📜

3. චූළවග්ගො

1. අභිජ්ජමානපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අභිජ්ජමානෙ ¶ ¶ වාරිම්හීති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ අඤ්ඤතරං ලුද්දපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. බාරාණසියං කිර අපරදිසාභාගෙ පාරගඞ්ගාය වාසභගාමං අතික්කමිත්වා චුන්දට්ඨිලනාමකෙ ගාමෙ එකො ලුද්දකො අහොසි. සො අරඤ්ඤෙ මිගෙ වධිත්වා වරමංසං අඞ්ගාරෙ පචිත්වා ඛාදිත්වා අවසෙසං පණ්ණපුටෙ බන්ධිත්වා කාජෙන ගහෙත්වා ගාමං ආගච්ඡති. තං බාලදාරකා ගාමද්වාරෙ දිස්වා ‘‘මංසං මෙ දෙහි, මංසං මෙ දෙහී’’ති හත්ථෙ පසාරෙත්වා උපධාවන්ති. සො තෙසං ථොකං ථොකං මංසං දෙති. අථෙකදිවසං මංසං අලභිත්වා ¶ උද්දාලකපුප්ඵං පිළන්ධිත්වා බහුඤ්ච හත්ථෙන ගහෙත්වා ගාමං ගච්ඡන්තං තං දාරකා ගාමද්වාරෙ දිස්වා ‘‘මංසං මෙ දෙහි, මංසං මෙ දෙහී’’ති හත්ථෙ පසාරෙත්වා උපධාවිංසු. සො තෙසං එකෙකං පුප්ඵමඤ්ජරිං අදාසි.

අථ අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා පෙතෙසු නිබ්බත්තො නග්ගො විරූපරූපො භයානකදස්සනො සුපිනෙපි අන්නපානං අජානන්තො සීසෙ ආබන්ධිතඋද්දාලකකුසුමමාලාකලාපො ‘‘චුන්දට්ඨිලායං ඤාතකානං සන්තිකෙ කිඤ්චි ලභිස්සාමී’’ති ගඞ්ගාය උදකෙ අභිජ්ජමානෙ පටිසොතං පදසා ගච්ඡති. තෙන ච සමයෙන කොලියො නාම රඤ්ඤො බිම්බිසාරස්ස මහාමත්තො කුපිතං පච්චන්තං වූපසමෙත්වා පටිනිවත්තෙන්තො හත්ථිඅස්සාදිපරිවාරබලං ථලපථෙන පෙසෙත්වා සයං ගඞ්ගාය නදියා අනුසොතං නාවාය ආගච්ඡන්තො තං පෙතං තථා ගච්ඡන්තං දිස්වා පුච්ඡන්තො –

387.

‘‘අභිජ්ජමානෙ වාරිම්හි, ගඞ්ගාය ඉධ ගච්ඡසි;

නග්ගො පුබ්බද්ධපෙතොව, මාලධාරී අලඞ්කතො;

කුහිං ගමිස්සසි පෙත, කත්ථ වාසො භවිස්සතී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ අභිජ්ජමානෙති පදනික්ඛෙපෙන අභිජ්ජමානෙ සඞ්ඝාතෙ, වාරිම්හි ගඞ්ගායාති ගඞ්ගාය නදියා උදකෙ. ඉධාති ඉමස්මිං ඨානෙ. පුබ්බද්ධපෙතොවාති කායස්ස පුරිමද්ධෙන අපෙතො විය අපෙතයොනිකො දෙවපුත්තො ¶ විය. කථං? මාලධාරී අලඞ්කතොති, මාලාහි පිළන්ධිත්වා අලඞ්කතසීසග්ගොති ¶ අත්ථො. කත්ථ වාසො භවිස්සතීති කතරස්මිං ගාමෙ දෙසෙ වා තුය්හං නිවාසො භවිස්සති, තං කථෙහීති අත්ථො.

ඉදානි යං තදා තෙන පෙතෙන කොලියෙන ච වුත්තං, තං දස්සෙතුං සඞ්ගීතිකාරා –

388.

