මූල > සුත්තපිටක > ඛුද්දකනිකාය > සුත්තනිපාතපාළි

MMR Vol 0
VRI Vol 0
PTS Vol 0
THA Vol 0

Misc. Paragraph

3. මහාවග්ගො

1. පබ්බජ්ජාසුත්තං

2. පධානසුත්තං

3. සුභාසිතසුත්තං

4. සුන්දරිකභාරද්වාජසුත්තං

12. ද්වයතානුපස්සනාසුත්තං

පබ්බජ්ජං ¶ ¶ ¶ කිත්තයිස්සාමි, යථා පබ්බජි චක්ඛුමා;

යථා වීමංසමානො සො, පබ්බජ්ජං සමරොචයි.

සම්බාධොයං ඝරාවාසො, රජස්සායතනං ඉති;

අබ්භොකාසොව පබ්බජ්ජා, ඉති දිස්වාන පබ්බජි.

පබ්බජිත්වාන කායෙන, පාපකම්මං විවජ්ජයි;

වචීදුච්චරිතං ¶ හිත්වා, ආජීවං පරිසොධයි.

අගමා රාජගහං බුද්ධො, මගධානං ගිරිබ්බජං;

පිණ්ඩාය අභිහාරෙසි, ආකිණ්ණවරලක්ඛණො.

තමද්දසා බිම්බිසාරො, පාසාදස්මිං පතිට්ඨිතො;

දිස්වා ලක්ඛණසම්පන්නං, ඉමමත්ථං අභාසථ.

‘‘ඉමං භොන්තො නිසාමෙථ, අභිරූපො බ්රහා සුචි;

චරණෙන ච සම්පන්නො, යුගමත්තඤ්ච පෙක්ඛති.

‘‘ඔක්ඛිත්තචක්ඛු සතිමා, නායං නීචකුලාමිව;

රාජදූතාභිධාවන්තු, කුහිං භික්ඛු ගමිස්සති’’.

තෙ පෙසිතා රාජදූතා, පිට්ඨිතො අනුබන්ධිසුං;

කුහිං ගමිස්සති භික්ඛු, කත්ථ වාසො භවිස්සති.

සපදානං ¶ චරමානො, ගුත්තද්වාරො සුසංවුතො;

ඛිප්පං පත්තං අපූරෙසි, සම්පජානො පටිස්සතො.

පිණ්ඩචාරං ¶ චරිත්වාන, නික්ඛම්ම නගරා මුනි;

පණ්ඩවං අභිහාරෙසි, එත්ථ වාසො භවිස්සති.

දිස්වාන වාසූපගතං, තයො [තතො (සී. පී.)] දූතා උපාවිසුං;

තෙසු එකොව [එකො ච දූතො (සී. ස්යා. පී.)] ආගන්ත්වා, රාජිනො පටිවෙදයි.

‘‘එස ¶ භික්ඛු මහාරාජ, පණ්ඩවස්ස පුරත්ථතො [පුරක්ඛතො (ස්යා. ක.)];

නිසින්නො බ්යග්ඝුසභොව, සීහොව ගිරිගබ්භරෙ’’.

සුත්වාන ¶ දූතවචනං, භද්දයානෙන ඛත්තියො;

තරමානරූපො නිය්යාසි, යෙන පණ්ඩවපබ්බතො.

ස යානභූමිං යායිත්වා, යානා ඔරුය්හ ඛත්තියො;

පත්තිකො උපසඞ්කම්ම, ආසජ්ජ නං උපාවිසි.

නිසජ්ජ රාජා සම්මොදි, කථං සාරණීයං තතො;

කථං සො වීතිසාරෙත්වා, ඉමමත්ථං අභාසථ.

‘‘යුවා ච දහරො චාසි, පඨමුප්පත්තිකො [පඨමුප්පත්තියා (සී.), පඨමුප්පත්තිතො (ස්යා.)] සුසු;

වණ්ණාරොහෙන සම්පන්නො, ජාතිමා විය ඛත්තියො.

‘‘සොභයන්තො අනීකග්ගං, නාගසඞ්ඝපුරක්ඛතො;

දදාමි භොගෙ භුඤ්ජස්සු, ජාතිං අක්ඛාහි පුච්ඡිතො’’.

‘‘උජුං ජනපදො රාජ, හිමවන්තස්ස පස්සතො;

ධනවීරියෙන සම්පන්නො, කොසලෙසු [කොසලස්ස (ස්යා. ක.)] නිකෙතිනො.

‘‘ආදිච්චා ¶ ¶ [ආදිච්චො (ක.)] නාම ගොත්තෙන, සාකියා [සාකියො (ක.)] නාම ජාතියා;

තම්හා කුලා පබ්බජිතොම්හි, න කාමෙ අභිපත්ථයං.

‘‘කාමෙස්වාදීනවං දිස්වා, නෙක්ඛම්මං දට්ඨු ඛෙමතො;

පධානාය ගමිස්සාමි, එත්ථ මෙ රඤ්ජතී මනො’’ති.

පබ්බජ්ජාසුත්තං පඨමං නිට්ඨිතං.

‘‘තං ¶ මං පධානපහිතත්තං, නදිං නෙරඤ්ජරං පති;

විපරක්කම්ම ඣායන්තං, යොගක්ඛෙමස්ස පත්තියා.

‘‘නමුචී කරුණං වාචං, භාසමානො උපාගමි;

‘කිසො ත්වමසි දුබ්බණ්ණො, සන්තිකෙ මරණං තව.

‘‘‘සහස්සභාගො ¶ මරණස්ස, එකංසො තව ජීවිතං;

ජීව භො ජීවිතං සෙය්යො, ජීවං පුඤ්ඤානි කාහසි.

‘‘‘චරතො ¶ ච තෙ බ්රහ්මචරියං, අග්ගිහුත්තඤ්ච ජූහතො;

පහූතං චීයතෙ පුඤ්ඤං, කිං පධානෙන කාහසි.

‘‘‘දුග්ගො මග්ගො පධානාය, දුක්කරො දුරභිසම්භවො’’’;

ඉමා ගාථා භණං මාරො, අට්ඨා බුද්ධස්ස සන්තිකෙ.

තං තථාවාදිනං මාරං, භගවා එතදබ්රවි;

‘‘පමත්තබන්ධු පාපිම, යෙනත්ථෙන [සෙනත්ථෙන (?), අත්තනො අත්ථෙන (අට්ඨ. සංවණ්ණනා)] ඉධාගතො.

‘‘අණුමත්තොපි ¶ [අණුමත්තෙනපි (සී. ස්යා.)] පුඤ්ඤෙන, අත්ථො මය්හං න විජ්ජති;

යෙසඤ්ච අත්ථො පුඤ්ඤෙන, තෙ මාරො වත්තුමරහති.

‘‘අත්ථි සද්ධා තථා [තතො (සී. පී.), තපො (ස්යා. ක.)] වීරියං, පඤ්ඤා ච මම විජ්ජති;

එවං මං පහිතත්තම්පි, කිං ජීවමනුපුච්ඡසි.

‘‘නදීනමපි සොතානි, අයං වාතො විසොසයෙ;

කිඤ්ච ¶ මෙ පහිතත්තස්ස, ලොහිතං නුපසුස්සයෙ.

‘‘ලොහිතෙ සුස්සමානම්හි, පිත්තං සෙම්හඤ්ච සුස්සති;

මංසෙසු ඛීයමානෙසු, භිය්යො චිත්තං පසීදති;

භිය්යො සති ච පඤ්ඤා ච, සමාධි මම තිට්ඨති.

‘‘තස්ස මෙවං විහරතො, පත්තස්සුත්තමවෙදනං;

කාමෙසු [කාමෙ (සී. ස්යා.)] නාපෙක්ඛතෙ චිත්තං, පස්ස සත්තස්ස සුද්ධතං.

‘‘කාමා ¶ තෙ පඨමා සෙනා, දුතියා අරති වුච්චති;

තතියා ඛුප්පිපාසා තෙ, චතුත්ථී තණ්හා පවුච්චති.

‘‘පඤ්චමං [පඤ්චමී (සී. පී.)] ථිනමිද්ධං තෙ, ඡට්ඨා භීරූ පවුච්චති;

සත්තමී විචිකිච්ඡා තෙ, මක්ඛො ථම්භො තෙ අට්ඨමො.

‘‘ලාභො සිලොකො සක්කාරො, මිච්ඡාලද්ධො ච යො යසො;

යො චත්තානං සමුක්කංසෙ, පරෙ ච අවජානති.

‘‘එසා ¶ නමුචි තෙ සෙනා, කණ්හස්සාභිප්පහාරිනී;

න නං අසූරො ජිනාති, ජෙත්වා ච ලභතෙ සුඛං.

‘‘එස මුඤ්ජං පරිහරෙ, ධිරත්ථු මම [ඉද (ක.)] ජීවිතං;

සඞ්ගාමෙ මෙ මතං සෙය්යො, යං චෙ ජීවෙ පරාජිතො.

‘‘පගාළ්හෙත්ථ ¶ න දිස්සන්ති, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා;

තඤ්ච මග්ගං න ජානන්ති, යෙන ගච්ඡන්ති සුබ්බතා.

‘‘සමන්තා ධජිනිං දිස්වා, යුත්තං මාරං සවාහනං;

යුද්ධාය පච්චුග්ගච්ඡාමි, මා මං ඨානා අචාවයි.

‘‘යං ¶ තෙ තං නප්පසහති, සෙනං ලොකො සදෙවකො;

තං ¶ තෙ පඤ්ඤාය භෙච්ඡාමි [ගච්ඡාමි (සී.), වෙච්ඡාමි (ස්යා.), වජ්ඣාමි (ක.)], ආමං පත්තංව අස්මනා [පක්කංව අමුනා (ක.)].

‘‘වසීකරිත්වා [වසිං කරිත්වා (බහූසු)] සඞ්කප්පං, සතිඤ්ච සූපතිට්ඨිතං;

රට්ඨා රට්ඨං විචරිස්සං, සාවකෙ විනයං පුථූ.

‘‘තෙ අප්පමත්තා පහිතත්තා, මම සාසනකාරකා;

අකාමස්ස [අකාමා (ක.)] තෙ ගමිස්සන්ති, යත්ථ ගන්ත්වා න සොචරෙ’’.

‘‘සත්ත වස්සානි භගවන්තං, අනුබන්ධිං පදාපදං;

ඔතාරං නාධිගච්ඡිස්සං, සම්බුද්ධස්ස සතීමතො.

‘‘මෙදවණ්ණංව පාසාණං, වායසො අනුපරියගා;

අපෙත්ථ මුදුං [මුදු (සී.)] වින්දෙම, අපි අස්සාදනා සියා.

‘‘අලද්ධා තත්ථ අස්සාදං, වායසෙත්තො අපක්කමි;

කාකොව සෙලමාසජ්ජ, නිබ්බිජ්ජාපෙම ගොතමං’’.

තස්ස ¶ සොකපරෙතස්ස, වීණා කච්ඡා අභස්සථ;

තතො සො දුම්මනො යක්ඛො, තත්ථෙවන්තරධායථාති.

එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එක සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ¶ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘චතූහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතා වාචා සුභාසිතා හොති, න දුබ්භාසිතා, අනවජ්ජා ච අනනුවජ්ජා ච විඤ්ඤූනං. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුභාසිතංයෙව භාසති නො දුබ්භාසිතං, ධම්මංයෙව භාසති නො අධම්මං, පියංයෙව භාසති නො අප්පියං, සච්චංයෙව භාසති නො අලිකං. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, චතූහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතා වාචා සුභාසිතා හොති, නො දුබ්භාසිතා, අනවජ්ජා ච අනනුවජ්ජා ච විඤ්ඤූන’’න්ති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘සුභාසිතං උත්තමමාහු සන්තො, ධම්මං භණෙ නාධම්මං තං දුතියං;

පියං භණෙ නාප්පියං තං තතියං, සච්චං භණෙ නාලිකං තං චතුත්ථ’’න්ති.

අථ ¶ ඛො ආයස්මා වඞ්ගීසො උට්ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පටිභාති මං භගවා, පටිභාති මං සුගතා’’ති. ‘‘පටිභාතු තං වඞ්ගීසා’’ති භගවා අවොච. අථ ඛො ආයස්මා වඞ්ගීසො භගවන්තං සම්මුඛා සාරුප්පාහි ගාථාහි අභිත්ථවි –

‘‘තමෙව වාචං භාසෙය්ය, යායත්තානං න තාපයෙ;

පරෙ ¶ ච න විහිංසෙය්ය, සා වෙ වාචා සුභාසිතා.

‘‘පියවාචමෙව භාසෙය්ය, යා වාචා පටිනන්දිතා;

යං අනාදාය පාපානි, පරෙසං භාසතෙ පියං.

‘‘සච්චං වෙ අමතා වාචා, එස ධම්මො සනන්තනො;

සච්චෙ අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච, ආහු සන්තො පතිට්ඨිතා.

‘‘යං ¶ ¶ බුද්ධො භාසති වාචං, ඛෙමං නිබ්බානපත්තියා;

දුක්ඛස්සන්තකිරියාය, සා වෙ වාචානමුත්තමා’’ති.

සුභාසිතසුත්තං තතියං නිට්ඨිතං.

එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු විහරති සුන්දරිකාය නදියා තීරෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො සුන්දරිකාය නදියා තීරෙ අග්ගිං ජුහති, අග්ගිහුත්තං පරිචරති. අථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො අග්ගිං ජුහිත්වා අග්ගිහුත්තං පරිචරිත්වා උට්ඨායාසනා සමන්තා චතුද්දිසා අනුවිලොකෙසි – ‘‘කො නු ඛො ඉමං හබ්යසෙසං භුඤ්ජෙය්යා’’ති? අද්දසා ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො ¶ බ්රාහ්මණො භගවන්තං අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ සසීසං පාරුතං නිසින්නං; දිස්වාන වාමෙන හත්ථෙන හබ්යසෙසං ගහෙත්වා දක්ඛිණෙන හත්ථෙන කමණ්ඩලුං ගහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි.

අථ ඛො භගවා සුන්දරිකභාරද්වාජස්ස බ්රාහ්මණස්ස පදසද්දෙන සීසං ¶ විවරි. අථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො – ‘‘මුණ්ඩො අයං භවං, මුණ්ඩකො අයං භව’’න්ති තතොව පුන නිවත්තිතුකාමො අහොසි. අථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘මුණ්ඩාපි හි ඉධෙකච්චෙ බ්රාහ්මණා භවන්ති, යංනූනාහං උපසඞ්කමිත්වා ජාතිං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිංජච්චො භව’’න්ති?

