📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

ඛුද්දකනිකායෙ

පෙතවත්ථු-අට්ඨකථා

ගන්ථාරම්භකථා

මහාකාරුණිකං නාථං, ඤෙය්යසාගරපාරගුං;

වන්දෙ නිපුණගම්භීර-විචිත්රනයදෙසනං.

විජ්ජාචරණසම්පන්නා, යෙන නිය්යන්ති ලොකතො;

වන්දෙ තමුත්තමං ධම්මං, සම්මාසම්බුද්ධපූජිතං.

සීලාදිගුණසම්පන්නො, ඨිතො මග්ගඵලෙසු යො;

වන්දෙ අරියසඞ්ඝං තං, පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං අනුත්තරං.

වන්දනාජනිතං පුඤ්ඤං, ඉති යං රතනත්තයෙ;

හතන්තරායො සබ්බත්ථ, හුත්වාහං තස්ස තෙජසා.

පෙතෙහි ච කතං කම්මං, යං යං පුරිමජාතිසු;

පෙතභාවාවහං තං තං, තෙසඤ්හි ඵලභෙදතො.

පකාසයන්තී බුද්ධානං, දෙසනා යා විසෙසතො;

සංවෙගජනනී කම්ම-ඵලපච්චක්ඛකාරිනී.

පෙතවත්ථූති නාමෙන, සුපරිඤ්ඤාතවත්ථුකා;

යං ඛුද්දකනිකායස්මිං, සඞ්ගායිංසු මහෙසයො.

තස්ස සම්මාවලම්බිත්වා, පොරාණට්ඨකථානයං;

තත්ථ තත්ථ නිදානානි, විභාවෙන්තො විසෙසතො.

සුවිසුද්ධං අසංකිණ්ණං, නිපුණත්ථවිනිච්ඡයං;

මහාවිහාරවාසීනං, සමයං අවිලොමයං.

යථාබලං කරිස්සාමි, අත්ථසංවණ්ණනං සුභං;

සක්කච්චං භාසතො තං මෙ, නිසාමයථ සාධවොති.

තත්ථ පෙතවත්ථූති සෙට්ඨිපුත්තාදිකස්ස තස්ස තස්ස සත්තස්ස පෙතභාවහෙතුභූතං කම්මං, තස්ස පන පකාසනවසෙන පවත්තො ‘‘ඛෙත්තූපමා අරහන්තො’’තිආදිකා පරියත්තිධම්මො ඉධ ‘‘පෙතවත්ථූ’’ති අධිප්පෙතො.

තයිදං පෙතවත්ථු කෙන භාසිතං, කත්ථ භාසිතං, කදා භාසිතං, කස්මා ච භාසිතන්ති? වුච්චතෙ – ඉදඤ්හි පෙතවත්ථු දුවිධෙන පවත්තං අට්ඨුප්පත්තිවසෙන, පුච්ඡාවිස්සජ්ජනවසෙන ච. තත්ථ යං අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පවත්තං, තං භගවතා භාසිතං, ඉතරං නාරදත්ථෙරාදීහි පුච්ඡිතං තෙහි තෙහි පෙතෙහි භාසිතං. සත්ථා පන යස්මා නාරදත්ථෙරාදීහි තස්මිං තස්මිං පුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙ ආරොචිතෙ තං තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි, තස්මා සබ්බම්පෙතං පෙතවත්ථු සත්ථාරා භාසිතමෙව නාම ජාතං. පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ හි සත්ථරි තත්ථ තත්ථ රාජගහාදීසු විහරන්තෙ යෙභුය්යෙන තාය තාය අට්ඨුප්පත්තියා පුච්ඡාවිස්සජ්ජනවසෙන සත්තානං කම්මඵලපච්චක්ඛකරණාය තං තං පෙතවත්ථු දෙසනාරුළ්හන්ති අයං තාවෙත්ථ ‘‘කෙන භාසිත’’න්තිආදීනං පදානං සාධාරණතො විස්සජ්ජනා. අසාධාරණතො පන තස්ස තස්ස වත්ථුස්ස අත්ථවණ්ණනායමෙව ආගමිස්සති.

තං පනෙතං පෙතවත්ථු විනයපිටකං සුත්තන්තපිටකං අභිධම්මපිටකන්ති තීසු පිටකෙසු සුත්තන්තපිටකපරියාපන්නං, දීඝනිකායො මජ්ඣිමනිකායො සංයුත්තනිකායො අඞ්ගුත්තරනිකායො ඛුද්දකනිකායොති පඤ්චසු නිකායෙසු ඛුද්දකනිකායපරියාපන්නං, සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථා උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලන්ති නවසු සාසනඞ්ගෙසු ගාථාසඞ්ගහං.

‘‘ද්වාසීති බුද්ධතො ගණ්හිං, ද්වෙ සහස්සානි භික්ඛුතො;

චතුරාසීති සහස්සානි, යෙ මෙ ධම්මා පවත්තිනො’’ති. (ථෙරගා. 1027) –

එවං ධම්මභණ්ඩාගාරිකෙන පටිඤ්ඤාතෙසු චතුරාසීතියා ධම්මක්ඛන්ධසහස්සෙසු කතිපයධම්මක්ඛන්ධසඞ්ගහං, භාණවාරතො චතුභාණවාරමත්තං, වග්ගතො – උරගවග්ගො උබ්බරිවග්ගො චූළවග්ගො මහාවග්ගොති චතුවග්ගසඞ්ගහං. තෙසු පඨමවග්ගෙ ද්වාදස වත්ථූනි, දුතියවග්ගෙ තෙරස වත්ථූනි, තතියවග්ගෙ දස වත්ථූනි, චතුත්ථවග්ගෙ සොළස වත්ථූනීති වත්ථුතො එකපඤ්ඤාසවත්ථුපටිමණ්ඩිතං. තස්ස වග්ගෙසු උරගවග්ගො ආදි, වත්ථූසු ඛෙත්තූපමපෙතවත්ථු ආදි, තස්සාපි ‘‘ඛෙත්තූපමා අරහන්තො’’ති අයං ගාථා ආදි.