‘‘චුන්දට්ඨිලං ¶ ගමිස්සාමි, පෙතො සො ඉති භාසති;

අන්තරෙ වාසභගාමං, බාරාණසිඤ්ච සන්තිකෙ.

389.

‘‘තඤ්ච දිස්වා මහාමත්තො, කොලියො ඉති විස්සුතො;

සත්තුං භත්තඤ්ච පෙතස්ස, පීතකඤ්ච යුගං අදා.

390.

‘‘නාවාය තිට්ඨමානාය, කප්පකස්ස අදාපයි;

කප්පකස්ස පදින්නම්හි, ඨානෙ පෙතස්ස දිස්සථ.

391.

‘‘තතො සුවත්ථවසනො, මාලධාරී අලඞ්කතො;

ඨානෙ ඨිතස්ස පෙතස්ස, දක්ඛිණා උපකප්පථ;

තස්මා දජ්ජෙථ පෙතානං, අනුකම්පාය පුනප්පුන’’න්ති. – ගාථායො අවොචුං;

388. තත්ථ චුන්දට්ඨිලන්ති එවංනාමකං ගාමං. අන්තරෙ වාසභගාමං, බාරාණසිඤ්ච සන්තිකෙති වාසභගාමස්ස ච බාරාණසියා ච වෙමජ්ඣෙ. අන්තරා-සද්දයොගෙන හෙතං සාම්යත්ථෙ උපයොගවචනං. බාරාණසියා සන්තිකෙ හි සො ගාමොති. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – අන්තරෙ වාසභගාමස්ස ච බාරාණසියා ච යො චුන්දට්ඨිලනාමකො ගාමො බාරාණසියා අවිදූරෙ, තං ගාමං ගමිස්සාමීති.

389. කොලියො ඉති විස්සුතොති කොලියොති එවංපකාසිතනාමො. සත්තුං භත්තඤ්චාති සත්තුඤ්චෙව භත්තඤ්ච. පීතකඤ්ච යුගං අදාති පීතකං සුවණ්ණවණ්ණං එකං වත්ථයුගඤ්ච අදාසි.

390. කදා අදාසීති චෙ ආහ නාවාය තිට්ඨමානාය. කප්පකස්ස අදාපයීති ගච්ඡන්තිං නාවං ඨපෙත්වා තත්ථ එකස්ස න්හාපිතස්ස උපාසකස්ස දාපෙසි ¶ , දින්නම්හි වත්ථයුගෙති යොජනා. ඨානෙති ඨානසො තඞ්ඛණඤ්ඤෙව. පෙතස්ස දිස්සථාති පෙතස්ස සරීරෙ පඤ්ඤායිත්ථ, තස්ස නිවාසනපාරුපනවත්ථං ¶ සම්පජ්ජි. තෙනාහ ‘‘තතො සුවත්ථවසනො, මාලධාරී අලඞ්කතො’’ති, සුවත්ථවසනො ¶ මාලාභරණෙහි සුමණ්ඩිතපසාධිතො. ඨානෙ ඨිතස්ස පෙතස්ස, දක්ඛිණා උපකප්පථාති දක්ඛිණෙය්යට්ඨානෙ ඨිතා පනෙසා දක්ඛිණා තස්ස පෙතස්ස යස්මා උපකප්පති, විනියොගං අගමාසි. තස්මා දජ්ජෙථ පෙතානං, අනුකම්පාය පුනප්පුනන්ති පෙතානං අනුකම්පාය පෙතෙ උද්දිස්ස පුනප්පුනං දක්ඛිණං දදෙය්යාති අත්ථො.

