📜

2. උබ්බරිවග්ගො

1. සංසාරමොචකපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගා ¶ ¶ ¶ දුබ්බණ්ණරූපාසීති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ මගධරට්ඨෙ ඉට්ඨකවතීනාමකෙ ගාමෙ අඤ්ඤතරං පෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. මගධරට්ඨෙ කිර ඉට්ඨකවතී ච දීඝරාජි චාති ද්වෙ ගාමකා අහෙසුං, තත්ථ බහූ සංසාරමොචකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා පටිවසන්ති. අතීතෙ ච කාලෙ පඤ්චන්නං වස්සසතානං මත්ථකෙ අඤ්ඤතරා ඉත්ථී තත්ථෙව ඉට්ඨකවතියං අඤ්ඤතරස්මිං සංසාරමොචකකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා මිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන බහූ කීටපටඞ්ගෙ ජීවිතා වොරොපෙත්වා පෙතෙසු නිබ්බත්ති.

සා පඤ්ච වස්සසතානි ඛුප්පිපාසාදිදුක්ඛං අනුභවිත්වා අම්හාකං භගවති ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ අනුක්කමෙන රාජගහං උපනිස්සාය වෙළුවනෙ විහරන්තෙ පුනපි ඉට්ඨකවතියංයෙව අඤ්ඤතරස්මිං සංසාරමොචකකුලෙයෙව නිබ්බත්තිත්වා යදා සත්තට්ඨවස්සුද්දෙසිකකාලෙ අඤ්ඤාහි දාරිකාහි සද්ධිං රථිකාය කීළනසමත්ථා අහොසි, තදා ආයස්මා සාරිපුත්තත්ථෙරො තමෙව ගාමං උපනිස්සාය අරුණවතීවිහාරෙ විහරන්තො එකදිවසං ද්වාදසහි භික්ඛූහි සද්ධිං තස්ස ගාමස්ස ද්වාරසමීපෙන මග්ගෙන අතික්කමති. තස්මිං ඛණෙ බහූ ගාමදාරිකා ගාමතො නික්ඛමිත්වා ද්වාරසමීපෙ කීළන්තියො පසන්නමානසා මාතාපිතූනං පටිපත්තිදස්සනෙන වෙගෙනාගන්ත්වා ථෙරං අඤ්ඤෙ ච භික්ඛූ පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිංසු. සා පනෙසා අස්සද්ධකුලස්ස ධීතා චිරකාලං අපරිචිතකුසලතාය සාධුජනාචාරවිරහිතා අනාදරා අලක්ඛිකා විය අට්ඨාසි. ථෙරො තස්සා පුබ්බචරිතං ඉදානි ච සංසාරමොචකකුලෙ නිබ්බත්තනං ආයතිඤ්ච නිරයෙ නිබ්බත්තනාරහතං දිස්වා ‘‘සචායං මං වන්දිස්සති, නිරයෙ න උප්පජ්ජිස්සති, පෙතෙසු නිබ්බත්තිත්වාපි මමංයෙව නිස්සාය සම්පත්තිං පටිලභිස්සතී’’ති ඤත්වා කරුණාසඤ්චොදිතමානසො ¶ තා දාරිකායො ආහ – ‘‘තුම්හෙ භික්ඛූ වන්දථ, අයං පන දාරිකා අලක්ඛිකා විය ඨිතා’’ති. අථ නං තා දාරිකා හත්ථෙසු පරිග්ගහෙත්වා ආකඩ්ඪිත්වා බලක්කාරෙන ථෙරස්ස පාදෙ වන්දාපෙසුං.

සා ¶ අපරෙන සමයෙන වයප්පත්තා දීඝරාජියං සංසාරමොචකකුලෙ අඤ්ඤතරස්ස කුමාරස්ස දින්නා පරිපුණ්ණගබ්භා හුත්වා කාලකතා පෙතෙසු උප්පජ්ජිත්වා නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපා ඛුප්පිපාසාභිභූතා ¶ අතිවිය බීභච්ඡදස්සනා විචරන්තී රත්තියං ආයස්මතො සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස අත්තානං දස්සෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. තං දිස්වා ථෙරො –

95.

‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;

උප්ඵාසුලිකෙ කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසී’’ති. –

ගාථාය පුච්ඡි. තත්ථ ධමනිසන්ථතාති නිම්මංසලොහිතතාය සිරාජාලෙහි පත්ථතගත්තා. උප්ඵාසුලිකෙති උග්ගතඵාසුලිකෙ. කිසිකෙති කිසසරීරෙ. පුබ්බෙපි ‘‘කිසා’’ති වත්වා පුන ‘‘කිසිකෙ’’ති වචනං අට්ඨිචම්මන්හාරුමත්තසරීරතාය අතිවිය කිසභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. තං සුත්වා පෙතී අත්තානං පවෙදෙන්තී –

96.

‘‘අහං භදන්තෙ පෙතීම්හි, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. – ගාථං වත්වා පුන ථෙරෙන –

97.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

කතකම්මං පුට්ඨා ‘‘අදානසීලා මච්ඡරිනී හුත්වා පෙතයොනියං නිබ්බත්තිත්වා එවං මහාදුක්ඛං අනුභවාමී’’ති දස්සෙන්තී තිස්සො ගාථා අභාසි –

98.

‘‘අනුකම්පකා ¶ ¶ මය්හං නාහෙසුං භන්තෙ, පිතා ච මාතා අථවාපි ඤාතකා;

යෙ මං නියොජෙය්යුං දදාහි දානං, පසන්නචිත්තා සමණබ්රාහ්මණානං.

99.

‘‘ඉතො අහං වස්සසතානි පඤ්ච, යං එවරූපා විචරාමි නග්ගා;

ඛුදාය තණ්හාය ච ඛජ්ජමානා, පාපස්ස කම්මස්ස ඵලං මමෙදං.

100.

‘‘වන්දාමි ¶ තං අය්ය පසන්නචිත්තා, අනුකම්ප මං වීර මහානුභාව;

දත්වා ච මෙ ආදිස යඤ්හි කිඤ්චි, මොචෙහි මං දුග්ගතියා භදන්තෙ’’ති.

98. තත්ථ අනුකම්පකාති සම්පරායිකෙන අත්ථෙන අනුග්ගණ්හකා. භන්තෙති ථෙරං ආලපති. යෙ මං නියොජෙය්යුන්ති මාතා වා පිතා වා අථ වා ඤාතකා එදිසා පසන්නචිත්තා හුත්වා ‘‘සමණබ්රාහ්මණානං දදාහි දාන’’න්ති යෙ මං නියොජෙය්යුං, තාදිසා අනුකම්පකා මය්හං නාහෙසුන්ති යොජනා.

99. ඉතො අහං වස්සසතානි පඤ්ච, යං එවරූපා විචරාමි නග්ගාති ඉදං සා පෙතී ඉතො තතියාය ජාතියා අත්තනො පෙතත්තභාවං අනුස්සරිත්වා ඉදානිපි තථා පඤ්චවස්සසතානි විචරාමීති අධිප්පායෙනාහ. තත්ථ යන්ති යස්මා, දානාදීනං පුඤ්ඤානං අකතත්තා එවරූපා නග්ගා පෙතී හුත්වා ඉතො පට්ඨාය වස්සසතානි පඤ්ච විචරාමීති යොජනා. තණ්හායාති පිපාසාය. ඛජ්ජමානාති ඛාදියමානා, බාධියමානාති අත්ථො.

100. වන්දාමි තං අය්ය පසන්නචිත්තාති අය්ය, තමහං පසන්නචිත්තා හුත්වා වන්දාමි, එත්තකමෙව පුඤ්ඤං ඉදානි මයා කාතුං සක්කාති දස්සෙති. අනුකම්ප මන්ති අනුග්ගණ්හ ¶ මමං උද්දිස්ස අනුද්දයං කරොහි. දත්වා ච මෙ ආදිස යඤ්හි කිඤ්චීති කිඤ්චිදෙව දෙය්යධම්මං සමණබ්රාහ්මණානං දත්වා තං දක්ඛිණං මය්හං ආදිස, තෙන මෙ ඉතො පෙතයොනිතො මොක්ඛො භවිස්සතීති අධිප්පායෙන වදති. තෙනෙවාහ ‘‘මොචෙහි මං දුග්ගතියා භදන්තෙ’’ති.

එවං පෙතියා වුත්තෙ යථා සො ථෙරො පටිපජ්ජි, තං දස්සෙතුං සඞ්ගීතිකාරෙහි තිස්සො ගාථා වුත්තා –

101.

‘‘සාධූති සො පටිස්සුත්වා, සාරිපුත්තොනුකම්පකො;

භික්ඛූනං ආලොපං දත්වා, පාණිමත්තඤ්ච චොළකං;

ථාලකස්ස ච පානීයං, තස්සා දක්ඛිණමාදිසි.

102.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ ¶ , විපාකො උදපජ්ජථ;

භොජනච්ඡාදනපානීයං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.

103.

‘‘තතො සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;

විචිත්තවත්ථාභරණා, සාරිපුත්තං උපසඞ්කමී’’ති.

101-103. තත්ථ ¶ භික්ඛූනන්ති භික්ඛුනො, වචනවිපල්ලාසෙන හෙතං වුත්තං. ‘‘ආලොපං භික්ඛුනො දත්වා’’ති කෙචි පඨන්ති. ආලොපන්ති කබළං, එකාලොපමත්තං භොජනන්ති අත්ථො. පාණිමත්තඤ්ච චොළකන්ති එකහත්ථප්පමාණං චොළඛණ්ඩන්ති අත්ථො. ථාලකස්ස ච පානීයන්ති එකථාලකපූරණමත්තං උදකං. සෙසං ඛල්ලාටියපෙතවත්ථුස්මිං වුත්තනයමෙව.

අථායස්මා සාරිපුත්තො තං පෙතිං පීණින්ද්රියං පරිසුද්ධඡවිවණ්ණං දිබ්බවත්ථාභරණාලඞ්කාරං සමන්තතො අත්තනො පභාය ඔභාසෙන්තිං අත්තනො සන්තිකං උපගන්ත්වා ඨිතං දිස්වා පච්චක්ඛතො කම්මඵලං තාය විභාවෙතුකාමො හුත්වා තිස්සො ගාථා අභාසි –

104.

‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;

ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.

105.

‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;

උප්පජ්ජන්ති ¶ ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.

106.

‘‘පුච්ඡාමි තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;

කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති.

104. තත්ථ අභික්කන්තෙනාති අතිමනාපෙන, අභිරූපෙනාති අත්ථො. වණ්ණෙනාති ඡවිවණ්ණෙන. ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බාති සබ්බාපි දස දිසා ජොතෙන්තී එකාලොකං කරොන්තී. යථා කින්ති ආහ ‘‘ඔසධී විය තාරකා’’ති. උස්සන්නා පභා එතාය ධීයති, ඔසධානං වා ¶ අනුබලප්පදායිකාති කත්වා ‘‘ඔසධී’’ති ලද්ධනාමා තාරකා යථා සමන්තතො ආලොකං කුරුමානා තිට්ඨති, එවමෙව ත්වං සබ්බදිසා ඔභාසෙන්තීති අත්ථො.

105. කෙනාති කිං-සද්දො පුච්ඡායං. හෙතුඅත්ථෙ චෙතං කරණවචනං, කෙන හෙතුනාති අත්ථො. තෙති තව. එතාදිසොති එදිසො, එතරහි යථාදිස්සමානොති වුත්තං හොති. කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣතීති කෙන පුඤ්ඤවිසෙසෙන ඉධ ඉමස්මිං ඨානෙ ඉදානි තයා ලබ්භමානං සුචරිතඵලං ඉජ්ඣති නිප්ඵජ්ජති. උප්පජ්ජන්තීති නිබ්බත්තන්ති. භොගාති පරිභුඤ්ජිතබ්බට්ඨෙන ‘‘භොගා’’ති ලද්ධනාමා වත්ථාභරණාදිවිත්තූපකරණවිසෙසා. යෙ කෙචීති භොගෙ අනවසෙසතො බ්යාපෙත්වා සඞ්ගණ්හාති ¶ . අනවසෙසබ්යාපකො හි අයං නිද්දෙසො යථා ‘‘යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා’’ති. මනසො පියාති මනසා පියායිතබ්බා, මනාපියාති අත්ථො.

106. පුච්ඡාමීති පුච්ඡං කරොමි, ඤාතුං ඉච්ඡාමීති අත්ථො. තන්ති ත්වං. දෙවීති දිබ්බානභාවසමඞ්ගිතාය, දෙවි. තෙනාහ ‘‘මහානුභාවෙ’’ති. මනුස්සභූතාති මනුස්සෙසු ජාතා මනුස්සභාවං පත්තා. ඉදං යෙභුය්යෙන සත්තා මනුස්සත්තභාවෙ ඨිතා පුඤ්ඤානි කරොන්තීති කත්වා වුත්තං. අයමෙතායං ගාථානං සඞ්ඛෙපතො අත්ථො, විත්ථාරතො පන පරමත්ථදීපනියං විමානවත්ථුඅට්ඨකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

එවං ¶ පුන ථෙරෙන පුට්ඨා පෙතී තස්සා සම්පත්තියා ලද්ධකාරණං පකාසෙන්තී සෙසගාථා අභාසි –

107.

‘‘උප්පණ්ඩුකිං කිසං ඡාතං, නග්ගං සම්පතිතච්ඡවිං;

මුනි කාරුණිකො ලොකෙ, තං මං අද්දක්ඛි දුග්ගතං.

108.

‘‘භික්ඛූනං ආලොපං දත්වා, පාණිමත්තඤ්ච චොළකං;

ථාලකස්ස ච පානීයං, මම දක්ඛිණමාදිසි.

109.

‘‘ආලොපස්ස ඵලං පස්ස, භත්තං වස්සසතං දස;

භුඤ්ජාමි කාමකාමිනී, අනෙකරසබ්යඤ්ජනං.

110.

‘‘පාණිමත්තස්ස ¶ චොළස්ස, විපාකං පස්ස යාදිසං;

යාවතා නන්දරාජස්ස, විජිතස්මිං පටිච්ඡදා.

111.

‘‘තතො බහුතරා භන්තෙ, වත්ථානච්ඡාදනානි මෙ;

කොසෙය්යකම්බලීයානි, ඛොමකප්පාසිකානි ච.

112.

‘‘විපුලා ච මහග්ඝා ච, තෙපාකාසෙවලම්බරෙ;

සාහං තං පරිදහාමි, යං යඤ්හි මනසො පියං.

113.

‘‘ථාලකස්ස ¶ ච පානීයං, විපාකං පස්ස යාදිසං;

ගම්භීරා චතුරස්සා ච, පොක්ඛරඤ්ඤො සුනිම්මිතා.

114.

‘‘සෙතොදකා සුප්පතිත්ථා, සීතා අප්පටිගන්ධියා;

පදුමුප්පලසඤ්ඡන්නා, වාරිකිඤ්ජක්ඛපූරිතා.

115.

‘‘සාහං රමාමි කීළාමි, මොදාමි අකුතොභයා;

මුනිං කාරුණිකං ලොකෙ, භන්තෙ වන්දිතුමාගතා’’ති.

107. තත්ථ උප්පණ්ඩුකින්ති උප්පණ්ඩුකජාතං. ඡාතන්ති බුභුක්ඛිතං ඛුදාය අභිභූතං. සම්පතිතච්ඡවින්ති ඡින්නභින්නසරීරච්ඡවිං. ලොකෙති ඉදං ‘‘කාරුණිකො’’ති එත්ථ වුත්තකරුණාය විසයදස්සනං. තං මන්ති තාදිසං මමං, වුත්තනයෙන එකන්තතො කරුණට්ඨානියං මං. දුග්ගතන්ති දුග්ගතිං ගතං.

108-109. භික්ඛූනං ආලොපං දත්වාතිආදි ථෙරෙන අත්තනො කරුණාය කතාකාරදස්සනං. තත්ථ ¶ භත්තන්ති ඔදනං, දිබ්බභොජනන්ති අත්ථො. වස්සසතං දසාති දස වස්සසතානි, වස්සසහස්සන්ති වුත්තං හොති. අච්චන්තසංයොගෙ චෙතං උපයොගවචනං. භුඤ්ජාමි කාමකාමිනී, අනෙකරසබ්යඤ්ජනන්ති අඤ්ඤෙහිපි කාමෙතබ්බකාමෙහි සමන්නාගතා අනෙකරසබ්යඤ්ජනං භත්තං භුඤ්ජාමීති යොජනා.

110. චොළස්සාති දෙය්යධම්මසීසෙන තබ්බිසයං දානමයං පුඤ්ඤමෙව දස්සෙති. විපාකං පස්ස යාදිසන්ති තස්ස චොළදානස්ස විපාකසඞ්ඛාතං ඵලං පස්ස, භන්තෙ. තං පන යාදිසං යථාරූපං, කින්ති චෙති ආහ ‘‘යාවතා නන්දරාජස්සා’’තිආදි.

තත්ථ ¶ කොයං නන්දරාජා නාම? අතීතෙ කිර දසවස්සසහස්සායුකෙසු මනුස්සෙසු බාරාණසිවාසී එකො කුටුම්බිකො අරඤ්ඤෙ ජඞ්ඝාවිහාරං විචරන්තො අරඤ්ඤට්ඨානෙ අඤ්ඤතරං පච්චෙකබුද්ධං අද්දස. සො පච්චෙකබුද්ධො තත්ථ චීවරකම්මං කරොන්තො අනුවාතෙ අප්පහොන්තෙ සංහරිත්වාව ඨපෙතුං ආරද්ධො. සො කුටුම්බිකො තං දිස්වා, ‘‘භන්තෙ, කිං කරොථා’’ති වත්වා තෙන අප්පිච්ඡතාය කිඤ්චි අවුත්තෙපි ‘‘චීවරදුස්සං නප්පහොතී’’ති ඤත්වා අත්තනො උත්තරාසඞ්ගං පච්චෙකබුද්ධස්ස ¶ පාදමූලෙ ඨපෙත්වා අගමාසි. පච්චෙකබුද්ධො තං ගහෙත්වා අනුවාතං ආරොපෙන්තො චීවරං කත්වා පාරුපි. සො කුටුම්බිකා ජීවිතපරියොසානෙ කාලං කත්වා තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්තිත්වා තත්ථ යාවතායුකං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චවිත්වා බාරාණසිතො යොජනමත්තෙ ඨානෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමෙ අමච්චකුලෙ නිබ්බත්ති.

තස්ස වයප්පත්තකාලෙ තස්මිං ගාමෙ නක්ඛත්තං සඞ්ඝුට්ඨං අහොසි. සො මාතරං ආහ – ‘‘අම්ම, සාටකං මෙ දෙහි, නක්ඛත්තං කීළිස්සාමී’’ති. සා සුධොතවත්ථං නීහරිත්වා අදාසි. ‘‘අම්ම, ථූලං ඉද’’න්ති. අඤ්ඤං නීහරිත්වා අදාසි, තම්පි පටික්ඛිපි. අථ නං මාතා ආහ – ‘‘තාත, යාදිසෙ ගෙහෙ මයං ජාතා, නත්ථි නො ඉතො සුඛුමතරස්ස වත්ථස්ස පටිලාභාය පුඤ්ඤ’’න්ති. ‘‘ලභනට්ඨානං ගච්ඡාමි, අම්මා’’ති. ‘‘ගච්ඡ, පුත්ත, අහං අජ්ජෙව තුය්හං බාරාණසිනගරෙ රජ්ජපටිලාභං ¶ ඉච්ඡාමී’’ති. සො ‘‘සාධු, අම්මා’’ති මාතරං වන්දිත්වා පදක්ඛිණං කත්වා ආහ – ‘‘ගච්ඡාමි, අම්මා’’ති. ‘‘ගච්ඡ, තාතා’’ති. එවං කිරස්සා චිත්තං අහොසි – ‘‘කහං ගමිස්සති, ඉධ වා එත්ථ වා ගෙහෙ නිසීදිස්සතී’’ති. සො පන පුඤ්ඤනියාමෙන චොදියමානො ගාමතො නික්ඛමිත්වා බාරාණසිං ගන්ත්වා මඞ්ගලසිලාපට්ටෙ සසීසං පාරුපිත්වා නිපජ්ජි. සො ච බාරාණසිරඤ්ඤො කාලකතස්ස සත්තමො දිවසො හොති.

අමච්චා ච පුරොහිතො ච රඤ්ඤො සරීරකිච්චං කත්වා රාජඞ්ගණෙ නිසීදිත්වා මන්තයිංසු – ‘‘රඤ්ඤො එකා ධීතා අත්ථි, පුත්තො නත්ථි, අරාජකං රජ්ජං න තිට්ඨති, ඵුස්සරථං විස්සජ්ජෙමා’’ති. තෙ කුමුදවණ්ණෙ චත්තාරො සින්ධවෙ යොජෙත්වා සෙතච්ඡත්තප්පමුඛං පඤ්චවිධං රාජකකුධභණ්ඩං රථස්මිංයෙව ඨපෙත්වා රථං විස්සජ්ජෙත්වා පච්ඡතො තූරියානි පග්ගණ්හාපෙසුං. රථො පාචීනද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා උය්යානාභිමුක්ඛො අහොසි. ‘‘පරිචයෙන උය්යානාභිමුඛො ගච්ඡති ¶ , නිවත්තෙමා’’ති කෙචි ආහංසු. පුරොහිතො ‘‘මා නිවත්තයිත්ථා’’ති ආහ. රථො කුමාරං පදක්ඛිණං කත්වා ආරොහනසජ්ජො හුත්වා අට්ඨාසි, පුරොහිතො පාරුපනකණ්ණං අපනෙත්වා පාදතලානි ඔලොකෙන්තො ‘‘තිට්ඨතු අයං දීපො, ද්විසහස්සදීපපරිවාරෙසු චතූසු මහාදීපෙසු එකරජ්ජං කාරෙතුං යුත්තො’’ති වත්වා ‘‘තූරියානි පග්ගණ්හථ, පුනපි පග්ගණ්හථා’’ති තික්ඛත්තුං තූරියානි පග්ගණ්හාපෙසි.

අථ කුමාරො මුඛං විවරිත්වා ඔලොකෙත්වා ‘‘කෙන කම්මෙන ආගතත්ථ, තාතා’’ති ආහ. ‘‘දෙව, තුම්හාකං රජ්ජං පාපුණාතී’’ති. ‘‘තුම්හාකං රාජා කහ’’න්ති? ‘‘දිවඞ්ගතො, සාමී’’ති. ‘‘කති ¶ දිවසා අතික්කන්තා’’ති? ‘‘අජ්ජ සත්තමො දිවසො’’ති. ‘‘පුත්තො වා ධීතා වා නත්ථී’’ති? ‘‘ධීතා අත්ථි, දෙව, පුත්තො නත්ථී’’ති. ‘‘තෙන හි කරිස්සාමි රජ්ජ’’න්ති. තෙ තාවදෙව අභිසෙකමණ්ඩපං කත්වා රාජධීතරං සබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කරිත්වා උය්යානං ආනෙත්වා කුමාරස්ස අභිසෙකං අකංසු.

අථස්ස කතාභිසෙකස්ස සතසහස්සග්ඝනිකං වත්ථං උපනෙසුං. සො ‘‘කිමිදං, තාතා’’ති ආහ. ‘‘නිවාසනවත්ථං, දෙවා’’ති. ‘‘නනු, තාතා, ථූල’’න්ති? ‘‘මනුස්සානං ¶ පරිභොගවත්ථෙසු ඉතො සුඛුමතරං නත්ථි, දෙවා’’ති. ‘‘තුම්හාකං රාජා එවරූපං නිවාසෙසී’’ති? ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘න මඤ්ඤෙ පුඤ්ඤවා තුම්හාකං රාජා (අ. නි. අට්ඨ. 1.1.191) සුවණ්ණභිඞ්කාරං ආහරථ, ලභිස්සාමි වත්ථ’’න්ති. සුවණ්ණභිඞ්කාරං ආහරිංසු. සො උට්ඨාය හත්ථෙ ධොවිත්වා මුඛං වික්ඛාලෙත්වා හත්ථෙන උදකං ආදාය පුරත්ථිමදිසායං අබ්භුක්කිරි. තදා ඝනපථවිං භින්දිත්වා අට්ඨ කප්පරුක්ඛා උට්ඨහිංසු. පුන උදකං ගහෙත්වා දක්ඛිණාය පච්ඡිමාය උත්තරායාති එවං චතූසු දිසාසු අබ්භුක්කිරි. සබ්බදිසාසු අට්ඨ අට්ඨ කත්වා ද්වත්තිංස කප්පරුක්ඛා උට්ඨහිංසු. එකෙකාය දිසාය සොළස සොළස කත්වා චතුසට්ඨි කම්මරුක්ඛාති කෙචි වදන්ති. සො එකං දිබ්බදුස්සං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා ‘‘නන්දරඤ්ඤො විජිතෙ සුත්තකන්තිකා ඉත්ථියො මා සුත්තං කන්තිංසූති භෙරිං චරාපෙථා’’ති වත්වා ඡත්තං උස්සාපෙත්වා අලඞ්කතපටියත්තො හත්ථික්ඛන්ධවරගතො නගරං පවිසිත්වා පාසාදං ආරුය්හ මහාසම්පත්තිං අනුභවි.

එවං ගච්ඡන්තෙ කාලෙ එකදිවසං දෙවී රඤ්ඤො සම්පත්තිං දිස්වා ‘‘අහො තපස්සී’’ති කාරුඤ්ඤාකාරං දස්සෙසි. ‘‘කිමිදං, දෙවී’’ති ච පුට්ඨා ‘‘අතිමහතී ¶ තෙ, දෙව, සම්පත්ති. අතීතෙ අද්ධනි කල්යාණං අකත්ථ, ඉදානි අනාගතස්ස අත්ථාය කුසලං න කරොථා’’ති ආහ. ‘‘කස්ස දෙම? සීලවන්තො නත්ථී’’ති. ‘‘අසුඤ්ඤො, දෙව, ජම්බුදීපො අරහන්තෙහි, තුම්හෙ දානමෙව සජ්ජෙථ, අහං අරහන්තෙ ලච්ඡාමී’’ති ආහ. පුනදිවසෙ රාජා මහාරහං දානං සජ්ජාපෙසි. දෙවී ‘‘සචෙ ඉමිස්සාය දිසාය අරහන්තො අත්ථි, ඉධාගන්ත්වා අම්හාකං භික්ඛං ගණ්හන්තූ’’ති අධිට්ඨහිත්වා උත්තරදිසාභිමුඛා උරෙන නිපජ්ජි. නිපන්නමත්තාය එව දෙවියා හිමවන්තෙ වසන්තානං පදුමවතියා පුත්තානං පඤ්චසතානං පච්චෙකබුද්ධානං ජෙට්ඨකො මහාපදුමපච්චෙකබුද්ධො භාතිකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘මාරිසා නන්දරාජා තුම්හෙ නිමන්තෙති, අධිවාසෙථ තස්සා’’ති. තෙ අධිවාසෙත්වා තාවදෙව ආකාසෙනාගන්ත්වා උත්තරද්වාරෙ ඔතරිංසු. මනුස්සා ¶ ‘‘පඤ්චසතා, දෙව, පච්චෙකබුද්ධා ආගතා’’ති රඤ්ඤො ආරොචෙසුං. රාජා සද්ධිං දෙවියා ආගන්ත්වා වන්දිත්වා පත්තං ගහෙත්වා ¶ පච්චෙකබුද්ධෙ පාසාදං ආරොපෙත්වා තත්ථ තෙසං දානං දත්වා භත්තකිච්චාවසානෙ රාජා සඞ්ඝත්ථෙරස්ස, දෙවී සඞ්ඝනවකස්ස පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා ‘‘අය්යා, පච්චයෙහි න කිලමිස්සන්ති, මයං පුඤ්ඤෙන න හායිස්සාම, අම්හාකං ඉධ නිවාසාය පටිඤ්ඤං දෙථා’’ති පටිඤ්ඤං කාරෙත්වා උය්යානෙ නිවාසට්ඨානානි කාරෙත්වා යාවජීවං පච්චෙකබුද්ධෙ උපට්ඨහිත්වා තෙසු පරිනිබ්බුතෙසු සාධුකීළිතං කාරෙත්වා ගන්ධදාරුආදීහි සරීරකිච්චං කාරෙත්වා ධාතුයො ගහෙත්වා චෙතියං පතිට්ඨාපෙත්වා ‘‘එවරූපානම්පි නාම මහානුභාවානං මහෙසීනං මරණං භවිස්සති, කිමඞ්ගං පන මාදිසාන’’න්ති සංවෙගජාතො ජෙට්ඨපුත්තං රජ්ජෙ පතිට්ඨාපෙත්වා සයං තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජි. දෙවීපි ‘‘රඤ්ඤෙ පබ්බජිතෙ අහං කිං කරිස්සාමී’’ති පබ්බජි. ද්වෙපි උය්යානෙ වසන්තා ඣානානි නිබ්බත්තෙත්වා ඣානසුඛෙන වීතිනාමෙත්වා ආයුපරියොසානෙ බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. සො කිර නන්දරාජා අම්හාකං සත්ථු මහාසාවකො මහාකස්සපත්ථෙරො අහොසී, තස්ස අග්ගමහෙසී භද්දා කාපිලානී නාම.

අයං පන නන්දරාජා දස වස්සසහස්සානි සයං දිබ්බවත්ථානි පරිදහන්තො සබ්බමෙව අත්තනො විජිතං උත්තරකුරුසදිසං කරොන්තො ආගතාගතානං මනුස්සානං ¶ දිබ්බදුස්සානි අදාසි. තයිදං දිබ්බවත්ථසමිද්ධිං සන්ධාය සා පෙතී ආහ ‘‘යාවතා නන්දරාජස්ස, විජිතස්මිං පටිච්ඡදා’’ති. තත්ථ විජිතස්මින්ති රට්ඨෙ. පටිච්ඡදාති වත්ථානි. තානි හි පටිච්ඡාදෙන්ති එතෙහීති ‘‘පටිච්ඡදා’’ති වුච්චන්ති.

111. ඉදානි සා පෙතී ‘‘නන්දරාජසමිද්ධිතොපි එතරහි මය්හං සමිද්ධි විපුලතරා’’ති දස්සෙන්තී ‘‘තතො බහුතරා, භන්තෙ, වත්ථානච්ඡාදනානි මෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ තතොති නන්දරාජස්ස පරිග්ගහභූතවත්ථතොපි බහුතරානි මය්හං වත්ථච්ඡාදනානීති අත්ථො. වත්ථානච්ඡාදනානීති නිවාසනවත්ථානි චෙව පාරුපනවත්ථානි ච ¶ . කොසෙය්යකම්බලීයානීති කොසෙය්යානි චෙව කම්බලානි ච. ඛොමකප්පාසිකානීති ඛොමවත්ථානි චෙව කප්පාසමයවත්ථානි ච.

112. විපුලාති ආයාමතො ච විත්ථාරතො ච විපුලා. මහග්ඝාති මහග්ඝවසෙන මහන්තා මහාරහා. ආකාසෙවලම්බරෙති ආකාසෙයෙව ඔලම්බමානා තිට්ඨන්ති. යං යඤ්හි මනසො පියන්ති යං යං මය්හං මනසො පියං, තං තං ගහෙත්වා පරිදහාමි පාරුපාමි චාති යොජනා.

113. ථාලකස්ස ච පානීයං, විපාකං පස්ස යාදිසන්ති ථාලකපූරණමත්තං පානීයං දින්නං අනුමොදිතං ¶ , තස්ස පන විපාකං යාදිසං යාව මහන්තං පස්සාති දස්සෙන්තී ‘‘ගම්භීරා චතුරස්සා චා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ගම්භීරාති අගාධා. චතුරස්සාති චතුරස්සසණ්ඨානා. පොක්ඛරඤ්ඤොති පොක්ඛරණියො. සුනිම්මිතාති කම්මානුභාවෙනෙව සුට්ඨු නිම්මිතා.

114. සෙතොදකාති සෙතඋදකා සෙතවාලුකසම්පරිකිණ්ණා. සුප්පතිත්ථාති සුන්දරතිත්ථා. සීතාති සීතලොදකා. අප්පටිගන්ධියාති පටිකූලගන්ධරහිතා සුරභිගන්ධා. වාරිකිඤ්ජක්ඛපූරිතාති කමලකුවලයාදීනං කෙසරසඤ්ඡන්නෙන වාරිනා පරිපුණ්ණා.

115. සාහන්ති සා අහං. රමාමීති රතිං වින්දාමි. කීළාමීති ඉන්ද්රියානි පරිචාරෙමි. මොදාමීති භොගසම්පත්තියා පමුදිතා හොමි. අකුතොභයාති කුතොචිපි අසඤ්ජාතභයා, සෙරී සුඛවිහාරිනී හොමි ¶ . භන්තෙ, වන්දිතුමාගතාති, භන්තෙ, ඉමිස්සා දිබ්බසම්පත්තියා පටිලාභස්ස කාරණභූතං ත්වං වන්දිතුං ආගතා උපගතාති අත්ථො. යං පනෙත්ථ අත්ථතො අවිභත්තං, තං තත්ථ තත්ථ වුත්තමෙව.

එවං තාය පෙතියා වුත්තෙ ආයස්මා සාරිපුත්තො ඉට්ඨකවතියං දීඝරාජියන්ති ගාමද්වයවාසිකෙසු අත්තනො සන්තිකං උපගතෙසු මනුස්සෙසු ඉමමත්ථං විත්ථාරතො කථෙන්තො සංවෙජෙත්වා සංසාරමොචනපාපකම්මතො මොචෙත්වා උපාසකභාවෙ ¶ පතිට්ඨාපෙසි. සා පවත්ති භික්ඛූසු පාකටා ජාතා. තං භික්ඛූ භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි, සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

සංසාරමොචකපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සාරිපුත්තත්ථෙරමාතුපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසීති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ ආයස්මතො සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස ඉතො පඤ්චමාය ජාතියා මාතුභූතං පෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. එකදිවසං ආයස්මා ච සාරිපුත්තො ආයස්මා ච මහාමොග්ගල්ලානො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච කප්පිනො රාජගහස්ස අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං අරඤ්ඤායතනෙ විහරන්ති. තෙන ච සමයෙන බාරාණසියං අඤ්ඤතරො බ්රාහ්මණො අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානං ඔපානභූතො අන්නපානවත්ථසයනාදීනි දෙති. දෙන්තො ච ආගතාගතානං යථාකාලං යථාරහඤ්ච පාදොදකපාදබ්භඤ්ජනාදිදානානුපුබ්බකං ¶ සබ්බාභිදෙය්යං පටිපන්නො හොති, පුරෙභත්තං භික්ඛූ අන්නපානාදිනා සක්කච්චං පරිවිසති. සො දෙසන්තරං ගච්ඡන්තො භරියං ආහ – ‘‘භොති, යථාපඤ්ඤත්තං ඉමං දානවිධිං අපරිහාපෙන්තී සක්කච්චං අනුපතිට්ඨාහී’’ති. සා ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා තස්මිං පක්කන්තෙ එව තාව භික්ඛූනං පඤ්ඤත්තං දානවිධිං පච්ඡින්දි, අද්ධිකානං පන නිවාසත්ථාය උපගතානං ගෙහපිට්ඨිතො ඡඩ්ඩිතං ජරසාලං දස්සෙසි ‘‘එත්ථ වසථා’’ති. අන්නපානාදීනං අත්ථාය තත්ථ අද්ධිකෙසු ආගතෙසු ‘‘ගූථං ඛාදථ, මුත්තං පිවථ, ලොහිතං පිවථ ¶ , තුම්හාකං මාතු මත්ථලුඞ්ගං ඛාදථා’’ති යං යං අසුචි ජෙගුච්ඡං, තස්ස තස්ස නාමං ගහෙත්වා නිට්ඨුරං වදති.

