📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

ඛුද්දකනිකායෙ

විමානවත්ථු-අට්ඨකථා

ගන්ථාරම්භකථා

මහාකාරුණිකං නාථං, ඤෙය්යසාගරපාරගුං;

වන්දෙ නිපුණගම්භීර-විචිත්රනයදෙසනං.

විජ්ජාචරණසම්පන්නා, යෙන නිය්යන්ති ලොකතො;

වන්දෙ තමුත්තමං ධම්මං, සම්මාසම්බුද්ධපූජිතං.

සීලාදිගුණසම්පන්නො, ඨිතො මග්ගඵලෙසු යො;

වන්දෙ අරියසඞ්ඝං තං, පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං අනුත්තරං.

වන්දනාජනිතං පුඤ්ඤං, ඉති යං රතනත්තයෙ;

හතන්තරායො සබ්බත්ථ, හුත්වාහං තස්ස තෙජසා.

දෙවතාහි කතං පුඤ්ඤං, යං යං පුරිමජාතිසු;

තස්ස තස්ස විමානාදි-ඵලසම්පත්තිභෙදතො.

පුච්ඡාවසෙන යා තාසං, විස්සජ්ජනවසෙන ච;

පවත්තා දෙසනා කම්ම-ඵලපච්චක්ඛකාරිනී.

විමානවත්ථු ඉච්චෙව, නාමෙන වසිනො පුරෙ;

යං ඛුද්දකනිකායස්මිං, සඞ්ගායිංසු මහෙසයො.

තස්සාහමවලම්බිත්වා, පොරාණට්ඨකථානයං;

තත්ථ තත්ථ නිදානානි, විභාවෙන්තො විසෙසතො.

සුවිසුද්ධං අසංකිණ්ණං, නිපුණත්ථවිනිච්ඡයං;

මහාවිහාරවාසීනං, සමයං අවිලොමයං.

යථාබලං කරිස්සාමි, අත්ථසංවණ්ණනං සුභං;

සක්කච්චං භාසතො තං මෙ, නිසාමයථ සාධවොති.

තත්ථ විමානානීති විසිට්ඨමානානි දෙවතානං කීළානිවාසට්ඨානානි. තානි හි තාසං සුචරිතකම්මානුභාවනිබ්බත්තානි යොජනිකද්වියොජනිකාදිපමාණවිසෙසයුත්තතාය , නානාරතනසමුජ්ජලානි විචිත්තවණ්ණසණ්ඨානානි සොභාතිසයයොගෙන විසෙසතො මානනීයතාය ච ‘‘විමානානී’’ති වුච්චන්ති. විමානානං වත්ථු කාරණං එතිස්සාති විමානවත්ථු, ‘‘පීඨං තෙ සොවණ්ණමය’’න්තිආදිනයප්පවත්තා දෙසනා. නිදස්සනමත්තඤ්චෙතං තාසං දෙවතානං රූපභොගපරිවාරාදිසම්පත්තියො තංනිබ්බත්තකකම්මඤ්ච නිස්සාය ඉමිස්සා දෙසනාය පවත්තත්තා. විපාකමුඛෙන වා කම්මන්තරමානස්ස කාරණභාවතො විමානවත්ථූති වෙදිතබ්බං.

තයිදං කෙන භාසිතං, කත්ථ භාසිතං, කදා භාසිතං, කස්මා ච භාසිතන්ති? වුච්චතෙ – ඉදඤ්හි විමානවත්ථු දුවිධෙන පවත්තං – පුච්ඡාවසෙන විස්සජ්ජනවසෙන ච. තත්ථ විස්සජ්ජනගාථා තාහි තාහි දෙවතාහි භාසිතා, පුච්ඡාගාථා පන කාචි භගවතා භාසිතා, කාචි සක්කාදීහි, කාචි සාවකෙහි ථෙරෙහි. තත්ථාපි යෙභුය්යෙන යො සො කප්පානං සතසහස්සාධිකං එකං අසඞ්ඛ්යෙය්යං බුද්ධස්ස භගවතො අග්ගසාවකභාවාය පුඤ්ඤඤාණසම්භාරෙ සම්භරන්තො අනුක්කමෙන සාවකපාරමියො පූරෙත්වා, ඡළභිඤ්ඤාචතුපටිසම්භිදාදිගුණවිසෙසපරිවාරස්ස, සකලස්ස සාවකපාරමිඤාණස්ස මත්ථකං පත්තො දුතියෙ අග්ගසාවකට්ඨානෙ ඨිතො ඉද්ධිමන්තෙසු ච භගවතා එතදග්ගෙ ඨපිතො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො, තෙන භාසිතා.

භාසන්තෙන ච පඨමං තාව ලොකහිතාය දෙවචාරිකං චරන්තෙන දෙවලොකෙ දෙවතානං පුච්ඡාවසෙන පුන තතො මනුස්සලොකං ආගන්ත්වා මනුස්සානං පුඤ්ඤඵලස්ස පච්චක්ඛකරණත්ථං පුච්ඡං විස්සජ්ජනඤ්ච එකජ්ඣං කත්වා භගවතො පවෙදෙත්වා භික්ඛූනං භාසිතා, සක්කෙන පුච්ඡාවසෙන, දෙවතාහි තස්ස විස්සජ්ජනවසෙන භාසිතාපි මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස භාසිතා එව. එවං භගවතා ථෙරෙහි ච දෙවතාහි ච පුච්ඡාවසෙන, දෙවතාහි තස්සා විස්සජ්ජනවසෙන ච තත්ථ තත්ථ භාසිතා පච්ඡා ධම්මවිනයං සඞ්ගායන්තෙහි ධම්මසඞ්ගාහකෙහි එකතො කත්වා ‘‘විමානවත්ථු’’ඉච්චෙව සඞ්ගහං ආරොපිතා. අයං තාවෙත්ථ ‘‘කෙන භාසිත’’න්තිආදීනං පදානං සඞ්ඛෙපතො සාධාරණතො ච විස්සජ්ජනා.