අථ සො කොලියමහාමත්තො තං පෙතං අනුකම්පමානො දානවිධිං සම්පාදෙත්වා අනුසොතං ආගන්ත්වා සූරියෙ උග්ගච්ඡන්තෙ බාරාණසිං සම්පාපුණි. භගවා ච තෙසං අනුග්ගහත්ථං ආකාසෙන ආගන්ත්වා ගඞ්ගාතීරෙ අට්ඨාසි. කොලියමහාමත්තොපි නාවාතො ඔතරිත්වා හට්ඨපහට්ඨො භගවන්තං නිමන්තෙසි – ‘‘අධිවාසෙථ මෙ, භන්තෙ, භගවා අජ්ජතනාය භත්තං අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. සො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා තාවදෙව රමණීයෙ භූමිභාගෙ මහන්තං සාඛාමණ්ඩපං උපරි චතූසු ච පස්සෙසු නානාවිරාගවණ්ණවිචිත්තවිවිධවසනසමලඞ්කතං කාරෙත්වා තත්ථ භගවතො ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා අදාසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ.

අථ සො මහාමත්තො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ගන්ධපුප්ඵාදීහි පූජෙත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නො හෙට්ඨා අත්තනො වුත්තවචනං පෙතස්ස ච පටිවචනං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො ආගච්ඡතූ’’ති චින්තෙසි. චින්තිතසමනන්තරමෙව බුද්ධානුභාවසඤ්චොදිතො සුවණ්ණහංසගණො විය ධතරට්ඨහංසරාජං භික්ඛුසඞ්ඝො ධම්මරාජං සම්පරිවාරෙසි. තාවදෙව මහාජනො සන්නිපති ‘‘උළාරා ධම්මදෙසනා භවිස්සතී’’ති. තං දිස්වා පසන්නමානසො මහාමත්තො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සන්තප්පෙසි. භගවා කතභත්තකිච්චො මහාජනස්ස අනුකම්පාය ‘‘බාරාණසිසමීපගාමවාසිනො සන්නිපතන්තූ’’ති අධිට්ඨාසි. සබ්බෙ ච තෙ ඉද්ධිබලෙන මහාජනා සන්නිපතිංසු, උළාරෙ චස්ස පෙතෙ පාකටෙ අකාසි. තෙසු කෙචි ඡින්නභින්නපිලොතිකඛණ්ඩධරා, කෙචි ¶ අත්තනො කෙසෙහෙව ¶ පටිච්ඡාදිතකොපිනා, කෙචි නග්ගා යථාජාතරූපා ඛුප්පිපාසාභිභූතා තචපරියොනද්ධා අට්ඨිමත්තසරීරා ඉතො චිතො ච පරිබ්භමන්තා මහාජනස්ස පච්චක්ඛතො පඤ්ඤායිංසු.

අථ භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි, යථා තෙ එකජ්ඣං සන්නිපතිත්වා අත්තනා කතං පාපකම්මං මහාජනස්ස පවෙදෙසුං. තමත්ථං දීපෙන්තා සඞ්ගීතිකාරා –

392.

‘‘සාතුන්නවසනා ¶ එකෙ, අඤ්ඤෙ කෙසනිවාසනා;

පෙතා භත්තාය ගච්ඡන්ති, පක්කමන්ති දිසොදිසං.

393.

‘‘දූරෙ එකෙ පධාවිත්වා, අලද්ධාව නිවත්තරෙ;

ඡාතා පමුච්ඡිතා භන්තා, භූමියං පටිසුම්භිතා.

394.

‘‘කෙචි තත්ථ පපතිත්වා, භූමියං පටිසුම්භිතා;

පුබ්බෙ අකතකල්යාණා, අග්ගිදඩ්ඪාව ආතපෙ.

395.

‘‘මයං පුබ්බෙ පාපධම්මා, ඝරණී කුලමාතරො;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකම්හ අත්තනො.

396.

‘‘පහූතං අන්නපානම්පි, අපිස්සු අවකිරීයති;

සම්මග්ගතෙ පබ්බජිතෙ, න ච කිඤ්චි අදම්හසෙ.

397.

‘‘අකම්මකාමා අලසා, සාදුකාමා මහග්ඝසා;

ආලොපපිණ්ඩදාතාරො, පටිග්ගහෙ පරිභාසිම්හසෙ.

398.

‘‘තෙ ඝරා තා ච දාසියො, තානෙවාභරණානි නො;

තෙ අඤ්ඤෙ පරිචාරෙන්ති, මයං දුක්ඛස්ස භාගිනො.