සා අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා කම්මානුභාවුක්ඛිත්තා පෙතයොනියං නිබ්බත්තිත්වා අත්තනො වචීදුච්චරිතානුරූපං දුක්ඛං අනුභවන්තී ¶ පුරිමජාතිසම්බන්ධං අනුස්සරිත්වා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සන්තිකං උපසඞ්කමිතුකාමා තස්ස විහාරද්වාරං සම්පාපුණි, තස්ස විහාරද්වාරදෙවතායො විහාරප්පවෙසනං නිවාරෙසුං. සා කිර ඉතො පඤ්චමාය ජාතියා ථෙරස්ස මාතුභූතපුබ්බා, තස්මා එවමාහ – ‘‘අහං අය්යස්ස සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස ඉතො පඤ්චමාය ජාතීයා මාතා, දෙථ මෙ ද්වාරප්පවෙසනං ථෙරං දට්ඨු’’න්ති. තං සුත්වා දෙවතා තස්සා පවෙසනං අනුජානිංසු. සා පවිසිත්වා චඞ්කමනකොටියං ඨත්වා ථෙරස්ස අත්තානං දස්සෙසි. ථෙරො තං දිස්වා කරුණාය සඤ්චොදිතමානසො හුත්වා –

116.

‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;

උප්ඵාසුලිකෙ කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසී’’ති. –

ගාථාය පුච්ඡි. සා ථෙරෙන පුට්ඨා පටිවචනං දෙන්තී –

117.

‘‘අහං තෙ සකියා මාතා, පුබ්බෙ අඤ්ඤාසු ජාතීසු;

උපපන්නා පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසසමප්පිතා.

118.

‘‘ඡඩ්ඩිතං ඛිපිතං ඛෙළං, සිඞ්ඝාණිකං සිලෙසුමං;

වසඤ්ච ඩය්හමානානං, විජාතානඤ්ච ලොහිතං.

119.

‘‘වණිකානඤ්ච ¶ යං ඝාන-සීසච්ඡින්නාන ලොහිතං;

ඛුදාපරෙතා භුඤ්ජාමි, ඉච්ඡිපුරිසනිස්සිතං.

120.

‘‘පුබ්බලොහිතං භක්ඛාමි, පසූනං මානුසාන ච;

අලෙණා අනගාරා ච, නීලමඤ්චපරායණා.

121.

‘‘දෙහි පුත්තක මෙ දානං, දත්වා අන්වාදිසාහි මෙ;

අප්පෙව නාම මුච්චෙය්යං, පුබ්බලොහිතභොජනා’’ති. – පඤ්චගාථා අභාසි;

117. තත්ථ ¶ අහං තෙ සකියා මාතාති අහං තුය්හං ජනනිභාවතො සකියා මාතා. පුබ්බෙ අඤ්ඤාසු ජාතීසූති මාතා හොන්තීපි න ඉමිස්සං ජාතියං, අථ ඛො පුබ්බෙ අඤ්ඤාසු ජාතීසු, ඉතො පඤ්චමියන්ති දට්ඨබ්බං. උපපන්නා පෙත්තිවිසයන්ති පටිසන්ධිවසෙන පෙතලොකං උපගතා. ඛුප්පිපාසසමප්පිතාති ¶ ඛුදාය ච පිපාසාය ච අභිභූතා, නිරන්තරං ජිඝච්ඡාපිපාසාහි අභිභුය්යමානාති අත්ථො.

118-119. ඡඩ්ඩිතන්ති උච්ඡිට්ඨකං, වන්තන්ති අත්ථො. ඛිපිතන්ති ඛිපිතෙන සද්ධිං මුඛතො නික්ඛන්තමලං. ඛෙළන්ති නිට්ඨුභං. සිඞ්ඝාණිකන්ති මත්ථලුඞ්ගතො විස්සන්දිත්වා නාසිකාය නික්ඛන්තමලං. සිලෙසුමන්ති සෙම්හං. වසඤ්ච ඩය්හමානානන්ති චිතකස්මිං ඩය්හමානානං කළෙවරානං වසාතෙලඤ්ච. විජාතානඤ්ච ලොහිතන්ති පසූතානං ඉත්ථීනං ලොහිතං, ගබ්භමලං ච-සද්දෙන සඞ්ගණ්හාති. වණිකානන්ති සඤ්ජාතවණානං. යන්ති යං ලොහිතන්ති සම්බන්ධො. ඝානසීසච්ඡින්නානන්ති ඝානච්ඡින්නානං සීසච්ඡින්නානඤ්ච යං ලොහිතං, තං භුඤ්ජාමීති යොජනා. දෙසනාසීසමෙතං ‘‘ඝානසීසච්ඡින්නාන’’න්ති, යස්මා හත්ථපාදාදිච්ඡින්නානම්පි ලොහිතං භුඤ්ජාමියෙව. තථා ‘‘වණිකාන’’න්ති ඉමිනා තෙසම්පි ලොහිතං සඞ්ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. ඛුදාපරෙතාති ජිඝච්ඡාභිභූතා හුත්වා. ඉත්ථිපුරිසනිස්සිතන්ති ඉත්ථිපුරිසසරීරනිස්සිතං යථාවුත්තං අඤ්ඤඤ්ච චම්මමංසන්හාරුපුබ්බාදිකං පරිභුඤ්ජාමීති දස්සෙති.

120-121. පසූනන්ති අජගොමහිංසාදීනං. අලෙණාති අසරණා. අනගාරාති අනාවාසා. නීලමඤ්චපරායණාති සුසානෙ ඡඩ්ඩිතමලමඤ්චසයනා. අථ වා නීලාති ඡාරිකඞ්ගාරබහුලා සුසානභූමි අධිප්පෙතා, තංයෙව මඤ්චං විය අධිසයනාති අත්ථො. අන්වාදිසාහි ¶ මෙති යථා දින්නං දක්ඛිණං මය්හං උපකප්පති, තථා උද්දිස පත්තිදානං දෙහි. අප්පෙව නාම මුච්චෙය්යං, පුබ්බලොහිතභොජනාති තව උද්දිසනෙන එතස්මා පුබ්බලොහිතභොජනා පෙතජීවිකා අපි නාම මුච්චෙය්යං.

තං සුත්වා ආයස්මා සාරිපුත්තත්ථෙරො දුතියදිවසෙ මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරාදිකෙ තයො ථෙරෙ ආමන්තෙත්වා තෙහි සද්ධිං රාජගහෙ ¶ ¶ පිණ්ඩාය චරන්තො රඤ්ඤො බිම්බිසාරස්ස නිවෙසනං අගමාසි. රාජා ථෙරෙ දිස්වා වන්දිත්වා ‘‘කිං, භන්තෙ, ආගතත්ථා’’ති ආගමනකාරණං පුච්ඡි. ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තං පවත්තිං රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා ‘‘අඤ්ඤාතං, භන්තෙ’’ති වත්වා ථෙරෙ විස්සජ්ජෙත්වා සබ්බකම්මිකං අමච්චං පක්කොසාපෙත්වා ආණාපෙසි ‘‘නගරස්ස අවිදූරෙ විවිත්තෙ ඡායූදකසම්පන්නෙ ඨානෙ චතස්සො කුටියො කාරෙහී’’ති. අන්තෙපුරෙ ච පහොනකවිසෙසවසෙන තිධා විභජිත්වා චතස්සො කුටියො පටිච්ඡාපෙසි, සයඤ්ච තත්ථ ගන්ත්වා කාතබ්බයුත්තකං අකාසි. නිට්ඨිතාසු කුටිකාසු සබ්බං බලිකරණං සජ්ජාපෙත්වා අන්නපානවත්ථාදීනි බුද්ධප්පමුඛස්ස චාතුද්දිසස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අනුච්ඡවිකෙ සබ්බපරික්ඛාරෙ ච උපට්ඨාපෙත්වා ආයස්මතො සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස තං සබ්බං නිය්යාදෙසි. අථ ථෙරො තං පෙතිං උද්දිස්ස තං සබ්බං බුද්ධප්පමුඛස්ස චාතුද්දිසස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අදාසි. සා පෙතී තං අනුමොදිත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා සබ්බකාමසමිද්ධා ච හුත්වා අපරදිවසෙ ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස සන්තිකං උපගන්ත්වා වන්දිත්වා අට්ඨාසි. තං ථෙරො පටිපුච්ඡි, සා අත්තනො පෙතූපපත්තිං පුන දෙවූපපත්තිඤ්ච විත්ථාරතො කථෙසි. තෙන වුත්තං –

122.

‘‘මාතුයා වචනං සුත්වා, උපතිස්සොනුකම්පකො;

ආමන්තයි මොග්ගල්ලානං, අනුරුද්ධඤ්ච කප්පිනං.

123.

‘‘චතස්සො කුටියො කත්වා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා;

කුටියො අන්නපානඤ්ච, මාතු දක්ඛිණමාදිසී.

124.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, විපාකො උදපජ්ජථ;

භොජනං පානීයං වත්ථං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.

125.

‘‘තතො ¶ සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;

විචිත්තවත්ථාභරණා, කොලිකං උපසඞ්කමී’’ති.

123. තත්ථ සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදාති චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස අදාසි, නිය්යාදෙසීති අත්ථො. සෙසං ¶ වුත්තත්ථමෙව.

අථායස්මා ¶ මහාමොග්ගල්ලානො තං පෙතිං –

126.

‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;

ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.

127.

‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, තෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;

උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.

128.

‘‘පුච්ඡාමි තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;

කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා,

වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති. – පුච්ඡි;

129-133. අථ සා ‘‘සාරිපුත්තස්සාහං මාතා’’තිආදිනා විස්සජ්ජෙසි. සෙසං වුත්තත්ථමෙව. අථායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි, සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

සාරිපුත්තත්ථෙරමාතුපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. මත්තාපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසීති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ මත්තං නාම පෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. සාවත්ථියං කිර අඤ්ඤතරො කුටුම්බිකො සද්ධො පසන්නො අහොසි. තස්ස භරියා අස්සද්ධා අප්පසන්නා කොධනා වඤ්ඣා ච අහොසි නාමෙන මත්තා නාම. අථ සො කුටුම්බිකො කුලවංසූපච්ඡෙදනභයෙන සදිසකුලතො තිස්සං නාම අඤ්ඤං කඤ්ඤං ආනෙසි. සා අහොසි සද්ධා පසන්නා ¶ සාමිනො ච පියා මනාපා, සා නචිරස්සෙව ගබ්භිනී හුත්වා දසමාසච්චයෙන පුත්තං විජායි, ‘‘භූතො’’තිස්ස නාමං අහොසි. සා ගෙහස්සාමිනී හුත්වා චත්තාරො භික්ඛූ සක්කච්චං උපට්ඨහි, වඤ්ඣා පන තං උසූයති.

තා උභොපි එකස්මිං දිවසෙ සීසං න්හත්වා අල්ලකෙසා අට්ඨංසු, කුටුම්බිකො ගුණවසෙන තිස්සාය ආබද්ධසිනෙහො මනුඤ්ඤෙන හදයෙන තාය ¶ සද්ධිං බහුං සල්ලපන්තො අට්ඨාසි. තං අසහමානා මත්තා ඉස්සාපකතා ගෙහෙ සම්මජ්ජිත්වා ඨපිතං සඞ්කාරං තිස්සාය මත්ථකෙ ඔකිරි. සා අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා පෙතයොනියං නිබ්බත්තිත්වා අත්තනො කම්මබලෙන පඤ්චවිධං දුක්ඛං අනුභවති. තං පන ¶ දුක්ඛං පාළිතො එව විඤ්ඤායති. අථෙකදිවසං සා පෙතී සඤ්ඣාය වීතිවත්තාය ගෙහස්ස පිට්ඨිපස්සෙ න්හායන්තියා තිස්සාය අත්තානං දස්සෙසි. තං දිස්වා තිස්සා –

134.

‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;

උප්ඵාසුලිකෙ කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසී’’ති. –

ගාථාය පටිපුච්ඡි. ඉතරා –

135.

‘‘අහං මත්තා තුවං තිස්සා, සපත්තී තෙ පුරෙ අහුං;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය පටිවචනං අදාසි. තත්ථ අහං මත්තා තුවං තිස්සාති අහං මත්තා නාම, තුවං තිස්සා නාම. පුරෙති පුරිමත්තභාවෙ. තෙති තුය්හං සපත්තී අහුං, අහොසින්ති අත්ථො. පුන තිස්සා –

136.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය කතකම්මං පුච්ඡි. පුන ඉතරා –

137.

‘‘චණ්ඩී ච ඵරුසා චාසිං, ඉස්සුකී මච්ඡරී සඨා;

තාහං දුරුත්තං වත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය ¶ අත්තනා කතකම්මං ආචික්ඛි. තත්ථ චණ්ඩීති කොධනා. ඵරුසාති ඵරුසවචනා. ආසින්ති අහොසිං. තාහන්ති තං අහං. දුරුත්තන්ති දුබ්භාසිතං නිරත්ථකවචනං. ඉතො පරම්පි තාසං වචනපටිවචනවසෙනෙව ගාථා පවත්තා –

138.

‘‘සබ්බං අහම්පි ජානාමි, යථා ත්වං චණ්ඩිකා අහු;

අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි පංසුකුන්ථිතා.

139.

‘‘සීසංන්හාතා ¶ තුවං ආසි, සුචිවත්ථා අලඞ්කතා;

අහඤ්ච ඛො අධිමත්තං, සමලඞ්කතතරා තයා.

140.

‘‘තස්සා මෙ පෙක්ඛමානාය, සාමිකෙන සමන්තයි;

තතො මෙ ඉස්සා විපුලා, කොධො මෙ සමජායථ.

141.

‘‘තතො ¶ පංසුං ගහෙත්වාන, පංසුනා තඤ්හි ඔකිරිං;

තස්සකම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි පංසුකුන්ථිතා.

142.

‘‘සබ්බං අහම්පි ජානාමි, පංසුනා මං ත්වමොකිරි;

අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙන ඛජ්ජසි කච්ඡුයා.

143.

‘‘භෙසජ්ජහාරී උභයො, වනන්තං අගමිම්හසෙ;

ත්වඤ්ච භෙසජ්ජමාහරි, අහඤ්ච කපිකච්ඡුනො.

144.

‘‘තස්සා ත්යාජානමානාය, සෙය්යං ත්යාහං සමොකිරිං;

තස්සකම්මවිපාකෙන, තෙන ඛජ්ජාමි කච්ඡුයා.

145.

‘‘සබ්බං අහම්පි ජානාමි, සෙය්යං මෙ ත්වං සමොකිරි;

අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි නග්ගියා තුවං.

146.

‘‘සහායානං ¶ සමයො ආසි, ඤාතීනං සමිතී අහු;

ත්වඤ්ච ආමන්තිතා ආසි, සසාමිනී නො ච ඛොහං.

147.

‘‘තස්සා ත්යාජානමානාය, දුස්සං ත්යාහං අපානුදිං;

තස්සකම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි නග්ගියා අහං.

148.

‘‘සබ්බං අහම්පි ජානාමි, දුස්සං මෙ ත්වං අපානුදි;

අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි ගූථගන්ධිනී.

149.

‘‘තව ගන්ධඤ්ච මාලඤ්ච, පච්චග්ඝඤ්ච විලෙපනං;

ගූථකූපෙ අතාරෙසිං, තං පාපං පකතං මයා;

තස්සකම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි ගූථගන්ධිනී.

150.

‘‘සබ්බං ¶ අහම්පි ජානාමි, තං පාපං පකතං තයා;

අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි දුග්ගතා තුවං.

151.

‘‘උභින්නං සමකං ආසි, යං ගෙහෙ විජ්ජතෙ ධනං;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකාසිමත්තනො;

තස්සකම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි දුග්ගතා අහං.

152.

‘‘තදෙව මං ත්වං අවච, පාපකම්මං නිසෙවසි;

න හි පාපෙහි කම්මෙහි, සුලභා හොති සුග්ගති.

153.

‘‘වාමතො මං ත්වං පච්චෙසි, අථොපි මං උසූයසි;

පස්ස පාපානං කම්මානං, විපාකො හොති යාදිසො.

154.

‘‘තෙ ¶ ඝරා තා ච දාසියො, තානෙවාභරණානිමෙ;

තෙ අඤ්ඤෙ පරිචාරෙන්ති, න භොගා හොන්ති සස්සතා.

155.

‘‘ඉදානි ¶ භූතස්ස පිතා, ආපණා ගෙහමෙහිති;

අප්පෙව තෙ දදෙ කිඤ්චි, මා සු තාව ඉතො අගා.

156.

‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාම්හි, කිසා ධමනිසන්ථතා;

කොපීනමෙතං ඉත්ථීනං, මා මං භූතපිතාද්දස.

157.

‘‘හන්ද කිං වා ත්යාහං දම්මි, කිං වා තෙච කරොමහං;

යෙන ත්වං සුඛිතා අස්ස, සබ්බකාමසමිද්ධිනී.

158.

‘‘චත්තාරො භික්ඛූ සඞ්ඝතො, චත්තාරො පන පුග්ගලෙ;

අට්ඨ භික්ඛූ භොජයිත්වා, මම දක්ඛිණමාදිස;

තදාහං සුඛිතා හෙස්සං, සබ්බකාමසමිද්ධිනී.

159.

‘‘සාධූති සා පටිස්සුත්වා, භොජයිත්වාට්ඨ භික්ඛවො;

වත්ථෙහච්ඡාදයිත්වාන, තස්සා දක්ඛිණමාදිසී.

160.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, විපාකො උදපජ්ජථ;

භොජනච්ඡාදනපානීයං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.

161.

‘‘තතො ¶ සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;

විචිත්තවත්ථාභරණා, සපත්තිං උපසඞ්කමි.

162.

‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;

ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.

163.

‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;

උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.

164.

‘‘පුච්ඡාමි තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසී පුඤ්ඤං;

කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතීති.

165.

‘‘අහං ¶ මත්තා තුවං තිස්සා, සපත්තී තෙ පුරෙ අහුං;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.

166.

‘‘තව දින්නෙන දානෙන, මොදාමි අකුතොභයා;

චිරං ජීවාහි භගිනි, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;

අසොකං විරජං ඨානං, ආවාසං වසවත්තිනං.

167.

‘‘ඉධ ධම්මං චරිත්වාන, දානං දත්වාන සොභනෙ;

විනෙය්ය මච්ඡෙරමලං සමූලං, අනින්දිතා සග්ගමුපෙහි ඨාන’’න්ති.

138. තත්ථ ¶ සබ්බං අහම්පි ජානාමි, යථා ත්වං චණ්ඩිකා අහූති ‘‘චණ්ඩී ච ඵරුසා චාසි’’න්ති යං තයා වුත්තං, තං සබ්බං අහම්පි ජානාමි, යථා ත්වං චණ්ඩිකා කොධනා ඵරුසවචනා ඉස්සුකී මච්ඡරී සඨා ච අහොසි. අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමීති අඤ්ඤං පුන තං ඉදානි පුච්ඡාමි. කෙනාසි පංසුකුන්ථිතාති කෙන කම්මෙන සඞ්කාරපංසූති ඔගුණ්ඨිතා සබ්බසො ඔකිණ්ණසරීරා අහූති අත්ථො.

139-40. සීසංන්හාතාති සසීසං න්හාතා. අධිමත්තන්ති අධිකතරං. සමලඞ්කතතරාති සම්මා අතිසයෙන අලඞ්කතා. ‘‘අධිමත්තා’’ති වා පාඨො, අතිවිය මත්තා මානමදමත්තා, මානනිස්සිතාති අත්ථො. තයාති භොතියා ¶ . සාමිකෙන සමන්තයීති සාමිකෙන සද්ධිං අල්ලොපසල්ලාපවසෙන කථෙසි.

142-144. ඛජ්ජසි කච්ඡුයාති කච්ඡුරොගෙන ඛාදීයසි, බාධීයසීති අත්ථො. භෙසජ්ජහාරීති භෙසජ්ජහාරිනියො ඔසධහාරිකායො. උභයොති දුවෙ, ත්වඤ්ච අහඤ්චාති අත්ථො. වනන්තන්ති වනං. ත්වඤ්ච භෙසජ්ජමාහරීති ත්වං වෙජ්ජෙහි වුත්තං අත්තනො උපකාරාවහං භෙසජ්ජං ආහරි. අහඤ්ච කපිකච්ඡුනොති අහං පන කපිකච්ඡුඵලානි දුඵස්සඵලානි ආහරිං. කපිකච්ඡූති වා සයංභූතා වුච්චති, තස්මා සයංභූතාය පත්තඵලානි ආහරින්ති අත්ථො. සෙය්යං ත්යාහං සමොකිරින්ති තව සෙය්යං අහං කපිකච්ඡුඵලපත්තෙහි සමන්තතො අවකිරිං.

146-147. සහායානන්ති මිත්තානං. සමයොති සමාගමො. ඤාතීනන්ති බන්ධූනං. සමිතීති ¶ සන්නිපාතො. ආමන්තිතාති මඞ්ගලකිරියාවසෙන නිමන්තිතා. සසාමිනීති සභත්තිකා, සහ භත්තුනාති අත්ථො. නො ච ඛොහන්ති නො ච ඛො අහං ආමන්තිතා ආසින්ති යොජනා. දුස්සං ත්යාහන්ති දුස්සං තෙ අහං. අපානුදින්ති චොරිකාය අවහරිං අග්ගහොසිං.

149. පච්චග්ඝන්ති ¶ අභිනවං, මහග්ඝං වා. අතාරෙසින්ති ඛිපිං. ගූථගන්ධිනීති ගූථගන්ධගන්ධිනී කරීසවායිනී.

151. යං ගෙහෙ විජ්ජතෙ ධනන්ති යං ගෙහෙ ධනං උපලබ්භති, තං තුය්හං මය්හඤ්චාති අම්හාකං උභින්න සමකං තුල්යමෙව ආසි. සන්තෙසූති විජ්ජමානෙසු. දීපන්ති පතිට්ඨං, පුඤ්ඤකම්මං සන්ධාය වදති.

152. එවං සා පෙතී තිස්සාය පුච්ඡිතමත්ථං කත්ථෙත්වා පුන පුබ්බෙ තස්සා වචනං අකත්වා අත්තනා කතං අපරාධං පකාසෙන්තී ‘‘තදෙව මං ත්ව’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ තදෙවාති තදා එව, මය්හං මනුස්සත්තභාවෙ ඨිතකාලෙයෙව. තථෙවාති වා පාඨො, යථා එතරහි ජාතං, තං තථා එවාති අත්ථො. මන්ති අත්තානං නිද්දිසති, ත්වන්ති තිස්සං. අවචාති අභණි. යථා පන අවච, තං දස්සෙතුං ‘‘පාපකම්ම’’න්තිආදි වුත්තං. ‘‘පාපකම්මානී’’ති ¶ පාළි. ‘‘ත්වං පාපකම්මානියෙව කරොසි, පාපෙහි පන කම්මෙහි සුගති සුලභා න හොති, අථ ඛො දුග්ගති එව සුලභා’’ති යථා මං ත්වං පුබ්බෙ අවච ඔවදි, තං තථෙවාති වදති.

153. තං සුත්වා තිස්සා ‘‘වාමතො මං ත්වං පච්චෙසී’’තිආදිනා තිස්සො ගාථා ආහ. තත්ථ වාමතො මං ත්වං පච්චෙසීති විලොමතො මං ත්වං අධිගච්ඡසි, තුය්හං හිතෙසිම්පි විපච්චනීකකාරිනිං කත්වා මං ගණ්හාසි. මං උසූයසීති මය්හං උසූයසි, මයි ඉස්සං කරොසි. පස්ස පාපානං කම්මානං, විපාකො හොති යාදිසොති පාපකානං නාම කම්මානං විපාකො යාදිසො යථා ඝොරතරො, තං පච්චක්ඛතො පස්සාති වදති.

154. තෙ අඤ්ඤෙ පරිචාරෙන්තීති තෙ ඝරෙ දාසියො ආභරණානි ච ඉමානි තයා පුබ්බෙ පරිග්ගහිතානි ඉදානි අඤ්ඤෙ පරිචාරෙන්ති පරිභුඤ්ජන්ති. ‘‘ඉමෙ’’ති හි ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං. න භොගා හොන්ති සස්සතාති භොගා නාමෙතෙ න සස්සතා අනවට්ඨිතා තාවකාලිකා මහායගමනීයා, තස්මා තදත්ථං ඉස්සාමච්ඡරියාදීනි න කත්තබ්බානීති අධිප්පායො.

155. ඉදානි ¶ ¶ භූතස්ස පිතාති ඉදානෙව භූතස්ස මය්හං පුත්තස්ස පිතා කුටුම්බිකො. ආපණාති ආපණතො ඉමං ගෙහං එහිති ආගමිස්සති. අප්පෙව තෙ දදෙ කිඤ්චීති ගෙහං ආගතො කුටුම්බිකො තුය්හං දාතබ්බයුත්තකං කිඤ්චි දෙය්යධම්මං අපි නාම දදෙය්ය. මා සු තාව ඉතො අගාති ඉතො ගෙහස්ස පච්ඡා වත්ථුතො මා තාව අගමාසීති තං අනුකම්පමානා ආහ.

156. තං සුත්වා පෙතී අත්තනො අජ්ඣාසයං පකාසෙන්තී ‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාම්හී’’ති ගාථමාහ. තත්ථ කොපීනමෙතං ඉත්ථීනන්ති එතං නග්ගදුබ්බණ්ණතාදිකං පටිච්ඡාදෙතබ්බතාය ඉත්ථීනං කොපීනං රුන්ධනීයං. මා මං භූතපිතාද්දසාති තස්මා භූතස්ස පිතා කුටුම්බිකො මං මා අද්දක්ඛීති ලජ්ජමානා වදති.

157. තං ¶ සුත්වා තිස්සා සඤ්ජාතනුද්දයා ‘‘හන්ද කිං වා ත්යාහං දම්මී’’ති ගාථමාහ. තත්ථ හන්දාති චොදනත්ථෙ නිපාතො. කිං වා ත්යාහං දම්මීති කිං තෙ අහං දම්මි, කිං වත්ථං දස්සාමි, උදාහු භත්තන්ති. කිං වා තෙධ කරොමහන්ති කිං වා අඤ්ඤං තෙ ඉධ ඉමස්මිං කාලෙ උපකාරං කරිස්සාමි.

158. තං සුත්වා පෙතී ‘‘චත්තාරො භික්ඛූ සඞ්ඝතො’’ති ගාථමාහ. තත්ථ චත්තාරො භික්ඛූ සඞ්ඝතො, චත්තාරො පන පුග්ගලෙති භික්ඛුසඞ්ඝතො සඞ්ඝවසෙන චත්තාරො භික්ඛූ, පුග්ගලවසෙන චත්තාරො භික්ඛූති එවං අට්ඨ භික්ඛූ යථාරුචිං භොජෙත්වා තං දක්ඛිණං මම ආදිස, මය්හං පත්තිදානං දෙහි. තදාහං සුඛිතා හෙස්සන්ති යදා ත්වං දක්ඛිණං මම උද්දිසිස්සසි, තදා අහං සුඛිතා සුඛප්පත්තා සබ්බකාමසමිද්ධිනී භවිස්සාමීති අත්ථො.

159-161. තං සුත්වා තිස්සා තමත්ථං අත්තනො සාමිකස්ස ආරොචෙත්වා දුතියදිවසෙ අට්ඨ භික්ඛූ භොජෙත්වා තස්සා දක්ඛිණමාදිසි, සා තාවදෙව පටිලද්ධදිබ්බසම්පත්තිකා පුන තිස්සාය සන්තිකං උපසඞ්කමි. තමත්ථං දස්සෙතුං සඞ්ගීතිකාරෙහි ‘‘සාධූති සා පටිස්සුත්වා’’තිආදිකා තිස්සො ගාථා ඨපිතා.

162-167. උපසඞ්කමිත්වා ඨිතං පන නං තිස්සා ‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙනා’’තිආදීහි ¶ තීහි ගාථාහි පටිපුච්ඡි. ඉතරා ‘‘අහං මත්තා’’ති ගාථාය අත්තානං ආචික්ඛිත්වා ‘‘චිරං ජීවාහී’’ති ගාථාය තස්සා අනුමොදනං දත්වා ‘‘ඉධ ධම්මං චරිත්වානා’’ති ගාථාය ¶ ඔවාදං අදාසි. තත්ථ තව දින්නෙනාති තයා දින්නෙන. අසොකං විරජං ඨානන්ති සොකාභාවෙන අසොකං, සෙදජල්ලිකානං පන අභාවෙන විරජං දිබ්බට්ඨානං, සබ්බමෙතං දෙවලොකං සන්ධාය වදති. ආවාසන්ති ඨානං. වසවත්තිනන්ති දිබ්බෙන ආධිපතෙය්යෙන අත්තනො වසං වත්තෙන්තානං. සමූලන්ති සලොභදොසං. ලොභදොසා හි මච්ඡරියස්ස මූලං නාම. අනින්දිතාති අගරහිතා පාසංසා, සග්ගමුපෙහි ඨානන්ති රූපාදීහි විසයෙහි සුට්ඨු අග්ගත්තා ‘‘සග්ග’’න්ති ලද්ධනාමං දිබ්බට්ඨානං උපෙහි, සුගතිපරායණා හොහීති අත්ථො. සෙසං උත්තානමෙව.

අථ ¶ තිස්සා තං පවත්තිං කුටුම්බිකස්ස ආරොචෙසි, කුටුම්බිකො භික්ඛූනං ආරොචෙසි, භික්ඛූ භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි, තං සුත්වා මහාජනො පටිලද්ධසංවෙගො විනෙය්ය මච්ඡෙරාදිමලං දානසීලාදිරතො සුගතිපරායණො අහොසීති.

මත්තාපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. නන්දාපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

කාළී දුබ්බණ්ණරූපාසීති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ නන්දං නාම පෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. සාවත්ථියා කිර අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමකෙ නන්දිසෙනො නාම උපාසකො අහොසි සද්ධො පසන්නො. භරියා පනස්ස නන්දා නාම අස්සද්ධා අප්පසන්නා මච්ඡරිනී චණ්ඩී ඵරුසවචනා සාමිකෙ අගාරවා අග්ගතිස්සා සස්සුං චොරිවාදෙන අක්කොසති පරිභාසති. සා අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා පෙතයොනියං නිබ්බත්තිත්වා තස්සෙව ගාමස්ස අවිදූරෙ විචරන්තී එකදිවසං ¶ නන්දිසෙනස්ස උපාසකස්ස ගාමතො නික්ඛමන්තස්ස අවිදූරෙ අත්තානං දස්සෙසි. සො තං දිස්වා –

168.

‘‘කාළී දුබ්බණ්ණරූපාසි, ඵරුසා භීරුදස්සනා;

පිඞ්ගලාසි කළාරාසි, න තං මඤ්ඤාමි මානුසි’’න්ති. –

ගාථාය අජ්ඣභාසි. තත්ථ කාළීති කාළවණ්ණා, ඣාමඞ්ගාරසදිසො හිස්සා වණ්ණො අහොසි. ඵරුසාති ඛරගත්තා. භීරුදස්සනාති භයානකදස්සනා සප්පටිභයාකාරා. ‘‘භාරුදස්සනා’’ති වා පාඨො, භාරියදස්සනා, දුබ්බණ්ණතාදිනා දුද්දසිකාති අත්ථො. පිඞ්ගලාති පිඞ්ගලලොචනා. කළාරාති කළාරදන්තා. න තං මඤ්ඤාමි මානුසින්ති අහං තං මානුසින්ති න මඤ්ඤාමි, පෙතිමෙව ච තං මඤ්ඤාමීති අධිප්පායො. තං සුත්වා පෙතී අත්තානං පකාසෙන්තී –

169.

‘‘අහං ¶ නන්දා නන්දිසෙන, භරියා තෙ පුරෙ අහුං;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථමාහ ¶ . තත්ථ අහං නන්දා නන්දිසෙනාති සාමි නන්දිසෙන අහං නන්දා නාම. භරියා තෙ පුරෙ අහුන්ති පුරිමජාතියං තුය්හං භරියා අහොසිං. ඉතො පරං –

170.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්ස කම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

තස්ස උපාසකස්ස පුච්ඡා. අථස්ස සා –

171.

‘‘චණ්ඩී ච ඵරුසා චාසිං, තයි චාපි අගාරවා;

තාහං දුරුත්තං වත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

විස්සජ්ජෙසි. පුන සො –

172.

‘‘හන්දුත්තරීයං දදාමි තෙ, ඉමං දුස්සං නිවාසය;

ඉමං දුස්සං නිවාසෙත්වා, එහි නෙස්සාමි තං ඝරං.

173.

‘‘වත්ථඤ්ච ¶ අන්නපානඤ්ච, ලච්ඡසි ත්වං ඝරං ගතා;

පුත්තෙ ච තෙ පස්සිස්සසි, සුණිසායො ච දක්ඛසී’’ති. – අථස්ස සා –

174.

‘‘හත්ථෙන හත්ථෙ තෙ දින්නං, න මය්හං උපකප්පති;

භික්ඛූ ච සීලසම්පන්නෙ, වීතරාගෙ බහුස්සුතෙ.

175.

‘‘තප්පෙහි අන්නපානෙන, මම දක්ඛිණමාදිස;

තදාහං සුඛිතා හෙස්සං, සබ්බකාමසමිද්ධිනී’’ති. –

ද්වෙ ගාථා අභාසි. තතො –

176.

‘‘සාධූති ¶ සො පටිස්සුත්වා, දානං විපුලමාකිරි;

අන්නං පානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි ච;

ඡත්තං ගන්ධඤ්ච මාලඤ්ච, විවිධා ච උපාහනා.

177.

‘‘භික්ඛූ ච සීලසම්පන්නෙ, වීතරාගෙ බහුස්සුතෙ;

තප්පෙත්වා අන්නපානෙන, තස්සා දක්ඛිණමාදිසී.

178.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ ¶ , විපාකො උදපජ්ජථ;

භොජනච්ඡාදනපානීයං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.

179.