අථ ඛො භගවා සුන්දරිකභාරද්වාජං බ්රාහ්මණං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘න බ්රාහ්මණො නොම්හි න රාජපුත්තො, න වෙස්සායනො උද කොචි නොම්හි;

ගොත්තං පරිඤ්ඤාය පුථුජ්ජනානං, අකිඤ්චනො මන්ත චරාමි ලොකෙ.

‘‘සඞ්ඝාටිවාසී ¶ ¶ අගහො චරාමි [අගිහො (ක. සී. පී.) අගෙහො (කත්ථචි)], නිවුත්තකෙසො අභිනිබ්බුතත්තො;

අලිප්පමානො ඉධ මාණවෙහි, අකල්ලං මං බ්රාහ්මණ පුච්ඡසි ගොත්තපඤ්හං’’.

‘‘පුච්ඡන්ති ¶ වෙ භො බ්රාහ්මණා, බ්රාහ්මණෙභි සහ බ්රාහ්මණො නො භව’’න්ති.

‘‘බ්රාහ්මණො හි චෙ ත්වං බ්රූසි, මඤ්ච බ්රූසි අබ්රාහ්මණං;

තං තං සාවිත්තිං පුච්ඡාමි, තිපදං චතුවීසතක්ඛරං.

‘‘කිං ¶ නිස්සිතා ඉසයො මනුජා, ඛත්තියා බ්රාහ්මණා [පඨමපාදන්තො] දෙවතානං;

යඤ්ඤමකප්පයිංසු පුථූ ඉධ ලොකෙ [දුතියපාදන්තො (සී.)].

‘‘යදන්තගූ වෙදගූ යඤ්ඤකාලෙ, යස්සාහුතිං ලභෙ තස්සිජ්ඣෙති බ්රූමි’’.

‘‘අද්ධා හි තස්ස හුතමිජ්ඣෙ, (ඉති බ්රාහ්මණො)

තුම්හාදිසානඤ්හි අදස්සනෙන, අඤ්ඤො ජනො භුඤ්ජති පූරළාසං’’.

‘‘තස්මාතිහ ත්වං බ්රාහ්මණ අත්ථෙන, අත්ථිකො උපසඞ්කම්ම පුච්ඡ;

සන්තං විධූමං අනීඝං නිරාසං, අප්පෙවිධ අභිවින්දෙ සුමෙධං’’.

‘‘යඤ්ඤෙ රතොහං භො ගොතම, යඤ්ඤං යිට්ඨුකාමො නාහං පජානාමි;

අනුසාසතු මං භවං, යත්ථ ¶ හුතං ඉජ්ඣතෙ බ්රූහි මෙ තං’’.

‘‘තෙන හි ත්වං, බ්රාහ්මණ, ඔදහස්සු සොතං; ධම්මං තෙ දෙසෙස්සාමි –

‘‘මා ¶ ජාතිං පුච්ඡී චරණඤ්ච පුච්ඡ, කට්ඨා හවෙ ජායති ජාතවෙදො;

නීචාකුලීනොපි ¶ මුනී ධිතීමා, ආජානියො හොති හිරීනිසෙධො.

‘‘සච්චෙන දන්තො දමසා උපෙතො, වෙදන්තගූ වූසිතබ්රහ්මචරියො;

කාලෙන තම්හි හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො [පුඤ්ඤපෙඛො (සී. පී.)] යජෙථ.

‘‘යෙ ¶ කාමෙ හිත්වා අගහා චරන්ති, සුසඤ්ඤතත්තා තසරංව උජ්ජුං;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ වීතරාගා සුසමාහිතින්ද්රියා, චන්දොව රාහුග්ගහණා පමුත්තා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘අසජ්ජමානා විචරන්ති ලොකෙ, සදා සතා හිත්වා මමායිතානි;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යො කාමෙ හිත්වා අභිභුය්යචාරී, යො වෙදි ජාතීමරණස්ස අන්තං;

පරිනිබ්බුතො ¶ උදකරහදොව සීතො, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘සමො ¶ සමෙහි විසමෙහි දූරෙ, තථාගතො හොති අනන්තපඤ්ඤො;

අනූපලිත්තො ඉධ වා හුරං වා, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘යම්හි ¶ න මායා වසති න මානො, යො වීතලොභො අමමො නිරාසො;

පනුණ්ණකොධො අභිනිබ්බුතත්තො, යො බ්රාහ්මණො සොකමලං අහාසි;

‘‘නිවෙසනං යො මනසො අහාසි, පරිග්ගහා යස්ස න සන්ති කෙචි;

අනුපාදියානො ඉධ වා හුරං වා, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘සමාහිතො යො උදතාරි ඔඝං, ධම්මං චඤ්ඤාසි පරමාය දිට්ඨියා;

ඛීණාසවො අන්තිමදෙහධාරී, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘භවාසවා යස්ස වචී ඛරා ච, විධූපිතා අත්ථගතා න සන්ති;

ස වෙදගූ සබ්බධි විප්පමුත්තො, තථාගතො ¶ අරහති පූරළාසං.

‘‘සඞ්ගාතිගො යස්ස න සන්ති සඞ්ගා, යො මානසත්තෙසු අමානසත්තො;

දුක්ඛං ¶ පරිඤ්ඤාය සඛෙත්තවත්ථුං, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘ආසං ¶ අනිස්සාය විවෙකදස්සී, පරවෙදියං දිට්ඨිමුපාතිවත්තො;

ආරම්මණා යස්ස න සන්ති කෙචි, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘පරොපරා [පරොවරා (සී. පී.)] යස්ස සමෙච්ච ධම්මා, විධූපිතා අත්ථගතා න සන්ති;

සන්තො උපාදානඛයෙ විමුත්තො, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘සංයොජනං ¶ ජාතිඛයන්තදස්සී, යොපානුදි රාගපථං අසෙසං;

සුද්ධො නිදොසො විමලො අකාචො [අකාමො (සී. ස්යා.)], තථාගතො ¶ අරහති පූරළාසං.

‘‘යො අත්තනො අත්තානං [අත්තනාත්තානං (සී. ස්යා.)] නානුපස්සති, සමාහිතො උජ්ජුගතො ඨිතත්තො;

ස වෙ අනෙජො අඛිලො අකඞ්ඛො, තථාගතො අරහති පූරළාසං.

‘‘මොහන්තරා යස්ස න සන්ති කෙචි, සබ්බෙසු ධම්මෙසු ච ඤාණදස්සී;

සරීරඤ්ච අන්තිමං ධාරෙති, පත්තො ච සම්බොධිමනුත්තරං සිවං;

එත්තාවතා යක්ඛස්ස සුද්ධි, තථාගතො අරහති පූරළාසං’’.

‘‘හුතඤ්ච ¶ [හුත්තඤ්ච (සී. ක.)] මය්හං හුතමත්ථු සච්චං, යං තාදිසං වෙදගුනං අලත්ථං;

බ්රහ්මා හි සක්ඛි පටිගණ්හාතු මෙ භගවා, භුඤ්ජතු මෙ භගවා පූරළාසං’’.

‘‘ගාථාභිගීතං මෙ අභොජනෙය්යං, සම්පස්සතං බ්රාහ්මණ නෙස ධම්මො;

ගාථාභිගීතං පනුදන්ති බුද්ධා, ධම්මෙ සතී බ්රාහ්මණ වුත්තිරෙසා.

‘‘අඤ්ඤෙන ච කෙවලිනං මහෙසිං, ඛීණාසවං කුක්කුච්චවූපසන්තං;

අන්නෙන පානෙන උපට්ඨහස්සු, ඛෙත්තඤ්හි තං පුඤ්ඤපෙක්ඛස්ස හොති’’.

‘‘සාධාහං ¶ ¶ භගවා තථා විජඤ්ඤං, යො දක්ඛිණං භුඤ්ජෙය්ය මාදිසස්ස;

යං යඤ්ඤකාලෙ පරියෙසමානො, පප්පුය්ය තව සාසනං’’.

‘‘සාරම්භා යස්ස විගතා, චිත්තං යස්ස අනාවිලං;

විප්පමුත්තො ච කාමෙහි, ථිනං යස්ස පනූදිතං.

‘‘සීමන්තානං ¶ විනෙතාරං, ජාතිමරණකොවිදං;

මුනිං මොනෙය්යසම්පන්නං, තාදිසං යඤ්ඤමාගතං.

‘‘භකුටිං [භූකුටිං (ක. සී.), භාකුටිං (ක. සී., ම. නි. 1.226)] විනයිත්වාන, පඤ්ජලිකා නමස්සථ;

පූජෙථ අන්නපානෙන, එවං ඉජ්ඣන්ති දක්ඛිණා.

‘‘බුද්ධො ¶ භවං අරහති පූරළාසං, පුඤ්ඤඛෙත්තමනුත්තරං;

ආයාගො සබ්බලොකස්ස, භොතො දින්නං මහප්ඵල’’න්ති.

අථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං භොතො ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. අලත්ථ ඛො ¶ සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො…පෙ… අරහතං අහොසීති.

සුන්දරිකභාරද්වාජසුත්තං චතුත්ථං නිට්ඨිතං.

එවං මෙ සුතං – එක සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. අථ ඛො මාඝො මාණවො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො මාඝො මාණවො භගවන්තං ¶ එතදවොච –

‘‘අහඤ්හි, භො ගොතම, දායකො දානපති වදඤ්ඤූ යාචයොගො; ධම්මෙන භොගෙ පරියෙසාමි; ධම්මෙන භොගෙ පරියෙසිත්වා ධම්මලද්ධෙහි භොගෙහි ධම්මාධිගතෙහි එකස්සපි දදාමි ද්වින්නම්පි ¶ තිණ්ණම්පි චතුන්නම්පි පඤ්චන්නම්පි ඡන්නම්පි සත්තන්නම්පි අට්ඨන්නම්පි නවන්නම්පි දසන්නම්පි දදාමි, වීසායපි තිංසායපි චත්තාලීසායපි පඤ්ඤාසායපි දදාමි, සතස්සපි දදාමි, භිය්යොපි දදාමි. කච්චාහං, භො ගොතම, එවං දදන්තො එවං යජන්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවාමී’’ති ¶ ?

‘‘තග්ඝ ත්වං, මාණව, එවං දදන්තො එවං යජන්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවසි. යො ඛො, මාණව, දායකො දානපති වදඤ්ඤූ යාචයොගො; ධම්මෙන භොගෙ පරියෙසති; ධම්මෙන භොගෙ පරියෙසිත්වා ධම්මලද්ධෙහි භොගෙහි ධම්මාධිගතෙහි එකස්සපි දදාති…පෙ… සතස්සපි දදාති, භිය්යොපි දදාති, බහුං සො පුඤ්ඤං පසවතී’’ති. අථ ඛො මාඝො මාණවො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘පුච්ඡාමහං ගොතමං වදඤ්ඤුං, (ඉති මාඝො මාණවො)

කාසායවාසිං අගහං [අගිහං (සී.), අගෙහං (පී.)] චරන්තං;

යො යාචයොගො දානපති [දානපතී (සී. ස්යා. පී.)] ගහට්ඨො, පුඤ්ඤත්ථිකො [පුඤ්ඤපෙඛො (සී. පී. ක.)] යජති පුඤ්ඤපෙක්ඛො;

දදං ¶ පරෙසං ඉධ අන්නපානං, කථං හුතං යජමානස්ස සුජ්ඣෙ’’.

‘‘යො යාචයොගො දානපති ගහට්ඨො, (මාඝාති භගවා)

පුඤ්ඤත්ථිකො යජති පුඤ්ඤපෙක්ඛො;

දදං පරෙසං ඉධ අන්නපානං, ආරාධයෙ දක්ඛිණෙය්යෙභි තාදි’’.

‘‘යො ¶ යාචයොගො දානපති ගහට්ඨො, (ඉති මාඝො මාණවො)

පුඤ්ඤත්ථිකො යජති පුඤ්ඤපෙක්ඛො;

දදං පරෙසං ඉධ අන්නපානං, අක්ඛාහි මෙ භගවා දක්ඛිණෙය්යෙ’’.

‘‘යෙ ¶ වෙ අසත්තා [අලග්ගා (ස්යා.)] විචරන්ති ලොකෙ, අකිඤ්චනා කෙවලිනො යතත්තා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ සබ්බසංයොජනබන්ධනච්ඡිදා, දන්තා විමුත්තා අනීඝා නිරාසා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ ¶ සබ්බසංයොජනවිප්පමුත්තා, දන්තා විමුත්තා අනීඝා නිරාසා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘රාගඤ්ච දොසඤ්ච පහාය මොහං, ඛීණාසවා වූසිතබ්රහ්මචරියා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙසු න මායා වසති න මානො, ඛීණාසවා වූසිතබ්රහ්මචරියා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ ¶ ¶ වීතලොභා අමමා නිරාසා, ඛීණාසවා වූසිතබ්රහ්මචරියා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ ¶ වෙ න තණ්හාසු උපාතිපන්නා, විතරෙය්ය ඔඝං අමමා චරන්ති;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙසං තණ්හා නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ, භවාභවාය ඉධ වා හුරං වා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ කාමෙ හිත්වා අගහා චරන්ති, සුසඤ්ඤතත්තා තසරංව උජ්ජුං;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ වීතරාගා සුසමාහිතින්ද්රියා, චන්දොව රාහුග්ගහණා පමුත්තා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘සමිතාවිනො වීතරාගා අකොපා, යෙසං ගතී නත්ථිධ විප්පහාය;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘ජහිත්වා ජාතිමරණං අසෙසං, කථංකථිං සබ්බමුපාතිවත්තා;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ ¶ ¶ අත්තදීපා විචරන්ති ලොකෙ, අකිඤ්චනා සබ්බධි විප්පමුත්තා;

කාලෙන ¶ තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යෙ හෙත්ථ ජානන්ති යථා තථා ඉදං, අයමන්තිමා නත්ථි පුනබ්භවොති;

කාලෙන තෙසු හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ.

‘‘යො ¶ වෙදගූ ඣානරතො සතීමා, සම්බොධිපත්තො සරණං බහූනං;

කාලෙන තම්හි හබ්යං පවෙච්ඡෙ, යො බ්රාහ්මණො පුඤ්ඤපෙක්ඛො යජෙථ’’.

‘‘අද්ධා අමොඝා මම පුච්ඡනා අහු, අක්ඛාසි මෙ භගවා දක්ඛිණෙය්යෙ;

ත්වඤ්හෙත්ථ ජානාසි යථා තථා ඉදං, තථා හි තෙ විදිතො එස ධම්මො.