399.

‘‘වෙණී වා අවඤ්ඤා හොන්ති, රථකාරී ච දුබ්භිකා;

චණ්ඩාලී කපණා හොන්ති, කප්පකා ච පුනප්පුනං.

400.

‘‘යානි ¶ යානි නිහීනානි, කුලානි කපණානි ච;

තෙසු තෙස්වෙව ජායන්ති, එසා මච්ඡරිනො ගති.

401.

‘‘පුබ්බෙ ¶ ච කතකල්යාණා, දායකා වීතමච්ඡරා;

සග්ගං තෙ පරිපූරෙන්ති, ඔභාසෙන්ති ච නන්දනං.

402.

‘‘වෙජයන්තෙ ¶ ච පාසාදෙ, රමිත්වා කාමකාමිනො;

උච්චාකුලෙසු ජායන්ති, සභොගෙසු තතො චුතා.

403.

‘‘කූටාගාරෙ ච පාසාදෙ, පල්ලඞ්කෙ පොනකත්ථතෙ;

බීජිතඞ්ගා මොරහත්ථෙහි, කුලෙ ජාතා යසස්සිනො.

404.

‘‘අඞ්කතො අඞ්කං ගච්ඡන්ති, මාලධාරී අලඞ්කතා;

ධාතියො උපතිට්ඨන්ති, සායං පාතං සුඛෙසිනො.

405.

‘‘නයිදං අකතපුඤ්ඤානං, කතපුඤ්ඤානමෙවිදං;

අසොකං නන්දනං රම්මං, තිදසානං මහාවනං.

406.

‘‘සුඛං අකතපුඤ්ඤානං, ඉධ නත්ථි පරත්ථ ච;

සුඛඤ්ච කතපුඤ්ඤානං, ඉධ චෙව පරත්ථ ච.

407.

‘‘තෙසං සහබ්යකාමානං, කත්තබ්බං කුසලං බහුං;

කතපුඤ්ඤා හි මොදන්ති, සග්ගෙ භොගසමඞ්ගිනො’’ති. – ගාථායො අවොචුං;

392. තත්ථ සාතුන්නවසනාති ඡින්නභින්නපිලොතිකඛණ්ඩනිවාසනා. එකෙති එකච්චෙ. කෙසනිවාසනාති කෙසෙහෙව පටිච්ඡාදිතකොපිනා. භත්තාය ගච්ඡන්තීති ‘‘අප්පෙව නාම ඉතො ගතා යත්ථ වා තත්ථ වා කිඤ්චි උච්ඡිට්ඨභත්තං වා වමිතභත්තං වා ගබ්භමලාදිකං වා ලභෙය්යාමා’’ති කත්ථචිදෙව අට්ඨත්වා ඝාසත්ථාය ගච්ඡන්ති. පක්කමන්ති දිසොදිසන්ති දිසතො දිසං අනෙකයොජනන්තරිකං ඨානං පක්කමන්ති.

393. දූරෙති දූරෙව ඨානෙ. එකෙති එකච්චෙ පෙතා. පධාවිත්වාති ඝාසත්ථාය උපධාවිත්වා. අලද්ධාව නිවත්තරෙති ¶ කිඤ්චි ඝාසං වා පානීයං වා අලභිත්වා එව නිවත්තන්ති. පමුච්ඡිතාති ඛුප්පිපාසාදිදුක්ඛෙන සඤ්ජාතමුච්ඡා. භන්තාති ¶ පරිබ්භමන්තා. භූමියං පටිසුම්භිතාති තාය එව මුච්ඡාය උප්පත්තියා ඨත්වා අවක්ඛිත්තමත්තිකාපිණ්ඩා විය විස්සුස්සිත්වා පථවියං පතිතා.