‘‘තතො සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;

විචිත්තවත්ථාභරණා, සාමිකං උපසඞ්කමී’’ති. –

චතස්සො ගාථා සඞ්ගීතිකාරෙහි වුත්තා. තතො පරං –

180.

‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;

ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.

181.

‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;

උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.

182.

‘‘පුච්ඡාමි තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;

කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති.

183.

‘‘අහං නන්දා නන්දිසෙන, භරියා තෙ පුරෙ අහුං;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.

184.

‘‘තව දින්නෙන දානෙන, මොදාමි අකුතොභයා;

චිරං ජීව ගහපති, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;

අසොකං ¶ ¶ විරජං ඛෙමං, ආවාසං වසවත්තිනං.

185.

‘‘ඉධ ධම්මං චරිත්වාන, දානං දත්වා ගහපති;

විනෙය්ය මච්ඡෙරමලං සමූලං, අනින්දිතො සග්ගමුපෙහි ඨාන’’න්ති. –

උපාසකස්ස ච පෙතියා ච වචනපටිවචනගාථා.

176. තත්ථ දානං විපුලමාකිරීති උක්ඛිණෙය්යඛෙත්තෙ දෙය්යධම්මබීජං විප්පකිරන්තො විය මහාදානං පවත්තෙසි. සෙසං අනන්තරවත්ථුසදිසමෙව.

එවං සා අත්තනො දිබ්බසම්පත්තිං තස්සා ච කාරණං නන්දිසෙනස්ස විභාවෙත්වා අත්තනො වසනට්ඨානමෙව ගතා. උපාසකො තං පවත්තිං භික්ඛූනං ආරොචෙසි ¶ , භික්ඛූ භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

නන්දාපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. මට්ඨකුණ්ඩලීපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අලඞ්කතො මට්ඨකුණ්ඩලීති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ මට්ඨකුණ්ඩලිදෙවපුත්තං ආරබ්භ වුත්තං. තත්ථ යං වත්තබ්බං, තං පරමත්ථදීපනියං විමානවත්ථුවණ්ණනායං මට්ඨකුණ්ඩලීවිමානවත්ථුවණ්ණනාය (වි. ව. අට්ඨ. 1206 මට්ඨකුණ්ඩලීවිමානවණ්ණනා) වුත්තමෙව, තස්මා තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

එත්ථ ච මට්ඨකුණ්ඩලීදෙවපුත්තස්ස විමානදෙවතාභාවතො තස්ස වත්ථු යදිපි විමානවත්ථුපාළියං සඞ්ගහං ආරොපිතං, යස්මා පන සො දෙවපුත්තො අදින්නපුබ්බකබ්රාහ්මණස්ස පුත්තසොකෙන සුසානං ගන්ත්වා ආළාහනං අනුපරියායිත්වා රොදන්තස්ස සොකහරණත්ථං අත්තනො දෙවරූපං පටිසංහරිත්වා හරිචන්දනුස්සදො බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තො දුක්ඛාභිභූතාකාරෙන පෙතො විය අත්තානං දස්සෙසි. මනුස්සත්තභාවතො අපෙතත්තා පෙතපරියායොපි ලබ්භති එවාති තස්ස වත්ථු පෙතවත්ථුපාළියම්පි සඞ්ගහං ආරොපිතන්ති දට්ඨබ්බං.

මට්ඨකුණ්ඩලීපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. කණ්හපෙතවත්ථුවණ්ණනා

උට්ඨෙහි ¶ ¶ කණ්හ කිං සෙසීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං මතපුත්තං උපාසකං ආරබ්භ කථෙසි. සාවත්ථියං කිර අඤ්ඤතරස්ස උපාසකස්ස පුත්තො කාලමකාසි. සො තෙන සොකසල්ලසමප්පිතො න න්හායති, න භුඤ්ජති, න කම්මන්තෙ විචාරෙති, න බුද්ධුපට්ඨානං ගච්ඡති, කෙවලං, ‘‘තාත පියපුත්තක, මං ඔහාය කහං පඨමතරං ගතොසී’’තිආදීනි වදන්තො විප්පලපති. සත්ථා පච්චූසසමයෙ ලොකං ඔලොකෙන්තො තස්ස ¶ සොතාපත්තිඵලූපනිස්සයං දිස්වා පුනදිවසෙ භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා කතභත්තකිච්චො භික්ඛූ උය්යොජෙත්වා ආනන්දත්ථෙරෙන පච්ඡාසමණෙන තස්ස ඝරද්වාරං අගමාසි. සත්ථු ආගතභාවං උපාසකස්ස ආරොචෙසුං. අථස්ස ගෙහජනො ගෙහද්වාරෙ ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා සත්ථාරං නිසීදාපෙත්වා උපාසකං පරිග්ගහෙත්වා සත්ථු සන්තිකං උපනෙසි. එකමන්තං නිසින්නං තං දිස්වා ‘‘කිං, උපාසක, සොචසී’’ති වත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ, ‘‘උපාසක, පොරාණකපණ්ඩිතා පණ්ඩිතානං කථං සුත්වා මතපුත්තං නානුසොචිංසූ’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ ද්වාරවතීනගරෙ දස භාතිකරාජානො අහෙසුං – වාසුදෙවො බලදෙවො චන්දදෙවා සූරියදෙවො අග්ගිදෙවො වරුණදෙවො අජ්ජුනො පජ්ජුනො ඝටපණ්ඩිතො අඞ්කුරො චාති. තෙසු වාසුදෙවමහාරාජස්ස පියපුත්තො කාලමකාසි. තෙන රාජා සොකපරෙතො සබ්බකිච්චානි පහාය මඤ්චස්ස අටනිං පරිග්ගහෙත්වා විප්පලපන්තො නිපජ්ජි. තස්මිං කාලෙ ඝටපණ්ඩිතො චින්තෙසි – ‘‘ඨපෙත්වා මං අඤ්ඤො කොචි මම භාතු සොකං පරිහරිතුං සමත්ථො නාම නත්ථි, උපායෙනස්ස සොකං හරිස්සාමී’’ති. සො උම්මත්තකවෙසං ගහෙත්වා ‘‘සසං මෙ දෙථ, සසං මෙ දෙථා’’ති ආකාසං ඔලොකෙන්තො සකලනගරං විචරි. ‘‘ඝටපණ්ඩිතො උම්මත්තකො ජාතො’’ති සකලනගරං සඞ්ඛුභි.

තස්මිං කාලෙ රොහිණෙය්යො නාම අමච්චො වාසුදෙවරඤ්ඤො සන්තිකං ¶ ගන්ත්වා තෙන සද්ධිං කථං සමුට්ඨාපෙන්තො –

207.

‘‘උට්ඨෙහි කණ්හ කිං සෙසි, කො අත්ථො සුපනෙන තෙ;

යො ච තුය්හං සකො භාතා, හදයං චක්ඛු ච දක්ඛිණං;

තස්ස වාතා බලීයන්ති, සසං ජප්පති කෙසවා’’ති. – ඉමං ගාථමාහ;

207. තත්ථ කණ්හාති වාසුදෙවං ගොත්තෙනාලපති. කො අත්ථො සුපනෙන තෙති සුපනෙන තුය්හං කා ¶ නාම වඩ්ඪි. සකො භාතාති සොදරියො භාතා. හදයං චක්ඛු ච දක්ඛිණන්ති හදයෙන චෙව දක්ඛිණචක්ඛුනා ච සදිසොති අත්ථො. තස්ස වාතා බලීයන්තීති තස්ස අපරාපරං ¶ උප්පජ්ජමානා උම්මාදවාතා බලවන්තො හොන්ති වඩ්ඪන්ති අභිභවන්ති. සසං ජප්පතීති ‘‘සසං මෙ දෙථා’’ති විප්පලපති. කෙසවාති සො කිර කෙසානං සොභනානං අත්ථිතාය ‘‘කෙසවො’’ති වොහරීයති. තෙන නං නාමෙන ආලපති.

තස්ස වචනං සුත්වා සයනතො උට්ඨිතභාවං දීපෙන්තො සත්ථා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා –

208.

‘‘තස්ස තං වචනං සුත්වා, රොහිණෙය්යස්ස කෙසවො;

තරමානරූපො වුට්ඨාසි, භාතු සොකෙන අට්ටිතො’’ති. – ඉමං ගාථමාහ;

රාජා උට්ඨාය සීඝං පාසාදා ඔතරිත්වා ඝටපණ්ඩිතස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා උභොසු හත්ථෙසු නං දළ්හං ගහෙත්වා තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තො –

209.

‘‘කිං නු උම්මත්තරූපොව, කෙවලං ද්වාරකං ඉමං;

සසො සසොති ලපසි, කීදිසං සසමිච්ඡසි.

210.

‘‘සොවණ්ණමයං මණිමයං, ලොහමයං අථ රූපියමයං;

සඞ්ඛසිලාපවාළමයං, කාරයිස්සාමි තෙ සසං.

211.

‘‘සන්ති අඤ්ඤෙපි සසකා, අරඤ්ඤවනගොචරා;

තෙපි තෙ ආනයිස්සාමි, කීදිසං සසමිච්ඡසී’’ති. –

තිස්සො ගාථායො අභාසි.

209-211. තත්ථ ¶ උම්මත්තරූපොවාති උම්මත්තකො විය. කෙවලන්ති සකලං. ද්වාරකන්ති ද්වාරවතීනගරං විචරන්තො. සසො සසොති ලපසීති සසො සසොති විලපසි. සොවණ්ණමයන්ති සුවණ්ණමයං. ලොහමයන්ති තම්බලොහමයං. රූපියමයන්ති රජතමයං. යං ඉච්ඡසි තං වදෙහි, අථ කෙන සොචසි. අඤ්ඤෙපි අරඤ්ඤෙ වනගොචරා සසකා අත්ථි, තෙ තෙ ආනයිස්සාමි, වද, භද්රමුඛ ¶ , කීදිසං සසමිච්ඡසීති ඝටපණ්ඩිතං ‘‘සසෙන අත්ථිකො’’ති අධිප්පායෙන සසෙන නිමන්තෙසි. තං සුත්වා ඝටපණ්ඩිතො –

212.

‘‘නාහමෙතෙ ¶ සසෙ ඉච්ඡෙ, යෙ සසා පථවිස්සිතා;

චන්දතො සසමිච්ඡාමි, තං මෙ ඔහර කෙසවා’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ඔහරාති ඔහාරෙහි. තං සුත්වා රාජා ‘‘නිස්සංසයං මෙ භාතා උම්මත්තකො ජාතො’’ති දොමනස්සප්පත්තො –

213.

‘‘සො නූන මධුරං ඤාති, ජීවිතං විජහිස්සසි;

අපත්ථියං පත්ථයසි, චන්දතො සසමිච්ඡසී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ඤාතීති කනිට්ඨං ආලපති. අයමෙත්ථ අත්ථො – මය්හං පියඤාති යං අතිමධුරං අත්තනො ජීවිතං, තං විජහිස්සසි මඤ්ඤෙ, යො අපත්ථයිතබ්බං පත්ථෙසීති.

ඝටපණ්ඩිතො රඤ්ඤො වචනං සුත්වා නිච්චලොව ඨත්වා ‘‘භාතික, ත්වං චන්දතො සසං පත්ථෙන්තස්ස තං අලභිත්වා ජීවිතක්ඛයො භවිස්සතීති ජානන්තො කස්මා මතං පුත්තං අලභිත්වා අනුසොචසී’’ති ඉමමත්ථං දීපෙන්තො –

214.

‘‘එවං ¶ චෙ කණ්හ ජානාසි, යථඤ්ඤමනුසාසසි;

කස්මා පුරෙ මතං පුත්තං, අජ්ජාපි මනුසොචසී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ එවං චෙ, කණ්හ, ජානාසීති, භාතික, කණ්හනාමක මහාරාජ, ‘‘අලබ්භනෙය්යවත්ථු නාම න පත්ථෙතබ්බ’’න්ති යදි එවං ජානාසි. යථඤ්ඤන්ති එවං ජානන්තොව යථා අඤ්ඤං අනුසාසසි, තථා අකත්වා. කස්මා පුරෙ මතං පුත්තන්ති අථ කස්මා ඉතො චතුමාසමත්ථකෙ මතං පුත්තං අජ්ජාපි අනුසොචසීති.

එවං සො අන්තරවීථියං ඨිතකොව ‘‘අහං තාව එවං පඤ්ඤායමානං පත්ථෙමි, ත්වං පන අපඤ්ඤායමානස්සත්ථාය සොචසී’’ති වත්වා තස්ස ධම්මං දෙසෙන්තො –

215.

‘‘න ¶ යං ලබ්භා මනුස්සෙන, අමනුස්සෙන වා පන;

ජාතො මෙ මා මරි පුත්තො, කුතො ලබ්භා අලබ්භියං.

216.

‘‘න ¶ මන්තා මූලභෙසජ්ජා, ඔසධෙහි ධනෙන වා;

සක්කා ආනයිතුං කණ්හ, යං පෙතමනුසොචසී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ;

215. තත්ථ යන්ති, භාතික, යං ‘‘එවං ජාතො මෙ පුත්තො මා මරී’’ති මනුස්සෙන වා දෙවෙන වා පන න ලබ්භා න සක්කා ලද්ධුං, තං ත්වං පත්ථෙසි, තං පනෙතං කුතො ලබ්භා, කෙන කාරණෙන ලද්ධුං සක්කා. යස්මා අලබ්භියං අලබ්භනෙය්යවත්ථු නාමෙතන්ති අත්ථො.

216. මන්තාති මන්තප්පයොගෙන. මූලභෙසජ්ජාති මූලභෙසජ්ජෙන. ඔසධෙහීති නානාවිධෙහි ඔසධෙහි. ධනෙන වාති කොටිසතසඞ්ඛෙන ධනෙන වාපි. ඉදං වුත්තං හොති – යං පෙතමනුසොචසි, තං එතෙහි මන්තප්පයොගාදීහිපි ආනෙතුං න සක්කාති.

පුන ඝටපණ්ඩිතො ‘‘භාතික, ඉදං මරණං නාම ධනෙන වා ජාතියා වා විජ්ජාය වා සීලෙන වා භාවනාය වා න සක්කා පටිබාහිතු’’න්ති දස්සෙන්තො –

217.

‘‘මහද්ධනා ¶ මහාභොගා, රට්ඨවන්තොපි ඛත්තියා;

පහූතධනධඤ්ඤාසෙ, තෙපි නො අජරාමරා.

218.

‘‘ඛත්තියා බ්රාහ්මණා වෙස්සා, සුද්දා චණ්ඩාලපුක්කුස්සා;

එතෙ චඤ්ඤෙ ච ජාතියා, තෙපි නො අජරාමරා.

219.

‘‘යෙ මන්තං පරිවත්තෙන්ති, ඡළඞ්ගං බ්රහ්මචින්තිතං;

එතෙ චඤ්ඤෙ ච විජ්ජාය, තෙපි නො අජරාමරා.

220.

‘‘ඉසයො වාපි යෙ සන්තා, සඤ්ඤතත්තා තපස්සිනො;

සරීරං තෙපි කාලෙන, විජහන්ති තපස්සිනො.

221.

‘‘භාවිතත්තා ¶ අරහන්තො, කතකිච්චා අනාසවා;

නික්ඛිපන්ති ඉමං දෙහං, පුඤ්ඤපාපපරික්ඛයා’’ති. –

පඤ්චහි ගාථාහි රඤ්ඤො ධම්මං දෙසෙසි.

217. තත්ථ ¶ මහද්ධනාති නිධානගතස්සෙව මහතො ධනස්ස අත්ථිතාය බහුධනා. මහාභොගාති දෙවභොගසදිසාය මහතියා භොගසම්පත්තියා සමන්නාගතා. රට්ඨවන්තොති සකලරට්ඨවන්තො. පහූතධනධඤ්ඤාසෙති තිණ්ණං චතුන්නං වා සංවච්ඡරානං අත්ථාය නිදහිත්වා ඨපෙතබ්බස්ස නිච්චපරිබ්බයභූතස්ස ධනධඤ්ඤස්ස වසෙන අපරියන්තධනධඤ්ඤා. තෙපි නො අජරාමරාති තෙපි එවං මහාවිභවා මන්ධාතුමහාසුදස්සනාදයො ඛත්තියා අජරාමරා නාහෙසුං, අඤ්ඤදත්ථු මරණමුඛමෙව අනුපවිට්ඨාති අත්ථො.

218. එතෙති යථාවුත්තඛත්තියාදයො. අඤ්ඤෙති අඤ්ඤතරා එවංභූතා අම්බට්ඨාදයො. ජාතියාති අත්තනො ජාතිනිමිත්තං අජරාමරා නාහෙසුන්ති අත්ථො.

219. මන්තන්ති වෙදං. පරිවත්තෙන්තීති සජ්ඣායන්ති වාචෙන්ති ච. අථ වා පරිවත්තෙන්තීති වෙදං අනුපරිවත්තෙන්තා හොමං කරොන්තා ජපන්ති. ඡළඞ්ගන්ති සික්ඛාකප්පනිරුත්තිබ්යාකරණජොතිසත්ථඡන්දොවිචිතිසඞ්ඛාතෙහි ඡහි අඞ්ගෙහි යුත්තං. බ්රහ්මචින්තිතන්ති බ්රාහ්මණානමත්ථාය බ්රහ්මනා ¶ චින්තිතං කථිතං. විජ්ජායාති බ්රහ්මසදිසවිජ්ජාය සමන්නාගතා, තෙපි නො අජරාමරාති අත්ථො.

220-221. ඉසයොති යමනියමාදීනං පටිකූලසඤ්ඤාදීනඤ්ච එසනට්ඨෙන ඉසයො. සන්තාති කායවාචාහි සන්තසභාවා. සඤ්ඤතත්තාති රාගාදීනං සංයමෙන සංයතචිත්තා. කායතපනසඞ්ඛාතො තපො එතෙසං අත්ථීති තපස්සිනො. පුන තපස්සිනොති සංවරකා. තෙන එවං තපනිස්සිතකා හුත්වා සරීරෙන ච විමොක්ඛං පත්තුකාමාපි සංවරකා සරීරං විජහන්ති එවාති දස්සෙති. අථ වා ඉසයොති අධිසීලසික්ඛාදීනං එසනට්ඨෙන ඉසයො, තදත්ථං තප්පටිපක්ඛානං පාපධම්මානං වූපසමෙන සන්තා, එකාරම්මණෙ චිත්තස්ස සංයමෙන සඤ්ඤතත්තා, සම්මප්පධානයොගතො වීරියතාපෙන තපස්සිනො, සප්පයොගා රාගාදීනං සන්තපනෙන තපස්සිනොති ¶ යොජෙතබ්බං. භාවිතත්තාති චතුසච්චකම්මට්ඨානභාවනාය භාවිතචිත්තා.

එවං ¶ ඝටපණ්ඩිතෙන ධම්මෙ කථිතෙ තං සුත්වා රාජා අපගතසොකසල්ලො පසන්නමානසො ඝටපණ්ඩිතං පසංසන්තො –

222.

‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝටසිත්තංව පාවකං;

වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.

223.

‘‘අබ්බහී වත මෙ සල්ලං, සොකං හදයනිස්සිතං;

යො මෙ සොකපරෙතස්ස, පුත්තසොකං අපානුදි.

224.

‘‘ස්වාහං අබ්බූළ්හසල්ලොස්මි, සීතිභූතොස්මි නිබ්බුතො;

න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වාන භාතික.

225.

‘‘එවං කරොන්ති සප්පඤ්ඤා, යෙ හොන්ති අනුකම්පකා;

නිවත්තයන්ති සොකම්හා, ඝටො ජෙට්ඨංව භාතරං.

226.

‘‘යස්ස ¶ එතාදිසා හොන්ති, අමච්චා පරිචාරකා;

සුභාසිතෙන අන්වෙන්ති, ඝටො ජෙට්ඨංව භාතර’’න්ති. – සෙසගාථා අභාසි;

225. තත්ථ ඝටො ජෙට්ඨංව භාතරන්ති යථා ඝටපණ්ඩිතො අත්තනො ජෙට්ඨභාතරං මතපුත්තසොකාභිභූතං අත්තනො උපායකොසල්ලෙන චෙව ධම්මකථාය ච තතො පුත්තසොකතො විනිවත්තයි, එවං අඤ්ඤෙපි සප්පඤ්ඤා යෙ හොන්ති අනුකම්පකා, තෙ ඤාතීනං උපකාරං කරොන්තීති අත්ථො.

226. යස්ස එතාදිසා හොන්තීති අයං අභිසම්බුද්ධගාථා. තස්සත්ථො – යථා යෙන කාරණෙන පුත්තසොකපරෙතං රාජානං වාසුදෙවං ඝටපණ්ඩිතො සොකහරණත්ථාය සුභාසිතෙන අන්වෙසි අනුඑසි, යස්ස අඤ්ඤස්සාපි එතාදිසා පණ්ඩිතා අමච්චා පටිලද්ධා අස්සු, තස්ස කුතො සොකොති! සෙසගාථා හෙට්ඨා වුත්තත්ථා එවාති.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ‘‘එවං, උපාසක, පොරාණකපණ්ඩිතා පණ්ඩිතානං කථං සුත්වා ¶ පුත්තසොකං හරිංසූ’’ති වත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි. සච්චපරියොසානෙ උපාසකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහීති.

කණ්හපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. ධනපාලසෙට්ඨිපෙතවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගො දුබ්බණ්ණරූපොසීති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ ධනපාලපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. අනුප්පන්නෙ කිර බුද්ධෙ පණ්ණරට්ඨෙ එරකච්ඡනගරෙ ධනපාලකො නාම සෙට්ඨි අහොසි අස්සද්ධො අප්පසන්නො කදරියො නත්ථිකදිට්ඨිකො. තස්ස කිරියා පාළිතො එව විඤ්ඤායති. සො කාලං කත්වා මරුකන්තාරෙ පෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්ස තාලක්ඛන්ධප්පමාණො කායො අහොසි, සමුට්ඨිතච්ඡවි ඵරුසො, විරූපකෙසො, භයානකො, දුබ්බණ්ණො අතිවිය විරූපො බීභච්ඡදස්සනො. සො පඤ්චපණ්ණාස වස්සානි භත්තසිත්ථං වා උදකබින්දුං වා අලභන්තො විසුක්ඛකණ්ඨොට්ඨජිව්හො ජිඝච්ඡාපිපාසාභිභූතො ඉතො චිතො ච ¶ පරිබ්භමති.

අථ අම්හාකං භගවති ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ අනුක්කමෙන සාවත්ථියං විහරන්තෙ සාවත්ථිවාසිනො වාණිජා පඤ්චමත්තානි සකටසතානි භණ්ඩස්ස පූරෙත්වා උත්තරාපථං ගන්ත්වා භණ්ඩං වික්කිණිත්වා පටිලද්ධභණ්ඩං සකටෙසු ආරොපෙත්වා පටිනිවත්තමානා සායන්හසමයෙ අඤ්ඤතරං සුක්ඛනදිං පාපුණිත්වා තත්ථ යානං මුඤ්චිත්වා රත්තියං වාසං කප්පෙසුං. අථ සො පෙතො පිපාසාභිභූතො පානීයස්සත්ථාය ආගන්ත්වා තත්ථ බින්දුමත්තම්පි පානීයං අලභිත්වා විගතාසො ඡින්නමූලො විය තාලො ඡින්නපාදො පති. තං දිස්වා වාණිජා –

227.

‘‘නග්ගො දුබ්බණ්ණරූපොසි, කිසො ධමනිසන්ථතො;

උප්ඵාසුලිකො කිසිකො, කො නු ත්වමසි මාරිසා’’ති. –

ඉමාය ගාථාය පුච්ඡිංසු. තතො පෙතො –

228.

‘‘අහං ¶ භදන්තෙ පෙතොම්හි, දුග්ගතො යමලොකිකො;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතො’’ති. –

අත්තානං ¶ ආවිකත්වා පුන තෙහි –

229.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතො’’ති. –

කතකම්මං පුච්ඡිතො පුබ්බෙ නිබ්බත්තට්ඨානතො පට්ඨාය අතීතං පච්චුප්පන්නං අනාගතඤ්ච අත්තනො පවත්තිං දස්සෙන්තො තෙසඤ්ච ඔවාදං දෙන්තො –

230.

‘‘නගරං අත්ථි පණ්ණානං, එරකච්ඡන්ති විස්සුතං;

තත්ථ සෙට්ඨි පුරෙ ආසිං, ධනපාලොති මං විදූ.

231.

‘‘අසීති සකටවාහානං, හිරඤ්ඤස්ස අහොසි මෙ;

පහූතං මෙ ජාතරූපං, මුත්තා වෙළුරියා බහූ.

232.

‘‘තාව මහද්ධනස්සාපි, න මෙ දාතුං පියං අහු;

පිදහිත්වා ද්වාරං භුඤ්ජිං, මා මං යාචනකාද්දසුං.

233.

‘‘අස්සද්ධො මච්ඡරී චාසිං, කදරියො පරිභාසකො;

දදන්තානං කරොන්තානං, වාරයිස්සං බහූ ජනෙ.

234.

‘‘විපාකො ¶ නත්ථි දානස්ස, සංයමස්ස කුතො ඵලං;

පොක්ඛරඤ්ඤොදපානානි, ආරාමානි ච රොපිතෙ;

පපායො ච විනාසෙසිං, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි ච.

235.

‘‘ස්වාහං අකතකල්යාණො, කතපාපො තතො චුතො;

උපපන්නො පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසසමප්පිතො.

236.

‘‘පඤ්චපණ්ණාස වස්සානි, යතො කාලඞ්කතො අහං;

නාභිජානාමි භුත්තං වා, පීතං වා පන පානියං.

237.

‘‘යො ¶ සංයමො සො විනාසො, යො විනාසො සො සංයමො;

පෙතා හි කිර ජානන්ති, යො සංයමො සො විනාසො.

238.

‘‘අහං ¶ පුරෙ සංයමිස්සං, නාදාසිං බහුකෙ ධනෙ;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකාසිමත්තනො;

ස්වාහං පච්ඡානුතප්පාමි, අත්තකම්මඵලූපගො.

239.

‘‘උද්ධං චතූහි මාසෙහි, කාලකිරියා භවිස්සති;

එකන්තකටුකං ඝොරං, නිරයං පපතිස්සහං.

240.

‘‘චතුක්කණ්ණං චතුද්වාරං, විභත්තං භාගසො මිතං;

අයොපාකාරපරියන්තං, අයසා පටිකුජ්ජිතං.

241.

‘‘තස්ස අයොමයා භූමි, ජලිතා තෙජසා යුතා;

සමන්තා යොජනසතං, ඵරිත්වා තිට්ඨති සබ්බදා.

242.

‘‘තත්ථාහං දීඝමද්ධානං, දුක්ඛං වෙදිස්ස වෙදනං;

ඵලං පාපස්ස කම්මස්ස, තස්මා සොචාමහං භුසං.

243.

‘‘තං වා වදාමි භද්දං වො, යාවන්තෙත්ථ සමාගතා;

මාකත්ථ පාපකං කම්මං, ආවි වා යදි වා රහො.

244.

‘‘සචෙ තං පාපකං කම්මං, කරිස්සථ කරොථ වා;

න වො දුක්ඛා පමුත්යත්ථි, උප්පච්චාපි පලායතං.

245.

‘‘මත්තෙය්යා හොථ පෙත්තෙය්යා, කුලෙ ජෙට්ඨාපචායිකා;

සාමඤ්ඤා හොථ බ්රහ්මඤ්ඤා, එවං සග්ගං ගමිස්සථා’’ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

230-231. තත්ථ ¶ පණ්ණානන්ති පණ්ණානාමරට්ඨස්ස එවංනාමකානං රාජූනං. එරකච්ඡන්ති තස්ස නගරස්ස නාමං. තත්ථාති තස්මිං නගරෙ. පුරෙති පුබ්බෙ අතීතත්තභාවෙ ¶ . ධනපාලොති මං විදූති ‘‘ධනපාලසෙට්ඨී’’ති මං ජානන්ති. තයිදං නාමං තදා මය්හං අත්ථානුගතමෙවාති දස්සෙන්තො ‘‘අසීතී’’ති ගාථමාහ. තත්ථ අසීති සකටවාහානන්ති වීසතිඛාරිකො වාහො, යො සකටන්ති වුච්චති. තෙසං සකටවාහානං අසීති හිරඤ්ඤස්ස තථා කහාපණස්ස ච මෙ අහොසීති යොජනා. පහූතං මෙ ජාතරූපන්ති සුවණ්ණම්පි පහූතං අනෙකභාරපරිමාණං අහොසීති සම්බන්ධො.

232-233. න ¶ මෙ දාතුං පියං අහූති දානං දාතුං මය්හං පියං නාහොසි. මා මං යාචනකාද්දසුන්ති ‘‘යාචකා මා මං පස්සිංසූ’’ති පිදහිත්වා ගෙහද්වාරං භුඤ්ජාමි. කදරියොති ථද්ධමච්ඡරී. පරිභාසකොති දානං දෙන්තෙ දිස්වා භයෙන සන්තජ්ජකො. දදන්තානං කරොන්තානන්ති උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං, දානානි දදන්තෙ පුඤ්ඤානි කරොන්තෙ. බහූ ජනෙති බහූ සත්තෙ. දදන්තානං වා කරොන්තානං වා සමුදායභූතං බහුං ජනං පුඤ්ඤකම්මතො වාරයිස්සං නිවාරෙසිං.

234-236. විපාකො නත්ථි දානස්සාතිආදි දානාදීනං නිවාරණෙ කාරණදස්සනං. තත්ථ විපාකො නත්ථි දානස්සාති දානකම්මස්ස ඵලං නාම නත්ථි, කෙවලං පුඤ්ඤං පුඤ්ඤන්ති ධනවිනාසො එවාති දීපෙති. සංයමස්සාති සීලසංයමස්ස. කුතො ඵලන්ති කුතො නාම ඵලං ලබ්භති, නිරත්ථකමෙව සීලරක්ඛණන්ති අධිප්පායො. ආරාමානීති ආරාමූපවනානීති අත්ථො. පපායොති පානීයසාලා. දුග්ගෙති උදකචික්ඛල්ලානං වසෙන දුග්ගමට්ඨානානි. සඞ්කමනානීති සෙතුයො. තතො චුතොති තතො මනුස්සලොකතො චුතො. පඤ්චපණ්ණාසාති පඤ්චපඤ්ඤාස. යතො කාලඞ්කතො අහන්ති යදා කාලකතා අහං, තතො පට්ඨාය. නාභිජානාමීති එත්තකං කාලං භුත්තං වා පීතං වා කිඤ්චි න ජානාමි.

237-38. යො සංයමො සො විනාසොති ලොභාදිවසෙන යං සංයමනං කස්සචි අදානං, සො ඉමෙසං සත්තානං ¶ විනාසො නාම පෙතයොනියං නිබ්බත්තපෙතානං මහාබ්යසනස්ස හෙතුභාවතො. ‘‘යො විනාසො සො සංයමො’’ති ඉමිනා යථාවුත්තස්ස අත්ථස්ස එකන්තිකභාවං වදති. පෙතා හි කිර ජානන්තීති එත්ථ හි-සද්දො අවධාරණෙ, කිර-සද්දො අරුචිසූචනෙ. ‘‘සංයමො දෙය්යධම්මස්ස අපරිච්චාගො විනාසහෙතූ’’ති ඉමමත්ථං පෙතා එව කිර ජානන්ති පච්චක්ඛතො අනුභුය්යමානත්තා, න මනුස්සාති. නයිදං යුත්තං මනුස්සානම්පි පෙතානං විය ඛුප්පිපාසාදීහි අභිභුය්යමානානං දිස්සමානත්තා. පෙතා පන පුරිමත්තභාවෙ කතකම්මස්ස පාකටභාවතො තමත්ථං සුට්ඨුතරං ජානන්ති. තෙනාහ ¶ – ‘‘අහං පුරෙ සංයමිස්ස’’න්තිආදි. තත්ථ සංයමිස්සන්ති සයම්පි දානාදිපුඤ්ඤකිරියතො සංයමනං සඞ්කොචං අකාසිං. බහුකෙ ධනෙති මහන්තෙ ධනෙ විජ්ජමානෙ.

243. තන්ති ¶ තස්මා. වොති තුම්හෙ. භද්දං වොති භද්දං කල්යාණං සුන්දරං තුම්හාකං හොතූති වචනසෙසො. යාවන්තෙත්ථ සමාගතාති යාවන්තො යාවතකා එත්ථ සමාගතා, තෙ සබ්බෙ මම වචනං සුණාථාති අධිප්පායො. ආවීති පකාසනං පරෙසං පාකටවසෙන. රහොති පටිච්ඡන්නං අපාකටවසෙන. ආවි වා පාණාතිපාතාදිමුසාවාදාදිකායවචීපයොගවසෙන, යදි වා රහො අභිජ්ඣාදිවසෙන පාපකං ලාමකං අකුසලකම්මං මාකත්ථ මා කරිත්ථ.

244. සචෙ තං පාපකං කම්මන්ති අථ පන තං පාපකම්මං ආයතිං කරිස්සථ, එතරහි වා කරොථ, නිරයාදීසු චතූසු අපායෙසු මනුස්සෙසු ච අප්පායුකතාදිවසෙන තස්ස ඵලභූතා දුක්ඛතො පමුත්ති පමොක්ඛො නාම නත්ථි. උප්පච්චාපි පලායතන්ති උප්පතිත්වා ආකාසෙන ගච්ඡන්තානම්පි මොක්ඛො නත්ථියෙවාති අත්ථො. ‘‘උපෙච්චා’’තිපි පාළි, ඉතො වා එත්තො වා පලායන්තෙ තුම්හෙ අනුබන්ධිස්සතීති අධිප්පායෙන උපෙච්ච සඤ්චිච්ච පලායන්තානම්පි ¶ තුම්හාකං තතො මොක්ඛො නත්ථි, ගතිකාලාදිපච්චයන්තරසමවායෙ පන සති විපච්චතියෙවාති අත්ථො. අයඤ්ච අත්ථො –

‘‘න අන්තලික්ඛෙ න සමුද්දමජ්ඣෙ, න පබ්බතානං විවරං පවිස්ස;

න විජ්ජතී සො ජගතිප්පදෙසො, යත්ථට්ඨිතො මුච්චෙය්ය පාපකම්මා’’ති. (ධ. ප. 127; මි. ප. 4.2.4) –

ඉමාය ගාථාය දීපෙතබ්බො.