‘‘යො යාචයොගො දානපති ගහට්ඨො, (ඉති මාඝො මාණවො)

පුඤ්ඤත්ථිකො යජති පුඤ්ඤපෙක්ඛො;

‘‘යජස්සු යජමානො මාඝාති භගවා, සබ්බත්ථ ච විප්පසාදෙහි චිත්තං;

ආරම්මණං යජමානස්ස යඤ්ඤො, එත්ථප්පතිට්ඨාය ජහාති දොසං.

‘‘සො ¶ වීතරාගො පවිනෙය්ය දොසං, මෙත්තං චිත්තං භාවයමප්පමාණං;

රත්තින්දිවං සතතමප්පමත්තො, සබ්බා දිසා ඵරති අප්පමඤ්ඤං’’.

‘‘කො ¶ සුජ්ඣති මුච්චති බජ්ඣතී ච, කෙනත්තනා ගච්ඡති [කෙනත්ථෙනා ගච්ඡති (ක.)] බ්රහ්මලොකං;

අජානතො මෙ මුනි බ්රූහි පුට්ඨො, භගවා හි මෙ සක්ඛි බ්රහ්මජ්ජදිට්ඨො;

තුවඤ්හි ¶ නො බ්රහ්මසමොසි සච්චං, කථං උපපජ්ජති බ්රහ්මලොකං ජුතිම’’.

‘‘යො යජති තිවිධං යඤ්ඤසම්පදං, (මාඝාති භගවා)

උපපජ්ජති බ්රහ්මලොකන්ති බ්රූමී’’ති.

එවං වුත්තෙ, මාඝො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සභියස්ස පරිබ්බාජකස්ස පුරාණසාලොහිතාය දෙවතාය පඤ්හා උද්දිට්ඨා හොන්ති – ‘‘යො තෙ, සභිය, සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉමෙ පඤ්හෙ පුට්ඨො බ්යාකරොති තස්ස සන්තිකෙ බ්රහ්මචරියං චරෙය්යාසී’’ති.

අථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො තස්සා දෙවතාය සන්තිකෙ තෙ පඤ්හෙ උග්ගහෙත්වා යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා ¶ බහුජනස්ස, සෙය්යථිදං – පූරණො කස්සපො මක්ඛලිගොසාලො අජිතො කෙසකම්බලො පකුධො [කකුධො (සී.) පකුද්ධො (ස්යා. කං.)] කච්චානො සඤ්චයො [සඤ්ජයො (සී. ස්යා. කං. පී.)] බෙලට්ඨපුත්තො [බෙල්ලට්ඨිපුත්තො (සී. පී.), වෙළට්ඨපුත්තො (ස්යා.)] නිගණ්ඨො නාටපුත්තො [නාතපුත්තො (සී. පී.)], තෙ උපසඞ්කමිත්වා තෙ පඤ්හෙ පුච්ඡති. තෙ සභියෙන ¶ පරිබ්බාජකෙන පඤ්හෙ පුට්ඨා න සම්පායන්ති; අසම්පායන්තා කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොන්ති. අපි ච සභියං යෙව පරිබ්බාජකං පටිපුච්ඡන්ති.

අථ ඛො සභියස්ස පරිබ්බාජකස්ස එතදහොසි – ‘‘යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා බහුජනස්ස, සෙය්යථිදං – පූරණො කස්සපො…පෙ… නිගණ්ඨො නාටපුත්තො, තෙ මයා පඤ්හෙ පුට්ඨා න සම්පායන්ති, අසම්පායන්තා කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොන්ති; අපි ¶ ච මඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡන්ති. යන්නූන්නාහං හීනායාවත්තිත්වා කාමෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය’’න්ති.

අථ ¶ ඛො සභියස්ස පරිබ්බාජකස්ස එතදහොසි – ‘‘අයම්පි ඛො සමණො ගොතමො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; යංනූනාහං සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා ඉමෙ පඤ්හෙ පුච්ඡෙය්ය’’න්ති.

අථ ඛො සභියස්ස පරිබ්බාජකස්ස එතදහොසි – ‘‘යෙපි ඛො තෙ [යෙ ඛො තෙ (ස්යා.), යං ඛො තෙ (ක.)] භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ජිණ්ණා වුඩ්ඪා මහල්ලකා අද්ධගතා වයොඅනුප්පත්තා ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා බහුජනස්ස, සෙය්යථිදං – පූරණො කස්සපො…පෙ. ¶ … නිගණ්ඨො නාටපුත්තො, තෙපි මයා පඤ්හෙ පුට්ඨා න සම්පායන්ති, අසම්පායන්තා කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොන්ති, අපි ච මඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡන්ති; කිං පන මෙ සමණො ගොතමො ඉමෙ පඤ්හෙ පුට්ඨො බ්යාකරිස්සති! සමණො හි ගොතමො දහරො චෙව ජාතියා, නවො ච පබ්බජ්ජායා’’ති.

අථ ඛො සභියස්ස පරිබ්බාජකස්ස එතදහොසි – ‘‘සමණො ඛො [සමණො ඛො ගොතමො (ස්යා. ක.)] දහරොති න උඤ්ඤාතබ්බො න පරිභොතබ්බො. දහරොපි චෙස සමණො ගොතමො මහිද්ධිකො හොති මහානුභාවො, යංනූනාහං සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා ඉමෙ පඤ්හෙ පුච්ඡෙය්ය’’න්ති.

අථ ¶ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො යෙන රාජගහං තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන රාජගහං වෙළුවනං කලන්දකනිවාපො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං ¶ සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සභියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘කඞ්ඛී වෙචිකිච්ඡී ආගමං, (ඉති සභියො)

තෙසන්තකරො භවාහි [භවාහි මෙ (පී. ක.)] පඤ්හෙ මෙ පුට්ඨො,

අනුපුබ්බං අනුධම්මං බ්යාකරොහි මෙ’’.

‘‘දූරතො ¶ ආගතොසි සභිය, (ඉති භගවා)

තෙසන්තකරො භවාමි [තෙසමන්තකරොමි තෙ (ක.)] පඤ්හෙ තෙ පුට්ඨො,

අනුපුබ්බං අනුධම්මං බ්යාකරොමි තෙ.

‘‘පුච්ඡ ¶ මං සභිය පඤ්හං, යං කිඤ්චි මනසිච්ඡසි;

තස්ස තස්සෙව පඤ්හස්ස, අහං අන්තං කරොමි තෙ’’ති.

අථ ඛො සභියස්ස පරිබ්බාජකස්ස එතදහොසි – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! යං වතාහං අඤ්ඤෙසු සමණබ්රාහ්මණෙසු ඔකාසකම්මමත්තම්පි [ඔකාසමත්තම්පි (සී. පී.)] නාලත්ථං තං මෙ ඉදං සමණෙන ගොතමෙන ඔකාසකම්මං කත’’න්ති. අත්තමනො පමුදිතො උදග්ගො පීතිසොමනස්සජාතො භගවන්තං ¶ පඤ්හං අපුච්ඡි –

‘‘කිං පත්තිනමාහු භික්ඛුනං, (ඉති සභියො)

‘‘පජ්ජෙන ¶ කතෙන අත්තනා, (සභියාති භගවා)

‘‘සබ්බත්ථ ¶ උපෙක්ඛකො සතිමා, න සො හිංසති කඤ්චි සබ්බලොකෙ;

තිණ්ණො සමණො අනාවිලො, උස්සදා යස්ස න සන්ති සොරතො සො.

‘‘යස්සින්ද්රියානි භාවිතානි, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සබ්බලොකෙ;

නිබ්බිජ්ඣ ඉමං පරඤ්ච ලොකං, කාලං කඞ්ඛති භාවිතො ස දන්තො.

‘‘කප්පානි විචෙය්ය කෙවලානි, සංසාරං දුභයං චුතූපපාතං;

විගතරජමනඞ්ගණං ¶ විසුද්ධං, පත්තං ජාතිඛයං තමාහු බුද්ධ’’න්ති.

අථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා අත්තමනො පමුදිතො උදග්ගො පීතිසොමනස්සජාතො භගවන්තං උත්තරිං [උත්තරි (ක.)] පඤ්හං අපුච්ඡි –

‘‘කිං ¶ පත්තිනමාහු බ්රාහ්මණං, (ඉති සභියො)

‘‘බාහිත්වා සබ්බපාපකානි, (සභියාති භගවා)

අසිතො තාදි පවුච්චතෙ ස බ්රහ්මා.

‘‘සමිතාවි පහාය පුඤ්ඤපාපං, විරජො ඤත්වා ඉමං පරඤ්ච ලොකං;

ජාතිමරණං උපාතිවත්තො, සමණො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා.

‘‘නින්හාය ¶ [නිනහාය (ස්යා.)] සබ්බපාපකානි, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සබ්බලොකෙ;

දෙවමනුස්සෙසු ¶ කප්පියෙසු, කප්පං නෙති තමාහු න්හාතකො’’ති.

‘‘ආගුං න කරොති කිඤ්චි ලොකෙ, සබ්බසංයොගෙ [සබ්බයොගෙ (ක.)] විසජ්ජ බන්ධනානි;

සබ්බත්ථ න සජ්ජතී විමුත්තො, නාගො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා’’ති.

අථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො…පෙ… භගවන්තං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි –

‘‘කං ඛෙත්තජිනං වදන්ති බුද්ධා, (ඉති සභියො)

‘‘ඛෙත්තානි විචෙය්ය කෙවලානි, (සභියාති භගවා)

දිබ්බං මානුසකඤ්ච බ්රහ්මඛෙත්තං;

ඛෙත්තජිනො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා.

‘‘කොසානි ¶ විචෙය්ය කෙවලානි, දිබ්බං මානුසකඤ්ච බ්රහ්මකොසං;

සබ්බකොසමූලබන්ධනා පමුත්තො, කුසලො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා.

‘‘දුභයානි ¶ විචෙය්ය පණ්ඩරානි, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සුද්ධිපඤ්ඤො;

කණ්හං සුක්කං උපාතිවත්තො, පණ්ඩිතො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා.

‘‘අසතඤ්ච ¶ සතඤ්ච ඤත්වා ධම්මං, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සබ්බලොකෙ;

දෙවමනුස්සෙහි පූජනීයො, සඞ්ගං ජාලමතිච්ච සො මුනී’’ති.

අථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො…පෙ… භගවන්තං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි –

‘‘කිං පත්තිනමාහු ¶ වෙදගුං, (ඉති සභියො)

අනුවිදිතං කෙන කථඤ්ච වීරියවාති;

‘‘වෙදානි විචෙය්ය කෙවලානි, (සභියාති භගවා)

සමණානං යානිධත්ථි [යානිපත්ථි (සී. ස්යා. පී.)] බ්රාහ්මණානං;

‘‘අනුවිච්ච පපඤ්චනාමරූපං, අජ්ඣත්තං ¶ බහිද්ධා ච රොගමූලං;

සබ්බරොගමූලබන්ධනා පමුත්තො, අනුවිදිතො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා.

‘‘විරතො ඉධ සබ්බපාපකෙහි, නිරයදුක්ඛං අතිච්ච වීරියවා සො;

සො වීරියවා පධානවා, ධීරො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා.

‘‘යස්සස්සු ලුනානි බන්ධනානි, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සඞ්ගමූලං;

සබ්බසඞ්ගමූලබන්ධනා පමුත්තො, ආජානියො තාදි පවුච්චතෙ තථත්තා’’ති.

අථ ¶ ¶ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො…පෙ… භගවන්තං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි –

‘‘කිං පත්තිනමාහු සොත්තියං, (ඉති සභියො)

‘‘සුත්වා සබ්බධම්මං අභිඤ්ඤාය ලොකෙ, (සභියාති භගවා)

අනිඝං ¶ සබ්බධිමාහු සොත්තියොති.

‘‘ඡෙත්වා ආසවානි ආලයානි, විද්වා සො න උපෙති ගබ්භසෙය්යං;

සඤ්ඤං තිවිධං පනුජ්ජ පඞ්කං, කප්පං නෙති තමාහු අරියොති.

‘‘යො ඉධ චරණෙසු පත්තිපත්තො, කුසලො සබ්බදා ආජානාති [ආජානි (ස්යා.)] ධම්මං;

සබ්බත්ථ න සජ්ජති විමුත්තචිත්තො [විමුත්තො (සී.)], පටිඝා යස්ස න සන්ති චරණවා සො.

‘‘දුක්ඛවෙපක්කං යදත්ථි කම්මං, උද්ධමධො තිරියං වාපි [තිරියඤ්චාපි (ස්යා.)] මජ්ඣෙ;

පරිබ්බාජයිත්වා පරිඤ්ඤචාරී, මායං මානමථොපි ලොභකොධං;

පරියන්තමකාසි නාමරූපං, තං පරිබ්බාජකමාහු පත්තිපත්ත’’න්ති.

අථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා අත්තමනො පමුදිතො උදග්ගො පීතිසොමනස්සජාතො ¶ උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං සම්මුඛා සාරුප්පාහි ගාථාහි අභිත්ථවි –

‘‘යානි ¶ ¶ ච තීණි යානි ච සට්ඨි, සමණප්පවාදසිතානි [සමණප්පවාදනිස්සිතානි (ස්යා. ක.)] භූරිපඤ්ඤ;

සඤ්ඤක්ඛරසඤ්ඤනිස්සිතානි, ඔසරණානි විනෙය්ය ඔඝතමගා.

‘‘අන්තගූසි ¶ පාරගූ [පාරගූසි (ස්යා. පී. ක.)] දුක්ඛස්ස, අරහාසි සම්මාසම්බුද්ධො ඛීණාසවං තං මඤ්ඤෙ;

ජුතිමා මුතිමා පහූතපඤ්ඤො, දුක්ඛස්සන්තකරං අතාරෙසි මං.

‘‘යං මෙ කඞ්ඛිතමඤ්ඤාසි, විචිකිච්ඡා මං තාරයි නමො තෙ;

මුනි මොනපථෙසු පත්තිපත්ත, අඛිල ආදිච්චබන්ධු සොරතොසි.

‘‘යා ¶ මෙ කඞ්ඛා පුරෙ ආසි, තං මෙ බ්යාකාසි චක්ඛුමා;

අද්ධා මුනීසි සම්බුද්ධො, නත්ථි නීවරණා තව.

‘‘උපායාසා ච තෙ සබ්බෙ, විද්ධස්තා විනළීකතා;

සීතිභූතො දමප්පත්තො, ධිතිමා සච්චනික්කමො.

‘‘තස්ස තෙ නාගනාගස්ස, මහාවීරස්ස භාසතො;

සබ්බෙ දෙවානුමොදන්ති, උභො නාරදපබ්බතා.

‘‘නමො තෙ පුරිසාජඤ්ඤ, නමො තෙ පුරිසුත්තම;

සදෙවකස්මිං ලොකස්මිං, නත්ථි තෙ පටිපුග්ගලො.