394. තත්ථාති ¶ ගතට්ඨානෙ. භූමියං පටිසුම්භිතාති පපාතෙ පතිතා විය ජිඝච්ඡාදිදුක්ඛෙන ඨාතුං අසමත්ථභාවෙන භූමියං පතිතා, තත්ථ වා ගතට්ඨානෙ ඝාසාදීනං අලාභෙන ඡින්නාසා හුත්වා කෙනචි පටිමුඛං සුම්භිතා පොථිතා විය භූමියං පතිතා හොන්තීති අත්ථො. පුබ්බෙ අකතකල්යාණාති පුරිමභවෙ අකතකුසලා. අග්ගිදඩ්ඪාව ආතපෙති නිදාඝකාලෙ ආතපට්ඨානෙ අග්ගිනා දඩ්ඪා විය, ඛුප්පිපාසග්ගිනා ඩය්හමානා මහාදුක්ඛං අනුභවන්තීති අත්ථො.

395. පුබ්බෙති අතීතභවෙ. පාපධම්මාති ඉස්සුකීමච්ඡරීආදිභාවෙන ලාමකසභාවා. ඝරණීති ඝරසාමිනියො. කුලමාතරොති කුලදාරකානං මාතරො, කුලපුරිසානං වා මාතරො. දීපන්ති පතිට්ඨං, පුඤ්ඤන්ති අත්ථො. තඤ්හි සත්තානං සුගතීසු පතිට්ඨාභාවතො ‘‘පතිට්ඨා’’ති වුච්චති. නාකම්හාති න කරිම්හ.

396. පහූතන්ති බහුං. අන්නපානම්පීති අන්නඤ්ච පානඤ්ච. අපිස්සු අවකිරීයතීති සූති නිපාතමත්තං, අපි අවකිරීයති ඡට්ටීයති. සම්මග්ගතෙති සම්මා ගතෙ සම්මා පටිපන්නෙ සම්මා පටිපන්නාය. පබ්බජිතෙති පබ්බජිතාය. සම්පදානෙ හි ඉදං භුම්මවචනං. සම්මග්ගතෙ වා පබ්බජිතෙ සති ලබ්භමානෙති අත්ථො. න ච කිඤ්චි අදම්හසෙති ‘‘කිඤ්චිමත්තම්පි දෙය්යධම්මං නාදම්හා’’ති විප්පටිසාරාභිභූතා වදන්ති.

397. අකම්මකාමාති සාධූති අකත්තබ්බං කම්මං අකුසලං කාමෙන්තීති අකම්මකාමා, සාධූහි වා කත්තබ්බං කුසලං කාමෙන්තීති කම්මකාමා, න කම්මකාමාති අකම්මකාමා ¶ , කුසලධම්මෙසු අච්ඡන්දිකාති අත්ථො. අලසාති කුසීතා කුසලකම්මකරණෙ නිබ්බීරියා. සාදුකාමාති සාතමධුරවත්ථුපියා. මහග්ඝසාති මහාභොජනා, උභයෙනාපි සුන්දරඤ්ච මධුරඤ්ච භොජනං ලභිත්වා අත්ථිකානං කිඤ්චි අදත්වා සයමෙව භුඤ්ජිතාරොති ¶ දස්සෙති. ආලොපපිණ්ඩදාතාරොති ආලොපමත්තස්සපි භොජනපිණ්ඩස්ස දායකා. පටිග්ගහෙති තස්ස පටිග්ගණ්හනකෙ. පරිභාසිම්හසෙති පරිභවං කරොන්තා භාසිම්හ, අවමඤ්ඤිම්හ උප්පණ්ඩිම්හා චාති අත්ථො.

398. තෙ ඝරාති යත්ථ මයං පුබ්බෙ ‘‘අම්හාකං ඝර’’න්ති මමත්තං අකරිම්හා, තානි ඝරානි යථාඨිතානි, ඉදානි නො න කිඤ්චි උපකප්පතීති අධිප්පායො. තා ච දාසියො තානෙවාභරණානි නොති එත්ථාපි එසෙව නයො. තත්ථ නොති අම්හාකං. තෙති තෙ ඝරාදිකෙ. අඤ්ඤෙ පරිචාරෙන්ති ¶ , පරිභොගාදිවසෙන විනියොගං කරොන්තීති අත්ථො. මයං දුක්ඛස්ස භාගිනොති මයං පන පුබ්බෙ කෙවලං කීළනප්පසුතා හුත්වා සාපතෙය්යං පහාය ගමනීයං අනුගාමිකං කාතුං අජානන්තා ඉදානි ඛුප්පිපාසාදිදුක්ඛස්ස භාගිනො භවාමාති අත්තානං ගරහන්තා වදන්ති.