245. මත්තෙය්යාති මාතුහිතා. හොථාති තෙසං උපට්ඨානාදීනි කරොථ. තථා පෙත්තෙය්යාති වෙදිතබ්බා. කුලෙ ජෙට්ඨාපචායිකාති කුලෙ ජෙට්ඨකානං අපචායනකරා. සාමඤ්ඤාති සමණපූජකා. තථා බ්රහ්මඤ්ඤාති බාහිතපාපපූජකාති අත්ථො. එවං සග්ගං ගමිස්සථාති ඉමිනා මයා වුත්තනයෙන පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවලොකං උපපජ්ජිස්සථාති අත්ථො. යං පනෙත්ථ අත්ථතො න විභත්තං, තං හෙට්ඨා ඛල්ලාටියපෙතවත්ථුආදීසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

තෙ ¶ ¶ වාණිජා තස්ස වචනං සුත්වා සංවෙගජාතා තං අනුකම්පමානා භාජනෙහි පානීයං ගහෙත්වා තං සයාපෙත්වා මුඛෙ ආසිඤ්චිංසු. තතො මහාජනෙන බහුවෙලං ආසිත්තං උදකං තස්ස පෙතස්ස පාපබලෙන අධොගළං න ඔතිණ්ණං, කුතො පිපාසං පටිවිනෙස්සති. තෙ තං පුච්ඡිංසු – ‘‘අපි තෙ කාචි අස්සාසමත්තා ලද්ධා’’ති. සො ආහ – ‘‘යදි මෙ එත්තකෙහි ජනෙහි එත්තකං වෙලං ආසිඤ්චමානං උදකං එකබින්දුමත්තම්පි පරගළං පවිට්ඨං, ඉතො පෙතයොනිතො මොක්ඛො මා හොතූ’’ති. අථ තෙ වාණිජා තං සුත්වා අතිවිය සංවෙගජාතා ‘‘අත්ථි පන කොචි උපායො පිපාසාවූපසමායා’’ති ¶ ආහංසු. සො ආහ – ‘‘ඉමස්මිං පාපකම්මෙ ඛීණෙ තථාගතස්ස වා තථාගතසාවකානං වා දානෙ දින්නෙ මම දානමුද්දිසිස්සති, අහං ඉතො පෙතත්තතො මුච්චිස්සාමී’’ති. තං සුත්වා වාණිජා සාවත්ථිං ගන්ත්වා භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙත්වා සරණානි සීලානි ච ගහෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සත්තාහං දානං දත්වා තස්ස පෙතස්ස දක්ඛිණං ආදිසිංසු. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා චතුන්නං පරිසානං ධම්මං දෙසෙසි. මහාජනො ච ලොභාදිමච්ඡෙරමලං පහාය දානාදිපුඤ්ඤාභිරතො අහොසීති.

ධනපාලසෙට්ඨිපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. චූළසෙට්ඨිපෙතවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගො කිසො පබ්බජිතොසි, භන්තෙති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ චූළසෙට්ඨිපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. බාරාණසියං කිර එකො ගහපති අස්සද්ධො අප්පසන්නො මච්ඡරී කදරියො පුඤ්ඤකිරියාය අනාදරො චූළසෙට්ඨි නාම අහොසි. සො කාලං කත්වා පෙතෙසු නිබ්බත්ති, තස්ස කායො අපගතමංසලොහිතො අට්ඨින්හාරුචම්මමත්තො මුණ්ඩො අපෙතවත්ථො අහොසි. ධීතා පනස්ස අනුලා අන්ධකවින්දෙ සාමිකස්ස ගෙහෙ වසන්තී පිතරං උද්දිස්ස බ්රාහ්මණෙ භොජෙතුකාමා තණ්ඩුලාදීනි දානූපකරණානි සජ්ජෙසි. තං ඤත්වා පෙතො ආසාය ආකාසෙන තත්ථ ගච්ඡන්තො රාජගහං සම්පාපුණි. තෙන ච සමයෙන රාජා අජාතසත්තු දෙවදත්තෙන ¶ උය්යොජිතො පිතරං ජීවිතා වොරොපෙත්වා තෙන විප්පටිසාරෙන දුස්සුපිනෙන ච නිද්දං අනුපගච්ඡන්තො උපරිපාසාදවරගතො චඞ්කමන්තො තං පෙතං ආකාසෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා ඉමාය ගාථාය පුච්ඡි –

246.

‘‘නග්ගො ¶ කිසො පබ්බජිතොසි භන්තෙ, රත්තිං කුහිං ගච්ඡසි කිස්සහෙතු;

ආචික්ඛ මෙ තං අපි සක්කුණෙමු, සබ්බෙන විත්තං පටිපාදයෙ තුව’’න්ති.

තත්ථ ¶ පබ්බජිතොති සමණො. රාජා කිර තං නග්ගත්තා මුණ්ඩත්තා ච ‘‘නග්ගො සමණො අය’’න්ති සඤ්ඤාය ‘‘නග්ගො කිසො පබ්බජිතොසී’’තිආදිමාහ. කිස්සහෙතූති කින්නිමිත්තං. සබ්බෙන විත්තං පටිපාදයෙ තුවන්ති විත්තියා උපකරණභූතං විත්තං සබ්බෙන භොගෙන තුය්හං අජ්ඣාසයානුරූපං, සබ්බෙන වා උස්සාහෙන පටිපාදෙය්යං සම්පාදෙය්යං. තථා කාතුං මයං අප්පෙව නාම සක්කුණෙය්යාම, තස්මා ආචික්ඛ මෙ තං, එතං තව ආගමනකාරණං මය්හං කථෙහීති අත්ථො.

එවං රඤ්ඤා පුට්ඨො පෙතො අත්තනො පවත්තිං කථෙන්තො තිස්සො ගාථා අභාසි –

247.

‘‘බාරාණසී නගරං දූරඝුට්ඨං, තත්ථාහං ගහපති අඩ්ඪකො අහු දීනො;

අදාතා ගෙධිතමනො ආමිසස්මිං, දුස්සීල්යෙන යමවිසයම්හි පත්තො.

248.

‘‘සො සූචිකාය කිලමිතො තෙහි,

තෙනෙව ඤාතීසු යාමි ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු;

අදානසීලා න ච සද්දහන්ති,

‘දානඵලං හොති පරම්හි ලොකෙ’.

249.

‘‘ධීතා ච මය්හං ලපතෙ අභික්ඛණං, දස්සාමි දානං පිතූනං පිතාමහානං;

තමුපක්ඛටං ¶ පරිවිසයන්ති බ්රාහ්මණා, යාමි අහං අන්ධකවින්දං භුත්තු’’න්ති.

247. තත්ථ ¶ දූරඝුට්ඨන්ති දූරතො එව ගුණකිත්තනවසෙන ඝොසිතං, සබ්බත්ථ විස්සුතං පාකටන්ති අත්ථො. අඩ්ඪකොති අඩ්ඪො මහාවිභවො. දීනොති නිහීනචිත්තො අදානජ්ඣාසයො. තෙනාහ ‘‘අදාතා’’ති. ගෙධිතමනො ආමිසස්මින්ති කාමාමිසෙ ලග්ගචිත්තො ගෙධං ආපන්නො. දුස්සීල්යෙන යමවිසයම්හි පත්තොති අත්තනා කතෙන දුස්සීලකම්මුනා යමවිසයං පෙතලොකං පත්තො අම්හි.

248. සො සූචිකාය කිලමිතොති සො අහං විජ්ඣනට්ඨෙන සූචිසදිසතාය ‘‘සූචිකා’’ති ලද්ධනාමාය ජිඝච්ඡාය කිලමිතො නිරන්තරං විජ්ඣමානො. ‘‘කිලමථො’’ති ඉච්චෙව වා පාඨො. තෙහීති ‘‘දීනො’’තිආදිනා වුත්තෙහි පාපකම්මෙහි කාරණභූතෙහි. තස්ස හි පෙතස්ස ¶ තානි පාපකම්මානි අනුස්සරන්තස්ස අතිවිය දොමනස්සං උප්පජ්ජි, තස්මා එවමාහ. තෙනෙවාති තෙනෙව ජිඝච්ඡාදුක්ඛෙන. ඤාතීසු යාමීති ඤාතීනං සමීපං යාමි ගච්ඡාමි. ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතූති ආමිසස්ස කිඤ්චික්ඛනිමිත්තං, කිඤ්චි ආමිසං පත්ථෙන්තොති අත්ථො. අදානසීලා න ච සද්දහන්ති, ‘දානඵලං හොති පරම්හි ලොකෙ’ති යථා අහං, තථා එවං අඤ්ඤෙපි මනුස්සා අදානසීලා ‘‘දානස්ස ඵලං එකංසෙන පරලොකෙ හොතී’’ති න ච සද්දහන්ති. යතො අහං විය තෙපි පෙතා හුත්වා මහාදුක්ඛං පච්චනුභවන්තීති අධිප්පායො.

249. ලපතෙති කථෙති. අභික්ඛණන්ති අභිණ්හං බහුසො. කින්ති ලපතීති ආහ ‘‘දස්සාමි දානං පිතූනං පිතාමහාන’’න්ති. තත්ථ පිතූනන්ති මාතාපිතූනං, චූළපිතුමහාපිතූනං වා. පිතාමහානන්ති අය්යකපය්යකානං. උපක්ඛටන්ති සජ්ජිතං. පරිවිසයන්තීති භොජයන්ති. අන්ධකවින්දන්ති එවංනාමකං නගරං. භුත්තුන්ති භුඤ්ජිතුං. තතො ¶ පරා සඞ්ගීතිකාරකෙහි වුත්තා –

250.

‘‘තමවොච රාජා ‘අනුභවියාන තම්පි,

එය්යාසි ඛිප්පං අහමපි කස්සං පූජං;

ආචික්ඛ මෙ තං යදි අත්ථි හෙතු,

සද්ධායිතං හෙතුවචො සුණොම’.

251.

‘‘තථාති ¶ වත්වා අගමාසි තත්ථ, භුඤ්ජිංසු භත්තං න ච දක්ඛිණාරහා;

පච්චාගමි රාජගහං පුනාපරං, පාතුරහොසි පුරතො ජනාධිපස්ස.

252.

‘‘දිස්වාන පෙතං පුනදෙව ආගතං, රාජා අවොච ‘අහමපි කිං දදාමි;

ආචික්ඛ මෙ තං යදි අත්ථි හෙතු, යෙන තුවං චිරතරං පීණිතො සියා’.

253.

‘‘බුද්ධඤ්ච සඞ්ඝං පරිවිසියාන රාජ, අන්නෙන පානෙන ච චීවරෙන;

තං දක්ඛිණං ආදිස මෙ හිතාය, එවං අහං චිරතරං පීණිතො සියා.

254.

‘‘තතො ච රාජා නිපතිත්වා තාවදෙ, දානං සහත්ථා අතුලං දදිත්වා සඞ්ඝෙ;

ආරොචෙසි පකතං තථාගතස්ස, තස්ස ච පෙතස්ස දක්ඛිණං ආදිසිත්ථ.

255.

‘‘සො ¶ පූජිතො අතිවිය සොභමානො, පාතුරහොසි පුරතො ජනාධිපස්ස;

යක්ඛොහමස්මි පරමිද්ධිපත්තො, න මය්හමත්ථි සමා සදිසා මානුසා.

256.

‘‘පස්සානුභාවං අපරිමිතං මමයිදං, තයානුදිට්ඨං අතුලං දත්වා සඞ්ඝෙ;

සන්තප්පිතො ¶ සතතං සදා බහූහි, යාමි අහං සුඛිතො මනුස්සදෙවා’’ති.

250. තත්ථ තමවොච රාජාති තං පෙතං තථා වත්වා ඨිතං රාජා අජාතසත්තු අවොච. අනුභවියාන තම්පීති තං තව ධීතුයා උපක්ඛටං දානම්පි අනුභවිත්වා. එය්යාසීති ආගච්ඡෙය්යාසි. කස්සන්ති කරිස්සාමි. ආචික්ඛ ¶ මෙ තං යදි අත්ථි හෙතූති සචෙ කිඤ්චි කාරණං අත්ථි, තං කාරණං මය්හං ආචික්ඛ කථෙහි. සද්ධායිතන්ති සද්ධායිතබ්බං. හෙතුවචොති හෙතුයුත්තවචනං, ‘‘අමුකස්මිං ඨානෙ අසුකෙන පකාරෙන දානෙ කතෙ මය්හං උපකප්පතී’’ති සකාරණං වචනං වදාති අත්ථො.

251. තථාති වත්වාති සාධූති වත්වා. තත්ථාති තස්මිං අන්ධකවින්දෙ පරිවෙසනට්ඨානෙ. භුඤ්ජිංසු භත්තං න ච දක්ඛිණාරහාති භත්තං භුඤ්ජිංසු දුස්සීලබ්රාහ්මණා, න ච පන දක්ඛිණාරහා සීලවන්තො භුඤ්ජිංසූති අත්ථො. පුනාපරන්ති පුන අපරං වාරං රාජගහං පච්චාගමි.

252. කිං දදාමීති ‘‘කීදිසං තෙ දානං දස්සාමී’’ති රාජා පෙතං පුච්ඡි. යෙන තුවන්ති යෙන කාරණෙන ත්වං. චිරතරන්ති චිරකාලං. පීණිතොති තිත්තො සියා, තං කථෙහීති අත්ථො.

253. පරිවිසියානාති භොජෙත්වා. රාජාති අජාතසත්තුං ආලපති. මෙ හිතායාති මය්හං හිතත්ථාය පෙතත්තභාවතො පරිමුත්තියා.

254. තතොති තස්මා තෙන වචනෙන, තතො වා පාසාදතො. නිපතිත්වාති නික්ඛමිත්වා. තාවදෙති තදා එව අරුණුග්ගමනවෙලාය. යම්හි පෙතො පච්චාගන්ත්වා රඤ්ඤො අත්තානං දස්සෙසි, තස්මිං පුරෙභත්තෙ එව දානං අදාසි ¶ . සහත්ථාති සහත්ථෙන. අතුලන්ති අප්පමාණං උළාරං පණීතං. දත්වා සඞ්ඝෙති සඞ්ඝස්ස දත්වා. ආරොචෙසි පකතං තථාගතස්සාති ‘‘ඉදං, භන්තෙ, දානං අඤ්ඤතරං පෙතං සන්ධාය පකත’’න්ති තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. ආරොචෙත්වා ¶ ච යථා තං දානං තස්ස උපකප්පති, එවං තස්ස ච පෙතස්ස දක්ඛිණං ආදිසිත්ථ ආදිසි.

255. සොති සො පෙතො. පූජිතොති දක්ඛිණාය දිය්යමානාය පූජිතො. අතිවිය සොභමානොති දිබ්බානුභාවෙන අතිවිය විරොචමානො. පාතුරහොසීති පාතුභවි, රඤ්ඤො පුරතො අත්තානං දස්සෙසි. යක්ඛොහමස්මීති පෙතත්තභාවතො මුත්තො යක්ඛො අහං ජාතො දෙවභාවං පත්තොස්මි. න මය්හමත්ථි සමා සදිසා මානුසාති මය්හං ආනුභාවසම්පත්තියා සමා වා භොගසම්පත්තියා සදිසා වා මනුස්සා න සන්ති.

256. පස්සානුභාවං ¶ අපරිමිතං මමයිදන්ති ‘‘මම ඉදං අපරිමාණං දිබ්බානුභාවං පස්සා’’ති අත්තනො සම්පත්තිං පච්චක්ඛතො රඤ්ඤො දස්සෙන්තො වදති. තයානුදිට්ඨං අතුලං දත්වා සඞ්ඝෙති අරියසඞ්ඝස්ස අතුලං උළාරං දානං දත්වා මය්හං අනුකම්පාය තයා අනුදිට්ඨං. සන්තප්පිතො සතතං සදා බහූහීති අන්නපානවත්ථාදීහි බහූහි දෙය්යධම්මෙහි අරියසඞ්ඝං සන්තප්පෙන්තෙන තයා සදා සබ්බකාලං යාවජීවං තත්ථාපි සතතං නිරන්තරං අහං සන්තප්පිතො පීණිතො. යාමි අහං සුඛිතො මනුස්සදෙවාති ‘‘තස්මා අහං ඉදානි සුඛිතො මනුස්සදෙව මහාරාජ යථිච්ඡිතට්ඨානං යාමී’’ති රාජානං ආපුච්ඡි.

එවං ¶ පෙතෙ ආපුච්ඡිත්වා ගතෙ රාජා අජාතසත්තු තමත්ථං භික්ඛූනං ආරොචෙසි, භික්ඛූ භගවතො සන්තිකං උපසඞ්කමිත්වා ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. තං සුත්වා මහාජනො මච්ඡෙරමලං පහාය දානාදිපුඤ්ඤාභිරතො අහොසීති.

චූළාසෙට්ඨිපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. අඞ්කුරපෙතවත්ථුවණ්ණනා

යස්ස අත්ථාය ගච්ඡාමාති ඉදං සත්ථා සාවත්ථියං විහරන්තො අඞ්කුරපෙතං ආරබ්භ කථෙසි. කාමඤ්චෙත්ථ අඞ්කුරො පෙතො න හොති, තස්ස පන චරිතං යස්මා පෙතසම්බන්ධං, තස්මා තං ‘‘අඞ්කුරපෙතවත්ථූ’’ති වුත්තං.

තත්රායං සඞ්ඛෙපකථා – යෙ තෙ උත්තරමධුරාධිපතිනො රඤ්ඤො මහාසාගරස්ස පුත්තං උපසාගරං පටිච්ච ¶ උත්තරාපථෙ කංසභොගෙ අසිතඤ්ජනනගරෙ මහාකංසස්ස ධීතුයා දෙවගබ්භාය කුච්ඡියං උප්පන්නා අඤ්ජනදෙවී වාසුදෙවො බලදෙවො චන්දදෙවො සූරියදෙවො අග්ගිදෙවො වරුණදෙවො අජ්ජුනො පජ්ජුනො ඝටපණ්ඩිතො අඞ්කුරො චාති වාසුදෙවාදයො දස භාතිකාති එකාදස ඛත්තියා අහෙසුං, තෙසු වාසුදෙවාදයො භාතරො අසිතඤ්ජනනගරං ආදිං කත්වා ද්වාරවතීපරියොසානෙසු සකලජම්බුදීපෙ තෙසට්ඨියා නගරසහස්සෙසු සබ්බෙ රාජානො චක්කෙන ¶ ජීවිතක්ඛයං පාපෙත්වා ද්වාරවතියං වසමානා රජ්ජං දස කොට්ඨාසෙ කත්වා විභජිංසු. භගිනිං පන අඤ්ජනදෙවිං න සරිංසු. පුන සරිත්වා ‘‘එකාදස කොට්ඨාසෙ කරොමා’’ති වුත්තෙ තෙසං සබ්බකනිට්ඨො අඞ්කුරො ‘‘මම කොට්ඨාසං තස්සා දෙථ, අහං වොහාරං කත්වා ජීවිස්සාමි, තුම්හෙ අත්තනො අත්තනො ජනපදෙසු සුඞ්කං මය්හං විස්සජ්ජෙථා’’ති ආහ. තෙ ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තස්ස කොට්ඨායං භගිනියා දත්වා නව රාජානො ද්වාරවතියං වසිංසු.

අඞ්කුරො පන වණිජ්ජං කරොන්තො නිච්චකාලං මහාදානං දෙති. තස්ස පනෙකො දාසො ¶ භණ්ඩාගාරිකො අත්ථකාමො අහොසි. අඞ්කුරො පසන්නමානසො තස්ස එකං කුලධීතරං ගහෙත්වා අදාසි. සො පුත්තෙ ගබ්භගතෙයෙව කාලමකාසි. අඞ්කුරො තස්මිං ජාතෙ තස්ස පිතුනො දින්නං භත්තවෙතනං තස්ස අදාසි. අථ තස්මිං දාරකෙ වයප්පත්තෙ ‘‘දාසො න දාසො’’ති රාජකුලෙ විනිච්ඡයො උප්පජ්ජි. තං සුත්වා අඤ්ජනදෙවී ධෙනූපමං වත්වා ‘‘මාතු භුජිස්සාය පුත්තොපි භුජිස්සො එවා’’ති දාසබ්යතො මොචෙසි.

දාරකො පන ලජ්ජාය තත්ථ වසිතුං අවිසහන්තො රොරුවනගරං ගන්ත්වා තත්ථ අඤ්ඤතරස්ස තුන්නවායස්ස ධීතරං ගහෙත්වා තුන්නවායසිප්පෙන ජීවිකං කප්පෙසි. තෙන සමයෙන රොරුවනගරෙ අසය්හමහාසෙට්ඨි නාම අහොසි. සො සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානං මහාදානං දෙති. සො තුන්නවායො සෙට්ඨිනො ඝරං අජානන්තානං පීතිසොමනස්සජාතො හුත්වා අසය්හසෙට්ඨිනො නිවෙසනං දක්ඛිණබාහුං පසාරෙත්වා දස්සෙසි ‘‘එත්ථ ගන්ත්වා ලද්ධබ්බං ලභන්තූ’’ති. තස්ස කම්මං පාළියංයෙව ආගතං.

සො අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා මරුභූමියං අඤ්ඤතරස්මිං නිග්රොධරුක්ඛෙ භුම්මදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්ති, තස්ස දක්ඛිණහත්ථො සබ්බකාමදදො අහොසි. තස්මිංයෙව ච රොරුවෙ අඤ්ඤතරො පුරිසො අසය්හසෙට්ඨිනො දානෙ බ්යාවටො අස්සද්ධො අප්පසන්නො මිච්ඡාදිට්ඨිකො පුඤ්ඤකිරියාය අනාදරො කාලං කත්වා තස්ස දෙවපුත්තස්ස වසනට්ඨානස්ස අවිදූරෙ පෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති. තෙන ච ¶ කතකම්මං පාළියංයෙව ආගතං. අසය්හමහාසෙට්ඨි පන කාලං කත්වා තාවතිංසභවනෙ සක්කස්ස දෙවරඤ්ඤො සහබ්යතං උපගතො.

අථ ¶ අපරෙන සමයෙන අඞ්කුරො පඤ්චහි සකටසතෙහි, අඤ්ඤතරො ච බ්රාහ්මණො පඤ්චහි සකටසතෙහීති ද්වෙපි ජනා සකටසහස්සෙන භණ්ඩං ආදාය මරුකන්තාරමග්ගං පටිපන්නා මග්ගමූළ්හා හුත්වා බහුං දිවසං තත්ථෙව විචරන්තා පරික්ඛීණතිණොදකාහාරා අහෙසුං. අඞ්කුරො අස්සදූතෙහි චතූසු දිසාසු පානියං මග්ගාපෙසි. අථ සො කාමදදහත්ථො යක්ඛො තං තෙසං බ්යසනප්පත්තිං දිස්වා අඞ්කුරෙන පුබ්බෙ ¶ අත්තනො කතං උපකාරං චින්තෙත්වා ‘‘හන්ද දානි ඉමස්ස මයා අවස්සයෙන භවිතබ්බ’’න්ති අත්තනො වසනවටරුක්ඛං දස්සෙසි. සො කිර වටරුක්ඛො සාඛාවිටපසම්පන්නො ඝනපලාසො සන්දච්ඡායො අනෙකසහස්සපාරොහො ආයාමෙන විත්ථාරෙන උබ්බෙධෙන ච යොජනපරිමාණො අහොසි. තං දිස්වා අඞ්කුරො හට්ඨතුට්ඨො තස්ස හෙට්ඨා ඛන්ධාවාරං බන්ධාපෙසි. යක්ඛො අත්තනො දක්ඛිණහත්ථං පසාරෙත්වා පඨමං තාව පානීයෙන සබ්බං ජනං සන්තප්පෙසි. තතො යො යො යං යං ඉච්ඡති, තස්ස තස්ස තං තං අදාසි.

එවං තස්මිං මහාජනෙ නානාවිධෙන අන්නපානාදිනා යථාකාමං සන්තප්පිතෙ පච්ඡා වූපසන්තෙ මග්ගපරිස්සමෙ සො බ්රාහ්මණවාණිජො අයොනිසො මනසිකරොන්තො එවං චින්තෙසි – ‘‘ධනලාභාය ඉතො කම්බොජං ගන්ත්වා මයං කිං කරිස්සාම, ඉමමෙව පන යක්ඛං යෙන කෙනචි උපායෙන ගහෙත්වා යානං ආරොපෙත්වා අම්හාකං නගරමෙව ගමිස්සාමා’’ති. එවං චින්තෙත්වා තමත්ථං අඞ්කුරස්ස කථෙන්තො –

257.

‘‘යස්ස අත්ථාය ගච්ඡාම, කම්බොජං ධනහාරකා;

අයං කාමදදො යක්ඛො, ඉමං යක්ඛං නයාමසෙ.

258.

‘‘ඉමං යක්ඛං ගහෙත්වාන, සාධුකෙන පසය්හ වා;

යානං ආරොපයිත්වාන, ඛිප්පං ගච්ඡාම ද්වාරක’’න්ති. –

ගාථාද්වයමාහ. තත්ථ යස්ස අත්ථායාති යස්ස කාරණා. කම්බොජන්ති කම්බොජරට්ඨං. ධනහාරකාති භණ්ඩවික්කයෙන ලද්ධධනහාරිනො. කාමදදොති ඉච්ඡිතිච්ඡිතදායකො. යක්ඛොති දෙවපුත්තො. නයාමසෙති නයිස්සාම ¶ . සාධුකෙනාති යාචනෙන. පසය්හාති අභිභවිත්වා බලක්කාරෙන, යානන්ති සුඛයානං ¶ . ද්වාරකන්ති ද්වාරවතීනගරං. අයං හෙත්ථාධිප්පායො – යදත්ථං මයං ඉතො කම්බොජං ගන්තුකාමා, තෙන ගමනෙන සාධෙතබ්බො අත්ථො ඉධෙව සිජ්ඣති. අයඤ්හි යක්ඛො කාමදදො, තස්මා ¶ ඉමං යක්ඛං යාචිත්වා තස්ස අනුමතියා වා, සචෙ සඤ්ඤත්තිං න ගච්ඡති, බලක්කාරෙන වා යානං ආරොපෙත්වා යානෙ පච්ඡාබාහං බන්ධිත්වා තං ගහෙත්වා ඉතොයෙව ඛිප්පං ද්වාරවතීනගරං ගච්ඡාමාති.

එවං පන බ්රාහ්මණෙන වුත්තො අඞ්කුරො සප්පුරිසධම්මෙ ඨත්වා තස්ස වචනං පටික්ඛිපන්තො –

259.

‘‘යස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;

න තස්ස සාඛං භඤ්ජෙය්ය, මිත්තදුබ්භො හි පාපකො’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ න භඤ්ජෙය්යාති න ඡින්දෙය්ය. මිත්තදුබ්භොති මිත්තෙසු දුබ්භනං තෙසං අනත්ථුප්පාදනං. පාපකොති අභද්දකො මිත්තදුබ්භො. යො හි සීතච්ඡායො රුක්ඛො ඝම්මාභිතත්තස්ස පුරිසස්ස පරිස්සමවිනොදකො, තස්සාපි නාම පාපකං න චින්තෙතබ්බං, කිමඞ්කං පන සත්තභූතෙසු. අයං දෙවපුත්තො සප්පුරිසො පුබ්බකාරී අම්හාකං දුක්ඛපනූදකො බහූපකාරො, න තස්ස කිඤ්චි අනත්ථං චින්තෙතබ්බං, අඤ්ඤදත්ථු සො පූජෙතබ්බො එවාති දස්සෙති.

තං සුත්වා බ්රාහ්මණා ‘‘අත්ථස්ස මූලං නිකතිවිනයො’’ති නීතිමග්ගං නිස්සාය අඞ්කුරස්ස පටිලොමපක්ඛෙ ඨත්වා –

260.

‘‘යස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;

ඛන්ධම්පි තස්ස ඡින්දෙය්ය, අත්ථො චෙ තාදිසො සියා’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ අත්ථො චෙ තාදිසො සියාති තාදිසෙන දබ්බසම්භාරෙන සචෙ අත්ථො භවෙය්ය, තස්ස රුක්ඛස්ස ඛන්ධම්පි ඡින්දෙය්ය, කිමඞ්ගං පන සාඛාදයොති අධිප්පායො.

එවං ¶ බ්රාහ්මණෙන වුත්තෙ අඞ්කුරො සප්පුරිසධම්මංයෙව පග්ගණ්හන්තො –

261.

‘‘යස්ස ¶ රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;

න තස්ස පත්තං භින්දෙය්ය, මිත්තදුබ්භො හි පාපකො’’ති. –

ඉමං ගාථමාහ. තත්ථ ¶ න තස්ස පත්තං භින්දෙය්යාති තස්ස රුක්ඛස්ස එකපණ්ණමත්තම්පි න පාතෙය්ය, පගෙව සාඛාදිකෙති අධිප්පායො.

පුනපි බ්රාහ්මණො අත්තනො වාදං පග්ගණ්හන්තො –

262.

‘‘යස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;

සමූලම්පි තං අබ්බුහෙ, අත්ථො චෙ තාදිසො සියා’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ සමූලම්පි තං අබ්බුහෙති තං තත්ථ සමූලම්පි සහ මූලෙනපි අබ්බුහෙය්ය, උද්ධරෙය්යාති අත්ථො.

එවං බ්රාහ්මණෙන වුත්තෙ පුන අඞ්කුරො තං නීතිං නිරත්ථකං කාතුකාමො –

263.

‘‘යස්සෙකරත්තිම්පි ඝරෙ වසෙය්ය, යත්ථන්නපානං පුරිසො ලභෙථ;

න තස්ස පාපං මනසාපි චින්තයෙ, කතඤ්ඤුතා සප්පුරිසෙහි වණ්ණිතා.

264.

‘‘යස්සෙකරත්තිම්පි ඝරෙ වසෙය්ය, අන්නෙන පානෙන උපට්ඨිතො සියා;

න තස්ස පාපං මනසාපි චින්තයෙ, අදුබ්භපාණී දහතෙ මිත්තදුබ්භිං.

265.

‘‘යො පුබ්බෙ කතකල්යාණො, පච්ඡා පාපෙන හිංසති;

අල්ලපාණිහතො පොසො, න සො භද්රානි පස්සතී’’ති. –

ඉමා තිස්සො ගාථා අභාසි.

263. තත්ථ යස්සාති යස්ස පුග්ගලස්ස. එකරත්තිම්පීති එකරත්තිමත්තම්පි කෙවලං ගෙහෙ වසෙය්ය. යත්ථන්නපානං පුරිසො ලභෙථාති යස්ස සන්තිකෙ කොචි පුරිසො අන්නපානං වා යංකිඤ්චි භොජනං ¶ වා ලභෙය්ය. න තස්ස ¶ පාපං මනසාපි චින්තයෙති තස්ස පුග්ගලස්ස අභද්දකං අනත්ථං ¶ මනසාපි න චින්තෙය්ය න පිහෙය්ය, පගෙව කායවාචාහි. කස්මාති චෙ? කතඤ්ඤුතා සප්පුරිසෙහි වණ්ණිතාති කතඤ්ඤුතා නාම බුද්ධාදීහි උත්තමපුරිසෙහි පසංසිතා.

264. උපට්ඨිතොති පයිරුපාසිතො ‘‘ඉදං ගණ්හ ඉදං භුඤ්ජා’’ති අන්නපානාදිනා උපට්ඨිතො. අදුබ්භපාණීති අහිංසකහත්ථො හත්ථසංයතො. දහතෙ මිත්තදුබ්භින්ති තං මිත්තදුබ්භිං පුග්ගලං දහති විනාසෙති, අප්පදුට්ඨෙ හිතජ්ඣාසයසම්පන්නෙ පුග්ගලෙ පරෙන කතො අපරාධො අවිසෙසෙන තස්සෙව අනත්ථාවහො, අප්පදුට්ඨො පුග්ගලො අත්ථතො තං දහති නාම. තෙනාහ භගවා –

‘‘යො අප්පදුට්ඨස්ස නරස්ස දුස්සති, සුද්ධස්ස පොසස්ස අනඞ්ගණස්ස;

තමෙව බාලං පච්චෙති පාපං, සුඛුමො රජො පටිවාතංව ඛිත්තො’’ති. (ධ. ප. 125; ජා. 1.5.94; සං. නි. 1.22);

265. යො පුබ්බෙ කතකල්යාණොති යො පුග්ගලො කෙනචි සාධුනා කතභද්දකො කතූපකාරො. පච්ඡා පාපෙන හිංසතීති තං පුබ්බකාරිනං අපරභාගෙ පාපෙන අභද්දකෙන අනත්ථකෙන බාධති. අල්ලපාණිහතො පොසොති අල්ලපාණිනා උපකාරකිරියාය අල්ලපාණිනා ධොතහත්ථෙන පුබ්බකාරිනා හෙට්ඨා වුත්තනයෙන හතො බාධිතො, තස්ස වා පුබ්බකාරිනො බාධනෙන හතො අල්ලපාණිහතො නාම, අකතඤ්ඤුපුග්ගලො. න සො භද්රානි පස්සතීති සො යථාවුත්තපුග්ගලො ඉධලොකෙ ච පරලොකෙ ච ඉට්ඨානි න පස්සති, න වින්දති, න ලභතීති අත්ථො.

එවං ¶ සප්පුරිසධම්මං පග්ගණ්හන්තෙන අඞ්කුරෙන අභිභවිත්වා වුත්තො සො බ්රාහ්මණො නිරුත්තරො තුණ්හී අහොසි. යක්ඛො පන තෙසං ද්වින්නං වචනපටිවචනානි සුත්වා බ්රාහ්මණස්ස කුජ්ඣිත්වාපි ‘‘හොතු ඉමස්ස දුට්ඨබ්රාහ්මණස්ස කත්තබ්බං පච්ඡා ජානිස්සාමී’’ති අත්තනො කෙනචි අනභිභවනීයතමෙව තාව දස්සෙන්තො –

266.

‘‘නාහං ¶ දෙවෙන වා මනුස්සෙන වා, ඉස්සරියෙන වා හං සුප්පසය්හො;

යක්ඛොහමස්මි පරමිද්ධිපත්තො, දූරඞ්ගමො වණ්ණබලූපපන්නො’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ දෙවෙන වාති යෙන කෙනචි දෙවෙන වා. මනුස්සෙන වාති එත්ථාපි එසෙව නයො. ඉස්සරියෙන ¶ වාති දෙවිස්සරියෙන වා මනුස්සිස්සරියෙන වා. තත්ථ දෙවිස්සරියං නාම චතුමහාරාජිකසක්කසුයාමාදීනං දෙවිද්ධි, මනුස්සිස්සරියං නාම චක්කවත්තිආදීනං පුඤ්ඤිද්ධි. තස්මා ඉස්සරියග්ගහණෙන මහානුභාවෙ දෙවමනුස්සෙ සඞ්ගණ්හාති. මහානුභාවාපි හි දෙවා අත්තනො පුඤ්ඤඵලූපත්ථම්භිතෙ මනුස්සෙපි අසති පයොගවිපත්තියං අභිභවිතුං න සක්කොන්ති, පගෙව ඉතරෙ. හන්ති අසහනෙ නිපාතො. න සුප්පසය්හොති අප්පධංසියො. යක්ඛොහමස්මි පරමිද්ධිපත්තොති අත්තනො පුඤ්ඤඵලෙන අහං යක්ඛත්තං උපගතො අස්මි, යක්ඛොව සමානො න යො වා සො වා, අථ ඛො පරමිද්ධිපත්තො පරමාය උත්තමාය යක්ඛිද්ධියා සමන්නාගතො. දූරඞ්ගමොති ඛණෙනෙව දූරම්පි ඨානං ගන්තුං සමත්ථො. වණ්ණබලූපපන්නොති රූපසම්පත්තියා සරීරබලෙන ච උපපන්නො සමන්නාගතොති තීහිපි පදෙහි මන්තප්පයොගාදීහි අත්තනො අනභිභවනීයතංයෙව දස්සෙති. රූපසම්පන්නො හි පරෙසං බහුමානිතො හොති, රූපසම්පදං නිස්සාය ¶ විසභාගවත්ථුනාපි අනාකඩ්ඪනියොවාති වණ්ණසම්පදා අනභිභවනීයකාරණන්ති වුත්තා.