‘‘තුවං ¶ බුද්ධො තුවං සත්ථා, තුවං මාරාභිභූ මුනි;

තුවං අනුසයෙ ඡෙත්වා, තිණ්ණො තාරෙසි මං පජං.

‘‘උපධී තෙ සමතික්කන්තා, ආසවා තෙ පදාලිතා;

සීහොසි අනුපාදානො, පහීනභයභෙරවො.

‘‘පුණ්ඩරීකං ¶ යථා වග්ගු, තොයෙ න උපලිම්පති [තොයෙන න උපලිප්පති (සී.), තොයෙ න උපලිප්පති (පී.), තොයෙන න උපලිම්පති (ක.)];

එවං පුඤ්ඤෙ ච පාපෙ ච, උභයෙ ත්වං න ලිම්පසි;

පාදෙ වීර පසාරෙහි, සභියො වන්දති සත්ථුනො’’ති.

අථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ…පෙ… එසාහං භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච; ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති ¶ .

‘‘යො ඛො, සභිය, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, සො චත්තාරො මාසෙ පරිවසති; චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති, උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය. අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති.

‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛන්තා ¶ උපසම්පදං චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති, චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති, උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය, අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි; චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති. අලත්ථ ඛො සභියො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං අලත්ථ උපසම්පදං…පෙ… අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා සභියො අරහතං අහොසීති.

එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අඩ්ඪතෙළසෙහි ¶ භික්ඛුසතෙහි යෙන ආපණං නාම අඞ්ගුත්තරාපානං නිගමො තදවසරි. අස්සොසි ¶ ඛො කෙණියො ජටිලො ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අඩ්ඪතෙළසෙහි භික්ඛුසතෙහි ආපණං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං ¶ එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති [භගවා (ස්යා. පී.)]. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං ¶ පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති.

අථ ඛො කෙණියො ජටිලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො කෙණියං ජටිලං භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතො සමාදපිතො සමුත්තෙජිතො සම්පහංසිතො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙතු මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. එවං වුත්තෙ, භගවා කෙණියං ජටිලං එතදවොච – ‘‘මහා ඛො, කෙණිය, භික්ඛුසඞ්ඝො ¶ අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි; ත්වඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු ¶ අභිප්පසන්නො’’ති.

දුතියම්පි ඛො කෙණියො ජටිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිඤ්චාපි, භො ගොතම, මහා භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි, අහඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො; අධිවාසෙතු මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. දුතියම්පි ඛො භගවා කෙණියං ජටිලං එතදවොච – ‘‘මහා ඛො, කෙණිය, භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි; ත්වඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො’’ති.

තතියම්පි ඛො කෙණියො ජටිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිඤ්චාපි, භො ගොතම, මහා භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි, අහඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො, අධිවාසෙතු [අධිවාසෙත්වෙව (සී.)] මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා ¶ උට්ඨායාසනා යෙන සකො අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මිත්තාමච්චෙ ඤාතිසාලොහිතෙ ආමන්තෙසි – ‘‘සුණන්තු මෙ භවන්තො මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා, සමණො මෙ ගොතමො නිමන්තිතො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන, යෙන මෙ කායවෙය්යාවටිකං කරෙය්යාථා’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො කෙණියස්ස ජටිලස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා කෙණියස්ස ජටිලස්ස පටිස්සුත්වා අප්පෙකච්චෙ උද්ධනානි ඛණන්ති, අප්පෙකච්චෙ කට්ඨානි ඵාලෙන්ති, අප්පෙකච්චෙ භාජනානි ධොවන්ති, අප්පෙකච්චෙ උදකමණිකං පතිට්ඨාපෙන්ති, අප්පෙකච්චෙ ආසනානි පඤ්ඤාපෙන්ති. කෙණියො පන ජටිලො සාමංයෙව මණ්ඩලමාළං ¶ පටියාදෙති.

තෙන ඛො පන සමයෙන සෙලො බ්රාහ්මණො ආපණෙ පටිවසති, තිණ්ණං ¶ වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං ¶ සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං පදකො වෙය්යාකරණො ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො, තීණි ච මාණවකසතානි මන්තෙ වාචෙති.

තෙන ඛො පන සමයෙන කෙණියො ජටිලො සෙලෙ බ්රාහ්මණෙ අභිප්පසන්නො හොති. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො තීහි මාණවකසතෙහි පරිවුතො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන කෙණියස්ස ජටිලස්ස අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො කෙණියස්ස ජටිලස්ස අස්සමෙ [කෙණිස්සමියෙ ජටිලෙ (සී. පී.)] අප්පෙකච්චෙ උද්ධනානි ඛණන්තෙ…පෙ… අප්පෙකච්චෙ ආසනානි පඤ්ඤපෙන්තෙ, කෙණියං පන ජටිලං සාමංයෙව මණ්ඩලමාළං පටියාදෙන්තං. දිස්වාන කෙණියං ජටිලං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො භොතො කෙණියස්ස ආවාහො වා භවිස්සති, විවාහො වා භවිස්සති, මහායඤ්ඤො වා පච්චුපට්ඨිතො, රාජා වා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො නිමන්තිතො ස්වාතනාය සද්ධිං බලකායෙනා’’ති?

‘‘න මෙ, භො සෙල, ආවාහො වා භවිස්සති විවාහො වා, නාපි රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො නිමන්තිතො ස්වාතනාය සද්ධිං බලකායෙන; අපි ච ඛො මෙ මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො. අත්ථි සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං ¶ චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අඩ්ඪතෙළසෙහි ¶ භික්ඛුසතෙහි ආපණං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන ¶ භවන්තං ගොතමං…පෙ… බුද්ධො භගවාති. සො මෙ නිමන්තිතො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. ‘‘බුද්ධොති, භො කෙණිය, වදෙසි’’? ‘‘බුද්ධොති, භො සෙල, වදාමි’’. ‘‘බුද්ධොති, භො කෙණිය, වදෙසි’’? ‘‘බුද්ධොති, භො සෙල, වදාමී’’ති.

අථ ඛො සෙලස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘ඝොසොපි ඛො එසො දුල්ලභො ලොකස්මිං යදිදං බුද්ධොති. ආගතානි ඛො පනම්හාකං මන්තෙසු ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වෙව ගතියො භවන්ති අනඤ්ඤා. සචෙ අගාරං අජ්ඣාවසති රාජා හොති චක්කවත්ති ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො සත්තරතනසමන්නාගතො. තස්සිමානි සත්ත රතනානි භවන්ති, සෙය්යථිදං – චක්කරතනං, හත්ථිරතනං, අස්සරතනං, මණිරතනං, ඉත්ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනමෙව සත්තමං. පරොසහස්සං ඛො පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසෙනප්පමද්දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන ධම්මෙන අභිවිජිය අජ්ඣාවසති. සචෙ ඛො පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හොති සම්මාසම්බුද්ධො ලොකෙ විවට්ටච්ඡදො [විවත්තච්ඡද්දො (සී. පී.)]. කහං පන, භො කෙණිය, එතරහි සො භවං ගොතමො විහරති ¶ අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති?

එවං ¶ වුත්තෙ, කෙණියො ජටිලො දක්ඛිණං බාහුං පග්ගහෙත්වා සෙලං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘යෙනෙසා ¶ , භො සෙල, නීලවනරාජී’’ති. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො තීහි මාණවකසතෙහි සද්ධිං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො තෙ මාණවකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො ආගච්ඡන්තු, පදෙ පදං නික්ඛිපන්තා. දුරාසදා හි තෙ භගවන්තො [භවන්තො (ස්යා. ක.)] සීහාව එකචරා. යදා චාහං, භො, සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං මන්තෙය්යුං, මා මෙ භොන්තො අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙථ; කථාපරියොසානං මෙ භවන්තො ආගමෙන්තූ’’ති.

අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො භගවතො ¶ කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි සමන්නෙසි [සම්මන්නෙසි (සී. ස්යා.)]. අද්දසා ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි යෙභුය්යෙන ඨපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය චාති.

අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පස්සති ඛො මෙ අයං සෙලො බ්රාහ්මණො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි යෙභුය්යෙන ඨපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය ¶ චා’’ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි [අභිසඞ්ඛාරෙසි (ස්යා. ක.)], යථා අද්දස සෙලො බ්රාහ්මණො භගවතො කොසොහිතං වත්ථගුය්හං ¶ . අථ ඛො භගවා ජිව්හං නින්නාමෙත්වා උභොපි කණ්ණසොතානි අනුමසි පටිමසි, උභොපි නාසිකසොතානි අනුමසි පටිමසි, කෙවලම්පි නලාටමණ්ඩලං ජිව්හාය ඡාදෙසි.

අථ ඛො සෙලස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘සමන්නාගතො ඛො සමණො ගොතමො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි පරිපුණ්ණෙහි, නො අපුරිපුණ්ණෙහි. නො ච ඛො නං ජානාමි බුද්ධො වා නො වා. සුතං ඛො පන මෙතං බ්රාහ්මණානං වුඩ්ඪානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘යෙ තෙ භවන්ති අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, තෙ සකෙ වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තානං පාතුකරොන්තී’ති. යංනූනාහං සමණං ගොතමං සම්මුඛා සාරුප්පාහි ගාථාහි අභිත්ථවෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො භගවන්තං සම්මුඛා සාරුප්පාහි ගාථාහි අභිත්ථවි –

‘‘පරිපුණ්ණකායො සුරුචි, සුජාතො චාරුදස්සනො;

සුවණ්ණවණ්ණොසි භගවා, සුසුක්කදාඨොසි වීරියවා.

‘‘නරස්ස ¶ හි සුජාතස්ස, යෙ භවන්ති වියඤ්ජනා;

සබ්බෙ තෙ තව කායස්මිං, මහාපුරිසලක්ඛණා.

‘‘පසන්නනෙත්තො සුමුඛො, බ්රහා උජු පතාපවා;

මජ්ඣෙ ¶ සමණසඞ්ඝස්ස, ආදිච්චොව විරොචසි.

‘‘කල්යාණදස්සනො ¶ භික්ඛු, කඤ්චනසන්නිභත්තචො;

කිං තෙ සමණභාවෙන, එවං උත්තමවණ්ණිනො.

‘‘රාජා අරහසි භවිතුං, චක්කවත්තී රථෙසභො;

චාතුරන්තො විජිතාවී, ජම්බුසණ්ඩස්ස [ජම්බුමණ්ඩස්ස (ක.)] ඉස්සරො.

‘‘ඛත්තියා ¶ භොගිරාජානො [භොජරාජානො (සී. ස්යා.)], අනුයන්තා [අනුයුත්තා (සී.)] භවන්තු තෙ;

රාජාභිරාජා මනුජින්දො, රජ්ජං කාරෙහි ගොතම’’.

‘‘රාජාහමස්මි සෙලාති, (භගවා) ධම්මරාජා අනුත්තරො;

ධම්මෙන චක්කං වත්තෙමි, චක්කං අප්පටිවත්තියං’’.

‘‘සම්බුද්ධො පටිජානාසි, (ඉති සෙලො බ්රාහ්මණො) ධම්මරාජා අනුත්තරො;

‘ධම්මෙන චක්කං වත්තෙමි’, ඉති භාසසි ගොතම.

‘‘කො නු සෙනාපති භොතො, සාවකො සත්ථුරන්වයො;

කො තෙ තමනුවත්තෙති, ධම්මචක්කං පවත්තිතං’’.

‘‘මයා පවත්තිතං චක්කං, (සෙලාති භගවා) ධම්මචක්කං අනුත්තරං;

සාරිපුත්තො අනුවත්තෙති, අනුජාතො තථාගතං.

‘‘අභිඤ්ඤෙය්යං අභිඤ්ඤාතං, භාවෙතබ්බඤ්ච භාවිතං;

පහාතබ්බං පහීනං මෙ, තස්මා බුද්ධොස්මි බ්රාහ්මණ.

‘‘විනයස්සු ¶ මයි කඞ්ඛං, අධිමුච්චස්සු බ්රාහ්මණ;

දුල්ලභං දස්සනං හොති, සම්බුද්ධානං අභිණ්හසො.

‘‘යෙසං ¶ ¶ ¶ වෙ [යෙසං වො (පී.), යස්ස වෙ (ස්යා.)] දුල්ලභො ලොකෙ, පාතුභාවො අභිණ්හසො;

සොහං බ්රාහ්මණ සම්බුද්ධො, සල්ලකත්තො අනුත්තරො.

‘‘බ්රහ්මභූතො අතිතුලො, මාරසෙනප්පමද්දනො;

සබ්බාමිත්තෙ වසීකත්වා, මොදාමි අකුතොභයො’’.

‘‘ඉමං භවන්තො නිසාමෙථ, යථා භාසති චක්ඛුමා;

සල්ලකත්තො මහාවීරො, සීහොව නදතී වනෙ.

‘‘බ්රහ්මභූතං අතිතුලං, මාරසෙනප්පමද්දනං;

කො දිස්වා නප්පසීදෙය්ය, අපි කණ්හාභිජාතිකො.

‘‘යො මං ඉච්ඡති අන්වෙතු, යො වා නිච්ඡති ගච්ඡතු;

ඉධාහං පබ්බජිස්සාමි, වරපඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ’’.

‘‘එවඤ්චෙ [එතඤ්චෙ (සී. පී.)] රුච්චති භොතො, සම්මාසම්බුද්ධසාසනෙ [සම්මාසම්බුද්ධසාසනං (සී. ස්යා. කං. පී.)];

මයම්පි පබ්බජිස්සාම, වරපඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ’’.

‘‘බ්රාහ්මණා තිසතා ඉමෙ, යාචන්ති පඤ්ජලීකතා;

බ්රහ්මචරියං චරිස්සාම, භගවා තව සන්තිකෙ’’.

‘‘ස්වාක්ඛාතං බ්රහ්මචරියං, (සෙලාති භගවා) සන්දිට්ඨිකමකාලිකං;

යත්ථ අමොඝා පබ්බජ්ජා, අප්පමත්තස්ස සික්ඛතො’’ති.

අලත්ථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො සපරිසො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො තස්සා ¶ රත්තියා අච්චයෙන සකෙ අස්සමෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා භගවතො ¶ කාලං ආරොචාපෙසි – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති ¶ . අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන කෙණියස්ස ජටිලස්ස අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන.