399. ඉදානි යස්මා පෙතයොනිතො චවිත්වා මනුස්සෙසු උප්පජ්ජන්තාපි සත්තා යෙභුය්යෙන තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙන හීනජාතිකා කපණවුත්තිනොව හොන්ති, තස්මා තමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘වෙණිවා’’තිආදිනා ද්වෙ ගාථා වුත්තා. තත්ථ වෙණිවාති වෙනජාතිකා, විලීවකාරා නළකාරා හොන්තීති අත්ථො. වා-සද්දො අනියමත්ථො. අවඤ්ඤාති අවඤ්ඤෙය්යා, අවජානිතබ්බාති වුත්තං හොති. ‘‘වම්භනා’’ති වා පාඨො, පරෙහි බාධනීයාති අත්ථො. රථකාරීති චම්මකාරිනො. දුබ්භිකාති මිත්තදුබ්භිකා මිත්තානං බාධිකා. චණ්ඩාලීති චණ්ඩාලජාතිකා. කපණාති වනිබ්බකා අතිවිය කාරුඤ්ඤප්පත්තා ¶ . කප්පකාති කප්පකජාතිකා, සබ්බත්ථ ‘‘හොන්ති පුනප්පුන’’න්ති යොජනා, අපරාපරම්පි ඉමෙසු නිහීනකුලෙසු උප්පජ්ජන්තීති වුත්තං හොති.

400. තෙසු තෙස්වෙව ජායන්තීති යානි යානි අඤ්ඤානිපි නෙසාදපුක්කුසකුලාදීනි කපණානි අතිවිය වම්භනියානි පරමදුග්ගතානි ච, තෙසු තෙසු එව නිහීනකුලෙසු මච්ඡරියමලෙන පෙතෙසු නිබ්බත්තිත්වා තතො චුතා නිබ්බත්තන්ති. තෙනාහ ‘‘එසා මච්ඡරිනො ගතී’’ති.

401. එවං ¶ අකතපුඤ්ඤානං සත්තානං ගතිං දස්සෙත්වා ඉදානි කතපුඤ්ඤානං ගතිං දස්සෙතුං ‘‘පුබ්බෙ ච කතකල්යාණා’’ති සත්ත ගාථා වුත්තා. තත්ථ සග්ගං තෙ පරිපූරෙන්තීති යෙ පුබ්බෙ පුරිමජාතියං කතකල්යාණා දායකා දානපුඤ්ඤාභිරතා විගතමලමච්ඡෙරා, තෙ අත්තනො රූපසම්පත්තියා චෙව පරිවාරසම්පත්තියා ච සග්ගං දෙවලොකං පරිපූරෙන්ති පරිපුණ්ණං කරොන්ති. ඔභාසෙන්ති ච නන්දනන්ති න කෙවලං පරිපූරෙන්තියෙව, අථ ඛො කප්පරුක්ඛාදීනං පභාහි සභාවෙනෙව ඔභාසමානම්පි නන්දනවනං අත්තනො වත්ථාභරණජුතීහි සරීරප්පභාය ච අභිභවිත්වා චෙව ඔභාසෙත්වා ච ජොතෙන්ති.

402. කාමකාමිනොති යථිච්ඡිතෙසු කාමගුණෙසු යථාකාමං පරිභොගවන්තො. උච්චාකුලෙසූති උච්චෙසු ඛත්තියකුලාදීසු කුලෙසු. සභොගෙසූති මහාවිභවෙසු. තතො චුතාති තතො දෙවලොකතො චුතා.