ඉතො පරං අඞ්කුරස්ස ච දෙවපුත්තස්ස ච වචනපටිවචනකථා හොති –

267.

‘‘පාණි තෙ සබ්බසොවණ්ණො, පඤ්චධාරො මධුස්සවො;

නානාරසා පග්ඝරන්ති, මඤ්ඤෙහං තං පුරින්දදං.

268.

‘‘නාම්හි දෙවො න ගන්ධබ්බො, නාපි සක්කො පුරින්දදො;

පෙතං මං අඞ්කුර ජානාහි, රොරුවම්හා ඉධාගතං.

269.

‘‘කිංසීලො කිංසමාචාරො, රොරුවස්මිං පුරෙ තුවං;

කෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣති.

270.

‘‘තුන්නවායො ¶ පුරෙ ආසිං, රොරුවස්මිං තදා අහං;

සුකිච්ඡවුත්ති කපණො, න මෙ විජ්ජති දාතවෙ.

271.

‘‘නිවෙසනඤ්ච මෙ ආසි, අසය්හස්ස උපන්තිකෙ;

සද්ධස්ස දානපතිනො, කතපුඤ්ඤස්ස ලජ්ජිනො.

272.

‘‘තත්ථ ¶ යාචනකායන්ති, නානාගොත්තා වනිබ්බකා;

තෙ ච මං තත්ථ පුච්ඡන්ති, අසය්හස්ස නිවෙසනං.

273.

‘‘කත්ථ ගච්ඡාම භද්දං වො, කත්ථ දානං පදීයති;

තෙසාහං පුට්ඨො අක්ඛාමි, අසය්හස්ස නිවෙසනං.

274.

‘‘පග්ගය්හ දක්ඛිණං බාහුං, එත්ථ ගච්ඡථ භද්දං වො;

එත්ථ දානං පදීයති, අසය්හස්ස නිවෙසනෙ.

275.

‘‘තෙන පාණි කාමදදො, තෙන පාණි මධුස්සවො;

තෙන මෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣති.

276.

‘‘න කිර ත්වං අදා දානං, සකපාණීහි කස්සචි;

පරස්ස දානං අනුමොදමානො, පාණිං පග්ගය්හ පාවදි.

277.

‘‘තෙන පාණි කාමදදො, තෙන පාණි මධුස්සවො;

තෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣති.

278.

‘‘යො සො දානමදා භන්තෙ, පසන්නො සකපාණිභි;

සො හිත්වා මානුසං දෙහං, කිං නු සො දිසතං ගතො.

279.

‘‘නාහං පජානාමි අසය්හසාහිනො, අඞ්ගීරසස්ස ගතිං ආගතිං වා;

සුතඤ්ච ¶ මෙ වෙස්සවණස්ස සන්තිකෙ, සක්කස්ස සහබ්යතං ගතො අසය්හො.

280.

‘‘අලමෙව කාතුං කල්යාණං, දානං දාතුං යථාරහං;

පාණිං කාමදදං දිස්වා, කො පුඤ්ඤං න කරිස්සති.

281.

‘‘සො ¶ හි නූන ඉතො ගන්ත්වා, අනුප්පත්වාන ද්වාරකං;

දානං පට්ඨපයිස්සාමි, යං මමස්ස සුඛාවහං.

282.

‘‘දස්සාමන්නඤ්ච ¶ පානඤ්ච, වත්ථසෙනාසනානි ච;

පපඤ්ච උදපානඤ්ච, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි චා’’ති. –

පන්නරස වචනපටිවචනගාථා හොන්ති.

267. තත්ථ පාණි තෙති තව දක්ඛිණහත්ථො. සබ්බසොවණ්ණොති සබ්බසො සුවණ්ණවණ්ණො. පඤ්චධාරොති පඤ්චහි අඞ්ගුලීහි පරෙහි කාමිතවත්ථූනං ධාරා එතස්ස සන්තීති පඤ්චධාරො. මධුස්සවොති මධුරරසවිස්සන්දකො. තෙනාහ ‘‘නානාරසා පග්ඝරන්තී’’ති, මධුරකටුකකසාවාදිභෙදා නානාවිධා රසා විස්සන්දන්තීති අත්ථො. යක්ඛස්ස හි කාමදදෙ මධුරාදිරසසම්පන්නානි විවිධානි ඛාදනීයභොජනීයානි හත්ථෙ විස්සජ්ජන්තෙ මධුරාදිරසා පග්ඝරන්තීති වුත්තං. මඤ්ඤෙහං තං පුරින්දදන්ති මඤ්ඤෙ අහං තං පුරින්දදං සක්කං, ‘‘එවංමහානුභාවො සක්කො දෙවරාජා’’ති තං අහං මඤ්ඤාමීති අත්ථො.

268. නාම්හි දෙවොති වෙස්සවණාදිකො පාකටදෙවො න හොමි. න ගන්ධබ්බොති ගන්ධබ්බකායිකදෙවොපි න හොමි. නාපි සක්කො පුරින්දදොති පුරිමත්තභාවෙ පුරෙ දානස්ස පට්ඨපිතත්තා ‘‘පුරින්දදො’’ති ලද්ධනාමො සක්කො දෙවරාජාපි න හොමි. කතරො පන අහොසීති ආහ ‘‘පෙතං මං අඞ්කුර ජානාහී’’තිආදි. අඞ්කුරපෙතූපපත්තිකං මං ජානාහි, ‘‘අඤ්ඤතරො පෙතමහිද්ධිකො’’ති මං උපධාරෙහි. රොරුවම්හා ඉධාගතන්ති රොරුවනගරතො චවිත්වා මරුකන්තාරෙ ඉධ ඉමස්මිං නිග්රොධරුක්ඛෙ උපපජ්ජනවසෙන ආගතං, එත්ථ නිබ්බත්තන්ති අත්ථො.

269. කිංසීලො කිංසමාචාරො, රොරුවස්මිං පුරෙ තුවන්ති පුබ්බෙ පුරිමත්තභාවෙ රොරුවනගරෙ වසන්තො ත්වං කිංසීලො ¶ කිංසමාචාරො අහොසි, පාපතො නිවත්තනලක්ඛණං කීදිසං සීලං සමාදාය සංවත්තිතපුඤ්ඤකිරියාලක්ඛණෙන සමාචාරෙන කිංසමාචාරො, දානාදීසු කුසලසමාචාරෙසු කීදිසො සමාචාරො අහොසීති අත්ථො. කෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන ¶ , පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣතීති කීදිසෙන සෙට්ඨචරියෙන ඉදං එවරූපං තව හත්ථෙසු පුඤ්ඤඵලං ඉදානි සමිජ්ඣති නිප්ඵජ්ජති, තං කථෙහීති අත්ථො. පුඤ්ඤඵලඤ්හි ඉධ උත්තරපදලොපෙන ‘‘පුඤ්ඤ’’න්ති අධිප්පෙතං. තත්ථා හි තං ‘‘කුසලානං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං සමාදානහෙතු එවමිදං පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතී’’තිආදීසු (දී. නි. 3.80) පුඤ්ඤන්ති වුත්තං.

270. තුන්නවායොති ¶ තුන්නකාරො. සුකිච්ඡවුත්තීති සුට්ඨු කිච්ඡපුත්තිකො අතිවිය දුක්ඛජීවිකො. කපණොති වරාකො, දීනොති අත්ථො. න මෙ විජ්ජති දාතවෙති අද්ධිකානං සමණබ්රාහ්මණානං දාතුං කිඤ්චි දාතබ්බයුත්තකං මය්හං නත්ථි, චිත්තං පන මෙ දානං දින්නන්ති අධිප්පායො.

271. නිවෙසනන්ති ඝරං, කම්මකරණසාලා වා. අසය්හස්ස උපන්තිකෙති අසය්හස්ස මහාසෙට්ඨිනො ගෙහස්ස සමීපෙ. සද්ධස්සාති කම්මඵලසද්ධාය සමන්නාගතස්ස. දානපතිනොති දානෙ නිරන්තරප්පවත්තාය පරිච්චාගසම්පත්තියා ලොභස්ස ච අභිභවෙන පතිභූතස්ස. කතපුඤ්ඤස්සාති පුබ්බෙ කතසුචරිතකම්මස්ස. ලජ්ජිනොති පාපජිගුච්ඡනසභාවස්ස.

272. තත්ථාති තස්මිං මම නිවෙසනෙ. යාචනකායන්තීති යාචනකා ජනා අසය්හසෙට්ඨිං කිඤ්චි යාචිතුකාමා ආගච්ඡන්ති. නානාගොත්තාති නානාවිධගොත්තාපදෙසා. වනිබ්බකාති වණ්ණදීපකා, යෙ දායකස්ස පුඤ්ඤඵලාදිඤ්ච ගුණකිත්තනාදිමුඛෙන අත්තනො අත්ථිකභාවං පවෙදෙන්තා විචරන්ති. තෙ ච මං තත්ථ පුච්ඡන්තීති තත්ථාති නිපාතමත්තං, තෙ යාචකාදයො මං අසය්හසෙට්ඨිනො නිවෙසනං පුච්ඡන්ති. අක්ඛරචින්තකා හි ඊදිසෙසු ඨානෙසු කම්මද්වයං ¶ ඉච්ඡන්ති.

273. කත්ථ ගච්ඡාම භද්දං වො, කත්ථ දානං පදීයතීති තෙසං පුච්ඡනාකාරදස්සනං. අයං පෙත්ථ අත්ථො – භද්දං තුම්හාකං හොතු, මයං ‘‘අසය්හමහාසෙට්ඨිනා දානං පදීයතී’’ති සුත්වා ආගතා, කත්ථ දානං පදීයති, කත්ථ වා මයං ගච්ඡාම, කත්ථ ගතෙන දානං සක්කා ලද්ධුන්ති. තෙසාහං පුට්ඨො අක්ඛාමීති එවං තෙහි අද්ධිකජනෙහි ලභනට්ඨානං පුට්ඨො ¶ ‘‘අහං පුබ්බෙ අකතපුඤ්ඤතාය ඉදානි ඊදිසානං කිඤ්චි දාතුං අසමත්ථො ජාතො, දානග්ගං පන ඉමෙසං දස්සෙන්තො ලාභස්ස උපායාචික්ඛණෙන පීතිං උප්පාදෙන්තො එත්තකෙනපි බහුං පුඤ්ඤං පසවාමී’’ති ගාරවං උප්පාදෙත්වා දක්ඛිණං බාහුං පසාරෙත්වා තෙසං අසය්හසෙට්ඨිස්ස නිවෙසනං අක්ඛාමි. තෙනාහ ‘‘පග්ගය්හ දක්ඛිණං බාහු’’න්තිආදි.

274. තෙන පාණි කාමදදොති තෙන පරදානපකාසනෙන පරෙන කතස්ස දානස්ස සක්කච්චං අනුමොදනමත්තෙන හෙතුනා ඉදානි මය්හං හත්ථො කප්පරුක්ඛො විය සන්තානකලතා විය ච කාමදුහො ඉච්ඡිතිච්ඡිතදායී කාමදදො හොති. කාමදදො ච හොන්තො තෙන පාණි මධුස්සවො ඉට්ඨවත්ථුවිස්සජ්ජනකො ජාතො.

276. න ¶ කිර ත්වං අදා දානන්ති කිරාති අනුස්සවනත්ථෙ නිපාතො, ත්වං කිර අත්තනො සන්තකං න පරිච්චජි, සකපාණීහි සහත්ථෙහි යස්ස කස්සචි සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා කිඤ්චි දානං න අදාසි. පරස්ස දානං අනුමොදමානොති කෙවලං පන පරෙන කතං පරස්ස දානං ‘‘අහො දානං පවත්තෙසී’’ති අනුමොදමානොයෙව විහාසි.

277. තෙන පාණි කාමදදොති තෙන තුය්හං පාණි එවං කාමදදො, අහො අච්ඡරියා වත පුඤ්ඤානං ගතීති අධිප්පායො.

278. යො සො දානමදා, භන්තෙ, පසන්නො සකපාණිභීති දෙවපුත්තං ගාරවෙන ආලපති. භන්තෙ, පරෙන ¶ කතස්ස දානානුමොදකස්ස තාව තුය්හං ඊදිසං ඵලං එවරූපො ආනුභාවො, යො පන සො අසය්හමහාසෙට්ඨි මහාදානං අදාසි, පසන්නචිත්තො හුත්වා සහත්ථෙහි තදා මහාදානං පවත්තෙසි. සො හිත්වා මානුසං දෙහන්ති සො ඉධ මනුස්සත්තභාවං පහාය. කින්ති කතරං. නු සොති නූති නිපාතමත්තං. දිසතං ගතොති දිසං ඨානං ගතො, කීදිසී තස්ස ගතො නිප්ඵත්තීති අසය්හසෙට්ඨිනො අභිසම්පරායං පුච්ඡි.

279. අසය්හසාහිනොති අඤ්ඤෙහි මච්ඡරීහි ලොභාභිභූතෙහි සහිතුං වහිතුං අසක්කුණෙය්යස්ස පරිච්චාගාදිවිභාගස්ස සප්පුරිසධුරස්ස සහනතො ¶ අසය්හසාහිනො. අඞ්ගීරසස්සාති අඞ්ගතො නික්ඛමනකජුතිස්ස. රසොති හි ජුතියා අධිවචනං. තස්ස කිර යාචකෙ ආගච්ඡන්තෙ දිස්වා උළාරං පීතිසොමනස්සං උප්පජ්ජති, මුඛවණ්ණො විප්පසීදති, තං අත්තනො පච්චක්ඛං කත්වා එවමාහ. ගතිං ආගතිං වාති තස්ස ‘‘අසුකං නාම ගතිං, ඉතො ගතො’’ති ගතිං වා ‘‘තතො වා පන අසුකස්මිං කාලෙ ඉධාගමිස්සතී’’ති ආගතිං වා නාහං ජානාමි, අවිසයො එස මය්හං. සුතඤ්ච මෙ වෙස්සවණස්ස සන්තිකෙති අපිච ඛො උපට්ඨානං ගතෙන වෙස්සවණස්ස මහාරාජස්ස සන්තිකෙ සුතමෙතං මයා. සක්කස්ස සහබ්යතං ගතො අසය්හොති අසය්හසෙට්ඨි සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස සහබ්යතං ගතො අහොසි, තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්තොති අත්ථො.

280. අලමෙව කාතුං කල්යාණන්ති යංකිඤ්චි කල්යාණං කුසලං පුඤ්ඤං කාතුං යුත්තමෙව පතිරූපමෙව. තත්ථ පන යං සබ්බසාධාරණං සුකතතරං, තං දස්සෙතුං ‘‘දානං දාතුං යථාරහ’’න්ති වුත්තං, අත්තනො විභවබලානුරූපං දානං දාතුං අලමෙව. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘පාණිං කාමදදං දිස්වා’’ති. යත්ර හි නාම පරකතපුඤ්ඤානුමොදනපුබ්බකෙන දානපතිනිවෙසනමග්ගාචික්ඛණමත්තෙන අයං ¶ හත්ථො කාමදදො දිට්ඨො, ඉමං දිස්වා. කො ¶ පුඤ්ඤං න කරිස්සතීති මාදිසො කො නාම අත්තනො පතිට්ඨානභූතං පුඤ්ඤං න කරිස්සතීති.

281. එවං අනියමවසෙන පුඤ්ඤකිරියාය ආදරං දස්සෙත්වා ඉදානි අත්තනි තං නියමෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘සො හි නූනා’’තිආදිගාථාද්වයමාහ. තත්ථ සොති සො අහං. හීති අවධාරණෙ නිපාතො, නූනාති පරිවිතක්කෙ. ඉතො ගන්ත්වාති ඉතො මරුභූමිතො අපගන්ත්වා. අනුප්පත්වාන ද්වාරකන්ති ද්වාරවතීනගරං අනුපාපුණිත්වා. පට්ඨපයිස්සාමීති පවත්තයිස්සාමි.

එවං අඞ්කුරෙන ‘‘දානං දස්සාමී’’ති පටිඤ්ඤාය කතාය යක්ඛො තුට්ඨමානසො ‘‘මාරිස, ත්වං විස්සත්ථො දානං දෙහි, අහං පන තෙ සහායකිච්චං කරිස්සාමි, යෙන තෙ දෙය්යධම්මො න පරික්ඛයං ගමිස්සති, තෙන පකාරෙන කරිස්සාමී’’ති තං දානකිරියාය සමුත්තෙජෙත්වා ‘‘බ්රාහ්මණ වාණිජ, ත්වං කිර මාදිසෙ බලක්කාරෙන නෙතුකාමො අත්තනො පමාණං න ජානාසී’’ති තස්ස ¶ භණ්ඩමන්තරධාපෙත්වා තං යක්ඛවිභිංසකාය භිංසාපෙන්තො සන්තජ්ජෙසි. අථ නං අඞ්කුරො නානප්පකාරං යාචිත්වා බ්රාහ්මණෙන ඛමාපෙන්තො පසාදෙත්වා සබ්බභණ්ඩං පාකතිකං කාරාපෙත්වා රත්තියා උපගතාය යක්ඛං විස්සජ්ජෙත්වා ගච්ඡන්තො තස්ස අවිදූරෙ අඤ්ඤතරං අතිවිය බීභච්ඡදස්සනං පෙතං දිස්වා තෙන කතකම්මං පුච්ඡන්තො –

283.

‘‘කෙන තෙ අඞ්ගුලී කුණා, මුඛඤ්ච කුණලීකතං;

අක්ඛීනි ච පග්ඝරන්ති, කිං පාපං පකතං තයා’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ කුණාති කුණිකා පටිකුණිකා අනුජුභූතා. කුණලීකතන්ති මුඛවිකාරෙන විකුණිතං සංකුණිතං. පග්ඝරන්තීති අසුචිං විස්සන්දන්ති.

අථස්ස පෙතො –

284.

‘‘අඞ්ගීරසස්ස ¶ ගහපතිනො, සද්ධස්ස ඝරමෙසිනො;

තස්සාහං දානවිස්සග්ගෙ, දානෙ අධිකතො අහුං.

285.

‘‘තත්ථ ¶ යාචනකෙ දිස්වා, ආගතෙ භොජනත්ථිකෙ;

එකමන්තං අපක්කම්ම, අකාසිං කුණලිං මුඛං.

286.

‘‘තෙන මෙ අඞ්ගුලී කුණා, මුඛඤ්ච කුණලීකතං;

අක්ඛීනි මෙ පග්ඝරන්ති, තං පාපං පකතං මයා’’ති. –

තිස්සො ගාථා අභාසි.

284. තත්ථ ‘‘අඞ්ගීරසස්සා’’තිආදිනා අසය්හසෙට්ඨිං කිත්තෙති. ඝරමෙසිනොති ඝරමාවසන්තස්ස ගහට්ඨස්ස. දානවිස්සග්ගෙති දානග්ගෙ පරිච්චාගට්ඨානෙ. දානෙ අධිකතො අහුන්ති දෙය්යධම්මස්ස පරිච්චජනෙ දානාධිකාරෙ අධිකතො ඨපිතො අහොසිං.

285. එකමන්තං අපක්කම්මාති යාචනකෙ භොජනත්ථිකෙ ආගතෙ දිස්වා දානබ්යාවටෙන දානග්ගතො අනපක්කම්ම යථාඨානෙයෙව ඨත්වා සඤ්ජාතපීතිසොමනස්සෙන ¶ විප්පසන්නමුඛවණ්ණෙන සහත්ථෙන දානං දාතබ්බං, පරෙහි වා පතිරූපෙහි දාපෙතබ්බං, අහං පන තථා අකත්වා යාචනකෙ ආගච්ඡන්තෙ දූරතොව දිස්වා අත්තානං අදස්සෙන්තො එකමන්තං අපක්කම්ම අපක්කමිත්වා. අකාසිං කුණලිං මුඛන්ති විකුණිතං සඞ්කුචිතං මුඛං අකාසිං.

286. තෙනාති යස්මා තදාහං සාමිනා දානාධිකාරෙ නියුත්තො සමානො දානකාලෙ උපට්ඨිතෙ මච්ඡරියාපකතො දානග්ගතො අපක්කමන්තො පාදෙහි සඞ්කොචං ආපජ්ජිං, සහත්ථෙහි දාතබ්බෙ තථා අකත්වා හත්ථසඞ්කොචං ආපජ්ජිං, පසන්නමුඛෙන භවිතබ්බෙ මුඛසඞ්කොචං ආපජ්ජිං, පියචක්ඛූහි ඔලොකෙතබ්බෙ චක්ඛුකාලුසියං උප්පාදෙසිං, තස්මා හත්ථඞ්ගුලියො ච ¶ පාදඞ්ගුලියො ච කුණිතා ජාතා, මුඛඤ්ච කුණලීකතං විරූපරූපං සඞ්කුචිතං, අක්ඛීනි අසුචීදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡානි අස්සූනි පග්ඝරන්තීති අත්ථො. තෙන වුත්තං –

‘‘තෙන මෙ අඞ්ගුලී කුණා, මුඛඤ්ච කුණලීකතං;

අක්ඛීනි මෙ පග්ඝරන්ති, තං පාපං පකතං මයා’’ති.

තං සුත්වා අඞ්කුරො පෙතං ගරහන්තො –

287.

‘‘ධම්මෙන ¶ තෙ කාපුරිස, මුඛඤ්ච කුණලීකතං;

අක්ඛීනි ච පග්ඝරන්ති, යං තං පරස්ස දානස්ස;

අකාසි කුණලිං මුඛ’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ධම්මෙනාති යුත්තෙනෙව කාරණෙන. තෙති තව. කාපුරිසාති ලාමකපුරිස. යන්ති යස්මා. පරස්ස දානස්සාති පරස්ස දානස්මිං. අයමෙව වා පාඨො.

පුන අඞ්කුරො තං දානපතිං සෙට්ඨිං ගරහන්තො –

288.

‘‘කථඤ්හි දානං දදමානො, කරෙය්ය පරපත්තියං;

අන්නපානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි චා’’ති. –

ගාථමාහ. තස්සත්ථො – දානං දදන්තො පුරිසො කථඤ්හි නාම තං පරපත්තියං පරෙන පාපෙතබ්බං සාධෙතබ්බං කරෙය්ය, අත්තපච්චක්ඛමෙව කත්වා සහත්ථෙනෙව ¶ දදෙය්ය, සයං වා තත්ථ බ්යාවටො භවෙය්ය, අඤ්ඤථා අත්තනො දෙය්යධම්මො අට්ඨානෙ විද්ධංසියෙථ, දක්ඛිණෙය්යා ච දානෙන පරිහායෙය්යුන්ති.

එවං ¶ තං ගරහිත්වා ඉදානි අත්තනා පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙන්තො –

289.

‘‘සො හි නූන ඉතො ගන්ත්වා, අනුප්පත්වාන ද්වාරකං;

දානං පට්ඨපයිස්සාමි, යං මමස්ස සුඛාවහං.

290.

‘‘දස්සාමන්නඤ්ච පානඤ්ච, වත්ථසෙනාසනානි ච;

පපඤ්ච උදපානඤ්ච, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි චා’’ති. –

ගාථාද්වයමාහ, තං වුත්තත්ථමෙව.

291.

‘‘තතො හි සො නිවත්තිත්වා, අනුප්පත්වාන ද්වාරකං;

දානං පට්ඨපයි අඞ්කුරො, යංතුමස්ස සුඛාවහං.

292.

‘‘අදා ¶ අන්නඤ්ච පානඤ්ච, වත්ථසෙනාසනානි ච;

පපඤ්ච උදපානඤ්ච, විප්පසන්නෙන චෙතසා.

293.

‘‘කො ඡාතො කො ච තසිතො, කො වත්ථං පරිදහිස්සති;

කස්ස සන්තානි යොග්ගානි, ඉතො යොජෙන්තු වාහනං.

294.

‘‘කො ඡත්තිච්ඡති ගන්ධඤ්ච, කො මාලං කො උපාහනං;

ඉතිස්සු තත්ථ ඝොසෙන්ති, කප්පකා සූදමාගධා;

සදා සායඤ්ච පාතො ච, අඞ්ගුරස්ස නිවෙසනෙ’’ති. –

චතස්සො ගාථා අඞ්ගුරස්ස පටිපත්තිං දස්සෙතුං සඞ්ගීතිකාරෙහි ඨපිතා.

291. තත්ථ තතොති මරුකන්තාරතො. නිවත්තිත්වාති පටිනිවත්තිත්වා. අනුප්පත්වාන ද්වාරකන්ති ද්වාරවතීනගරං අනුපාපුණිත්වා. දානං පට්ඨපයි අඞ්ගුරොති යක්ඛෙන පරිපූරිතසකලකොට්ඨාගාරො සබ්බපාථෙය්යකං මහාදානං සො අඞ්ගුරො පට්ඨපෙසි. යංතුමස්ස සුඛාවහන්ති යං අත්තනො සම්පති ආයතිඤ්ච සුඛනිබ්බත්තකං.

293. කො ¶ ඡාතොති කො ජිඝච්ඡිතො, සො ආගන්ත්වා යථාරුචි භුඤ්ජතූති අධිප්පායො. එසෙව නයො සෙසෙසුපි. තසිතොති ¶ පිපාසිතො. පරිදහිස්සතීති නිවාසෙස්සති පාරුපිස්සති චාති අත්ථො. සන්තානීති පරිස්සමප්පත්තානි. යොග්ගානීති රථවාහනානි. ඉතො යොජෙන්තු වාහනන්ති ඉතො යොග්ගසමූහතො යථාරුචිතං ගහෙත්වා වාහනං යොජෙන්තු.

294. කො ඡත්තිච්ඡතීති කො කිලඤ්ජඡත්තාදිභෙදං ඡත්තං ඉච්ඡති, සො ගණ්හාතූති අධිප්පායො. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. ගන්ධන්ති චතුජ්ජාතියගන්ධාදිකං ගන්ධං. මාලන්ති ගන්ථිතාගන්ථිතභෙදං පුප්ඵං. උපාහනන්ති ඛල්ලබද්ධාදිභෙදං උපාහනං. ඉතිස්සූති එත්ථ සූති නිපාතමත්තං, ඉති එවං ‘‘කො ඡාතො, කො තසිතො’’තිආදිනාති අත්ථො. කප්පකාති න්හාපිතකා. සූදාති භත්තකාරකා. මාගධාති ගන්ධිනො. සදාති සබ්බකාලං දිවසෙ දිවසෙ සායඤ්ච පාතො ච තත්ථ අඞ්ගුරස්ස නිවෙසනෙ ඝොසෙන්ති උග්ඝොසෙන්තීති යොජනා.

එවං ¶ මහාදානං පවත්තෙන්තස්ස ගච්ඡන්තෙ කාලෙ තිත්තිභාවතො අත්ථිකජනෙහි පවිවිත්තං විරළං දානග්ගං අහොසි. තං දිස්වා අඞ්කුරො දානෙ උළාරජ්ඣාසයතාය අතුට්ඨමානසො හුත්වා අත්තනො දානෙ නියුත්තං සින්ධකං නාම මාණවං ආමන්තෙත්වා –

295.

‘‘සුඛං සුපති අඞ්කුරො, ඉති ජානාති මං ජනො;

දුක්ඛං සුපාමි සින්ධක, යං න පස්සාමි යාචකෙ.

296.

‘‘සුඛං සුපති අඞ්කුරො, ඉති ජානාති මං ජනො;

දුක්ඛං සුපාමි සින්ධක, අප්පකෙ සු වනිබ්බකෙ’’ති. –

ගාථාද්වයමාහ. තත්ථ සුඛං සුපති අඞ්කුරො, ඉති ජානාති මං ජනොති ‘‘අඞ්කුරො රාජා යසභොගසමප්පිතො දානපති අත්තනො භොගසම්පත්තියා දානසම්පත්තියා ච සුඛං සුපති, සුඛෙනෙව ¶ නිද්දං උපගච්ඡති, සුඛං පටිබුජ්ඣතී’’ති එවං මං ජනො සම්භාවෙති. දුක්ඛං සුපාමි සින්ධකාති අහං පන සින්ධක දුක්ඛමෙව සුපාමි. කස්මා? යං න පස්සාමි යාචකෙති, යස්මා මම අජ්ඣාසයානුරූපං ¶ දෙය්යධම්මපටිග්ගාහකෙ බහූ යාචකෙ න පස්සාමි, තස්මාති අත්ථො. අප්පකෙ සු වනිබ්බකෙති වනිබ්බකජනෙ අප්පකෙ කතිපයෙ ජාතෙ දුක්ඛං සුපාමීති යොජනා. සූති ච නිපාතමත්තං, අප්පකෙ වනිබ්බකජනෙ සතීති අත්ථො.

තං සුත්වා සින්ධකො තස්ස උළාරං දානාධිමුත්තිං පාකටතරං කාතුකාමො –

297.

‘‘සක්කො චෙ තෙ වරං දජ්ජා, තාවතිංසානමිස්සරො;

කිස්ස සබ්බස්ස ලොකස්ස, වරමානො වරං වරෙ’’ති. –

ගාථමාහ. තස්සත්ථො – තාවතිංසානං දෙවානං සබ්බස්ස ච ලොකස්ස ඉස්සරො සක්කො ‘‘වරං වරස්සු, අඞ්කුර, යංකිඤ්චි මනසිච්ඡිත’’න්ති තුය්හං වරං දජ්ජා දදෙය්ය චෙ, වරමානො පත්ථයමානො කිස්ස කීදිසං වරං වරෙය්යාසීති අත්ථො.

අථ අඞ්කුරො අත්තනො අජ්ඣාසයං යාථාවතො පවෙදෙන්තො –

298.

‘‘සක්කො ¶ චෙ මෙ වරං දජ්ජා, තාවතිංසානමිස්සරො;

කාලුට්ඨිතස්ස මෙ සතො, සූරියුග්ගමනං පති;

දිබ්බා භක්ඛා පාතුභවෙය්යුං, සීලවන්තො ච යාචකා.

299.

‘‘දදතො මෙ න ඛීයෙථ, දත්වා නානුතපෙය්යහං;

දදං චිත්තං පසාදෙය්යං, එතං සක්කං වරං වරෙ’’ති. – ද්වෙ ගාථා අභාසි;

298. තත්ථ කාලුට්ඨිතස්ස මෙ සතොති කාලෙ පාතො වුට්ඨිතස්ස අත්ථිකානං දක්ඛිණෙය්යානං අපචායනපාරිචරියාදිවසෙන උට්ඨානවීරියසම්පන්නස්ස ¶ මෙ සමානස්ස. සූරියුග්ගමනං පතීති සූරියුග්ගමනවෙලායං. දිබ්බා භක්ඛා පාතුභවෙය්යුන්ති දෙවලොකපරියාපන්නා ආහාරා උප්පජ්ජෙය්යුං. සීලවන්තො ච යාචකාති යාචකා ච සීලවන්තො කල්යාණධම්මා භවෙය්යුං.

299. දදතො ¶ මෙ න ඛීයෙථාති ආගතාගතානං දානං දදතො ච මෙ දෙය්යධම්මො න ඛීයෙථ, න පරික්ඛයං ගච්ඡෙය්ය. දත්වා නානුතපෙය්යහන්ති තඤ්ච දානං දත්වා කිඤ්චිදෙව අප්පසාදකං දිස්වා තෙන අහං පච්ඡා නානුතපෙය්යං. දදං චිත්තං පසාදෙය්යන්ති දදමානො චිත්තං පසාදෙය්යං, පසන්නචිත්තොයෙව හුත්වා දදෙය්යං. එතං සක්කං වරං වරෙති සක්කං දෙවානමින්දං ආරොග්යසම්පදා, දෙය්යධම්මසම්පදා, දක්ඛිණෙය්යසම්පදා, දෙය්යධම්මස්ස අපරිමිතසම්පදා, දායකසම්පදාති එතං පඤ්චවිධං වරං වරෙය්යං. එත්ථ ච ‘‘කාලුට්ඨිතස්ස මෙ සතො’’ති එතෙන ආරොග්යසම්පදා, ‘‘දිබ්බා භක්ඛා පාතුභවෙය්යු’’න්ති එතෙන දෙය්යධම්මසම්පදා, ‘‘සීලවන්තො ච යාචකා’’ති එතෙන දක්ඛිණෙය්යසම්පදා, ‘‘දදතො මෙ න ඛීයෙථා’’ති එතෙන දෙය්යධම්මස්ස අපරිමිතසම්පදා, ‘‘දත්වා නානුතපෙය්යහං, දදං චිත්තං පසාදෙය්ය’’න්ති එතෙහි දායකසම්පදාති ඉමෙ පඤ්ච අත්ථා වරභාවෙන ඉච්ඡිතා. තෙ ච ඛො දානමයපුඤ්ඤස්ස යාවදෙව උළාරභාවායාති වෙදිතබ්බා.

එවං අඞ්කුරෙන අත්තනො අජ්ඣාසයෙ පවෙදිතෙ තත්ථ නිසින්නො නීතිසත්ථෙ කතපරිචයො සොනකො නාම එකො පුරිසො තං අතිදානතො විච්ඡින්දිතුකාමො –

300.

‘‘න සබ්බවිත්තානි පරෙ පවෙච්ඡෙ, දදෙය්ය දානඤ්ච ධනඤ්ච රක්ඛෙ;

තස්මා හි දානා ධනමෙව සෙය්යො, අතිප්පදානෙන කුලා න හොන්ති.

301.

‘‘අදානමතිදානඤ්ච ¶ නප්පසංසන්ති පණ්ඩිතා,

තස්මා ¶ හි දානා ධනමෙව සෙය්යො,

සමෙන වත්තෙය්ය ස ධීරධම්මො’’ති. –

ද්වෙ ගාථා අභාසි. සින්ධකො එවං පුනපි වීමංසිතුකාමො ‘‘න සබ්බවිත්තානී’’තිආදිමාහාති අපරෙ.