අථ ¶ ඛො කෙණියො ජටිලො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො කෙණියං ජටිලං භගවා ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදි –

‘‘අග්ගිහුත්තමුඛා යඤ්ඤා, සාවිත්තී ඡන්දසො මුඛං;

රාජා මුඛං මනුස්සානං, නදීනං සාගරො මුඛං.

‘‘නක්ඛත්තානං මුඛං චන්දො, ආදිච්චො තපතං මුඛං;

පුඤ්ඤං ආකඞ්ඛමානානං, සඞ්ඝො වෙ යජතං මුඛ’’න්ති.

අථ ඛො භගවා කෙණියං ජටිලං ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා සෙලො සපරිසො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙ ¶ …පෙ… ¶ අඤ්ඤතරො ඛො පනාපස්මා සෙලො සපරිසො අරහතං අහොසි.

අථ ඛො ආයස්මා සෙලො සපරිසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා එකංසං චීවරං කත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘යං තං සරණමාගම්හ [මාගම්ම (සී. ස්යා. ක.)], ඉතො අට්ඨමි චක්ඛුම;

සත්තරත්තෙන භගවා, දන්තම්හ තව සාසනෙ.

‘‘තුවං බුද්ධො තුවං සත්ථා, තුවං මාරාභිභූ මුනි;

තුවං අනුසයෙ ඡෙත්වා, තිණ්ණො තාරෙසිමං පජං.

‘‘උපධී තෙ සමතික්කන්තා, ආසවා තෙ පදාලිතා;

සීහොසි [සීහොව (ම. නි. 2.401)] අනුපාදානො, පහීනභයභෙරවො.

‘‘භික්ඛවො ¶ තිසතා ඉමෙ, තිට්ඨන්ති පඤ්ජලීකතා;

පාදෙ වීර පසාරෙහි, නාගා වන්දන්තු සත්ථුනො’’ති.

අනිමිත්තමනඤ්ඤාතං ¶ , මච්චානං ඉධ ජීවිතං;

කසිරඤ්ච පරිත්තඤ්ච, තඤ්ච දුක්ඛෙන සංයුතං.

න ¶ හි සො උපක්කමො අත්ථි, යෙන ජාතා න මිය්යරෙ;

ජරම්පි ¶ පත්වා මරණං, එවංධම්මා හි පාණිනො.

ඵලානමිව පක්කානං, පාතො පතනතො [පපතතො (සී. පී. අට්ඨ.)] භයං;

එවං ජාතාන මච්චානං, නිච්චං මරණතො භයං.

යථාපි කුම්භකාරස්ස, කතා මත්තිකභාජනා;

සබ්බෙ භෙදනපරියන්තා [භෙදපරියන්තා (ස්යා.)], එවං මච්චාන ජීවිතං.

දහරා ච මහන්තා ච, යෙ බාලා යෙ ච පණ්ඩිතා;

සබ්බෙ මච්චුවසං යන්ති, සබ්බෙ මච්චුපරායණා.

තෙසං මච්චුපරෙතානං, ගච්ඡතං පරලොකතො;

න පිතා තායතෙ පුත්තං, ඤාතී වා පන ඤාතකෙ.

පෙක්ඛතං යෙව ඤාතීනං, පස්ස ලාලපතං පුථු;

එකමෙකොව මච්චානං, ගොවජ්ඣො විය නීයති [නිය්යති (බහූසු)].

එවමබ්භාහතො ¶ ලොකො, මච්චුනා ච ජරාය ච;

තස්මා ධීරා න සොචන්ති, විදිත්වා ලොකපරියායං.

යස්ස මග්ගං න ජානාසි, ආගතස්ස ගතස්ස වා;

උභො අන්තෙ අසම්පස්සං, නිරත්ථං පරිදෙවසි.

පරිදෙවයමානො චෙ, කිඤ්චිදත්ථං උදබ්බහෙ;

සම්මූළ්හො හිංසමත්තානං, කයිරා චෙ නං විචක්ඛණො.

න හි රුණ්ණෙන සොකෙන, සන්තිං පප්පොති චෙතසො;

භිය්යස්සුප්පජ්ජතෙ දුක්ඛං, සරීරං චුපහඤ්ඤති.

කිසො ¶ විවණ්ණො භවති, හිංසමත්තානමත්තනා;

න ¶ තෙන පෙතා පාලෙන්ති, නිරත්ථා පරිදෙවනා.

සොකමප්පජහං ¶ ජන්තු, භිය්යො දුක්ඛං නිගච්ඡති;

අනුත්ථුනන්තො කාලඞ්කතං [කාලකතං (සී. ස්යා.)], සොකස්ස වසමන්වගූ.

අඤ්ඤෙපි පස්ස ගමිනෙ, යථාකම්මූපගෙ නරෙ;

මච්චුනො වසමාගම්ම, ඵන්දන්තෙවිධ පාණිනො.

යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති, තතො තං හොති අඤ්ඤථා;

එතාදිසො විනාභාවො, පස්ස ලොකස්ස පරියායං.

අපි වස්සසතං ජීවෙ, භිය්යො වා පන මාණවො;

ඤාතිසඞ්ඝා විනා හොති, ජහාති ඉධ ජීවිතං.

තස්මා අරහතො සුත්වා, විනෙය්ය පරිදෙවිතං;

පෙතං කාලඞ්කතං දිස්වා, නෙසො ලබ්භා මයා ඉති.

යථා ¶ සරණමාදිත්තං, වාරිනා පරිනිබ්බයෙ [පරිනිබ්බුතො (සී. ක.)];

එවම්පි ධීරො සපඤ්ඤො, පණ්ඩිතො කුසලො නරො;

ඛිප්පමුප්පතිතං සොකං, වාතො තූලංව ධංසයෙ.

පරිදෙවං පජප්පඤ්ච, දොමනස්සඤ්ච අත්තනො;

අත්තනො සුඛමෙසානො, අබ්බහෙ සල්ලමත්තනො.

අබ්බුළ්හසල්ලො අසිතො, සන්තිං පප්පුය්ය චෙතසො;

සබ්බසොකං අතික්කන්තො, අසොකො හොති නිබ්බුතොති.

එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා ඉච්ඡානඞ්ගලෙ විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා බ්රාහ්මණමහාසාලා ඉච්ඡානඞ්ගලෙ පටිවසන්ති, සෙය්යථිදං – චඞ්කී බ්රාහ්මණො, තාරුක්ඛො බ්රාහ්මණො, පොක්ඛරසාති බ්රාහ්මණො, ජාණුස්සොණි [ජාණුසොණි (ක.)] බ්රාහ්මණො, තොදෙය්යො බ්රාහ්මණො, අඤ්ඤෙ ච අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා බ්රාහ්මණමහාසාලා. අථ ඛො වාසෙට්ඨභාරද්වාජානං මාණවානං ¶ ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමන්තානං අනුවිචරන්තානං [අනුචඞ්කමමානානං අනුවිචරමානානං (සී. පී.)] අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘‘කථං, භො, බ්රාහ්මණො හොතී’’ති?

භාරද්වාජො මාණවො එවමාහ – ‘‘යතො ඛො, භො, උභතො සුජාතො හොති මාතිතො ච පිතිතො ච සංසුද්ධගහණිකො යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන, එත්තාවතා ඛො භො බ්රාහ්මණො හොතී’’ති.

වාසෙට්ඨො මාණවො එවමාහ – ‘‘යතො ඛො, භො, සීලවා ච හොති වතසම්පන්නො [වත්තසම්පන්නො (සී. ස්යා. ම. නි. 2.454)] ච, එත්තාවතා ඛො, භො, බ්රාහ්මණො හොතී’’ති. නෙව ඛො අසක්ඛි භාරද්වාජො මාණවො වාසෙට්ඨං ¶ මාණවං සඤ්ඤාපෙතුං, න පන අසක්ඛි වාසෙට්ඨො මාණවො භාරද්වාජං මාණවං සඤ්ඤාපෙතුං.

අථ ¶ ඛො වාසෙට්ඨො මාණවො භාරද්වාජං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘‘අයං ඛො, භො [අයං භො (සී. ස්යා. ක.), අයං ඛො (පී.)] භාරද්වාජ, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා ¶ පබ්බජිතො ඉච්ඡානඞ්ගලෙ විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩෙ; තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි…පෙ… බුද්ධො භගවා’ති. ආයාම, භො භාරද්වාජ, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගොතමං එතමත්ථං පුච්ඡිස්සාම. යථා නො සමණො ගොතමො බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො භාරද්වාජො මාණවො වාසෙට්ඨස්ස මාණවස්ස පච්චස්සොසි.

අථ ඛො වාසෙට්ඨභාරද්වාජා මාණවා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වාසෙට්ඨො මාණවො භගවන්තං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘අනුඤ්ඤාතපටිඤ්ඤාතා, තෙවිජ්ජා මයමස්මුභො;

අහං පොක්ඛරසාතිස්ස, තාරුක්ඛස්සායං මාණවො.

‘‘තෙවිජ්ජානං යදක්ඛාතං, තත්ර කෙවලිනොස්මසෙ;

පදකස්ම වෙය්යාකරණා, ජප්පෙ ආචරියසාදිසා.

‘‘තෙසං ¶ ¶ නො ජාතිවාදස්මිං, විවාදො අත්ථි ගොතම;

ජාතියා බ්රාහ්මණො හොති, භාරද්වාජො ඉති භාසති;

අහඤ්ච කම්මුනා [කම්මනා (සී. පී.) එවමුපරිපි] බ්රූමි, එවං ජානාහි චක්ඛුම.

‘‘තෙ න සක්කොම සඤ්ඤාපෙතුං, අඤ්ඤමඤ්ඤං මයං උභො;

භවන්තං [භගවන්තං (ක.)] පුට්ඨුමාගම්හා, සම්බුද්ධං ඉති විස්සුතං.

‘‘චන්දං ¶ යථා ඛයාතීතං, පෙච්ච පඤ්ජලිකා ජනා;

වන්දමානා නමස්සන්ති, එවං ලොකස්මි ගොතමං.

‘‘චක්ඛුං ලොකෙ සමුප්පන්නං, මයං පුච්ඡාම ගොතමං;

ජාතියා බ්රාහ්මණො හොති, උදාහු භවති කම්මුනා;

අජානතං නො පබ්රූහි, යථා ජානෙසු බ්රාහ්මණං’’.

‘‘තෙසං ¶ වො අහං බ්යක්ඛිස්සං, (වාසෙට්ඨාති භගවා) අනුපුබ්බං යථාතථං;

ජාතිවිභඞ්ගං පාණානං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තිණරුක්ඛෙපි ජානාථ, න චාපි පටිජානරෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තතො ¶ කීටෙ පටඞ්ගෙ ච, යාව කුන්ථකිපිල්ලිකෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘චතුප්පදෙපි ජානාථ, ඛුද්දකෙ ච මහල්ලකෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘පාදූදරෙපි ජානාථ, උරගෙ දීඝපිට්ඨිකෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තතො මච්ඡෙපි ජානාථ, ඔදකෙ වාරිගොචරෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තතො පක්ඛීපි ජානාථ, පත්තයානෙ විහඞ්ගමෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘යථා ¶ ¶ එතාසු ජාතීසු, ලිඞ්ගං ජාතිමයං පුථු;

එවං නත්ථි මනුස්සෙසු, ලිඞ්ගං ජාතිමයං පුථු.

‘‘න කෙසෙහි න සීසෙන, න කණ්ණෙහි න අක්ඛිභි;

න මුඛෙන න නාසාය, න ඔට්ඨෙහි භමූහි වා.

‘‘න ගීවාය න අංසෙහි, න උදරෙන න පිට්ඨියා;

න සොණියා න උරසා, න සම්බාධෙ න මෙථුනෙ [න සම්බාධා න මෙථුනා (ස්යා. ක.)].

‘‘න ¶ හත්ථෙහි න පාදෙහි, නාඞ්ගුලීහි නඛෙහි වා;

න ජඞ්ඝාහි න ඌරූහි, න වණ්ණෙන සරෙන වා;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං නෙව, යථා අඤ්ඤාසු ජාතිසු.

‘‘පච්චත්තඤ්ච ¶ සරීරෙසු [පච්චත්තං සසරීරෙසු (සී. පී.)], මනුස්සෙස්වෙතං න විජ්ජති;

වොකාරඤ්ච මනුස්සෙසු, සමඤ්ඤාය පවුච්චති.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, ගොරක්ඛං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, කස්සකො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, පුථුසිප්පෙන ජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, සිප්පිකො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, වොහාරං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, වාණිජො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, පරපෙස්සෙන ජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, පෙස්සිකො [පෙස්සකො (ක.)] සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, අදින්නං උපජීවති;

එවං ¶ වාසෙට්ඨ ජානාහි, චොරො එසො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, ඉස්සත්ථං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, යොධාජීවො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, පොරොහිච්චෙන ජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, යාජකො එසො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො ¶ හි කොචි මනුස්සෙසු, ගාමං රට්ඨඤ්ච භුඤ්ජති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, රාජා එසො න බ්රාහ්මණො.