විත්ථාරතො පන ‘‘කෙන භාසිත’’න්ති පදස්ස අනොමදස්සිස්ස භගවතො පාදමූලෙ කතපණිධානතො පට්ඨාය මහාථෙරස්ස ආගමනීයපටිපදා කථෙතබ්බා, සා පන ආගමට්ඨකථාසු තත්ථ තත්ථ විත්ථාරිතාති තත්ථ ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. අසාධාරණතො ‘‘කත්ථ භාසිත’’න්තිආදීනං පදානං විස්සජ්ජනා තස්ස තස්ස විමානස්ස අත්ථවණ්ණනානයෙනෙව ආගමිස්සති.

අපරෙ පන භණන්ති – එකදිවසං ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි ‘‘එතරහි ඛො මනුස්සා අසතිපි වත්ථුසම්පත්තියා ඛෙත්තසම්පත්තියා අත්තනො ච චිත්තපසාදසම්පත්තියා තානි තානි පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා උළාරසම්පත්තිං පච්චනුභොන්ති, යංනූනාහං දෙවචාරිකං චරන්තො තා දෙවතා කායසක්ඛිං කත්වා තාහි යථූපචිතං පුඤ්ඤං යථාධිගතඤ්ච පුඤ්ඤඵලං කථාපෙත්වා තමත්ථං භගවතො ආරොචෙය්යං. එවං මෙ සත්ථා ගගනතලෙ පුණ්ණචන්දං උට්ඨාපෙන්තො විය මනුස්සානං කම්මඵලං පච්චක්ඛතො දස්සෙන්තො අප්පකානම්පි කාරානං ආයතනගතාය සද්ධාය වසෙන උළාරඵලතං විභාවෙන්තො තං තං විමානවත්ථුං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා මහතිං ධම්මදෙසනං පවත්තෙස්සති, සා හොති බහුජනස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති . සො ආසනා වුට්ඨහිත්වා රත්තදුපට්ටං නිවාසෙත්වා අපරං රත්තදුපට්ටං එකංසං කත්වා සමන්තතො ජාතිහිඞ්ගුලිකධාරා විජ්ජුලතා විය සඤ්ඣාපභානුරඤ්ජිතො විය ච ජඞ්ගමො අඤ්ජනගිරිසිඛරො, භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසින්නො අත්තනො අධිප්පායං ආරොචෙත්වා භගවතා අනුඤ්ඤාතො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා අභිඤ්ඤාපාදකං චතුත්ථජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා, තතො වුට්ඨාය ඉද්ධිබලෙන තඞ්ඛණඤ්ඤෙව තාවතිංසභවනං ගන්ත්වා තත්ථ තත්ථ තාහි තාහි දෙවතාහි යථූපචිතං පුඤ්ඤකම්මං පුච්ඡි, තස්ස තා කථෙසුං. තතො මනුස්සලොකං ආගන්ත්වා තං සබ්බං තත්ථ පවත්තිතනියාමෙනෙව භගවතො ආරොචෙසි, තං සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. ඉච්චෙතං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය විත්ථාරෙන ධම්මං දෙසෙසීති.

තං පනෙතං විමානවත්ථු විනයපිටකං සුත්තන්තපිටකං අභිධම්මපිටකන්ති තීසු පිටකෙසු සුත්තන්තපිටකපරියාපන්නං, දීඝනිකායො මජ්ඣිමනිකායො සංයුත්තනිකායො අඞ්ගුත්තරනිකායො ඛුද්දකනිකායොති පඤ්චසු නිකායෙසු ඛුද්දකනිකායපරියාපන්නං, සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථා උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලන්ති නවසු සාසනඞ්ගෙසු ගාථාසඞ්ගහං.

‘‘ද්වාසීති බුද්ධතො ගණ්හිං, ද්වෙ සහස්සානි භික්ඛුතො;

චතුරාසීති සහස්සානි, යෙ මෙ ධම්මා පවත්තිනො’’ති. (ථෙරගා. 1027) –

එවං ධම්මභණ්ඩාගාරිකෙන පටිඤ්ඤාතෙසු චතුරාසීතියා ධම්මක්ඛන්ධසහස්සෙසු කතිපයධම්මක්ඛන්ධසඞ්ගහං. වග්ගතො පීඨවග්ගො චිත්තලතාවග්ගො පාරිච්ඡත්තකවග්ගො මඤ්ජිට්ඨකවග්ගො මහාරථවග්ගො පායාසිවග්ගො සුනික්ඛිත්තවග්ගොති සත්ත වග්ගා. වත්ථුතො පඨමෙ වග්ගෙ සත්තරස වත්ථූනි, දුතියෙ එකාදස, තතියෙ දස, චතුත්ථෙ ද්වාදස , පඤ්චමෙ චතුද්දස, ඡට්ඨෙ දස, සත්තමෙ එකාදසාති අන්තරවිමානානං අග්ගහණෙ පඤ්චාසීති, ගහණෙ පන තෙවීසසතං වත්ථූනි, ගාථාතො පන දියඩ්ඪසහස්සගාථා. තස්ස වග්ගෙසු පීඨවග්ගො ආදි, වත්ථූසු සොවණ්ණපීඨවත්ථු ආදි, තස්සාපි ‘‘පීඨං තෙ සොවණ්ණමය’’න්ති ගාථා ආදි.