300. තත්ථ සබ්බවිත්තානීති සවිඤ්ඤාණකඅවිඤ්ඤාණකප්පභෙදානි සබ්බානි විත්තූපකරණානි, ධනානීති අත්ථො. පරෙති පරම්හි, පරස්සාති අත්ථො ¶ . න පවෙච්ඡෙති න දදෙය්ය, ‘‘දක්ඛිණෙය්යා ලද්ධා’’ති කත්වා කිඤ්චි අසෙසෙත්වා සබ්බසාපතෙය්යපරිච්චාගො න කාතබ්බොති අත්ථො. දදෙය්ය දානඤ්චාති සබ්බෙන සබ්බං දානධම්මො න කාතබ්බො, අථ ඛො අත්තනො ආයඤ්ච වයඤ්ච ජානිත්වා විභවානුරූපං දානඤ්ච දදෙය්ය. ධනඤ්ච රක්ඛෙති අලද්ධලාභලද්ධපරිරක්ඛණරක්ඛිතසම්බන්ධවසෙන ධනං පරිපාලෙය්ය.

‘‘එකෙන භොගෙ භුඤ්ජෙය්ය, ද්වීහි කම්මං පයොජයෙ;

චතුත්ථඤ්ච නිධාපෙය්ය, ආපදාසු භවිස්සතී’’ති. (දී. නි. 3.265) –

වුත්තවිධිනා වා ධනං රක්ඛෙය්ය තම්මූලකත්තා දානස්ස. තයොපි මග්ගා අඤ්ඤමඤ්ඤවිසොධනෙන පටිසෙවිතබ්බාති හි නීතිචින්තකා. තස්මා හීති යස්මා ධනඤ්ච රක්ඛන්තො දානඤ්ච කරොන්තො උභයලොකහිතාය පටිපන්නො හොති ධනමූලකඤ්ච දානං, තස්මා දානතො ධනමෙව සෙය්යො සුන්දරතරොති අතිදානං න කාතබ්බන්ති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘අතිප්පදානෙන කුලා න හොන්තී’’ති, ධනස්ස පමාණං අජානිත්වා දානස්ස තං නිස්සාය අතිප්පදානපසඞ්ගෙන කුලානි න හොන්ති නප්පවත්තන්ති, උච්ඡිජ්ජන්තීති අත්ථො.

301. ඉදානි විඤ්ඤූනං පසංසිතමෙවත්ථං ¶ පතිට්ඨපෙන්තො ‘‘අදානමතිදානඤ්චා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ අදානමතිදානඤ්චාති සබ්බෙන සබ්බං කටච්ඡුභික්ඛායපි තණ්ඩුලමුට්ඨියාපි අදානං, පමාණං අතික්කමිත්වා පරිච්චාගසඞ්ඛාතං අතිදානඤ්ච පණ්ඩිතා බුද්ධිමන්තො සපඤ්ඤජාතිකා නප්පසංසන්ති න වණ්ණයන්ති. සබ්බෙන සබ්බං අදානෙන හි සම්පරායිකතො අත්ථතො පරිබාහිරො හොති. අතිදානෙන දිට්ඨධම්මිකපවෙණී න පවත්තති. සමෙන වත්තෙය්යාති අවිසමෙන ¶ ලොකියසරික්ඛකෙන සමාහිතෙන මජ්ඣිමෙන ඤායෙන පවත්තෙය්ය. ස ධීරධම්මොති යා යථාවුත්තා දානාදානප්පවත්ති, සො ධීරානං ධිතිසම්පන්නානං නීතිනයකුසලානං ධම්මො, තෙහි ගතමග්ගොති දීපෙති.

තං ¶ සුත්වා අඞ්කුරො තස්ස අධිප්පායං පරිවත්තෙන්තො –

302.

‘‘අහො වත රෙ අහමෙව දජ්ජං, සන්තො ච මං සප්පුරිසා භජෙය්යුං;

මෙඝොව නින්නානි පරිපූරයන්තො, සන්තප්පයෙ සබ්බවනිබ්බකානං.

303.

‘‘යස්ස යාචනකෙ දිස්වා, මුඛවණ්ණො පසීදති;

දත්වා අත්තමනො හොති, තං ඝරං වසතො සුඛං.

304.

‘‘යස්ස යාචනකෙ දිස්වා, මුඛවණ්ණො පසීදති;

දත්වා අත්තමනො හොති, එසා යඤ්ඤස්ස සම්පදා.

305.

‘‘පුබ්බෙව දානා සුමනො, දදං චිත්තං පසාදයෙ;

දත්වා අත්තමනො හොති, එසා යඤ්ඤස්ස සම්පදා’’ති. –

චතූහි ගාථාහි අත්තනා පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං පකාසෙසි.

302. තත්ථ අහො වතාති සාධු වත. රෙති ආලපනං. අහමෙව දජ්ජන්ති අහං දජ්ජමෙව. අයඤ්හෙත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො ¶ – මාණව, ‘‘දානා ධනමෙව සෙය්යො’’ති යදි අයං නීතිකුසලානං වාදො තව හොතු, කාමං අහං දජ්ජමෙව. සන්තො ච මං සප්පුරිසා භජෙය්යුන්ති තස්මිඤ්ච දානෙ සන්තො උපසන්තකායවචීමනොසමාචාරා සප්පුරිසා සාධවො මං භජෙය්යුං උපගච්ඡෙය්යුං. මෙඝොව නින්නානි පරිපූරයන්තොති අහං අභිප්පවස්සන්තො මහාමෙඝො විය නින්නානි නින්නට්ඨානානි සබ්බෙසං වනිබ්බකානං අධිප්පායෙ පරිපූරයන්තො අහො වත තෙ සන්තප්පෙය්යන්ති.

303. යස්ස යාචනකෙ දිස්වාති යස්ස පුග්ගලස්ස ඝරමෙසිනො යාචනකෙ දිස්වා ‘‘පඨමං තාව උපට්ඨිතං වත මෙ පුඤ්ඤක්ඛෙත්ත’’න්ති සද්ධාජාතස්ස මුඛවණ්ණො පසීදති, යථාවිභවං පන තෙසං ¶ දානං දත්වා අත්තමනො පීතිසොමනස්සෙහි ගහිතචිත්තො හොති. තන්ති යදෙත්ථ යාචකානං දස්සනං ¶ , තෙන ච දිස්වා චිත්තස්ස පසාදනං, යථාරහං දානං දත්වා ච අත්තමනතා.

304. එසා යඤ්ඤස්ස සම්පදාති එසා යඤ්ඤස්ස සම්පත්ති පාරිපූරි, නිප්ඵත්තීති අත්ථො.

305. පුබ්බෙව දානා සුමනොති ‘‘සම්පත්තීනං නිදානං අනුගාමිකං නිධානං නිධෙස්සාමී’’ති මුඤ්චනචෙතනාය පුබ්බෙ එව දානූපකරණස්ස සම්පාදනතො පට්ඨාය සුමනො සොමනස්සජාතො භවෙය්ය. දදං චිත්තං පසාදයෙති දදන්තො දෙය්යධම්මං දක්ඛිණෙය්යහත්ථෙ පතිට්ඨාපෙන්තො ‘‘අසාරතො ධනතො සාරාදානං කරොමී’’ති අත්තනො චිත්තං පසාදෙය්ය. දත්වා අත්තමනො හොතීති දක්ඛිණෙය්යානං දෙය්යධම්මං පරිච්චජිත්වා ‘‘පණ්ඩිතපඤ්ඤත්තං නාම මයා අනුට්ඨිතං, අහො සාධු සුට්ඨූ’’ති අත්තමනො පමුදිතමනො පීතිසොමනස්සජාතො හොති. එසා යඤ්ඤස්ස සම්පදාති යා ¶ අයං පුබ්බචෙතනා මුඤ්ජචෙතනා අපරචෙතනාති ඉමෙසං කම්මඵලසද්ධානුගතානං සොමනස්සපරිග්ගහිතානං තිස්සන්නං චෙතනානං පාරිපූරි, එසා යඤ්ඤස්ස සම්පදා දානස්ස සම්පත්ති, න ඉතො අඤ්ඤථාති අධිප්පායො.

එවං අඞ්කුරො අත්තනො පටිපජ්ජනවිධිං පකාසෙත්වා භිය්යොසොමත්තාය අභිවඩ්ඪමානදානජ්ඣාසයො දිවසෙ දිවසෙ මහාදානං පවත්තෙසි. තෙන තදා සබ්බරජ්ජානි උන්නඞ්ගලානි කත්වා මහාදානෙ දිය්යමානෙ පටිලද්ධසබ්බූපකරණා මනුස්සා අත්තනො අත්තනො කම්මන්තෙ පහාය යථාසුඛං විචරිංසු, තෙන රාජූනං කොට්ඨාගාරානි පරික්ඛයං අගමංසු. තතො රාජානො අඞ්කුරස්ස දූතං පාහෙසුං – ‘‘භොතො දානං නිස්සාය අම්හාකං ආයස්ස විනාසො අහොසි, කොට්ඨාගාරානි පරික්ඛයං ගතානි, තත්ථ යුත්තමත්තං ඤාතබ්බ’’න්ති.

තං සුත්වා අඞ්කුරො දක්ඛිණාපථං ගන්ත්වා දමිළවිසයෙ සමුද්දස්ස අවිදූරට්ඨානෙ මහතියො අනෙකදානසාලායො කාරාපෙත්වා මහාදානානි පවත්තෙන්තො යාවතායුකං ඨත්වා කායස්ස භෙදා පරං ¶ මරණා තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්ති. තස්ස දානවිභූතිඤ්ච සග්ගූපපත්තිඤ්ච දස්සෙන්තො සඞ්ගීතිකාරා –

306.

‘‘සට්ඨි වාහසහස්සානි, අඞ්කුරස්ස නිවෙසනෙ;

භොජනං දීයතෙ නිච්චං, පුඤ්ඤපෙක්ඛස්ස ජන්තුනො.

307.

‘‘තිසහස්සානි ¶ සූදා හි, ආමුත්තමණිකුණ්ඩලා;

අඞ්කුරං උපජීවන්ති, දානෙ යඤ්ඤස්ස වාවටා.

308.

‘‘සට්ඨි පුරිසසහස්සානි, ආමුත්තමණිකුණ්ඩලා;

අඞ්කුරස්ස මහාදානෙ, කට්ඨං ඵාලෙන්ති මාණවා.

309.

‘‘සොළසිත්ථිසහස්සානි ¶ , සබ්බාලඞ්කාරභූසිතා;

අඞ්කුරස්ස මහාදානෙ, විධා පිණ්ඩෙන්ති නාරියො.

310.

‘‘සොළසිත්ථිසහස්සානි, සබ්බාලඞ්කාරභූසිතා;

අඞ්කුරස්ස මහාදානෙ, දබ්බිගාහා උපට්ඨිතා.

311.

‘‘බහුං බහූනං පාදාසි, චිරං පාදාසි ඛත්තියො;

සක්කච්චඤ්ච සහත්ථා ච, චිත්තීකත්වා පුනප්පුනං.

312.

‘‘බහූ මාසෙ ච පක්ඛෙ ච, උතුසංවච්ඡරානි ච;

මහාදානං පවත්තෙසි, අඞ්කුරො දීඝමන්තරං.

313.

‘‘එවං දත්වා යජිත්වා ච, අඞ්කුරො දීඝමන්තරං;

සො හිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසූපගො අහූ’’ති. – ගාථා ආහංසු;

306. තථ සට්ඨි වාහසහස්සානීති වාහානං සට්ඨිසහස්සානි ගන්ධසාලිතණ්ඩුලාදිපූරිතවාහානං සට්ඨිසහස්සානි. පුඤ්ඤපෙක්ඛස්ස දානජ්ඣාසයස්ස දානාධිමුත්තස්ස අඞ්කුරස්ස නිවෙසනෙ නිච්චං දිවසෙ දිවසෙ ජන්තුනො සත්තකායස්ස භොජනං දීයතෙති යොජනා.

307-8. තිසහස්සානි සූදා හීති තිසහස්සමත්තා සූදා භත්තකාරකා. තෙ ච ඛො පන පධානභූතා අධිප්පෙතා, තෙසු එකමෙකස්ස පන ¶ වචනකරා අනෙකාති වෙදිතබ්බා. ‘‘තිසහස්සානි සූදාන’’න්ති ච පඨන්ති. ආමුත්තමණිකුණ්ඩලාති නානාමණිවිචිත්තකුණ්ඩලධරා. නිදස්සනමත්තඤ්චෙතං, ආමුත්තකටකකටිසුත්තාදිආභරණාපි තෙ අහෙසුං. අඞ්කුරං උපජීවන්තීති තං උපනිස්සාය ¶ ජීවන්ති, තප්පටිබද්ධජීවිකා හොන්තීති අත්ථො. දානෙ යඤ්ඤස්ස වාවටාති ¶ මහායාගසඤ්ඤිතස්ස යඤ්ඤස්ස දානෙ යජනෙ වාවටා උස්සුක්කං ආපන්නා. කට්ඨං ඵාලෙන්ති මාණවාති නානප්පකාරානං ඛජ්ජභොජ්ජාදිආහාරවිසෙසානං පචනාය අලඞ්කතපටියත්තා තරුණමනුස්සා කට්ඨානි ඵාලෙන්ති විදාලෙන්ති.

309. විධාති විධාතබ්බානි භොජනයොග්ගානි කටුකභණ්ඩානි. පිණ්ඩෙන්තීති පිසනවසෙන පයොජෙන්ති.

310. දබ්බිගාහාති කටච්ඡුගාහිකා. උපට්ඨිතාති පරිවෙසනට්ඨානං උපගන්ත්වා ඨිතා හොන්ති.

311. බහුන්ති මහන්තං පහූතිකං. බහූනන්ති අනෙකෙසං. පාදාසීති පකාරෙහි අදාසි. චීරන්ති චිරකාලං. වීසතිවස්සසහස්සායුකෙසු හි මනුස්සෙසු සො උප්පන්නො. බහුං බහූනං චිරකාලඤ්ච දෙන්තො යථා අදාසි, තං දස්සෙතුං ‘‘සක්කච්චඤ්චා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සක්කච්චන්ති සාදරං, අනපවිද්ධං අනවඤ්ඤාතං කත්වා. සහත්ථාති සහත්ථෙන, න ආණාපනමත්තෙන. චිත්තීකත්වාති ගාරවබහුමානයොගෙන චිත්තෙන කරිත්වා පූජෙත්වා. පුනප්පුනන්ති බහුසො න එකවාරං, කතිපයවාරෙ වා අකත්වා අනෙකවාරං පාදාසීති යොජනා.

312. ඉදානි තමෙව පුනප්පුනං කරණං විභාවෙතුං ‘‘බහූ මාසෙ චා’’ති ගාථමාහංසු. තත්ථ බහූ මාසෙති චිත්තමාසාදිකෙ බහූ අනෙකෙ මාසෙ. පක්ඛෙති කණ්හසුක්කභෙදෙ බහූ පක්ඛෙ. උතුසංවච්ඡරානි චාති වසන්තගිම්හාදිකෙ බහූ උතූ ච සංවච්ඡරානි ච, සබ්බත්ථ අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං. දීඝමන්තරන්ති දීඝකාලමන්තරං. එත්ථ ච ‘‘චිරං පාදාසී’’ති චිරකාලං දානස්ස පවත්තිතභාවං වත්වා පුන තස්ස නිරන්තරමෙව ¶ පවත්තිතභාවං දස්සෙතුං ‘‘බහූ මාසෙ’’තිආදි වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

313. එවන්ති ¶ වුත්තප්පකාරෙන. දත්වා යජිත්වා චාති අත්ථතො එකමෙව, කෙසඤ්චි දක්ඛිණෙය්යානං එකච්චස්ස දෙය්යධම්මස්ස පරිච්චජනවසෙන දත්වා, පුන ‘‘බහුං බහූනං පාදාසී’’ති වුත්තනයෙන අත්ථිකානං සබ්බෙසං යථාකාමං දෙන්තො මහායාගවසෙන යජිත්වා. සො හිත්වා මානුසං දෙහං ¶ , තාවතිංසූපගො අහූති සො අඞ්කුරො ආයුපරියොසානෙ මනුස්සත්ථභාවං පහාය පටිසන්ධිග්ගහණවසෙන තාවතිංසදෙවනිකායූපගො අහොසි.

එවං තස්මිං තාවතිංසෙසු නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තෙ අම්හාකං භගවතො කාලෙ ඉන්දකො නාම මාණවො ආයස්මතො අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස පිණ්ඩාය චරන්තස්ස පසන්නමානසො කටච්ඡුභික්ඛං දාපෙසි. සො අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා ඛෙත්තගතස්ස පුඤ්ඤස්ස ආනුභාවෙන තාවතිංසෙසු මහිද්ධිකො මහානුභාවො දෙවපුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො දිබ්බෙහි රූපාදීහි දසහි ඨානෙහි අඞ්කුරං දෙවපුත්තං අභිභවිත්වා විරොචති. තෙන වුත්තං –

314.

‘‘කටච්ඡුභික්ඛං දත්වාන, අනුරුද්ධස්ස ඉන්දකො;

සො හිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසූපගො අහු.

315.

‘‘දසහි ඨානෙහි අඞ්කුරං, ඉන්දකො අතිරොචති;

රූපෙ සද්දෙ රසෙ ගන්ධෙ, ඵොට්ඨබ්බෙ ච මනොරමෙ.

316.

‘‘ආයුනා යසසා චෙව, වණ්ණෙන ච සුඛෙන ච;

ආධිපච්චෙන අඞ්කුරං, ඉන්දකො අතිරොචතී’’ති.

314-5. තත්ථ රූපෙති රූපහෙතු, අත්තනො රූපසම්පත්තිනිමිත්තන්ති අත්ථො. සද්දෙතිආදීසුපි එසෙව නයො. ආයුනාති ජීවිතෙන. නනු ච දෙවානං ජීවිතං පරිච්ඡින්නප්පමාණං වුත්තං. සච්චං වුත්තං, තං පන යෙභුය්යවසෙන. තථා හි එකච්චානං දෙවානං යොගවිපත්තිආදිනා අන්තරාමරණං හොතියෙව. ඉන්දකො පන තිස්සො වස්සකොටියො සට්ඨි ච වස්සසහස්සානි පරිපූරෙතියෙව. තෙන වුත්තං ‘‘ආයුනා අතිරොචතී’’ති. යසසාති මහතියා පරිවාරසම්පත්තියා ¶ . වණ්ණෙනාති සණ්ඨානසම්පත්තියා. වණ්ණධාතුසම්පදා පන ‘‘රූපෙ’’ති ඉමිනා වුත්තායෙව. ආධිපච්චෙනාති ඉස්සරියෙන.

එවං අඞ්කුරෙ ච ඉන්දකෙ ච තාවතිංසෙසු නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තෙසු අම්හාකං භගවා අභිසම්බොධිතො සත්තමෙ සංවච්ඡරෙ ආසාළ්හිපුණ්ණමායං ¶ සාවත්ථිනගරද්වාරෙ කණ්ඩම්බරුක්ඛමූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා අනුක්කමෙන තිපදවික්කමෙන තාවතිංසභවනං ගන්ත්වා පාරිච්ඡත්තකමූලෙ ¶ පණ්ඩුකම්බලසිලායං යුගන්ධරපබ්බතෙ බාලසූරියො විය විරොචමානො දසහි ලොකධාතූහි සන්නිපතිතාය දෙවබ්රහ්මපරිසාය ජුතිං අත්තනො සරීරප්පභාය අභිභවන්තො අභිධම්මං දෙසෙතුං නිසින්නො අවිදූරෙ නිසින්නං ඉන්දකං, ද්වාදසයොජනන්තරෙ නිසින්නං අඞ්කුරඤ්ච දිස්වා දක්ඛිණෙය්යසම්පත්තිවිභාවනත්ථං –

‘‘මහාදානං තයා දින්නං, අඞ්කුර දීඝමන්තරං;

අතිදූරෙ නිසින්නොසි, ආගච්ඡ මම සන්තිකෙ’’ති. –

ගාථමාහ. තං සුත්වා අඞ්කුරො ‘‘භගවා මයා චිරකාලං බහුං දෙය්යධම්මං පරිච්චජිත්වා පවත්තිතම්පි මහාදානං දක්ඛිණෙය්යසම්පත්තිවිරහෙන අඛෙත්තෙ වුත්තබීජං විය න උළාරඵලං අහොසි, ඉන්දකස්ස පන කටච්ඡුභික්ඛාදානම්පි දක්ඛිණෙය්යසම්පත්තියා සුඛෙත්තෙ වුත්තබීජං විය අතිවිය උළාරඵලං ජාත’’න්ති ආහ. තමත්ථං දස්සෙන්තෙ සඞ්ගීතිකාරා –

317.

‘‘තාවතිංසෙ යදා බුද්ධො, සිලායං පණ්ඩුකම්බලෙ;

පාරිච්ඡත්තයමූලම්හි, විහාසි පුරිසුත්තමො.

318.

‘‘දසසු ලොකධාතූසු, සන්නිපතිත්වාන දෙවතා;

පයිරුපාසන්ති සම්බුද්ධං, වසන්තං නගමුද්ධනි.

319.

‘‘න කොචි දෙවො වණ්ණෙන, සම්බුද්ධං අතිරොචති;

සබ්බෙ දෙවෙ අතික්කම්ම, සම්බුද්ධොව විරොචති.

320.

‘‘යොජනානි ¶ දස ද්වෙ ච, අඞ්කුරොයං තදා අහු;

අවිදූරෙව බුද්ධස්ස, ඉන්දකො අතිරොචති.

321.

‘‘ඔලොකෙත්වාන සම්බුද්ධො, අඞ්කුරඤ්චාපි ඉන්දකං;

දක්ඛිණෙය්යං සම්භාවෙන්තො, ඉදං වචනමබ්රවි.

322.

‘‘මහාදානං ¶ තයා දින්නං, අඞ්කුරං දීඝමන්තරං;

අතිදූරෙ නිසින්නොසි, ආගච්ඡ මම සන්තිකෙ.

323.

‘‘චොදිතො ¶ භාවිතත්තෙන, අඞ්කුරො ඉදමබ්රවි;

කිං මය්හං තෙන දානෙන, දක්ඛිණෙය්යෙන සුඤ්ඤතං.

324.

‘‘අයං සො ඉන්දකො යක්ඛො, දජ්ජා දානං පරිත්තකං;

අතිරොචති අම්හෙහි, චන්දො තාරගණෙ යථා.

325.

‘‘උජ්ජඞ්ගලෙ යථා ඛෙත්තෙ, බීජං බහුම්පි රොපිතං;

න විපුලං ඵලං හොති, නපි තොසෙති කස්සකං.

326.

‘‘තථෙව දානං බහුකං, දුස්සීලෙසු පතිට්ඨිතං;

න විපුලං ඵලං හොති, නපි තොසෙති දායකං.

327.

‘‘යථාපි භද්දකෙ ඛෙත්තෙ, බීජං අප්පම්පි රොපිතං;

සම්මා ධාරං පවෙච්ඡන්තෙ, ඵලං තොසෙසි කස්සකං.

328.

‘‘තථෙව සීලවන්තෙසු, ගුණවන්තෙසු තාදිසු;

අප්පකම්පි කතං කාරං, පුඤ්ඤං හොති මහප්ඵල’’න්ති. – ගාථායො අවොචුං;

317. තත්ථ තාවතිංසෙති තාවතිංසභවනෙ. සිලායං පණ්ඩුකම්බලෙති පණ්ඩුකම්බලනාමකෙ සිලාසනෙ පුරිසුත්තමො බුද්ධො යදා විහාසීති යොජනා.

318. දසසු ලොකධාතූසු, සන්නිපතිත්වාන දෙවතාති ජාතිඛෙත්තසඤ්ඤිතෙසු දසසු චක්කවාළසහස්සෙසු කාමාවචරදෙවතා බ්රහ්මදෙවතා ච බුද්ධස්ස භගවතො පයිරුපාසනාය ධම්මස්සවනත්ථඤ්ච එකතො සන්නිපතිත්වා. තෙනාහ ‘‘පයිරුපාසන්ති සම්බුද්ධං, වසන්තං නගමුද්ධනී’’ති, සිනෙරුමුද්ධනීති අත්ථො.

320. යොජනානි ¶ ¶ දස ද්වෙ ච, අඞ්කුරොයං තදා අහූති අයං යථාවුත්තචරිතො අඞ්කුරො තදා සත්ථු සම්මුඛකාලෙ දස ද්වෙ යොජනානි අන්තරං කත්වා අහු. සත්ථු නිසින්නට්ඨානතො ද්වාදසයොජනන්තරෙ ඨානෙ නිසින්නො අහොසීති අත්ථො.

323. චොදිතො ¶ භාවිතත්තෙනාති පාරමිපරිභාවිතාය අරියමග්ගභාවනාය භාවිතත්තෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන චොදිතො. කිං මය්හං තෙනාතිආදිකා සත්ථු පටිවචනවසෙන අඞ්කුරෙන වුත්තගාථා. දක්ඛිණෙය්යෙන සුඤ්ඤතන්ති යං දක්ඛිණෙය්යෙන සුඤ්ඤතං රිත්තකං විරහිතං තදා මම දානං, තස්මා ‘‘කිං මය්හං තෙනා’’ති අත්තනො දානපුඤ්ඤං හීළෙන්තො වදති.

324. යක්ඛොති දෙවපුත්තො. දජ්ජාති දත්වා. අතිරොචති අම්හෙහීති අත්තනා මාදිසෙහි අතිවිය විරොචති. හීති වා නිපාතමත්තං, අම්හෙ අතික්කමිත්වා අභිභවිත්වා විරොචතීති අත්ථො. යථා කින්ති ආහ ‘‘චන්දො තාරගණෙ යථා’’ති.

325-6. උජ්ජඞ්ගලෙති අතිවිය ථද්ධභූමිභාගෙ. ‘‘ඌසරෙ’’ති කෙචි වදන්ති. රොපිතන්ති වුත්තං, වපිත්වා වා උද්ධරිත්වා වා පුන රොපිතං. නපි තොසෙතීති න නන්දයති, අප්පඵලතාය වා තුට්ඨිං න ජනෙති. තථෙවාති යථා උජ්ජඞ්ගලෙ ඛෙත්තෙ බහුම්පි බීජං රොපිතං විපුලඵලං උළාරඵලං න හොති, තතො එව කස්සකං න තොසෙති, තථා දුස්සීලෙසු සීලවිරහිතෙසු බහුකම්පි දානං පතිට්ඨාපිතං විපුලඵලං මහප්ඵලං න හොති, තතො එව දායකං න තොසෙතීති අත්ථො.

327-8. යථාපි භද්දකෙති ගාථාද්වයස්ස වත්තවිපරියායෙන අත්ථයොජනා වෙදිතබ්බා. තත්ථ සම්මා ධාරං පවෙච්ඡන්තෙති වුට්ඨිධාරං සම්මදෙව පවත්තෙන්තෙ, අන්වඩ්ඪමාසං අනුදසාහං අනුපඤ්චාහං දෙවෙ වස්සන්තෙති අත්ථො. ගුණවන්තෙසූති ඣානාදිගුණයුත්තෙසු. තාදිසූති ඉට්ඨාදීසු ¶ තාදිලක්ඛණප්පත්තෙසු. කාරන්ති ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං, උපකාරොති අත්ථො. කීදිසො උපකාරොති ආහ ‘‘පුඤ්ඤ’’න්ති.

329.

‘‘විචෙය්ය දානං දාතබ්බං, යත්ථ දින්නං මහප්ඵලං;

විචෙය්ය දානං දත්වාන, සග්ගං ගච්ඡන්ති දායකා.

330.

‘‘විචෙය්ය ¶ දානං සුගතප්පසට්ඨං, යෙ දක්ඛිණෙය්යා ඉධ ජීවලොකෙ;

එතෙසු දින්නානි මහප්ඵලානි, බීජානි වුත්තානි යථා සුඛෙත්තෙ’’ති. –

අයං සඞ්ගීතිකාරෙහි ඨපිතා ගාථා.

329. තත්ථ ¶ විචෙය්යාති විචිනිත්වා, පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං පඤ්ඤාය උපපරික්ඛිත්වා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

තයිදං අඞ්කුරපෙතවත්ථු සත්ථාරා තාවතිංසභවනෙ දසසහස්සචක්කවාළදෙවතානං පුරතො දක්ඛිණෙය්යසම්පත්තිවිභාවනත්ථං ‘‘මහාදානං තයා දින්න’’න්තිආදිනා අත්තනා සමුට්ඨාපිතං, තත්ථ තයො මාසෙ අභිධම්මං දෙසෙත්වා මහාපවාරණාය දෙවගණපරිවුතො දෙවදෙවො දෙවලොකතො සඞ්කස්සනගරං ඔතරිත්වා අනුක්කමෙන සාවත්ථිං පත්වා ජෙතවනෙ විහරන්තො චතුපරිසමජ්ඣෙ දක්ඛිණෙය්යසම්පත්තිවිභාවනත්ථමෙව ‘‘යස්ස අත්ථාය ගච්ඡාමා’’තිආදිනා විත්ථාරතො දෙසෙත්වා චතුසච්චකථාය දෙසනාය කූටං ගණ්හි. දෙසනාවසානෙ තෙසං අනෙකකොටිපාණසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසීති.

අඞ්කුරපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. උත්තරමාතුපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

දිවාවිහාරගතං භික්ඛුන්ති ඉදං උත්තරමාතුපෙතිවත්ථු. තත්රායං අත්ථවිභාවනා – සත්ථරි පරිනිබ්බුතෙ පඨමමහාසඞ්ගීතියා පවත්තිතාය ආයස්මා මහාකච්චායනො ද්වාදසහි ¶ භික්ඛූහි සද්ධිං කොසම්බියා අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං අරඤ්ඤායතනෙ විහාසි. තෙන ච සමයෙන රඤ්ඤො උදෙනස්ස අඤ්ඤතරො අමච්චො කාලමකාසි, තෙන ච පුබ්බෙ නගරෙ කම්මන්තා අධිට්ඨිතා අහෙසුං. අථ රාජා තස්ස පුත්තං උත්තරං නාම මාණවං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘ත්වඤ්ච පිතරා අධිට්ඨිතෙ කම්මන්තෙ සමනුසාසා’’ති තෙන ඨිතට්ඨානෙ ඨපෙසි.

සො ච සාධූති සම්පටිච්ඡිත්වා එකදිවසං නගරපටිසඞ්ඛරණියානං දාරූනං අත්ථාය වඩ්ඪකියො ගහෙත්වා අරඤ්ඤං ගතො. තත්ථ ආයස්මතො මහාකච්චායනත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානං උපගන්ත්වා ථෙරං තත්ථ පංසුකූලචීවරධරං විවිත්තං නිසින්නං දිස්වා ඉරියාපථෙයෙව පසීදිත්වා කතපටිසන්ථාරො වන්දිත්වා ¶ එකමන්තං නිසීදි. ථෙරො තස්ස ධම්මං කථෙසි. සො ධම්මං ¶ සුත්වා රතනත්තයෙ සඤ්ජාතප්පසාදො සරණෙසු පතිට්ඨාය ථෙරං නිමන්තෙසි – ‘‘අධිවාසෙථ මෙ, භන්තෙ, ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛූහි අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි ථෙරො තුණ්හීභාවෙන. සො තතො නික්ඛමිත්වා නගරං ගන්ත්වා අඤ්ඤෙසං උපාසකානං ආචික්ඛි – ‘‘ථෙරො මයා ස්වාතනාය නිමන්තිතො, තුම්හෙහිපි මම දානග්ගං ආගන්තබ්බ’’න්ති.

සො දුතියදිවසෙ කාලස්සෙව පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා කාලං ආරොචාපෙත්වා සද්ධිං භික්ඛූහි ආගච්ඡන්තස්ස ථෙරස්ස පච්චුග්ගමනං කත්වා වන්දිත්වා පුරක්ඛත්වා ගෙහං පවෙසෙසි. අථ මහාරහකප්පියපච්චත්ථරණඅත්ථතෙසු ආසනෙසු ථෙරෙ ච භික්ඛූසු ච නිසින්නෙසු ගන්ධපුප්ඵධූපෙහි පූජං කත්වා පණීතෙන අන්නපානෙන තෙ සන්තප්පෙත්වා සඤ්ජාතප්පසාදො කතඤ්ජලී අනුමොදනං සුණිත්වා කතභත්තානුමොදනෙ ථෙරෙ ගච්ඡන්තෙ පත්තං ගහෙත්වා අනුගච්ඡන්තො නගරතො නික්ඛමිත්වා පටිනිවත්තන්තො ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙහි නිච්චං මම ගෙහං පවිසිතබ්බ’’න්ති යාචිත්වා ථෙරස්ස අධිවාසනං ඤත්වා නිවත්ති. එවං සො ථෙරං උපට්ඨහන්තො තස්ස ඔවාදෙ පතිට්ඨාය ¶ සොතාපත්තිඵලං පාපුණි, විහාරඤ්ච කාරෙසි, සබ්බෙ ච අත්තනො ඤාතකෙ සාසනෙ අභිප්පසන්නෙ අකාසි.

මාතා පනස්ස මච්ඡෙරමලපරියුට්ඨිතචිත්තා හුත්වා එවං පරිභාසි – ‘‘යං ත්වං මම අනිච්ඡන්තියා එව සමණානං අන්නපානං දෙසි, තං තෙ පරලොකෙ ලොහිතං සම්පජ්ජතූ’’ති. එකං පන මොරපිඤ්ඡකලාපං විහාරමහදිවසෙ දිය්යමානං අනුජානි. සා කාලං කත්වා පෙතයොනියං උප්පජ්ජි, මොරපිඤ්ඡකලාපදානානුමොදනෙන පනස්සා කෙසා නීලා සිනිද්ධා වෙල්ලිතග්ගා සුඛුමා දීඝා ච අහෙසුං. සා යදා ගඞ්ගානදිං ‘‘පානීයං පිවිස්සාමී’’ති ඔතරති, තදා නදී ලොහිතපූරා හොති. සා පඤ්චපණ්ණාස වස්සානි ඛුප්පිපාසාභිභූතා විචරිත්වා එකදිවසං කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරං ගඞ්ගාය තීරෙ දිවාවිහාරං නිසින්නං දිස්වා අත්තානං අත්තනො කෙසෙහි පටිච්ඡාදෙත්වා උපසඞ්කමිත්වා පානීයං යාචි. තං සන්ධාය වුත්තං –

331.

‘‘දිවාවිහාරගතං භික්ඛුං, ගඞ්ගාතීරෙ නිසින්නකං;

තං පෙතී උපසඞ්කම්ම, දුබ්බණ්ණා භීරුදස්සනා.

332.

‘‘කෙසා ¶ ¶ චස්සා අතිදීඝා, යාවභූමාවලම්බරෙ;

කෙසෙහි සා පටිච්ඡන්නා, සමණං එතදබ්රවී’’ති. –

ඉමා ද්වෙ ගාථා සඞ්ගීතිකාරකෙහි ඉධ ආදිතො ඨපිතා.

තත්ථ භීරුදස්සනාති භයානකදස්සනා. ‘‘රුද්දදස්සනා’’ති වා පාඨො, බීභච්ඡභාරියදස්සනාති අත්ථො. යාවභූමාවලම්බරෙති යාව භූමි, තාව ඔලම්බන්ති. පුබ්බෙ ‘‘භික්ඛු’’න්ති ච පච්ඡා ‘‘සමණ’’න්ති ච කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරමෙව සන්ධාය වුත්තං.