403. කූටාගාරෙ ¶ ච පාසාදෙති කූටාගාරෙ ච පාසාදෙ ච. බීජිතඞ්ගාති බීජියමානදෙහා. මොරහත්ථෙහීති මොරපිඤ්ඡපටිමණ්ඩිතබීජනීහත්ථෙහි. යසස්සිනොති පරිවාරවන්තො රමන්තීති අධිප්පායො.

404. අඞ්කතො අඞ්කං ගච්ඡන්තීති දාරකකාලෙපි ඤාතීනං ධාතීනඤ්ච අඞ්කට්ඨානතො අඞ්කට්ඨානමෙව ගච්ඡන්ති, න භූමිතලන්ති අධිප්පායො. උපතිට්ඨන්තීති උපට්ඨානං කරොන්ති. සුඛෙසිනොති සුඛමිච්ඡන්තා, ‘‘මා සීතං ¶ වා උණ්හං වා’’ති අප්පකම්පි දුක්ඛං පරිහරන්තා උපතිට්ඨන්තීති අධිප්පායො.

405. නයිදං අකතපුඤ්ඤානන්ති ඉදං සොකවත්ථුඅභාවතො අසොකං රම්මං රමණීයං තිදසානං තාවතිංසදෙවානං මහාවනං මහාඋපවනභූතං නන්දනං නන්දනවනං අකතපුඤ්ඤානං න හොති, තෙහි ලද්ධුං න සක්කාති අත්ථො.

406. ඉධාති ඉමස්මිං මනුස්සලොකෙ විසෙසතො පුඤ්ඤං කරීයති, තං සන්ධායාහ. ඉධාති වා දිට්ඨධම්මෙ. පරත්ථාති සම්පරායෙ.

407. තෙසන්ති තෙහි යථාවුත්තෙහි දෙවෙහි. සහබ්යකාමානන්ති සහභාවං ඉච්ඡන්තෙහි. භොගසමඞ්ගිනොති භොගෙහි සමන්නාගතා, දිබ්බෙහි ¶ පඤ්චකාමගුණෙහි සමප්පිතා මොදන්තීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

එවං තෙහි පෙතෙහි සාධාරණතො අත්තනා කතකම්මස්ස ච ගතියා පුඤ්ඤකම්මස්ස ච ගතියා පවෙදිතාය සංවිග්ගමනස්ස කොළියාමච්චපමුඛස්ස තත්ථ සන්නිපතිතස්ස මහාජනස්ස අජ්ඣාසයානුරූපං භගවා විත්ථාරෙන ධම්මං දෙසෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ චතුරාසීතියා පාණසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසීති.

අභිජ්ජමානපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සාණවාසිත්ථෙරපෙතවත්ථුවණ්ණනා

කුණ්ඩිනාගරියො ථෙරොති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ ආයස්මතො සාණවාසිත්ථෙරස්ස ඤාතිපෙතෙ ¶ ආරබ්භ වුත්තං. අතීතෙ කිර බාරාණසියං කිතවස්ස නාම රඤ්ඤො පුත්තො උය්යානකීළං කීළිත්වා නිවත්තන්තො සුනෙත්තං නාම පච්චෙකබුද්ධං පිණ්ඩාය චරිත්වා නගරතො නික්ඛමන්තං දිස්වා ඉස්සරියමදමත්තො හුත්වා ‘‘කථඤ්හි නාම මය්හං අඤ්ජලිං ¶ අකත්වා අයං මුණ්ඩකො ගච්ඡතී’’ති පදුට්ඨචිත්තො හත්ථික්ඛන්ධතො ඔතරිත්වා ‘‘කච්චි තෙ පිණ්ඩපාතො ලද්ධො’’ති ආලපන්තො හත්ථතො පත්තං ගහෙත්වා පථවියං පාතෙත්වා භින්දි. අථ නං සබ්බත්ථ තාදිභාවප්පත්තියා නිබ්බිකාරං කරුණාවිප්ඵාරසොමනස්සනිපාතපසන්නචිත්තමෙව ඔලොකෙන්තං අට්ඨානාඝාතෙන දූසිතචිත්තො ‘‘කිං මං කිතවස්ස රඤ්ඤො පුත්තං න ජානාසි, ත්වං ඔලොකයන්තො මය්හං කිං කරිස්සසී’’ති වත්වා අවහසන්තො පක්කාමි. පක්කන්තමත්තස්සෙව චස්ස නරකග්ගිදාහපටිභාගො බලවසරීරදාහො උප්පජ්ජි. සො තෙන මහාසන්තාපෙනාභිභූතකායො අතිබාළ්හං දුක්ඛවෙදනාභිතුන්නො කාලං කත්වා අවීචීමහානිරයෙ නිබ්බත්ති.