‘‘න ¶ චාහං බ්රාහ්මණං බ්රූමි, යොනිජං මත්තිසම්භවං;

භොවාදි නාම සො හොති, සචෙ [ස වෙ (සී. ස්යා.)] හොති සකිඤ්චනො;

අකිඤ්චනං අනාදානං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘සබ්බසංයොජනං ඡෙත්වා, සො වෙ න පරිතස්සති;

සඞ්ගාතිගං විසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘ඡෙත්වා ¶ නද්ධිං වරත්තඤ්ච, සන්දානං සහනුක්කමං;

උක්ඛිත්තපලිඝං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අක්කොසං වධබන්ධඤ්ච, අදුට්ඨො යො තිතික්ඛති;

ඛන්තීබලං බලානීකං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අක්කොධනං වතවන්තං, සීලවන්තං අනුස්සදං;

දන්තං අන්තිමසාරීරං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘වාරි පොක්ඛරපත්තෙව, ආරග්ගෙරිව සාසපො;

යො න ලිම්පති කාමෙසු, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යො ¶ දුක්ඛස්ස පජානාති, ඉධෙව ඛයමත්තනො;

පන්නභාරං විසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘ගම්භීරපඤ්ඤං මෙධාවිං, මග්ගාමග්ගස්ස කොවිදං;

උත්තමත්ථමනුප්පත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අසංසට්ඨං ගහට්ඨෙහි, අනාගාරෙහි චූභයං;

අනොකසාරිමප්පිච්ඡං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘නිධාය දණ්ඩං භූතෙසු, තසෙසු ථාවරෙසු ච;

යො න හන්ති න ඝාතෙති, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අවිරුද්ධං ¶ විරුද්ධෙසු, අත්තදණ්ඩෙසු නිබ්බුතං;

සාදානෙසු අනාදානං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස ¶ රාගො ච දොසො ච, මානො මක්ඛො ච පාතිතො;

සාසපොරිව ආරග්ගා, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අකක්කසං ¶ විඤ්ඤාපනිං, ගිරං සච්චමුදීරයෙ;

යාය නාභිසජෙ කඤ්චි, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධ දීඝං ව රස්සං වා, අණුං ථූලං සුභාසුභං;

ලොකෙ අදින්නං නාදියති, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘ආසා යස්ස න විජ්ජන්ති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච;

නිරාසාසං [නිරාසයං (සී. ස්යා. පී.), නිරාසකං (?)] විසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්සාලයා න විජ්ජන්ති, අඤ්ඤාය අකථංකථී;

අමතොගධමනුප්පත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධ ¶ පුඤ්ඤඤ්ච පාපඤ්ච, උභො සඞ්ගමුපච්චගා;

අසොකං විරජං සුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘චන්දංව විමලං සුද්ධං, විප්පසන්නමනාවිලං;

නන්දීභවපරික්ඛීණං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොමං පලිපථං දුග්ගං, සංසාරං මොහමච්චගා;

තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ඣායී, අනෙජො අකථංකථී;

අනුපාදාය නිබ්බුතො, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධ කාමෙ පහන්ත්වාන, අනාගාරො පරිබ්බජෙ;

කාමභවපරික්ඛීණං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධ ¶ තණ්හං පහන්ත්වාන, අනාගාරො පරිබ්බජෙ;

තණ්හාභවපරික්ඛීණං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘හිත්වා මානුසකං යොගං, දිබ්බං යොගං උපච්චගා;

සබ්බයොගවිසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘හිත්වා රතිඤ්ච අරතිං, සීතිභූතං නිරූපධිං;

සබ්බලොකාභිභුං වීරං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘චුතිං ¶ ¶ යො වෙදි [යො’වෙති (?) ඉතිවුත්තකෙ 99 අට්ඨකථාසංවණනා පස්සිතබ්බා] ත්තානං, උපපත්තිඤ්ච සබ්බසො;

අසත්තං සුගතං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස ගතිං න ජානන්ති, දෙවා ගන්ධබ්බමානුසා;

ඛීණාසවං අරහන්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස පුරෙ ච පච්ඡා ච, මජ්ඣෙ ච නත්ථි කිඤ්චනං;

අකිඤ්චනං ¶ අනාදානං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘උසභං පවරං වීරං, මහෙසිං විජිතාවිනං;

අනෙජං න්හාතකං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘පුබ්බෙනිවාසං යො වෙදි [යො’වෙති (?) ඉතිවුත්තකෙ 99 අට්ඨකථාසංවණනා පස්සිතබ්බා], සග්ගාපායඤ්ච පස්සති;

අථො ජාතික්ඛයං පත්තො, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘සමඤ්ඤා හෙසා ලොකස්මිං, නාමගොත්තං පකප්පිතං;

සම්මුච්චා සමුදාගතං, තත්ථ තත්ථ පකප්පිතං.

‘‘දීඝරත්තමනුසයිතං, දිට්ඨිගතමජානතං;

අජානන්තා නො [අජානන්තා තෙ (අට්ඨ.) ම. නි. 2.460] පබ්රුවන්ති, ජාතියා හොති බ්රාහ්මණො.

‘‘න ¶ ජච්චා බ්රාහ්මණො හොති, න ජච්චා හොති අබ්රාහ්මණො;

කම්මුනා බ්රාහ්මණො හොති, කම්මුනා හොති අබ්රාහ්මණො.

‘‘කස්සකො කම්මුනා හොති, සිප්පිකො හොති කම්මුනා;

වාණිජො කම්මුනා හොති, පෙස්සිකො හොති කම්මුනා.

‘‘චොරොපි කම්මුනා හොති, යොධාජීවොපි කම්මුනා;

යාජකො කම්මුනා හොති, රාජාපි හොති කම්මුනා.

‘‘එවමෙතං ¶ ¶ යථාභූතං, කම්මං පස්සන්ති පණ්ඩිතා;

පටිච්චසමුප්පාදදස්සා, කම්මවිපාකකොවිදා.

‘‘කම්මුනා වත්තති ලොකො, කම්මුනා වත්තති පජා;

කම්මනිබන්ධනා සත්තා, රථස්සාණීව යායතො.

‘‘තපෙන බ්රහ්මචරියෙන, සංයමෙන දමෙන ච;

එතෙන ¶ බ්රාහ්මණො හොති, එතං බ්රාහ්මණමුත්තමං.

‘‘තීහි විජ්ජාහි සම්පන්නො, සන්තො ඛීණපුනබ්භවො;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, බ්රහ්මා සක්කො විජානත’’න්ති.

එවං වුත්තෙ, වාසෙට්ඨභාරද්වාජා මාණවා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකෙ නො භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතෙ [පාණුපෙතං (ක.)] සරණං ගතෙ’’ති.

එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො කොකාලිකො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං ¶ අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො කොකාලිකො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පාපිච්ඡා, භන්තෙ, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා, පාපිකානං ඉච්ඡානං වසං ගතා’’ති.

එවං වුත්තෙ, භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං එතදවොච – ‘‘මා හෙවං, කොකාලික, මා හෙවං, කොකාලික! පසාදෙහි, කොකාලික, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං. පෙසලා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා’’ති.

දුතියම්පි ඛො…පෙ… ¶ තතියම්පි ඛො කොකාලිකො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිඤ්චාපි මෙ, භන්තෙ, භගවා සද්ධායිකො පච්චයිකො, අථ ඛො පාපිච්ඡාව සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා, පාපිකානං ඉච්ඡානං වසං ගතා’’ති. තතියම්පි ඛො භගවා කොකාලිකං භික්ඛුං එතදවොච – ‘‘මා හෙවං, කොකාලික ¶ , මා හෙවං, කොකාලික! පසාදෙහි, කොකාලික, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං. පෙසලා සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා’’ති.

අථ ඛො කොකාලිකො භික්ඛු උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අචිරප්පක්කන්තස්ස ච කොකාලිකස්ස භික්ඛුනො සාසපමත්තීහි පිළකාහි සබ්බො කායො ඵුටො [ඵුට්ඨො (ස්යා.)] අහොසි; සාසපමත්තියො හුත්වා මුග්ගමත්තියො අහෙසුං; මුග්ගමත්තියො හුත්වා කළායමත්තියො අහෙසුං; කළායමත්තියො හුත්වා කොලට්ඨිමත්තියො අහෙසුං; කොලට්ඨිමත්තියො ¶ හුත්වා කොලමත්තියො අහෙසුං; කොලමත්තියො හුත්වා ආමලකමත්තියො අහෙසුං; ආමලකමත්තියො හුත්වා බෙළුවසලාටුකමත්තියො අහෙසුං; බෙළුවසලාටුකමත්තියො හුත්වා බිල්ලමත්තියො අහෙසුං; බිල්ලමත්තියො හුත්වා පභිජ්ජිංසු; පුබ්බඤ්ච ලොහිතඤ්ච පග්ඝරිංසු. අථ ඛො කොකාලිකො භික්ඛු තෙනෙවාබාධෙන කාලමකාසි. කාලඞ්කතො ච කොකාලිකො භික්ඛු පදුමං නිරයං උපපජ්ජි සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා ¶ .

අථ ඛො බ්රහ්මා සහම්පති අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි ¶ . එකමන්තං, ඨිතො ඛො බ්රහ්මා සහම්පති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කොකාලිකො, භන්තෙ, භික්ඛු කාලඞ්කතො; කාලඞ්කතො ච, භන්තෙ, කොකාලිකො භික්ඛු පදුමං නිරයං උපපන්නො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා’’ති. ඉදමවොච බ්රහ්මා සහම්පති; ඉදං වත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායි.

අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඉමං, භික්ඛවෙ, රත්තිං බ්රහ්මා සහම්පති අභික්කන්තාය රත්තියා…පෙ… ඉදමවොච, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා සහම්පති, ඉදං වත්වා මං පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායී’’ති.

එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං ¶ එතදවොච – ‘‘කීවදීඝං නු ඛො, භන්තෙ, පදුමෙ නිරයෙ ආයුප්පමාණ’’න්ති? ‘‘දීඝං ඛො, භික්ඛු, පදුමෙ නිරයෙ ආයුප්පමාණං; තං න සුකරං සඞ්ඛාතුං එත්තකානි වස්සානි ඉති වා එත්තකානි වස්සසතානි ඉති වා එත්තකානි වස්සසහස්සානි ¶ ඉති වා එත්තකානි වස්සසතසහස්සානි ඉති වා’’ති. ‘‘සක්කා පන, භන්තෙ, උපමා [උපමං (සී. ස්යා. ක.)] කාතු’’න්ති? ‘‘සක්කා, භික්ඛූ’’ති භගවා අවොච –

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො; තතො පුරිසො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස අච්චයෙන එකමෙකං තිලං උද්ධරෙය්ය. ඛිප්පතරං ඛො සො භික්ඛු වීසතිඛාරිකො කොසලකො තිලවාහො ¶ ඉමිනා උපක්කමෙන පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡෙය්ය, නත්වෙව එකො අබ්බුදො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අබ්බුදා නිරයා එවමෙකො නිරබ්බුදො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති නිරබ්බුදා නිරයා එවමෙකො අබබො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අබබා නිරයා එවමෙකො අහහො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අහහා නිරයා එවමෙකො අටටො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති අටටා නිරයා එවමෙකො කුමුදො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති කුමුදා නිරයා එවමෙකො සොගන්ධිකො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති සොගන්ධිකා නිරයා එවමෙකො උප්පලකො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති උප්පලකා නිරයා එවමෙකො පුණ්ඩරීකො නිරයො. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, වීසති පුණ්ඩරීකා නිරයා එවමෙකො පදුමො නිරයො. පදුමං ඛො පන භික්ඛු නිරයං කොකාලිකො භික්ඛු උපපන්නො සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙසු චිත්තං ආඝාතෙත්වා’’ති. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘පුරිසස්ස ¶ ¶ හි ජාතස්ස, කුඨාරී [කුධාරී (ක.)] ජායතෙ මුඛෙ;

යාය ඡින්දති අත්තානං, බාලො දුබ්භාසිතං භණං.

‘‘යො නින්දියං පසංසති, තං වා නින්දති යො පසංසියො;

විචිනාති මුඛෙන සො කලිං, කලිනා ¶ තෙන සුඛං න වින්දති.

‘‘අප්පමත්තො ¶ අයං කලි, යො අක්ඛෙසු ධනපරාජයො;

සබ්බස්සාපි සහාපි අත්තනා, අයමෙව මහත්තරො [මහන්තකරො (සී.)] කලි;

‘‘සතං සහස්සානං නිරබ්බුදානං, ඡත්තිංසති පඤ්ච ච අබ්බුදානි [අබ්බුදානං (ක.)];

යමරියගරහී නිරයං උපෙති, වාචං මනඤ්ච පණිධාය පාපකං.

‘‘අභූතවාදී නිරයං උපෙති, යො වාපි කත්වා න කරොමිචාහ;

උභොපි තෙ පෙච්ච සමා භවන්ති, නිහීනකම්මා මනුජා පරත්ථ.

‘‘යො අප්පදුට්ඨස්ස නරස්ස දුස්සති, සුද්ධස්ස පොසස්ස අනඞ්ගණස්ස;

තමෙව බාලං පච්චෙති පාපං, සුඛුමො රජො පටිවාතංව ඛිත්තො.

‘‘යො ලොභගුණෙ අනුයුත්තො, සො වචසා පරිභාසති අඤ්ඤෙ;

අසද්ධො ¶ ¶ කදරියො අවදඤ්ඤූ, මච්ඡරි පෙසුණියං [පෙසුණියස්මිං (බහූසු)] අනුයුත්තො.

‘‘මුඛදුග්ග විභූත අනරිය, භූනහු [භුනහත (ස්යා. ක.)] පාපක දුක්කටකාරි;

පුරිසන්ත කලී අවජාත, මා බහුභාණිධ නෙරයිකොසි.

‘‘රජමාකිරසී ¶ අහිතාය, සන්තෙ ගරහසි කිබ්බිසකාරී;

බහූනි දුච්චරිතානි චරිත්වා, ගච්ඡසි ඛො පපතං චිරරත්තං.

‘‘න හි නස්සති කස්සචි කම්මං, එති හතං ලභතෙව සුවාමි;

දුක්ඛං මන්දො පරලොකෙ, අත්තනි පස්සති කිබ්බිසකාරී.

‘‘අයොසඞ්කුසමාහතට්ඨානං ¶ , තිණ්හධාරමයසූලමුපෙති;

අථ ¶ තත්තඅයොගුළසන්නිභං, භොජනමත්ථි තථා පතිරූපං.

‘‘න හි වග්ගු වදන්ති වදන්තා, නාභිජවන්ති න තාණමුපෙන්ති;

අඞ්ගාරෙ ¶ සන්ථතෙ සයන්ති [සෙන්ති (සී. ස්යා. පී.)], ගිනිසම්පජ්ජලිතං පවිසන්ති.

‘‘ජාලෙන ච ඔනහියාන, තත්ථ හනන්ති අයොමයකුටෙභි [අයොමයකූටෙහි (සී. ස්යා. පී.)];

අන්ධංව තිමිසමායන්ති, තං විතතඤ්හි යථා මහිකායො.

‘‘අථ ලොහමයං පන කුම්භිං, ගිනිසම්පජ්ජලිතං පවිසන්ති;

පච්චන්ති හි තාසු චිරරත්තං, අග්ගිනිසමාසු [ගිනිස්සමාසු (ක.)] සමුප්පිලවාතෙ.

‘‘අථ පුබ්බලොහිතමිස්සෙ, තත්ථ කිං පච්චති කිබ්බිසකාරී;

යං යං ¶ දිසකං [දිසතං (සී. ස්යා. පී.)] අධිසෙති, තත්ථ කිලිස්සති සම්ඵුසමානො.

‘‘පුළවාවසථෙ ¶ සලිලස්මිං, තත්ථ කිං පච්චති කිබ්බිසකාරී;

ගන්තුං න හි තීරමපත්ථි, සබ්බසමා හි සමන්තකපල්ලා.

‘‘අසිපත්තවනං පන තිණ්හං, තං පවිසන්ති සමුච්ඡිදගත්තා;

ජිව්හං ¶ බලිසෙන ගහෙත්වා, ආරජයාරජයා විහනන්ති.

‘‘අථ වෙතරණිං පන දුග්ගං, තිණ්හධාරඛුරධාරමුපෙන්ති;

තත්ථ මන්දා පපතන්ති, පාපකරා පාපානි කරිත්වා.