සා පන පෙතී ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා පානීයං යාචන්තී –

333.

‘‘පඤ්චපණ්ණාස වස්සානි, යතො කාලකතා අහං;

නාභිජානාමි ¶ භුත්තං වා, පීතං වා පන පානියං;

දෙහි ත්වං පානියං භන්තෙ, තසිතා පානියාය මෙ’’ති. – ඉමං ගාථමාහ;

333. තත්ථ නාභිජානාමි භුත්තං වාති එවං දීඝමන්තරෙ කාලෙ භොජනං භුත්තං වා පානීයං පීතං වා නාභිජානාමි, න භුත්තං න පීතන්ති අත්ථො. තසිතාති පිපාසිතා. පානියායාති පානීයත්ථාය ආහිණ්ඩන්තියා මෙ පානීයං දෙහි, භන්තෙති යොජනා.

ඉතො පරං –

334.

‘‘අයං සීතොදිකා ගඞ්ගා, හිමවන්තතො සන්දති;

පිව එත්තො ගහෙත්වාන, කිං මං යාචසි පානියං.

335.

‘‘සචාහං භන්තෙ ගඞ්ගාය, සයං ගණ්හාමි පානියං;

ලොහිතං මෙ පරිවත්තති, තස්මා යාචාමි පානියං.

336.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, ගඞ්ගා තෙ හොති ලොහිතං.

337.

‘‘පුත්තො ¶ මෙ උත්තරො නාම, සද්ධො ආසි උපාසකො;

සො ච මය්හං අකාමාය, සමණානං පවෙච්ඡති.

338.

‘‘චීවරං ¶ පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං;

තමහං පරිභාසාමි, මච්ඡෙරෙන උපද්දුතා.

339.

‘‘යං ත්වං මය්හං අකාමාය, සමණානං පවෙච්ඡසි;

චීවරං පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං.

340.

‘‘එතං තෙ පරලොකස්මිං, ලොහිතං හොතු උත්තර;

තස්සකම්මවිපාකෙන, ගඞ්ගා මෙ හොති ලොහිත’’න්ති. –

ඉමා ථෙරස්ස ච පෙතියා ච වචනපටිවචනගාථා.

334. තත්ථ හිමවන්තතොති මහතො හිමස්ස අත්ථිතාය ‘‘හිමවා’’ති ලද්ධනාමතො පබ්බතරාජතො. සන්දතීති පවත්තති. එත්තොති ඉතො මහාගඞ්ගාතො. කින්ති කස්මා මං යාචසි පානීයං, ගඞ්ගානදිං ඔතරිත්වා යථාරුචි පිවාති දස්සෙති.

335. ලොහිතං ¶ මෙ පරිවත්තතීති උදකං සන්දමානං මය්හං පාපකම්මඵලෙන ලොහිතං හුත්වා පරිවත්තති පරිණමති, තාය ගහිතමත්තං උදකං ලොහිතං ජායති.

337-40. මය්හං අකාමායාති මම අනිච්ඡන්තියා. පවෙච්ඡතීති දෙති. පච්චයන්ති ගිලානපච්චයං. එතන්ති යං එතං චීවරාදිකං පච්චයජාතං සමණානං පවෙච්ඡසි දෙසි, එතං තෙ පරලොකස්මිං ලොහිතං හොතු උත්තරාති අභිසපනවසෙන කතං පාපකම්මං, තස්ස විපාකෙනාති යොජනා.

අථායස්මා රෙවතො තං පෙතිං උද්දිස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පානීයං අදාසි, පිණ්ඩාය චරිත්වා භත්තං ගහෙත්වා භික්ඛූනමදාසි, සඞ්කාරකූටාදිතො පංසුකූලං ගහෙත්වා ධොවිත්වා භිසිඤ්ච චිමිලිකඤ්ච කත්වා භික්ඛූනං අදාසි, තෙන චස්සා පෙතියා දිබ්බසම්පත්තියො අහෙසුං. සා ථෙරස්ස ¶ සන්තිකං ගන්ත්වා අත්තනා ලද්ධදිබ්බසම්පත්තිං ථෙරස්ස දස්සෙසි. ථෙරො තං පවත්තිං අත්තනො සන්තිකං උපගතානං චතුන්නං පරිසානං පකාසෙත්වා ධම්මකථං ¶ කථෙසි. තෙන මහාජනො සඤ්ජාතසංවෙගො විගතමලමච්ඡෙරො හුත්වා දානසීලාදිකුසලධම්මාභිරතො අහොසීති. ඉදං පන පෙතවත්ථු දුතියසඞ්ගීතියං සඞ්ගහං ආරුළ්හන්ති දට්ඨබ්බං.

උත්තරමාතුපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. සුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අහං පුරෙ පබ්බජිතස්ස භික්ඛුනොති ඉදං සුත්තපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? සාවත්ථියා කිර අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමකෙ අම්හාකං සත්ථරි අනුප්පන්නෙයෙව සත්තන්නං වස්සසතානං උපරි අඤ්ඤතරො දාරකො එකං පච්චෙකබුද්ධං උපට්ඨහි. තස්ස මාතා තස්මිං වයප්පත්තෙ තස්සත්ථාය සමානකුලතො අඤ්ඤතරං කුලධීතරං ආනෙසි. විවාහදිවසෙයෙව ච සො කුමාරො සහායෙහි සද්ධිං න්හායිතුං ගතො අහිනා දට්ඨො කාලමකාසි, ‘‘යක්ඛගාහෙනා’’තිපි ¶ වදන්ති. සො පච්චෙකබුද්ධස්ස උපට්ඨානෙන බහුං කුසලකම්මං කත්වා ඨිතොපි තස්සා දාරිකාය පටිබද්ධචිත්තතාය විමානපෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති, මහිද්ධිකො පන අහොසි මහානුභාවො.

අථ සො තං දාරිකං අත්තනො විමානං නෙතුකාමො ‘‘කෙන නු ඛො උපායෙන එසා දිට්ඨධම්මවෙදනීයකම්මං කත්වා මයා සද්ධිං ඉධ අභිරමෙය්යා’’ති තස්සා දිබ්බභොගසම්පත්තියා අනුභවනහෙතුං වීමංසන්තො පච්චෙකබුද්ධං චීවරකම්මං කරොන්තං දිස්වා මනුස්සරූපෙන ගන්ත්වා වන්දිත්වා ‘‘කිං, භන්තෙ, සුත්තකෙන අත්ථො අත්ථී’’ති ආහ. ‘‘චීවරකම්මං කරොමි, උපාසකා’’ති. ‘‘තෙන හි, භන්තෙ, අසුකස්මිං ඨානෙ සුත්තභික්ඛං චරථා’’ති තස්සා දාරිකාය ගෙහං දස්සෙසි. පච්චෙකබුද්ධො තත්ථ ගන්ත්වා ඝරද්වාරෙ අට්ඨාසි. අථ සා පච්චෙකබුද්ධං තත්ථ ඨිතං දිස්වා පසන්නමානසා ‘‘සුත්තකෙන මෙ අය්යො අත්ථිකො’’ති ඤත්වා එකං සුත්තගුළං අදාසි. අථ සො අමනුස්සො මනුස්සරූපෙන තස්ස දාරිකාය ඝරං ගන්ත්වා තස්සා මාතරං යාචිත්වා තාය සද්ධිං කතිපාහං වසිත්වා තස්සා මාතුයා අනුග්ගහත්ථං තස්මිං ගෙහෙ සබ්බභාජනානි හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස පූරෙත්වා සබ්බත්ථ උපරි නාමං ලිඛි ‘‘ඉදං දෙවදත්තියං ධනං න කෙනචි ගහෙතබ්බ’’න්ති, තඤ්ච දාරිකං ගහෙත්වා අත්තනො ¶ විමානං අගමාසි. තස්සා මාතා පහූතං ධනං ලභිත්වා අත්තනො ඤාතකානං කපණද්ධිකාදිනඤ්ච දත්වා අත්තනා ච පරිභුඤ්ජිත්වා කාලං කරොන්තී ‘‘මම ධීතා ආගච්ඡති චෙ, ඉදං ධනං දස්සෙථා’’ති ඤාතකානං කථෙත්වා කාලමකාසි.

තතො ¶ සත්තන්නං වස්සසතානං අච්චයෙන අම්හාකං භගවති ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ අනුක්කමෙන සාවත්ථියං විහරන්තෙ තස්සා ඉත්ථියා තෙන අමනුස්සෙන සද්ධිං වසන්තියා උක්කණ්ඨා උප්පජ්ජි. සා තං ‘‘සාධු, අය්යපුත්ත, මං සකඤ්ඤෙව ගෙහං පටිනෙහී’’ති වදන්තී –

341.

‘‘අහං පුරෙ පබ්බජිතස්ස භික්ඛුනො,

සුත්තං අදාසිං උපසඞ්කම්ම යාචිතා;

තස්ස විපාකො ¶ විපුලඵලූපලබ්භති,

බහුකා ච මෙ උප්පජ්ජරෙ වත්ථකොටියො.

342.

‘‘පුප්ඵාභිකිණ්ණං රමිතං විමානං, අනෙකචිත්තං නරනාරිසෙවිතං;

සාහං භුඤ්ජාමි ච පාරුපාමි ච, පහූතවිත්තා න ච තාව ඛීයති.

343.

‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකමන්වයා, සුඛඤ්ච සාතඤ්ච ඉධූපලබ්භති;

සාහං ගන්ත්වා පුනදෙව මානුසං, කාහාමි පුඤ්ඤානි නයය්යපුත්ත ම’’න්ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

341. තත්ථ ‘‘පබ්බජිතස්ස භික්ඛුනො’’ති ඉදං පච්චෙකබුද්ධං සද්ධාය වුත්තං. සො හි කාමාදිමලානං අත්තනො සන්තානතො අනවසෙසතො පබ්බාජිතත්තා පහීනත්තා පරමත්ථතො ‘‘පබ්බජිතො’’ති, භින්නකිලෙසත්තා ‘‘භික්ඛූ’’ති ච වත්තබ්බතං අරහති. සුත්තන්ති කප්පාසියසුත්තං. උපසඞ්කම්මාති මය්හං ගෙහං උපසඞ්කමිත්වා. යාචිතාති ‘‘උද්දිස්ස අරියා තිට්ඨන්ති, එසා අරියාන යාචනා’’ති (ජා. 1.7.59) එවං වුත්තාය කායවිඤ්ඤත්තිපයොගසඞ්ඛාතාය භික්ඛාචරියාය ¶ යාචිතා. තස්සාති තස්ස සුත්තදානස්ස. විපාකො විපුලඵලූපලබ්භතීති විපුලඵලො උළාරඋදයො මහාඋදයො විපාකො එතරහි උපලබ්භති පච්චනුභවීයති. බහුකාති අනෙකා. වත්ථකොටියොති වත්ථානං කොටියො, අනෙකසතසහස්සපභෙදානි වත්ථානීති අත්ථො.

342. අනෙකචිත්තන්ති ¶ නානාවිධචිත්තකම්මං, අනෙකෙහි වා මුත්තාමණිආදීහි රතනෙහි විචිත්තරූපං. නරනාරිසෙවිතන්ති පරිචාරකභූතෙහි නරෙහි නාරීහි ච උපසෙවිතං. සාහං භුඤ්ජාමීති ¶ සා අහං තං විමානං පරිභුඤ්ජාමි. පාරුපාමීති අනෙකාසු වත්ථකොටීසු ඉච්ඡිතිච්ඡිතං නිවාසෙමි චෙව පරිදහාමි ච. පහූතවිත්තාති පහූතවිත්තූපකරණා මහද්ධනා මහාභොගා. න ච තාව ඛීයතීති තඤ්ච විත්තං න ඛීයති, න පරික්ඛයං පරියාදානං ගච්ඡති.

343. තස්සෙව කම්මස්ස විපාකමන්වයාති තස්සෙව සුත්තදානමයපුඤ්ඤකම්මස්ස අන්වයා පච්චයා හෙතුභාවෙන විපාකභූතං සුඛං, ඉට්ඨමධුරසඞ්ඛාතං සාතඤ්ච ඉධ ඉමස්මිං විමානෙ උපලබ්භති. ගන්ත්වා පුනදෙව මානුසන්ති පුන එව මනුස්සලොකං උපගන්ත්වා. කාහාමි පුඤ්ඤානීති මය්හං සුඛවිසෙසනිප්ඵාදකානි පුඤ්ඤානි කරිස්සාමි, යෙසං වා මයා අයං සම්පත්ති ලද්ධාති අධිප්පායො. නයය්යපුත්ත මන්ති, අය්යපුත්ත, මං මනුස්සලොකං නය, නෙහීති අත්ථො.

තං සුත්වා සො අමනුස්සො තස්සා පටිබද්ධචිත්තතාය අනුකම්පාය ගමනං අනිච්ඡන්තො –

344.

‘‘සත්ත තුවං වස්සසතා ඉධාගතා,

ජිණ්ණා ච වුඩ්ඪා ච තහිං භවිස්සසි;

සබ්බෙව තෙ කාලකතා ච ඤාතකා,

කිං තත්ථ ගන්ත්වාන ඉතො කරිස්සසී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ සත්තාති විභත්තිලොපෙන නිද්දෙසො, නිස්සක්කෙ වා එතං පච්චත්තවචනං. වස්සසතාති වස්සසතතො, සත්තහි වස්සසතෙහි උද්ධං තුවං ඉධාගතා ඉමං විමානං ආගතා, ඉධාගතාය තුය්හං සත්ත වස්සසතානි ¶ හොන්තීති අත්ථො. ජිණ්ණා ච ¶ වුඩ්ඪා ච තහිං භවිස්සසීති ඉධ දිබ්බෙහි උතුආහාරෙහි උපථම්භිතත්තභාවා කම්මානුභාවෙන එත්තකං කාලං දහරාකාරෙනෙව ඨිතා. ඉතො පන ගතා කම්මස්ස ච පරික්ඛීණත්තා මනුස්සානඤ්ච උතුආහාරවසෙන ජරාජිණ්ණා වයොවුඩ්ඪා ච තහිං මනුස්සලොකෙ භවිස්සසි. කින්ති? සබ්බෙව තෙ කාලකතා ච ඤාතකාති දීඝස්ස අද්ධුනො ගතත්තා තව ඤාතයොපි සබ්බෙ එව මතා, තස්මා ඉතො දෙවලොකතො තත්ථ මනුස්සලොකං ගන්ත්වා කිං කරිස්සසි, අවසෙසම්පි ආයුඤ්ච ඉධෙව ඛෙපෙහි, ඉධ වසාහීති අධිප්පායො.

එවං තෙන වුත්තා සා තස්ස වචනං අසද්දහන්තී පුනදෙව –

345.

‘‘සත්තෙව ¶ වස්සානි ඉධාගතාය මෙ, දිබ්බඤ්ච සුඛඤ්ච සමප්පිතාය;

සාහං ගන්ත්වා පුනදෙව මානුසං, කාහාමි පුඤ්ඤානි නයය්යපුත්ත ම’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ සත්තෙව වස්සානි ඉධාගතාය මෙති, අය්යපුත්ත, මය්හං ඉධාගතාය සත්තෙව වස්සානි මඤ්ඤෙ වීතිවත්තානි. සත්ත වස්සසතානි දිබ්බසුඛසමප්පිතාය බහුම්පි කාලං ගතං අසල්ලක්ඛෙන්තී එවමාහ.

එවං පන තාය වුත්තො සො විමානපෙතො නානප්පකාරං තං අනුසාසිත්වා ‘‘ත්වං ඉදානි සත්තාහතො උත්තරි තත්ථ න ජීවිස්සසි, මාතුයා තෙ නික්ඛිත්තං මයා දින්නං ධනං අත්ථි, තං සමණබ්රාහ්මණානං දත්වා ඉධෙව උප්පත්තිං පත්ථෙහී’’ති වත්වා තං බාහායං ගහෙත්වා ගාමමජ්ඣෙ ඨපෙත්වා ‘‘ඉධාගතෙ අඤ්ඤෙපි ජනෙ ‘යථාබලං පුඤ්ඤානි කරොථා’ති ඔවදෙය්යාසී’’ති වත්වා ගතො. තෙන වුත්තං –

346.

‘‘සො ¶ තං ගහෙත්වාන පසය්හ බාහායං, පච්චානයිත්වාන ථෙරිං සුදුබ්බලං;

වජ්ජෙසි ‘අඤ්ඤම්පි ජනං ඉධාගතං, කරොථ පුඤ්ඤානි සුඛූපලබ්භතී’’’ති.

තත්ථ සොති සො විමානපෙතො. තන්ති තං ඉත්ථිං. ගහෙත්වාන පසය්හ බාහායන්ති පසය්හ නෙතා විය බාහායං තං ගහෙත්වා. පච්චානයිත්වානාති ¶ තස්සා ජාතසංවුඩ්ඪගාමං පුනදෙව ආනයිත්වා. ථෙරින්ති ථාවරිං, ජිණ්ණං වුඩ්ඪන්ති අත්ථො. සුදුබ්බලන්ති ජරාජිණ්ණතාය එව සුට්ඨු දුබ්බලං. සා කිර තතො විමානතො අපගමනසමනන්තරමෙව ජිණ්ණා වුඩ්ඪා මහල්ලිකා අද්ධගතා වයොඅනුප්පත්තා අහොසි. වජ්ජෙසීති වදෙය්යාසි. වත්තබ්බවචනාකාරඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘අඤ්ඤම්පි ජන’’න්තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො – භද්දෙ, ත්වම්පි පුඤ්ඤං කරෙය්යාසි, අඤ්ඤම්පි ජනං ඉධ තව දස්සනත්ථාය ආගතං ‘‘භද්රමුඛා, ආදිත්තං සීසං වා චෙලං වා අජ්ඣුපෙක්ඛිත්වාපි දානසීලාදීනි පුඤ්ඤානි කරොථාති, කතෙ ච පුඤ්ඤෙ එකංසෙනෙව තස්ස ඵලභූතං සුඛං උපලබ්භති, න එත්ථ සංසයො කාතබ්බො’’ති වදෙය්යාසි ඔවදෙය්යාසීති.

එවඤ්ච වත්වා තස්මිං ගතෙ සා ඉත්ථී අත්තනො ඤාතකානං වසනට්ඨානං ගන්ත්වා තෙසං අත්තානං ජානාපෙත්වා තෙහි නිය්යාදිතධනං ගහෙත්වා සමණබ්රාහ්මණානං දානං දෙන්තී අත්තනො සන්තිකං ආගතාගතානං –

347.

‘‘දිට්ඨා ¶ මයා අකතෙන සාධුනා, පෙතා විහඤ්ඤන්ති තථෙව මනුස්සා;

කම්මඤ්ච ¶ කත්වා සුඛවෙදනීයං, දෙවා මනුස්සා ච සුඛෙ ඨිතා පජා’’ති. –

ගාථාය ඔවාදමදාසි.

තත්ථ අකතෙනාති අනිබ්බත්තිතෙන අත්තනා අනුපචිතෙන. සාධුනාති කුසලකම්මෙන, ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ කරණවචනං. විහඤ්ඤන්තීති විඝාතං ආපජ්ජන්ති. සුඛවෙදනීයන්ති සුඛවිපාකං පුඤ්ඤකම්මං. සුඛෙ ඨිතාති සුඛෙ පතිට්ඨිතා. ‘‘සුඛෙධිතා’’ති වා පාඨො, සුඛෙන අභිවුඩ්ඪා ඵීතාති අත්ථො. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – යථා පෙතා තථෙව මනුස්සා අකතෙන කුසලෙන, කතෙන ච අකුසලෙන විහඤ්ඤමානා ඛුප්පිපාසාදිනා විඝාතං ආපජ්ජන්තා මහාදුක්ඛං අනුභවන්තා දිට්ඨා මයා. සුඛවෙදනීයං පන කම්මං කත්වා තෙන කතෙන කුසලකම්මෙන, අකතෙන ච අකුසලකම්මෙන දෙවමනුස්සපරියාපන්නා පජා සුඛෙ ඨිතා දිට්ඨා මයා, අත්තපච්චක්ඛමෙතං, තස්මා පාපං දූරතොව පරිවජ්ජෙන්තා පුඤ්ඤකිරියාය යුත්තපයුත්තා හොථාති.

එවං පන ඔවාදං දෙන්තී සමණබ්රාහ්මණාදීනං සත්තාහං මහාදානං පවත්තෙත්වා සත්තමෙ දිවසෙ කාලං කත්වා තාවතිංසෙසු නිබ්බත්ති. භික්ඛූ තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ¶ ධම්මං දෙසෙසි, විසෙසතො ච පච්චෙකබුද්ධෙසු පවත්තිතදානස්ස මහප්ඵලතං මහානිසංසතඤ්ච පකාසෙසි. තං සුත්වා මහාජනො විගතමලමච්ඡෙරො දානාදිපුඤ්ඤාභිරතො අහොසීති.

සුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

12. කණ්ණමුණ්ඩපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

සොණ්ණසොපානඵලකාති ඉදං සත්ථරි සාවත්ථියං විහරන්තෙ කණ්ණමුණ්ඩපෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. අතීතෙ කිර ¶ කස්සපබුද්ධකාලෙ කිමිලනගරෙ අඤ්ඤතරො උපාසකො සොතාපන්නො පඤ්චහි උපාසකසතෙහි සද්ධිං සමානච්ඡන්දො හුත්වා ආරාමරොපනසෙතුබන්ධනචඞ්කමනකරණාදීසු පුඤ්ඤකම්මෙසු පසුතො හුත්වා විහරන්තො සඞ්ඝස්ස විහාරං කාරෙත්වා තෙහි සද්ධිං කාලෙන කාලං විහාරං ගච්ඡති. තෙසං භරියායොපි උපාසිකා හුත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං සමග්ගා මාලාගන්ධවිලෙපනාදිහත්ථා කාලෙන කාලං විහාරං ගච්ඡන්තියො අන්තරාමග්ගෙ ආරාමසභාදීසු විස්සමිත්වා ගච්ඡන්ති.

අථෙකදිවසං ¶ කතිපයා ධුත්තා එකිස්සා සභාය සන්නිසින්නා තාසු තත්ථ විස්සමිත්වා ගතාසු තාසං රූපසම්පත්තිං දිස්වා පටිබද්ධචිත්තා හුත්වා තාසං සීලාචාරගුණසම්පන්නතං ඤත්වා කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘කො එතාසු එකිස්සාපි සීලභෙදං කාතුං සමත්ථො’’ති. තත්ථ අඤ්ඤතරො ‘‘අහං සමත්ථො’’ති ආහ. තෙ තෙන ‘‘සහස්සෙන අබ්භුතං කරොමා’’ති අබ්භුතං අකංසු. සො අනෙකෙහි උපායෙහි වායමමානො තාසු සභං ආගතාසු සුමුඤ්චිතං සත්තතන්තිං මධුරස්සරං වීණං වාදෙන්තො මධුරෙනෙව සරෙන කාමපටිසංයුත්තගීතානි ගායන්තො ගීතසද්දෙන තාසු අඤ්ඤතරං ඉත්ථිං සීලභෙදං පාපෙන්තො අතිචාරිනිං කත්වා තෙ ධුත්තෙ සහස්සං පරාජෙසි. තෙ සහස්සපරාජිතා තස්සා සාමිකස්ස ආරොචෙසුං. සාමිකො තං පුච්ඡි – ‘‘කිං ත්වං එවරූපා, යථා තෙ ¶ පුරිසා අවොචු’’න්ති. සා ‘‘නාහං ඊදිසං ජානාමී’’ති පටික්ඛිපිත්වා තස්මිං අසද්දහන්තෙ සමීපෙ ඨිතං සුනඛං දස්සෙත්වා සපථං අකාසි ‘‘සචෙ මයා තාදිසං පාපකම්මං කතං, අයං ඡින්නකණ්ණො කාළසුනඛො තත්ථ තත්ථ භවෙ ජාතං මං ¶ ඛාදතූ’’ති. ඉතරාපි පඤ්චසතා ඉත්ථියො තං ඉත්ථිං අතිචාරිනිං ජානන්තී කිං අයං තථාරූපං පාපං අකාසි, උදාහු නාකාසී’’ති චොදිතා ‘‘න මයං එවරූපං ජානාමා’’ති මුසා වත්වා ‘‘සචෙ මයං ජානාම, භවෙ භවෙ එතිස්සායෙව දාසියො භවෙය්යාමා’’ති සපථං අකංසු.

අථ සා අතිචාරිනී ඉත්ථී තෙනෙව විප්පටිසාරෙන ඩය්හමානහදයා සුස්සිත්වා න චිරෙනෙව කාලං කත්වා හිමවති පබ්බතරාජෙ සත්තන්නං මහාසරානං අඤ්ඤතරස්ස කණ්ණමුණ්ඩදහස්ස තීරෙ විමානපෙතී හුත්වා නිබ්බත්ති. විමානසාමන්තා චස්සා කම්මවිපාකානුභවනයොග්ගා එකා පොක්ඛරණී නිබ්බත්ති. සෙසා ච පඤ්චසතා ඉත්ථියො කාලං කත්වා සපථකම්මවසෙන තස්සායෙව දාසියො හුත්වා නිබ්බත්තිංසු. සා තත්ථ පුබ්බෙ කතස්ස පුඤ්ඤකම්මස්ස ඵලෙන දිවසභාගං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අඩ්ඪරත්තෙ පාපකම්මබලසඤ්චොදිතා සයනතො උට්ඨහිත්වා පොක්ඛරණිතීරං ගච්ඡති. තත්ථ ගතං ගජපොතකප්පමාණො එකො කාළසුනඛො භෙරවරූපො ඡින්නකණ්ණො තිඛිණායතකථිනදාඨො සුවිප්ඵුලිතඛදිරඞ්ගාරපුඤ්ජසදිසනයනො නිරන්තරප්පවත්තවිජ්ජුලතාසඞ්ඝාතසදිසජිව්හො කථිනතිඛිණනඛො ඛරායතදුබ්බණ්ණලොමො තතො ආගන්ත්වා තං භූමියං නිපාතෙත්වා අතිසයජිඝච්ඡාභිභූතො විය පසය්හ ඛාදන්තො අට්ඨිසඞ්ඛලිකමත්තං කත්වා දන්තෙහි ගහෙත්වා පොක්ඛරණියං ඛිපිත්වා අන්තරධායති. සා ච තත්ථ පක්ඛිත්තසමනන්තරමෙව පකතිරූපධාරිනී හුත්වා විමානං අභිරුය්හ සයනෙ නිපජ්ජති. ඉතරා පන තස්සා දාසබ්යමෙව දුක්ඛං අනුභවන්ති. එවං තාසං තත්ථ වසන්තීනං පඤ්ඤාසාධිකානි පඤ්ච වස්සසතානි වීතිවත්තානි.

අථ ¶ තාසං පුරිසෙහි විනා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තීනං උක්කණ්ඨා අහෙසුං. තත්ථ ච කණ්ණමුණ්ඩදහතො නිග්ගතා පබ්බතවිවරෙන ආගන්ත්වා ගඞ්ගං නදිං අනුපවිට්ඨා එකා නදී අත්ථි. තාසඤ්ච වසනට්ඨානසමීපෙ ¶ එකො දිබ්බඵලෙහි අම්බරුක්ඛෙහි පනසලබුජාදීහි ච උපසොභිතො ආරාමසදිසො අරඤ්ඤප්පදෙසො අත්ථි. තා එවං සමචින්තෙසුං – ‘‘හන්ද, මයං ඉමානි අම්බඵලානි ඉමිස්සා නදියා පක්ඛිපිස්සාම, අප්පෙව නාම ඉමං ඵලං දිස්වා ඵලලොභෙන ¶ කොචිදෙව පුරිසො ඉධාගච්ඡෙය්ය, තෙන සද්ධිං රමිස්සාමාති. තා තථා අකංසු. තාහි පන පක්ඛිත්තානි අම්බඵලානි කානිචි තාපසා ගණ්හිංසු, කානිචි වනචරකා, කානිචි කාකා විලුජ්ජිංසු, කානිචි තීරෙ ලග්ගිංසු. එකං පන ගඞ්ගාය සොතං පත්වා අනුක්කමෙන බාරාණසිං සම්පාපුණි.

තෙන ච සමයෙන බාරාණසිරාජා ලොහජාලපරික්ඛිත්තෙ ගඞ්ගාජලෙ න්හායති. අථ තං ඵලං නදිසොතෙන වුය්හමානං අනුක්කමෙන ආගන්ත්වා ලොහජාලෙ ලග්ගි. තං වණ්ණගන්ධරසසම්පන්නං මහන්තං දිබ්බං අම්බඵලං දිස්වා රාජපුරිසා රඤ්ඤො උපනෙසුං. රාජා තස්ස එකදෙසං ගහෙත්වා වීමංසනත්ථාය එකස්ස බන්ධනාගාරෙ ඨපිතස්ස වජ්ඣචොරස්ස ඛාදිතුං අදාසි. සො තං ඛාදිත්වා ‘‘දෙව, මයා එවරූපං න ඛාදිතපුබ්බං, දිබ්බමිදං මඤ්ඤෙ අම්බඵල’’න්ති ආහ. රාජා පුනපි තස්ස එකං ඛණ්ඩං අදාසි. සො තං ඛාදිත්වා විගතවලිතපලිතො අතිවිය මනොහරරූපො යොබ්බනෙ ඨිතො විය අහොසි. තං දිස්වා රාජා අච්ඡරියබ්භුතජාතො තං අම්බඵලං පරිභුඤ්ජිත්වා සරීරෙ විසෙසං ලභිත්වා මනුස්සෙ පුච්ඡි – ‘‘කත්ථ එවරූපානි දිබ්බඅම්බඵලානි සංවිජ්ජන්තී’’ති? මනුස්සා එවමාහංසු – ‘‘හිමවන්තෙ කිර, දෙව, පබ්බතරාජෙ’’ති. ‘‘සක්කා පන තානි ආනෙතු’’න්ති? ‘‘වනචරකා, දෙව, ජානන්තී’’ති.

රාජා වනචරකෙ පක්කොසාපෙත්වා තෙසං තමත්ථං ආචික්ඛිත්වා තෙහි සම්මන්තෙත්වා දින්නස්ස එකස්ස වනචරකස්ස සහස්සං දත්වා තං විස්සජ්ජෙසි – ‘‘ගච්ඡ ¶ , සීඝං තං මෙ අම්බඵලං ආනෙහී’’ති. සො තං කහාපණසහස්සං පුත්තදාරස්ස දත්වා පාථෙය්යං ගහෙත්වා පටිගඞ්ගං කණ්ණමුණ්ඩදහාභිමුඛො ගන්ත්වා මනුස්සපථං අතික්කමිත්වා කණ්ණමුණ්ඩදහතො ඔරං සට්ඨියොජනප්පමාණෙ පදෙසෙ එකං තාපසං දිස්වා තෙන ආචික්ඛිතමග්ගෙන ගච්ඡන්තො පුන තිංසයොජනප්පමාණෙ පදෙසෙ එකං තාපසං දිස්වා, තෙන ආචික්ඛිතමග්ගෙන ගච්ඡන්තො පුන පන්නරසයොජනප්පමාණෙ ඨානෙ අඤ්ඤං තාපසං දිස්වා, තස්ස අත්තනො ආගමනකාරණං කථෙසි. තාපසො තං අනුසාසි – ‘‘ඉතො පට්ඨාය ඉමං මහාගඞ්ගං පහාය ඉමං ඛුද්දකනදිං නිස්සාය පටිසොතං ගච්ඡන්තො යදා පබ්බතවිවරං පස්සසි, තදා රත්තියං උක්කං ගහෙත්වා පවිසෙය්යාසි. අයඤ්ච ¶ නදී රත්තියං නප්පවත්තති, තෙන ¶ තෙ ගමනයොග්ගා හොති, කතිපයයොජනාතික්කමෙන තෙ අම්බෙ පස්සිස්සසී’’ති. සො තථා කත්වා උදයන්තෙ සූරියෙ විවිධරතනරංසිජාලපජ්ජොතිතභූමිභාගං ඵලභාරාවනතසාඛාවිතානතරුගණොපසොභිතං නානාවිධවිහඞ්ගගණූපකූජිතං අතිවිය මනොහරං අම්බවනං සම්පාපුණි.

අථ නං තා අමනුස්සිත්ථියො දූරතොව ආගච්ඡන්තං දිස්වා ‘‘එස මම පරිග්ගහො, එස මම පරිග්ගහො’’ති උපධාවිංසු. සො පන තාහි සද්ධිං තත්ථ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිතුං යොග්ගස්ස පුඤ්ඤකම්මස්ස අකතත්තා තා දිස්වාව භීතො විරවන්තො පලායිත්වා අනුක්කමෙන බාරාණසිං පත්වා තං පවත්තිං රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා තං සුත්වා තා ඉත්ථියො දට්ඨුං අම්බඵලානි ච පරිභුඤ්ජිතුං සඤ්ජාතාභිලාසො රජ්ජභාරං අමච්චෙසු ආරොපෙත්වා මිගවාපදෙසෙන සන්නද්ධධනුකලාපො ඛග්ගං බන්ධිත්වා කතිපයමනුස්සපරිවාරො තෙනෙව වනචරකෙන දස්සිතමග්ගෙන ගන්ත්වා කතිපයයොජනන්තරෙ ඨානෙ මනුස්සෙපි ඨපෙත්වා වනචරකමෙව ගහෙත්වා අනුක්කමෙන ගන්ත්වා තම්පි තතො නිවත්තාපෙත්වා උදයන්තෙ ¶ දිවාකරෙ අම්බවනං පාවිසි. අථ නං තා ඉත්ථියො අභිනවඋප්පන්නමිව දෙවපුත්තං දිස්වා පච්චුග්ගන්ත්වා ‘‘රාජා’’ති ඤත්වා සඤ්ජාතසිනෙහබහුමානා සක්කච්චං න්හාපෙත්වා දිබ්බෙහි වත්ථාලඞ්කාරමාලාගන්ධවිලෙපනෙහි සුමණ්ඩිතපසාධිතං කත්වා විමානං ආරොපෙත්වා නානග්ගරසං දිබ්බභොජනං භොජෙත්වා තස්ස ඉච්ඡානුරූපං පයිරුපාසිංසු.

අථ දියඩ්ඪවස්සසතෙ අතික්කන්තෙ රාජා අඩ්ඪරත්තිසමයෙ උට්ඨහිත්වා නිසින්නො තං අතිචාරිනිං පෙතිං පොක්ඛරණිතීරං ගච්ඡන්තිං දිස්වා ‘‘කිං නු ඛො එසා ඉමාය වෙලාය ගච්ඡතී’’ති වීමංසිතුකාමො අනුබන්ධි. අථ නං තත්ථ ගතං සුනඛෙන ඛජ්ජමානං දිස්වා ‘‘කිං නු ඛො ඉද’’න්ති අජානන්තො තයො ච දිවසෙ වීමංසිත්වා ‘‘එසො එතිස්සා පච්චාමිත්තො භවිස්සතී’’ති නිසිතෙන උසුනා විජ්ඣිත්වා ජීවිතා වොරොපෙත්වා තඤ්ච ඉත්ථිං පොථෙත්වා පොක්ඛරණිං ඔතාරෙත්වා පටිලද්ධපුරිමරූපං දිස්වා –

348.

