘යමාහු දානං පරමං අනුත්තරං, යං සංවිභාගං භගවා අවණ්ණයි [අවණ්ණයී (සී.)];

අග්ගම්හි ඛෙත්තම්හි පසන්නචිත්තො, විඤ්ඤූ පජානං කො න යජෙථ කාලෙ.

‘‘යෙ ¶ චෙව භාසන්ති සුණන්ති චූභයං, පසන්නචිත්තා සුගතස්ස සාසනෙ;

තෙසං සො අත්ථො පරමො විසුජ්ඣති, යෙ අප්පමත්තා සුගතස්ස සාසනෙ’’ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. නවමං.

99. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා, වුත්තමරහතාති මෙ සුතං –

‘‘ධම්මෙනාහං, භික්ඛවෙ, තෙවිජ්ජං බ්රාහ්මණං පඤ්ඤාපෙමි, නාඤ්ඤං ලපිතලාපනමත්තෙන.

‘‘කථඤ්චාහං, භික්ඛවෙ, ධම්මෙන තෙවිජ්ජං බ්රාහ්මණං පඤ්ඤාපෙමි, නාඤ්ඤං ලපිතලාපනමත්තෙන? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං ¶ – එකම්පි ¶ ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො. සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං. තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො. සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති ¶ . ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. අයමස්ස පඨමා විජ්ජා අධිගතා හොති, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා, තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො, යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා ¶ මනොසුචරිතෙන ¶ සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන ¶ අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. අයමස්ස දුතියා විජ්ජා අධිගතා හොති, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා, තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො, යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. අයමස්ස තතියා විජ්ජා අධිගතා හොති, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා, තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො, යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො. එවං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ධම්මෙන තෙවිජ්ජං බ්රාහ්මණං පඤ්ඤාපෙමි, නාඤ්ඤං ලපිතලාපනමත්තෙනා’’ති. එතමත්ථං භගවා අවොච. තත්ථෙතං ඉති වුච්චති –

‘‘පුබ්බෙනිවාසං යොවෙදි [යොවෙදි (සබ්බත්ථ)], සග්ගාපායඤ්ච පස්සති;

අථො [අථ (ස්යා. ක.)] ජාතික්ඛයං පත්තො, අභිඤ්ඤාවොසිතො මුනි.

‘‘එතාහි ¶ ¶ තීහි විජ්ජාහි, තෙවිජ්ජො හොති බ්රාහ්මණො;

තමහං වදාමි තෙවිජ්ජං, නාඤ්ඤං ලපිතලාපන’’න්ති.

අයම්පි අත්ථො වුත්තො භගවතා, ඉති මෙ සුතන්ති. දසමං.

පසාද ජීවිත සඞ්ඝාටි ¶ , අග්ගි උපපරික්ඛයා;

උපපත්ති [උප්පත්ති (සී.)] කාම කල්යාණං, දානං ධම්මෙන තෙ දසාති.