‘‘ඛාදන්ති ¶ හි තත්ථ රුදන්තෙ, සාමා සබලා කාකොලගණා ච;

සොණා සිඞ්ගාලා [සිගාලා (සී. පී.)] පටිගිද්ධා [පටිගිජ්ඣා (ස්යා. පී.)], කුලලා වායසා ච [කුලලා ච වායසා (?)] විතුදන්ති.

‘‘කිච්ඡා වතයං ඉධ වුත්ති, යං ජනො ඵුසති [පස්සති (සී. ස්යා. පී.)] කිබ්බිසකාරී;

තස්මා ඉධ ජීවිතසෙසෙ, කිච්චකරො සියා නරො න චප්පමජ්ජෙ.

‘‘තෙ ¶ ගණිතා විදූහි තිලවාහා, යෙ පදුමෙ නිරයෙ උපනීතා;

නහුතානි හි කොටියො පඤ්ච භවන්ති, ද්වාදස කොටිසතානි පුනඤ්ඤා [පනය්යෙ (ක.)].

‘‘යාව ¶ දුඛා [දුක්ඛා (සී. ස්යා.), දුක්ඛ (පී. ක.)] නිරයා ඉධ වුත්තා, තත්ථපි තාව චිරං වසිතබ්බං;

තස්මා ¶ සුචිපෙසලසාධුගුණෙසු, වාචං මනං සතතං [පකතං (ස්යා.)] පරිරක්ඛෙ’’ති.

ආනන්දජාතෙ තිදසගණෙ පතීතෙ, සක්කඤ්ච ඉන්දං සුචිවසනෙ ච දෙවෙ;

දුස්සං ගහෙත්වා අතිරිව ථොමයන්තෙ, අසිතො ඉසි අද්දස දිවාවිහාරෙ.

දිස්වාන ¶ දෙවෙ මුදිතමනෙ උදග්ගෙ, චිත්තිං කරිත්වාන ඉදමවොච [කරිත්වා ඉදමවොචාසි (සී.)] තත්ථ;

‘‘කිං දෙවසඞ්ඝො අතිරිව කල්යරූපො, දුස්සං ගහෙත්වා රමයථ [භමයථ (සී.)] කිං පටිච්ච.

‘‘යදාපි ආසී අසුරෙහි සඞ්ගමො, ජයො සුරානං අසුරා පරාජිතා.

තදාපි නෙතාදිසො ලොමහංසනො, කිමබ්භුතං දට්ඨු මරූ පමොදිතා.

‘‘සෙළෙන්ති ගායන්ති ච වාදයන්ති ච, භුජානි ඵොටෙන්ති [පොඨෙන්ති (සී. පී.), පොථෙන්ති (ක.)] ච නච්චයන්ති ච;

පුච්ඡාමි ¶ වොහං මෙරුමුද්ධවාසිනෙ, ධුනාථ මෙ සංසයං ඛිප්ප මාරිසා’’.

‘‘සො ¶ බොධිසත්තො රතනවරො අතුල්යො, මනුස්සලොකෙ හිතසුඛත්ථාය [හිතසුඛතාය (සී. ස්යා. පී.)] ජාතො;

සක්යාන ගාමෙ ජනපදෙ ලුම්බිනෙය්යෙ, තෙනම්හ තුට්ඨා අතිරිව කල්යරූපා.

‘‘සො සබ්බසත්තුත්තමො අග්ගපුග්ගලො, නරාසභො සබ්බපජානමුත්තමො;

වත්තෙස්සති ¶ චක්කමිසිව්හයෙ වනෙ, නදංව සීහො බලවා මිගාභිභූ’’.

තං ¶ සද්දං සුත්වා තුරිතමවසරී සො, සුද්ධොදනස්ස තද භවනං උපාවිසි [උපාගමි (සී. පී.)];

නිසජ්ජ තත්ථ ඉදමවොචාසි සක්යෙ, ‘‘කුහිං කුමාරො අහමපි දට්ඨුකාමො’’.

තතො කුමාරං ජලිතමිව සුවණ්ණං, උක්කාමුඛෙව සුකුසලසම්පහට්ඨං [සුකුසලෙන සම්පහට්ඨං (ක.)];

දද්දල්ලමානං [දද්දළ්හමානං (ක.)] සිරියා අනොමවණ්ණං, දස්සෙසු පුත්තං අසිතව්හයස්ස සක්යා.

දිස්වා කුමාරං සිඛිමිව පජ්ජලන්තං, තාරාසභංව ¶ නභසිගමං විසුද්ධං;

සූරියං තපන්තං සරදරිවබ්භමුත්තං, ආනන්දජාතො විපුලමලත්ථ පීතිං.

අනෙකසාඛඤ්ච සහස්සමණ්ඩලං, ඡත්තං මරූ ධාරයුමන්තලික්ඛෙ;

සුවණ්ණදණ්ඩා වීතිපතන්ති චාමරා, න දිස්සරෙ චාමරඡත්තගාහකා.

දිස්වා ¶ ¶ ජටී කණ්හසිරිව්හයො ඉසි, සුවණ්ණනික්ඛං විය පණ්ඩුකම්බලෙ;

සෙතඤ්ච ඡත්තං ධරියන්ත [ධාරියන්ත (ස්යා.), ධාරයන්තං (සී. ක.)] මුද්ධනි, උදග්ගචිත්තො සුමනො පටිග්ගහෙ.

පටිග්ගහෙත්වා පන සක්යපුඞ්ගවං, ජිගීසතො [ජිගිංසකො (සී. ස්යා. පී.)] ලක්ඛණමන්තපාරගූ;

පසන්නචිත්තො ගිරමබ්භුදීරයි, ‘‘අනුත්තරායං ද්විපදානමුත්තමො’’ [දිපදානමුත්තමො (සී. ස්යා. පී.)].

අථත්තනො ගමනමනුස්සරන්තො, අකල්යරූපො ගළයති අස්සුකානි;

දිස්වාන සක්යා ඉසිමවොචුං රුදන්තං,

‘‘නො චෙ කුමාරෙ භවිස්සති අන්තරායො’’.

දිස්වාන සක්යෙ ඉසිමවොච අකල්යෙ, ‘‘නාහං ¶ කුමාරෙ අහිතමනුස්සරාමි;

න චාපිමස්ස භවිස්සති අන්තරායො, න ඔරකායං අධිමානසා [අධිමනසා (සී. ස්යා.)] භවාථ.

‘‘සම්බොධියග්ගං ඵුසිස්සතායං කුමාරො, සො ධම්මචක්කං පරමවිසුද්ධදස්සී;

වත්තෙස්සතායං බහුජනහිතානුකම්පී, විත්ථාරිකස්ස භවිස්සති බ්රහ්මචරියං.

‘‘මමඤ්ච ¶ ආයු න චිරමිධාවසෙසො, අථන්තරා මෙ භවිස්සති කාලකිරියා;

සොහං න සොස්සං [සුස්සං (සී. ස්යා.)] අසමධුරස්ස ධම්මං, තෙනම්හි අට්ටො බ්යසනංගතො අඝාවී’’.

සො ¶ ¶ සාකියානං විපුලං ජනෙත්වා පීතිං, අන්තෙපුරම්හා නිග්ගමා [නිරගමා (සී. ස්යා.), නිගමා (ක. සී.), නිරගම (පී.)] බ්රහ්මචාරී;

සො භාගිනෙය්යං සයං අනුකම්පමානො, සමාදපෙසි අසමධුරස්ස ධම්මෙ.

‘‘බුද්ධොති ඝොසං යද [යදි (ස්යා. ක.)] පරතො සුණාසි, සම්බොධිපත්තො විවරති ධම්මමග්ගං;

ගන්ත්වාන තත්ථ සමයං පරිපුච්ඡමානො [සයං පරිපුච්ඡියානො (සී. ස්යා.)], චරස්සු තස්මිං භගවති බ්රහ්මචරියං’’.

තෙනානුසිට්ඨො හිතමනෙන තාදිනා, අනාගතෙ ¶ පරමවිසුද්ධදස්සිනා;

සො නාලකො උපචිතපුඤ්ඤසඤ්චයො, ජිනං පතික්ඛං [පති + ඉක්ඛං = පතික්ඛං] පරිවසි රක්ඛිතින්ද්රියො.

සුත්වාන ඝොසං ජිනවරචක්කවත්තනෙ, ගන්ත්වාන දිස්වා ඉසිනිසභං පසන්නො;

මොනෙය්යසෙට්ඨං ¶ මුනිපවරං අපුච්ඡි, සමාගතෙ අසිතාව්හයස්ස සාසනෙති.

‘‘අඤ්ඤාතමෙතං වචනං, අසිතස්ස යථාතථං;

තං තං ගොතම පුච්ඡාමි, සබ්බධම්මාන පාරගුං.

‘‘අනගාරියුපෙතස්ස, භික්ඛාචරියං ජිගීසතො;

මුනි පබ්රූහි මෙ පුට්ඨො, මොනෙය්යං උත්තමං පදං’’.

‘‘මොනෙය්යං තෙ උපඤ්ඤිස්සං, (ඉති භගවා) දුක්කරං දුරභිසම්භවං;

හන්ද තෙ නං පවක්ඛාමි, සන්ථම්භස්සු දළ්හො භව.

‘‘සමානභාගං ¶ කුබ්බෙථ, ගාමෙ අක්කුට්ඨවන්දිතං;

මනොපදොසං රක්ඛෙය්ය, සන්තො අනුණ්ණතො චරෙ.

‘‘උච්චාවචා ¶ ¶ නිච්ඡරන්ති, දායෙ අග්ගිසිඛූපමා;

නාරියො මුනිං පලොභෙන්ති, තාසු තං මා පලොභයුං.

‘‘විරතො මෙථුනා ධම්මා, හිත්වා කාමෙ පරොපරෙ [පරොවරෙ (සී. පී.), වරාවරෙ (ස්යා.)];

අවිරුද්ධො ¶ අසාරත්තො, පාණෙසු තසථාවරෙ.

‘‘යථා අහං තථා එතෙ, යථා එතෙ තථා අහං;

අත්තානං උපමං කත්වා, න හනෙය්ය න ඝාතයෙ.

‘‘හිත්වා ඉච්ඡඤ්ච ලොභඤ්ච, යත්ථ සත්තො පුථුජ්ජනො;

චක්ඛුමා පටිපජ්ජෙය්ය, තරෙය්ය නරකං ඉමං.

‘‘ඌනූදරො මිතාහාරො, අප්පිච්ඡස්ස අලොලුපො;

සදා [ස වෙ (පී.)] ඉච්ඡාය නිච්ඡාතො, අනිච්ඡො හොති නිබ්බුතො.

‘‘ස පිණ්ඩචාරං චරිත්වා, වනන්තමභිහාරයෙ;

උපට්ඨිතො රුක්ඛමූලස්මිං, ආසනූපගතො මුනි.

‘‘ස ඣානපසුතො ධීරො, වනන්තෙ රමිතො සියා;

ඣායෙථ රුක්ඛමූලස්මිං, අත්තානමභිතොසයං.

‘‘තතො රත්යා විවසානෙ [විවසනෙ (සී. ස්යා. පී.)], ගාමන්තමභිහාරයෙ;

අව්හානං නාභිනන්දෙය්ය, අභිහාරඤ්ච ගාමතො.

‘‘න මුනී ගාමමාගම්ම, කුලෙසු සහසා චරෙ;

ඝාසෙසනං ඡින්නකථො, න වාචං පයුතං භණෙ.

‘‘අලත්ථං යදිදං සාධු, නාලත්ථං කුසලං ඉති;

උභයෙනෙව සො තාදී, රුක්ඛංවුපනිවත්තති [රුක්ඛංවු’පතිවත්තති (ක.), රුක්ඛංව උපාතිවත්තති (ස්යා.)].

‘‘ස ¶ ¶ පත්තපාණි විචරන්තො, අමූගො මූගසම්මතො;

අප්පං දානං න හීළෙය්ය, දාතාරං නාවජානියා.

‘‘උච්චාවචා ¶ හි පටිපදා, සමණෙන පකාසිතා;

න පාරං ¶ දිගුණං යන්ති, නයිදං එකගුණං මුතං.

‘‘යස්ස ච විසතා නත්ථි, ඡින්නසොතස්ස භික්ඛුනො;

කිච්චාකිච්චප්පහීනස්ස, පරිළාහො න විජ්ජති.

‘‘මොනෙය්යං තෙ උපඤ්ඤිස්සං, ඛුරධාරූපමො භවෙ;

ජිව්හාය තාලුමාහච්ච, උදරෙ සඤ්ඤතො සියා.

‘‘අලීනචිත්තො ච සියා, න චාපි බහු චින්තයෙ;

නිරාමගන්ධො අසිතො, බ්රහ්මචරියපරායණො.

‘‘එකාසනස්ස සික්ඛෙථ, සමණූපාසනස්ස ච;

එකත්තං මොනමක්ඛාතං, එකො චෙ අභිරමිස්සසි;

අථ භාහිසි [භාසිහි (සී. ස්යා. පී.)] දසදිසා.

‘‘සුත්වා ධීරානං නිග්ඝොසං, ඣායීනං කාමචාගිනං;

තතො හිරිඤ්ච සද්ධඤ්ච, භිය්යො කුබ්බෙථ මාමකො.

‘‘තං ¶ නදීහි විජානාථ, සොබ්භෙසු පදරෙසු ච;

සණන්තා යන්ති කුසොබ්භා [කුස්සුබ්භා (සී.)], තුණ්හීයන්ති මහොදධී.

‘‘යදූනකං තං සණති, යං පූරං සන්තමෙව තං;

අඩ්ඪකුම්භූපමො බාලො, රහදො පූරොව පණ්ඩිතො.

‘‘යං සමණො බහුං භාසති, උපෙතං අත්ථසඤ්හිතං;

ජානං සො ධම්මං දෙසෙති, ජානං සො බහු භාසති.

‘‘යො ¶ ච ජානං සංයතත්තො, ජානං න බහු භාසති;

ස ¶ මුනී මොනමරහති, ස මුනී මොනමජ්ඣගා’’ති.

එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ ¶ පුණ්ණාය පුණ්ණමාය රත්තියා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අබ්භොකාසෙ නිසින්නො හොති ¶ . අථ ඛො භගවා තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතං භික්ඛුසඞ්ඝං අනුවිලොකෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි –

‘‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, කුසලා ධම්මා අරියා නිය්යානිකා සම්බොධගාමිනො, තෙසං වො, භික්ඛවෙ, කුසලානං ධම්මානං අරියානං නිය්යානිකානං සම්බොධගාමීනං කා උපනිසා සවනායා’ති ඉති චෙ, භික්ඛවෙ, පුච්ඡිතාරො අස්සු, තෙ එවමස්සු වචනීයා – ‘යාවදෙව ද්වයතානං ධම්මානං යථාභූතං ඤාණායා’ති. කිඤ්ච ද්වයතං වදෙථ?