‘‘සොණ්ණසොපානඵලකා ¶ , සොණ්ණවාලුකසන්ථතා;

තත්ථ සොගන්ධියා වග්ගූ, සුචිගන්ධා මනොරමා.

349.

‘‘නානාරුක්ඛෙහි සඤ්ඡන්නා, නානාගන්ධසමෙරිතා;

නානාපදුමසඤ්ඡන්නා, පුණ්ඩරීකසමොතතා.

350.

‘‘සුරභිං ¶ සම්පවායන්ති, මනුඤ්ඤා මාලුතෙරිතා;

හංසකොඤ්චාභිරුදා ච, චක්කවක්කාභිකූජිතා.

351.

‘‘නානාදිජගණාකිණ්ණා, නානාසරගණායුතා;

නානාඵලධරා රුක්ඛා, නානාපුප්ඵධරා වනා.

352.

‘‘න ¶ මනුස්සෙසු ඊදිසං, නගරං යාදිසං ඉදං;

පාසාදා බහුකා තුය්හං, සොවණ්ණරූපියාමයා;

දද්දල්ලමානා ආභෙන්ති, සමන්තා චතුරො දිසා.

353.

‘‘පඤ්ච දාසිසතා තුය්හං, යා තෙමා පරිචාරිකා;

තා කම්බුකායූරධරා, කඤ්චනාවෙළභූසිතා.

354.

‘‘පල්ලඞ්කා බහුකා තුය්හං, සොවණ්ණරූපියාමයා;

කදලිමිගසඤ්ඡන්නා, සජ්ජා ගොනකසන්ථතා.

355.

‘‘යත්ථ තුවං වාසූපගතා, සබ්බකාමසමිද්ධිනී;

සම්පත්තායඩ්ඪරත්තාය, තතො උට්ඨාය ගච්ඡසි.

356.

‘‘උය්යානභූමිං ගන්ත්වාන, පොක්ඛරඤ්ඤා සමන්තතො;

තස්සා තීරෙ තුවං ඨාසි, හරිතෙ සද්දලෙ සුභෙ.

357.

‘‘තතො තෙ කණ්ණමුණ්ඩො සුනඛො, අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදති;

යදා ච ඛායිතා ආසි, අට්ඨිසඞ්ඛලිකා කතා;

ඔගාහසි පොක්ඛරණිං, හොති කායො යථා පුරෙ.

358.

‘‘තතො ත්වං අඞ්ගපච්චඞ්ගී, සුචාරු පියදස්සනා;

වත්ථෙන පාරුපිත්වාන, ආයාසි මම සන්තිකං.

359.

‘‘කිං ¶ ¶ නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, කණ්ණමුණ්ඩො සුනඛො තව;

අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදතී’’ති. –

ද්වාදසහි ගාථාහි තං තස්ස පවත්තිං පටිපුච්ඡි.

348. තත්ථ සොණ්ණසොපානඵලකාති සුවණ්ණමයසොපානඵලකා. සොණ්ණවාලුකසන්ථතාති සමන්තතො සුවණ්ණමයාහි වාලුකාහි සන්ථතා. තත්ථාති පොක්ඛරණියං. සොගන්ධියාති සොගන්ධිකා. වග්ගූති සුන්දරා රුචිරා. සුචිගන්ධාති මනුඤ්ඤගන්ධා.

349. නානාගන්ධසමෙරිතාති නානාවිධසුරභිගන්ධවසෙන ගන්ධවායුනා සමන්තතො එරිතා. නානාපදුමසඤ්ඡන්නාති ¶ නානාවිධරත්තපදුමසඤ්ඡාදිතසලිලතලා. පුණ්ඩරීකසමොතතාති සෙතපදුමෙහි ච සමොකිණ්ණා.

350. සුරභිං සම්පවායන්තීති සම්මදෙව සුගන්ධං වායති පොක්ඛරණීති අධිප්පායො. හංසකොඤ්චාභිරුදාති හංසෙහි ච කොඤ්චෙහි ච අභිනාදිතා.

351. නානාදිජගණාකිණ්ණාති නානාදිජගණාකිණ්ණා. නානාසරගණායුතාති නානාවිධවිහඞ්ගමාභිරුදසමූහයුත්තා. නානාඵලධරාති නානාවිධඵලධාරිනො සබ්බකාලං විවිධඵලභාරනමිතසාඛත්තා. නානාපුප්ඵධරා වනාති නානාවිධසුරභිකුසුමදායිකානි වනානීති අත්ථො. ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන හි ‘‘වනා’’ති වුත්තං.

352. න මනුස්සෙසු ඊදිසං නගරන්ති යාදිසං තව ඉදං නගරං, ඊදිසං මනුස්සෙසු නත්ථි, මනුස්සලොකෙ න උපලබ්භතීති අත්ථො. රූපියමයාති රජතමයා. දද්දල්ලමානාති අතිවිය විරොචමානා. ආභෙන්තීති සොභයන්ති. සමන්තා චතුරො දිසාති සමන්තතො චතස්සොපි දිසායො.

353. යා තෙමාති යා තෙ ඉමා. පරිචාරිකාති වෙය්යාවච්චකාරිනියො. තාති තා පරිචාරිකායො. කම්බුකායූරධරාති සඞ්ඛවලයකායූරවිභූසිතා. කඤ්චනාවෙළභූසිතාති සුවණ්ණවටංසකසමලඞ්කතකෙසහත්ථා.

354. කදලිමිගසඤ්ඡන්නාති ¶ ¶ කදලිමිගචම්මපච්චත්ථරණත්ථතා. සජ්ජාති සජ්ජිතා සයිතුං යුත්තරූපා. ගොනකසන්ථතාති දීඝලොමකෙන කොජවෙන සන්ථතා.

355. යත්ථාති යස්මිං පල්ලඞ්කෙ. වාසූපගතාති වාසං උපගතා, සයිතාති අත්ථො. සම්පත්තායඩ්ඪරත්තායාති අඩ්ඪරත්තියා උපගතාය. තතොති පල්ලඞ්කතො.

356. පොක්ඛරඤ්ඤාති පොක්ඛරණියා. හරිතෙති ¶ නීලෙ. සද්දලෙති තරුණතිණසඤ්ඡන්නෙ. සුභෙති සුද්ධෙ. සුභෙති වා තස්සා ආලපනං. භද්දෙ, සමන්තතො හරිතෙ සද්දලෙ තස්සා පොක්ඛරණියා තීරෙ ත්වං ගන්ත්වාන ඨාසි තිට්ඨසීති යොජනා.

357. කණ්ණමුණ්ඩොති ඛණ්ඩිතකණ්ණො ඡින්නකණ්ණො. ඛායිතා ආසීති ඛාදිතා අහොසි. අට්ඨිසඞ්ඛලිකා කතාති අට්ඨිසඞ්ඛලිකමත්තා කතා. යථා පුරෙති සුනඛෙන ඛාදනතො පුබ්බෙ විය.

358. තතොති පොක්ඛරණිං ඔගාහනතො පච්ඡා. අඞ්ගපච්චඞ්ගීති පරිපුණ්ණසබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගවතී. සුචාරූති සුට්ඨු මනොරමා. පියදස්සනාති දස්සනීයා. ආයාසීති ආගච්ඡසි.

එවං තෙන රඤ්ඤා පුච්ඡිතා සා පෙතී ආදිතො පට්ඨාය අත්තනො පවත්තිං තස්ස කථෙන්තී –

360.

‘‘කිමිලායං ගහපති, සද්ධො ආසි උපාසකො;

තස්සාහං භරියා ආසිං, දුස්සීලා අතිචාරිනී.

361.

‘‘සො මං අතිචරමානාය, සාමිකො එතදබ්රවි;

‘නෙතං තං ඡන්නං පතිරූපං, යං ත්වං අතිචරාසි මං’.

362.

‘‘සාහං ඝොරඤ්ච සපථං, මුසාවාදඤ්ච භාසිසං;

‘නාහං තං අතිචරාමි, කායෙන උද චෙතසා.

363.

‘‘‘සචාහං ¶ ¶ තං අතිචරාමි, කායෙන උද චෙතසා;

කණ්ණමුණ්ඩොයං සුනඛො, අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදතු’.

364.

‘‘තස්ස කම්මස්ස විපාකං, මුසාවාදස්ස චූභයං;

සත්තෙව වස්සසතානි, අනුභූතං යතො හි මෙ;

කණ්ණමුණ්ඩො ච සුනඛො, අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදතී’’ති. – පඤ්ච ගාථා ආහ;

360-1. තත්ථ ¶ කිමිලායන්ති එවංනාමකෙ නගරෙ. අතිචාරිනීති භරියා හි පතිං අතික්කම්ම චරණතො ‘‘අතිචාරිනී’’ති වුච්චති. අතිචරමානාය මයි සො සාමිකො මං එතදබ්රවීති යොජනා. නෙතං ඡන්නන්තිආදි වුත්තාකාරදස්සනං. තත්ථ නෙතං ඡන්නන්ති න එතං යුත්තං. න පතිරූපන්ති තස්සෙව වෙවචනං. යන්ති කිරියාපරාමසනං. අතිචරාසීති අතිචරසි, අයමෙව වා පාඨො. යං මං ත්වං අතිචරසි, තත්ථ යං අතිචරණං, නෙතං ඡන්නං නෙතං පතිරූපන්ති අත්ථො.

362-4. ඝොරන්ති දාරුණං. සපථන්ති සපනං. භාසිසන්ති අභාසිං. සචාහන්ති සචෙ අහං. තන්ති ත්වං. තස්ස කම්මස්සාති තස්ස පාපකම්මස්ස දුස්සීල්යකම්මස්ස. මුසාවාදස්ස චාති ‘‘නාහං තං අතිචරාමී’’ති වුත්තමුසාවාදස්ස ච. උභයන්ති උභයස්ස විපාකං. අනුභූතන්ති අනුභූයමානං මයාති අත්ථො. යතොති යතො පාපකම්මතො.

එවඤ්ච පන වත්වා තෙන අත්තනො කතං උපකාරං කිත්තෙන්තී –

365.

‘‘ත්වඤ්ච දෙව බහුකාරො, අත්ථාය මෙ ඉධාගතො;

සුමුත්තාහං කණ්ණමුණ්ඩස්ස, අසොකා අකුතොභයා.

366.

‘‘තාහං දෙව නමස්සාමි, යාචාමි පඤ්ජලීකතා;

භුඤ්ජ අමානුසෙ කාමෙ, රම දෙව මයා සහා’’ති. –

ද්වෙ ගාථා ආහ. තත්ථ දෙවාති රාජානං ආලපති. කණ්ණමුණ්ඩස්සාති කණ්ණමුණ්ඩතො. නිස්සක්කෙ හි ඉදං සාමිවචනං. අථ රාජා තත්ථ වාසෙන නිබ්බින්නමානසො ගමනජ්ඣාසයං පකාසෙසි. තං සුත්වා ¶ පෙතී රඤ්ඤො පටිබද්ධචිත්තා තත්ථෙවස්ස ¶ වාසං යාචන්තී ‘‘තාහං, දෙව, නමස්සාමී’’ති ගාථමාහ.

පුන ¶ රාජා එකංසෙන නගරං ගන්තුකාමොව හුත්වා අත්තනො අජ්ඣාසයං පවෙදෙන්තො –

367.

‘‘භුත්තා අමානුසා කාමා, රමිතොම්හි තයා සහ;

තාහං සුභගෙ යාචාමි, ඛිප්පං පටිනයාහි ම’’න්ති. –

ඔසානගාථමාහ. තත්ථ තාහන්ති තං අහං. සුභගෙති සුභගයුත්තෙ. පටිනයාහි මන්ති මය්හං නගරමෙව මං පටිනෙහි. සෙසං සබ්බත්ථ පාකටමෙව.

අථ සා විමානපෙතී රඤ්ඤො වචනං සුත්වා වියොගං අසහමානා සොකාතුරතාය බ්යාකුලහදයා වෙධමානසරීරා නානාවිධෙහි උපායෙහි ආයාචිත්වාපි තං තත්ථ වාසෙතුං අසක්කොන්තී බහූහි මහාරහෙහි රතනෙහි සද්ධිං රාජානං නගරං නෙත්වා පාසාදං ආරොපෙත්වා කන්දිත්වා පරිදෙවිත්වා අත්තනො වසනට්ඨානමෙව ගතා. රාජා පන තං දිස්වා සඤ්ජාතසංවෙගො දානාදීනි පුඤ්ඤකම්මානි කත්වා සග්ගපරායණො අහොසි. අථ අම්හාකං භගවති ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ අනුක්කමෙන සාවත්ථියං විහරන්තෙ එකදිවසං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො පබ්බතචාරිකං චරමානො තං ඉත්ථිං සපරිවාරං දිස්වා තාය කතකම්මං පුච්ඡි. සා ආදිතො පට්ඨාය සබ්බං ථෙරස්ස කථෙසි. ථෙරො තාසං ධම්මං දෙසෙසි. තං පවත්තිං ථෙරො භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. මහාජනො පටිලද්ධසංවෙගො පාපතො ඔරමිත්වා දානාදීනි පුඤ්ඤකම්මානි කත්වා සග්ගපරායණො අහොසීති.

කණ්ණමුණ්ඩපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

13. ඪුබ්බරිපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අහු රාජා බ්රහ්මදත්තොති ඉදං උබ්බරිපෙතවත්ථුං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං උපාසිකං ආරබ්භ කථෙසි ¶ . සාවත්ථියං කිර අඤ්ඤතරාය උපාසිකාය සාමිකො කාලමකාසි. සා පතිවියොගදුක්ඛාතුරා සොචන්තී ආළාහනං ගන්ත්වා රොදති. භගවා තස්සා සොතාපත්තිඵලස්ස උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා කරුණාය සඤ්චොදිතමානසො හුත්වා ¶ තස්සා ගෙහං ගන්ත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ ¶ නිසීදි. උපාසිකා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදි. අථ නං සත්ථා ‘‘කිං, උපාසිකෙ, සොචසී’’ති වත්වා ‘‘ආම, භගවා, පියවිප්පයොගෙන සොචාමී’’ති වුත්තෙ තස්සා සොකං අපනෙතුකාමො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ පඤ්චාලරට්ඨෙ කපිලනගරෙ චූළනීබ්රහ්මදත්තො නාම රාජා අහොසි. සො අගතිගමනං පහාය අත්තනො විජිතෙ පජාය හිතකරණනිරතො දස රාජධම්මෙ අකොපෙත්වා රජ්ජං අනුසාසමානො කදාචි ‘‘අත්තනො රජ්ජෙ කිං වදන්තී’’ති සොතුකාමො තුන්නවායවෙසං ගහෙත්වා එකො අදුතියො නගරතො නික්ඛමිත්වා ගාමතො ගාමං ජනපදතො ජනපදං විචරිත්වා සබ්බරජ්ජං අකණ්ටකං අනුපපීළං මනුස්සෙ සම්මොදමානෙ අපාරුතඝරෙ මඤ්ඤෙ විහරන්තෙ දිස්වා සොමනස්සජාතො නිවත්තිත්වා නගරාභිමුඛො ආගච්ඡන්තො අඤ්ඤතරස්මිං ගාමෙ එකිස්සා විධවාය දුග්ගතිත්ථියා ගෙහං පාවිසි. සා තං දිස්වා ආහ – ‘‘කො නු ත්වං, අය්යො, කුතො වා ආගතොසී’’ති? ‘‘අහං තුන්නවායො, භද්දෙ, භතියා තුන්නවායකම්මං කරොන්තො විචරාමි. යදි තුම්හාකං තුන්නවායකම්මං අත්ථි, භත්තඤ්ච වෙතනඤ්ච දෙථ, තුම්හාකම්පි කම්මං කරොමී’’ති. ‘‘නත්ථම්හාකං කම්මං භත්තවෙතනං වා, අඤ්ඤෙසං කරොහි, අය්යා’’ති. සො තත්ථ කතිපාහං වසන්තො ධඤ්ඤපුඤ්ඤලක්ඛණසම්පන්නං තස්සා ධීතරං දිස්වා මාතරං ආහ – ‘‘අයං දාරිකා කිං කෙනචි කතපරිග්ගහා, උදාහු අකතපරිග්ගහා. සචෙ පන කෙනචි අකතපරිග්ගහා, ඉමං මය්හං දෙථ, අහං තුම්හාකං සුඛෙන ජීවනූපායං කාතුං සමත්ථො’’ති. ‘‘සාධු, අය්යා’’ති සා තස්ස තං අදාසි.

සො තාය සද්ධිං කතිපාහං වසිත්වා තස්සා කහාපණසහස්සං දත්වා ‘‘අහං කතිපාහෙනෙව නිවත්තිස්සාමි. භද්දෙ ¶ , ත්වං මා උක්කණ්ඨසී’’ති වත්වා අත්තනො නගරං ගන්ත්වා, නගරස්ස ච තස්ස ගාමස්ස ච අන්තරෙ මග්ගං සමං කාරාපෙත්වා අලඞ්කාරාපෙත්වා මහතා රාජානුභාවෙන තත්ථ ගන්ත්වා තං දාරිකං කහාපණරාසිම්හි ඨපෙත්වා සුවණ්ණරජතකලසෙහි න්හාපෙත්වා ‘‘උබ්බරී’’ති නාමං කාරාපෙත්වා අග්ගමහෙසිට්ඨානෙ ඨපෙත්වා තඤ්ච ගාමං තස්සා ඤාතීනං දත්වා මහතා රාජානුභාවෙන තං නගරං ආනෙත්වා තාය සද්ධිං අභිරමමානො යාවජීවං රජ්ජසුඛං අනුභවිත්වා ආයුපරියොසානෙ ¶ කාලමකාසි. කාලකතෙ ච තස්මිං, කතෙ ච සරීරකිච්චෙ උබ්බරී පතිවියොගෙන සොකසල්ලසමප්පිතහදයා ආළාහනං ගන්ත්වා බහූ දිවසෙ ගන්ධපුප්ඵාදීහි පූජෙත්වා රඤ්ඤො ගුණෙ කිත්තෙත්වා උම්මාදප්පත්තා විය කන්දන්තී පරිදෙවන්තී ආළාහනං පදක්ඛිණං කරොති.

තෙන ¶ ච සමයෙන අම්හාකං භගවා බොධිසත්තභූතො ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අධිගතජ්ඣානාභිඤ්ඤො හිමවන්තස්ස සාමන්තා අඤ්ඤතරස්මිං අරඤ්ඤායතනෙ විහරන්තො සොකසල්ලසමප්පිතං උබ්බරිං දිබ්බෙන චක්ඛුනා දිස්වා ආකාසෙන ආගන්ත්වා දිස්සමානරූපො ආකාසෙ ඨත්වා තත්ථ ඨිතෙ මනුස්සෙ පුච්ඡි – ‘‘කස්සිදං ආළාහනං, කස්සත්ථාය චායං ඉත්ථී ‘බ්රහ්මදත්ත, බ්රහ්මදත්තා’ති කන්දන්තී පරිදෙවතී’’ති. තං සුත්වා මනුස්සා ‘‘බ්රහ්මදත්තො නාම පඤ්චාලානං රාජා, සො ආයුපරියොසානෙ කාලමකාසි, තස්සිදං ආළාහනං, තස්ස අයං අග්ගමහෙසී උබ්බරී නාම ‘බ්රහ්මදත්ත, බ්රහ්මදත්තා’ති තස්ස නාමං ගහෙත්වා කන්දන්තී පරිදෙවතී’’ති ආහංසු. තමත්ථං දීපෙන්තා සඞ්ගීතිකාරා –

368.

‘‘අහු රාජා බ්රහ්මදත්තො, පඤ්චාලානං රථෙසභො;

අහොරත්තානමච්චයා, රාජා කාලමක්රුබ්බථ.

369.

‘‘තස්ස ආළාහනං ගන්ත්වා, භරියා කන්දති උබ්බරි;

බ්රහ්මදත්තං අපස්සන්තී, බ්රහ්මදත්තාති කන්දති.

370.

‘‘ඉසි ¶ ච තත්ථ ආගච්ඡි, සම්පන්නචරණො මුනි;

සො ච තත්ථ අපුච්ඡිත්ථ, යෙ තත්ථ සු සමාගතා.

371.

‘‘‘කස්ස ඉදං ආළාහනං, නානාගන්ධසමෙරිතං;

කස්සායං කන්දති භරියා, ඉතො දූරගතං පතිං;

බ්රහ්මදත්තං අපස්සන්තී, බ්රහ්මදත්තාති කන්දති’.

372.

‘‘තෙ ච තත්ථ වියාකංසු, යෙ තත්ථ සු සමාගතා;

බ්රහ්මදත්තස්ස භද්දන්තෙ, බ්රහ්මදත්තස්ස මාරිස.

373.

‘‘තස්ස ¶ ඉදං ආළාහනං, නානාගන්ධසමෙරිතං;

තස්සායං කන්දති භරියා, ඉතො දූරගතං පතිං;

බ්රහ්මදත්තං අපස්සන්තී, බ්රහ්මදත්තාති කන්දතී’’ති. – ඡ ගාථා ඨපෙසුං;

368-9. තත්ථ ¶ අහූති අහොසි. පඤ්චාලානන්ති පඤ්චාලරට්ඨවාසීනං, පඤ්චාලරට්ඨස්සෙව වා. එකොපි හි ජනපදො ජනපදිකානං රාජකුමාරානං වසෙන රුළ්හියා ‘‘පඤ්චාලාන’’න්ති බහුවචනෙන නිද්දිසීයති. රථෙසභොති රථෙසු උසභසදිසො, මහාරථොති අත්ථො. තස්ස ආළාහනන්ති තස්ස රඤ්ඤො සරීරස්ස දඩ්ඪට්ඨානං.

370. ඉසීති ඣානාදීනං ගුණානං එසනට්ඨෙන ඉසි. තත්ථාති තස්මිං උබ්බරියා ඨිතට්ඨානෙ, සුසානෙති අත්ථො. ආගච්ඡීති අගමාසි. සම්පන්නචරණොති සීලසම්පදා, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතා, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතා, ජාගරියානුයොගො, සද්ධාදයො සත්ත සද්ධම්මා, චත්තාරි රූපාවචරඣානානීති ඉමෙහි පන්නරසහි චරණසඞ්ඛාතෙහි ගුණෙහි සම්පන්නො සමන්නාගතො, චරණසම්පන්නොති අත්ථො. මුනීති අත්තහිතඤ්ච පරහිතඤ්ච මුනාති ජානාතීති මුනි. සො ච තත්ථ අපුච්ඡිත්ථාති සො තස්මිං ඨානෙ ඨිතෙ ජනෙ පටිපුච්ඡි. යෙ තත්ථ සු සමාගතාති යෙ මනුස්සා තත්ථ සුසානෙ සමාගතා. සූති නිපාතමත්තං. ‘‘යෙ තත්ථාසුං සමාගතා’’ති වා පාඨො. ආසුන්ති අහෙසුන්ති අත්ථො.

371. නානාගන්ධසමෙරිතන්ති ¶ නානාවිධෙහි ගන්ධෙහි සමන්තතො එරිතං උපවාසිතං. ඉතොති මනුස්සලොකතො. දූරගතන්ති පරලොකං ගතත්තා වදති. බ්රහ්මදත්තාති කන්දතීති බ්රහ්මදත්තාති එවං නාමසංකිත්තනං කත්වා පරිදෙවනවසෙන අව්හායති.

372-3. බ්රහ්මදත්තස්ස භද්දන්තෙ, බ්රහ්මදත්තස්ස මාරිසාති මාරිස, නිරාමයකායචිත්ත මහාමුනි බ්රහ්මදත්තස්ස රඤ්ඤො ඉදං ආළාහනං, තස්සෙව බ්රහ්මදත්තස්ස රඤ්ඤො අයං භරියා, භද්දං තෙ තස්ස ච බ්රහ්මදත්තස්ස භද්දං හොතු, තාදිසානං මහෙසීනං හිතානුචින්තනෙන පරලොකෙ ඨිතානම්පි හිතසුඛං හොතියෙවාති අධිප්පායො.

අථ ¶ සො තාපසො තෙසං වචනං සුත්වා අනුකම්පං උපාදාය උබ්බරියා සන්තිකං ගන්ත්වා තස්සා සොකවිනොදනත්ථං –

374.

‘‘ඡළාසීතිසහස්සානි, බ්රහ්මදත්තස්සනාමකා;

ඉමස්මිං ආළාහනෙ දඩ්ඪා, තෙසං කමනුසොචසී’’ති. –

ගාථමාහ ¶ . තත්ථ ඡළාසීතිසහස්සානීති ඡසහස්සාධිකඅසීතිසහස්සසඞ්ඛා. බ්රහ්මදත්තස්සනාමකාති බ්රහ්මදත්තොති එවංනාමකා. තෙසං කමනුසොචසීති තෙසං ඡළාසීතිසහස්සසඞ්ඛාතානං බ්රහ්මදත්තානං කතමං බ්රහ්මදත්තං ත්වං අනුසොචසි, කතමං පටිච්ච තෙ සොකො උප්පන්නොති පුච්ඡි.

එවං පන තෙන ඉසිනා පුච්ඡිතා උබ්බරී අත්තනා අධිප්පෙතං බ්රහ්මදත්තං ආචික්ඛන්තී –

375.

‘‘යො රාජා චූළනීපුත්තො, පඤ්චාලානං රථෙසභො;

තං භන්තෙ අනුසොචාමි, භත්තාරං සබ්බකාමද’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ චූළනීපුත්තොති එවංනාමස්ස රඤ්ඤො පුත්තො. සබ්බකාමදන්ති ¶ මය්හං සබ්බස්ස ඉච්ඡිතිච්ඡිතස්ස දාතාරං, සබ්බෙසං වා සත්තානං ඉච්ඡිතදායකං.

එවං උබ්බරියා වුත්තෙ පුන තාපසො –

376.

‘‘සබ්බෙවාහෙසුං රාජානො, බ්රහ්මදත්තස්සනාමකා;

සබ්බෙව චූළනීපුත්තා, පඤ්චාලානං රථෙසභා.

377.

‘‘සබ්බෙසං අනුපුබ්බෙන, මහෙසිත්තමකාරයි;

කස්මා පුරිමකෙ හිත්වා, පච්ඡිමං අනුසොචසී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ;

376. තත්ථ සබ්බෙවාහෙසුන්ති සබ්බෙව තෙ ඡළාසීතිසහස්සසඞ්ඛා රාජානො බ්රහ්මදත්තස්ස නාමකා චූළනීපුත්තා පඤ්චාලානං රථෙසභාව අහෙසුං. ඉමෙ රාජභාවාදයො විසෙසා තෙසු එකස්සාපි නාහෙසුං.

377. මහෙසිත්තමකාරයීති ත්වඤ්ච තෙසං සබ්බෙසම්පි අනුපුබ්බෙන අග්ගමහෙසිභාවං අකාසි, අනුප්පත්තාති අත්ථො. කස්මාති ගුණතො ච සාමිකභාවතො ¶ ච අවිසිට්ඨෙසු එත්තකෙසු ජනෙසු පුරිමකෙ රාජානො පහාය පච්ඡිමං එකංමෙව කස්මා කෙන කාරණෙන අනුසොචසීති පුච්ඡි.

තං ¶ සුත්වා උබ්බරී සංවෙගජාතා පුන තාපසං –

378.

‘‘ආතුමෙ ඉත්ථිභූතාය, දීඝරත්තාය මාරිස;

යස්සා මෙ ඉත්ථිභූතාය, සංසාරෙ බහුභාසසී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ආතුමෙති අත්තනි. ඉත්ථිභූතායාති ඉත්ථිභාවං උපගතාය. දීඝරත්තායාති දීඝරත්තං. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – ඉත්ථිභූතාය අත්තනි සබ්බකාලං ඉත්ථීයෙව හොති, උදාහු පුරිසභාවම්පි උපගච්ඡතීති. යස්සා මෙ ඉත්ථිභූතායාති යස්සා මය්හං ඉත්ථිභූතාය එවං තාව බහුසංසාරෙ මහෙසිභාවං මහාමුනි ත්වං භාසසි කථෙසීති අත්ථො. ‘‘ආහු මෙ ඉත්ථිභූතායා’’ති වා පාඨො. තත්ථ ආති අනුස්සරණත්ථෙ නිපාතො. ආහු මෙති සයං අනුස්සරිතං අඤ්ඤාතමිදං මයා, ඉත්ථිභූතාය ඉත්ථිභාවං උපගතාය එවං මය්හං ¶ එත්තකං කාලං අපරාපරුප්පත්ති අහොසි. කස්මා? යස්මා යස්සා මෙ ඉත්ථිභූතාය සබ්බෙසං අනුපුබ්බෙන මහෙසිත්තමකාරයි, කිං ත්වං, මහාමුනි, සංසාරෙ බහුං භාසසීති යොජනා.

තං සුත්වා තාපසො අයං නියමො සංසාරෙ නත්ථි ‘‘ඉත්ථී ඉත්ථීයෙව හොති, පුරිසො පුරිසො එවා’’ති දස්සෙන්තො –

379.

‘‘අහු ඉත්ථී අහු පුරිසො, පසුයොනිම්පි ආගමා;

එවමෙතං අතීතානං, පරියන්තො න දිස්සතී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ අහු ඉත්ථී අහු පුරිසොති ත්වං කදාචි ඉත්ථීපි අහොසි, කදාචි පුරිසොපි අහොසි. න කෙවලං ඉත්ථිපුරිසභාවමෙව, අථ ඛො පසු යොනිම්පි අගමාසි, කදාචි පසුභාවම්පි අගමාසි, තිරච්ඡානයොනිම්පි උපගතා අහොසි. එවමෙතං අතීතානං, පරියන්තො න දිස්සතීති එවං යථාවුත්තං එතං ඉත්ථිභාවං පුරිසභාවං තිරච්ඡානාදිභාවඤ්ච උපගතානං අතීතානං අත්තභාවානං පරියන්තො ඤාණචක්ඛුනා මහතා උස්සාහෙන පස්සන්තානම්පි න දිස්සති. න කෙවලං තවෙව, අථ ඛො සබ්බෙසම්පි ¶ සංසාරෙ පරිබ්භමන්තානං සත්තානං අත්තභාවස්ස පරියන්තො න දිස්සතෙව න පඤ්ඤායතෙව. තෙනාහ භගවා –

‘‘අනමතග්ගොයං, භික්ඛවෙ, සංසාරො, පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජානීවරණානං ¶ සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරත’’න්ති (සං. නි. 2.124).

එවං තෙන තාපසෙන සංසාරස්ස අපරියන්තතං කම්මස්සකතඤ්ච විභාවෙන්තෙන දෙසිතං ධම්මං සුත්වා සංසාරෙ සංවිග්ගහදයා ධම්මෙ ච පසන්නමානසා විගතසොකසල්ලා හුත්වා අත්තනො පසාදං සොකවිගමනඤ්ච පකාසෙන්තී –

380.

‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;

වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.

381.

‘‘අබ්බහී ¶ වත මෙ සල්ලං, සොකං හදයනිස්සිතං;

යො මෙ සොකපරෙතාය, පතිසොකං අපානුදි.

382.

‘‘සාහං අබ්බූළ්හසල්ලාස්මි, සීතිභූතාස්මි නිබ්බුතා;

න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වා මහාමුනී’’ති. –

තිස්සො ගාථා අභාසි. තාසං අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොයෙව.

ඉදානි සංවිග්ගහදයාය උබ්බරියා පටිපත්තිං දස්සෙන්තො සත්ථා –

383.

‘‘තස්ස තං වචනං සුත්වා, සමණස්ස සුභාසිතං;

පත්තචීවරමාදාය, පබ්බජි අනගාරියං.

384.

‘‘සා ච පබ්බජිතා සන්තා, අගාරස්මා අනගාරියං;

මෙත්තචිත්තං ආභාවෙසි, බ්රහ්මලොකූපපත්තියා.

385.

‘‘ගාමා ගාමං විචරන්තී, නිගමෙ රාජධානියො;

උරුවෙළා නාම සො ගාමො, යත්ථ කාලමක්රුබ්බථ.

386.

‘‘මෙත්තචිත්තං ¶ ආභාවෙත්වා, බ්රහ්මලොකූපපත්තියා;

ඉත්ථිචිත්තං විරාජෙත්වා, බ්රහ්මලොකූපගා අහූ’’ති. – චතස්සො ගාථා අභාසි;

383-4. තත්ථ ¶ තස්සාති තස්ස තාපසස්ස. සුභාසිතන්ති සුට්ඨු භාසිතං, ධම්මන්ති අත්ථො. පබ්බජිතා සන්තාති පබ්බජ්ජං උපගතා සමානා, පබ්බජිත්වා වා හුත්වා සන්තකායවාචා. මෙත්තචිත්තන්ති මෙත්තාසහගතං චිත්තං. චිත්තසීසෙන මෙත්තජ්ඣානං වදති. බ්රහ්මලොකූපපත්තියාති තඤ්ච සා මෙත්තචිත්තං භාවෙන්තී බ්රහ්මලොකූපපත්තියා අභාවෙසි, න විපස්සනාපාදකාදිඅත්ථං. අනුප්පන්නෙ හි බුද්ධෙ බ්රහ්මවිහාරාදිකෙ භාවෙන්තා තාපසපරිබ්බාජකා යාවදෙව භවසම්පත්තිඅත්ථමෙව භාවෙසුං.

385-6. ගාමා ¶ ගාමන්ති ගාමතො අඤ්ඤං ගාමං. ආභාවෙත්වාති වඩ්ඪෙත්වා බ්රූහෙත්වා. ‘‘අභාවෙත්වා’’ති කෙචි පඨන්ති, තෙසං අ-කාරො නිපාතමත්තං. ඉත්ථිචිත්තං විරාජෙත්වාති ඉත්ථිභාවෙ චිත්තං අජ්ඣාසයං අභිරුචිං විරාජෙත්වා ඉත්ථිභාවෙ විරත්තචිත්තා හුත්වා. බ්රහ්මලොකූපගාති පටිසන්ධිග්ගහණවසෙන බ්රහ්මලොකං උපගමනකා අහොසි. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා තස්සා උපාසිකාය සොකං විනොදෙත්වා උපරි චතුසච්චදෙසනං අකාසි. සච්චපරියොසානෙ සා උපාසිකා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. සම්පත්තපරිසාය ච දෙසනා සාත්ථිකා අහොසීති.

උබ්බරිපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති ඛුද්දක-අට්ඨකථාය පෙතවත්ථුස්මිං

තෙරසවත්ථුපටිමණ්ඩිතස්ස

දුතියස්ස උබ්බරිවග්ගස්ස අත්ථසංවණ්ණනා නිට්ඨිතා.