(1) ‘‘ඉදං දුක්ඛං, අයං දුක්ඛසමුදයොති අයමෙකානුපස්සනා. අයං දුක්ඛනිරොධො, අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා ද්වයතානුපස්සිනො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා ¶ උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යෙ දුක්ඛං නප්පජානන්ති, අථො දුක්ඛස්ස සම්භවං;

යත්ථ ච සබ්බසො දුක්ඛං, අසෙසං උපරුජ්ඣති;

තඤ්ච මග්ගං න ජානන්ති, දුක්ඛූපසමගාමිනං.

‘‘චෙතොවිමුත්තිහීනා තෙ, අථො පඤ්ඤාවිමුත්තියා;

අභබ්බා තෙ අන්තකිරියාය, තෙ වෙ ජාතිජරූපගා.

‘‘යෙ ¶ ච දුක්ඛං පජානන්ති, අථො දුක්ඛස්ස සම්භවං;

යත්ථ ච සබ්බසො දුක්ඛං, අසෙසං උපරුජ්ඣති;

තඤ්ච ¶ මග්ගං පජානන්ති, දුක්ඛූපසමගාමිනං.

‘‘චෙතොවිමුත්තිසම්පන්නා, අථො පඤ්ඤාවිමුත්තියා;

භබ්බා තෙ අන්තකිරියාය, න තෙ ජාතිජරූපගා’’ති.

(2) ‘‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි පරියායෙන සම්මා ද්වයතානුපස්සනා’ති, ඉති චෙ, භික්ඛවෙ, පුච්ඡිතාරො අස්සු; ‘සියා’තිස්සු වචනීයා. කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං උපධිපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. උපධීනං ¶ ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘උපධිනිදානා පභවන්ති දුක්ඛා, යෙ ¶ කෙචි ලොකස්මිමනෙකරූපා;

යො වෙ අවිද්වා උපධිං කරොති, පුනප්පුනං දුක්ඛමුපෙති මන්දො;

තස්මා පජානං උපධිං න කයිරා, දුක්ඛස්ස ජාතිප්පභවානුපස්සී’’ති.

(3) ‘‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි පරියායෙන සම්මා ද්වයතානුපස්සනා’ති, ඉති චෙ, භික්ඛවෙ, පුච්ඡිතාරො අස්සු; ‘සියා’තිස්සු වචනීයා. කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං අවිජ්ජාපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. අවිජ්ජාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘ජාතිමරණසංසාරං ¶ , යෙ වජන්ති පුනප්පුනං;

ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවං, අවිජ්ජායෙව සා ගති.

‘‘අවිජ්ජා හායං මහාමොහො, යෙනිදං සංසිතං චිරං;

විජ්ජාගතා ච යෙ සත්තා, න තෙ ගච්ඡන්ති [නාගච්ඡන්ති (සී. පී.)] පුනබ්භව’’න්ති.

(4) ‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං සඞ්ඛාරපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. සඞ්ඛාරානං ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යං ¶ ¶ කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති, සබ්බං සඞ්ඛාරපච්චයා;

සඞ්ඛාරානං නිරොධෙන, නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවො.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, දුක්ඛං සඞ්ඛාරපච්චයා;

සබ්බසඞ්ඛාරසමථා, සඤ්ඤානං උපරොධනා;

එවං දුක්ඛක්ඛයො හොති, එතං ඤත්වා යථාතථං.

‘‘සම්මද්දසා වෙදගුනො, සම්මදඤ්ඤාය පණ්ඩිතා;

අභිභුය්ය මාරසංයොගං, න ගච්ඡන්ති [නාගච්ඡන්ති (සී. පී.)] පුනබ්භව’’න්ති.

(5) ‘‘සියා ¶ ¶ අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං විඤ්ඤාණපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. විඤ්ඤාණස්ස ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති, සබ්බං විඤ්ඤාණපච්චයා;

විඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන, නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවො.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, දුක්ඛං විඤ්ඤාණපච්චයා;

විඤ්ඤාණූපසමා භික්ඛු, නිච්ඡාතො පරිනිබ්බුතො’’ති.

(6) ‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං ඵස්සපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. ඵස්සස්ස ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච ¶ සත්ථා –

‘‘තෙසං ඵස්සපරෙතානං, භවසොතානුසාරිනං;

කුම්මග්ගපටිපන්නානං, ආරා සංයොජනක්ඛයො.

‘‘යෙ ච ඵස්සං පරිඤ්ඤාය, අඤ්ඤායුපසමෙ [පඤ්ඤාය උපසමෙ (ස්යා.)] රතා;

තෙ වෙ ඵස්සාභිසමයා, නිච්ඡාතා පරිනිබ්බුතා’’ති.

(7) ‘‘සියා ¶ අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං වෙදනාපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. වෙදනානං ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘සුඛං ¶ වා යදි වා දුක්ඛං, අදුක්ඛමසුඛං සහ;

අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච, යං කිඤ්චි අත්ථි වෙදිතං.

‘‘එතං දුක්ඛන්ති ඤත්වාන, මොසධම්මං පලොකිනං [පලොකිතං (සී.)];

ඵුස්ස ඵුස්ස වයං පස්සං, එවං තත්ථ විජානති [විරජ්ජති (ක. සී.)];

වෙදනානං ඛයා භික්ඛු, නිච්ඡාතො පරිනිබ්බුතො’’ති.

(8) ‘‘සියා ¶ අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං තණ්හාපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. තණ්හාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘තණ්හාදුතියො ¶ පුරිසො, දීඝමද්ධාන සංසරං;

ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවං, සංසාරං නාතිවත්තති.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, තණ්හං [තණ්හා (බහූසු) ඉතිවුත්තකෙ 15 පස්සිතබ්බං] දුක්ඛස්ස සම්භවං;

වීතතණ්හො අනාදානො, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.

(9) ‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං උපාදානපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. උපාදානානං [උපාදානස්ස (ස්යා. ක.)] ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘උපාදානපච්චයා භවො, භූතො දුක්ඛං නිගච්ඡති;

ජාතස්ස මරණං හොති, එසො දුක්ඛස්ස සම්භවො.

‘‘තස්මා උපාදානක්ඛයා, සම්මදඤ්ඤාය පණ්ඩිතා;

ජාතික්ඛයං අභිඤ්ඤාය, න ගච්ඡන්ති පුනබ්භව’’න්ති.

(10) ‘‘සියා ¶ ¶ අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං ආරම්භපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. ආරම්භානං ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති, සබ්බං ආරම්භපච්චයා;

ආරම්භානං නිරොධෙන, නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවො.

‘‘එතමාදීනවං ¶ ඤත්වා, දුක්ඛං ආරම්භපච්චයා;

සබ්බාරම්භං පටිනිස්සජ්ජ, අනාරම්භෙ විමුත්තිනො.

‘‘උච්ඡින්නභවතණ්හස්ස, සන්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො;

වික්ඛීණො [විතිණ්ණො (සී.)] ජාතිසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවො’’ති.

(11) ‘‘සියා ¶ අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං ආහාරපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. ආහාරානං ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති, සබ්බං ආහාරපච්චයා;

ආහාරානං නිරොධෙන, නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවො.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, දුක්ඛං ආහාරපච්චයා;

සබ්බාහාරං පරිඤ්ඤාය, සබ්බාහාරමනිස්සිතො.

‘‘ආරොග්යං ¶ සම්මදඤ්ඤාය, ආසවානං පරික්ඛයා;

සඞ්ඛාය සෙවී ධම්මට්ඨො, සඞ්ඛ්යං [සඞ්ඛං (සී. පී.)] නොපෙති වෙදගූ’’ති.

(12) ‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති සබ්බං ඉඤ්ජිතපච්චයාති, අයමෙකානුපස්සනා. ඉඤ්ජිතානං ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යං ¶ ¶ කිඤ්චි දුක්ඛං සම්භොති, සබ්බං ඉඤ්ජිතපච්චයා;

ඉඤ්ජිතානං නිරොධෙන, නත්ථි දුක්ඛස්ස සම්භවො.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, දුක්ඛං ඉඤ්ජිතපච්චයා;

තස්මා හි එජං වොස්සජ්ජ, සඞ්ඛාරෙ උපරුන්ධිය;

අනෙජො අනුපාදානො, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.

(13) ‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? නිස්සිතස්ස චලිතං හොතීති, අයමෙකානුපස්සනා. අනිස්සිතො න චලතීති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘අනිස්සිතො න චලති, නිස්සිතො ච උපාදියං;

ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවං, සංසාරං නාතිවත්තති.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, නිස්සයෙසු මහබ්භයං;

අනිස්සිතො අනුපාදානො, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.

(14) ‘‘සියා ¶ අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? රූපෙහි, භික්ඛවෙ, අරූපා [ආරුප්පා (සී. පී.)] සන්තතරාති, අයමෙකානුපස්සනා. අරූපෙහි ¶ නිරොධො සන්තතරොති, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘යෙ ච රූපූපගා සත්තා, යෙ ච අරූපට්ඨායිනො [ආරුප්පවාසිනො (සී. පී.)];

නිරොධං අප්පජානන්තා, ආගන්තාරො පුනබ්භවං.

‘‘යෙ ච රූපෙ පරිඤ්ඤාය, අරූපෙසු අසණ්ඨිතා [සුසණ්ඨිතා (සී. ස්යා. පී.)];

නිරොධෙ ¶ යෙ විමුච්චන්ති, තෙ ජනා මච්චුහායිනො’’ති.

(15) ‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි…පෙ… කථඤ්ච සියා? යං, භික්ඛවෙ, සදෙවකස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ඉදං සච්චන්ති උපනිජ්ඣායිතං තදමරියානං එතං මුසාති යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨං, අයමෙකානුපස්සනා. යං ¶ , භික්ඛවෙ, සදෙවකස්ස…පෙ… සදෙවමනුස්සාය ඉදං මුසාති උපනිජ්ඣායිතං, තදමරියානං එතං සච්චන්ති යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨං, අයං දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා…පෙ… අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘අනත්තනි අත්තමානිං [අත්තමානී (ස්යා.), අත්තමානං (පී. ක.)], පස්ස ලොකං සදෙවකං;

නිවිට්ඨං නාමරූපස්මිං, ඉදං සච්චන්ති මඤ්ඤති.

‘‘යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති, තතො තං හොති අඤ්ඤථා;

තඤ්හි තස්ස මුසා හොති, මොසධම්මඤ්හි ඉත්තරං.

‘‘අමොසධම්මං ¶ නිබ්බානං, තදරියා සච්චතො විදූ;

තෙ වෙ සච්චාභිසමයා, නිච්ඡාතා පරිනිබ්බුතා’’ති.

(16) ‘‘‘සියා අඤ්ඤෙනපි පරියායෙන සම්මා ද්වයතානුපස්සනා’ති, ඉති චෙ, භික්ඛවෙ, පුච්ඡිතාරො අස්සු; ‘සියා’තිස්සු වචනීයා. කථඤ්ච සියා? යං, භික්ඛවෙ, සදෙවකස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය ඉදං සුඛන්ති උපනිජ්ඣායිතං, තදමරියානං එතං දුක්ඛන්ති යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨං, අයමෙකානුපස්සනා ¶ . යං, භික්ඛවෙ, සදෙවකස්ස…පෙ… සදෙවමනුස්සාය ඉදං දුක්ඛන්ති උපනිජ්ඣායිතං තදමරියානං එතං සුඛන්ති යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨං, අයං ¶ දුතියානුපස්සනා. එවං සම්මා ද්වයතානුපස්සිනො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා, සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතාති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘රූපා සද්දා රසා ගන්ධා, ඵස්සා ධම්මා ච කෙවලා;

ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ච, යාවතත්ථීති වුච්චති.

‘‘සදෙවකස්ස ලොකස්ස, එතෙ වො සුඛසම්මතා;

යත්ථ චෙතෙ නිරුජ්ඣන්ති, තං නෙසං දුක්ඛසම්මතං.

‘‘සුඛන්ති ¶ දිට්ඨමරියෙහි, සක්කායස්සුපරොධනං;

පච්චනීකමිදං හොති, සබ්බලොකෙන පස්සතං.

‘‘යං ¶ පරෙ සුඛතො ආහු, තදරියා ආහු දුක්ඛතො;

යං පරෙ දුක්ඛතො ආහු, තදරියා සුඛතො විදූ.

‘‘පස්ස ධම්මං දුරාජානං, සම්පමූළ්හෙත්ථවිද්දසු [සම්පමූළ්හෙත්ථ අවිද්දසු (සී. පී.), සම්මූළ්හෙත්ථ අවිද්දසු (?)];

නිවුතානං තමො හොති, අන්ධකාරො අපස්සතං.

‘‘සතඤ්ච විවටං හොති, ආලොකො පස්සතාමිව;

සන්තිකෙ න විජානන්ති, මග්ගා ධම්මස්ස කොවිදා.

‘‘භවරාගපරෙතෙහි ¶ , භවසොතානුසාරිභි;

මාරධෙය්යානුපන්නෙහි, නායං ධම්මො සුසම්බුධො.

‘‘කො නු අඤ්ඤත්රමරියෙහි, පදං සම්බුද්ධුමරහති;

යං පදං සම්මදඤ්ඤාය, පරිනිබ්බන්ති අනාසවා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති. ඉමස්මිං ච [ඉමස්මිං ඛො (සී.)] පන වෙය්යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ සට්ඨිමත්තානං භික්ඛූනං අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තානි විමුච්චිංසූති.

ද්වයතානුපස්සනාසුත්තං ද්වාදසමං නිට්ඨිතං.

සච්චං ¶ උපධි අවිජ්ජා ච, සඞ්ඛාරෙ විඤ්ඤාණපඤ්චමං;

ඵස්සවෙදනියා තණ්හා, උපාදානාරම්භආහාරා;

ඉඤ්ජිතං චලිතං රූපං, සච්චං දුක්ඛෙන සොළසාති.

පබ්බජ්ජා ච පධානඤ්ච, සුභාසිතඤ්ච සුන්දරි;

මාඝසුත්තං සභියො ච, සෙලො සල්ලඤ්ච වුච්චති.

වාසෙට්ඨො චාපි කොකාලි, නාලකො ද්වයතානුපස්සනා;

ද්වාදසෙතානි සුත්තානි, මහාවග්ගොති වුච්චතීති.