සො තත්ථ දක්ඛිණපස්සෙන වාමපස්සෙන උත්තානො අවකුජ්ජොති බහූහි පකාරෙහි පරිවත්තිත්වා චතුරාසීති වස්සසහස්සානි පච්චිත්වා තතො ¶ චුතො පෙතෙසු අපිරිමිතකාලං ඛුප්පිපාසාදිදුක්ඛං අනුභවිත්වා තතො චුතො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුණ්ඩිනගරස්ස සමීපෙ කෙවට්ටගාමෙ නිබ්බත්ති. තස්ස ජාතිස්සරඤාණං උප්පජ්ජි, තෙන සො පුබ්බෙ අත්තනා අනුභූතපුබ්බං දුක්ඛං අනුස්සරන්තො වයප්පත්තොපි පාපභයෙන ඤාතකෙහිපි සද්ධිං මච්ඡබන්ධනත්ථං න ගච්ඡති. තෙසු ගච්ඡන්තෙසු මච්ඡෙ ඝාතෙතුං අනිච්ඡන්තො නිලීයති, ගතො ච ජාලං භින්දති, ජීවන්තෙ වා මච්ඡෙ ගහෙත්වා උදකෙ විස්සජ්ජෙති, තස්ස තං කිරියං අරොචන්තා ඤාතකා ගෙහතො තං නීහරිංසු. එකො පනස්ස භාතා සිනෙහබද්ධහදයො අහොසි.

තෙන ච සමයෙන ආයස්මා ආනන්දො කුණ්ඩිනගරං උපනිස්සාය සාණපබ්බතෙ විහරති. අථ සො කෙවට්ටපුත්තො ඤාතකෙහි පරිච්චත්තො හුත්වා ඉතො චිතො ච පරිබ්භමන්තො තං පදෙසං පත්තො භොජනවෙලාය ථෙරස්ස සන්තිකං උපසඞ්කමි. ථෙරො තං පුච්ඡිත්වා භොජනෙන අත්ථිකභාවං ඤත්වා තස්ස භත්තං දත්වා කතභත්තකිච්චො සබ්බං තං ¶ පවත්තිං ඤත්වා ධම්මකථාය පසන්නමානසං ඤත්වා ‘‘පබ්බජිස්සසි, ආවුසො’’ති? ‘‘ආම, භන්තෙ, පබ්බජිස්සාමී’’ති. ථෙරො තං පබ්බාජෙත්වා තෙන සද්ධිං භගවතො සන්තිකං අගමාසි. අථ නං සත්ථා ආහ – ‘‘ආනන්ද, ඉමං සාමණෙරං අනුකම්පෙය්යාසී’’ති. සො ච අකතකුසලත්තා අප්පලාභො අහොසි. අථ නං සත්ථා අනුග්ගණ්හන්තො භික්ඛූනං පරිභොගත්ථාය පානීයඝටානං පරිපූරණෙ නියොජෙසි. තං දිස්වා උපාසකා තස්ස බහූනි නිච්චභත්තානි පට්ඨපෙසුං.

සො ¶ අපරෙන සමයෙන ලද්ධූපසම්පදො අරහත්තං පත්වා ථෙරො හුත්වා ද්වාදසහි භික්ඛූහි සද්ධිං සාණපබ්බතෙ වසි. තස්ස පන ඤාතකා පඤ්චසතමත්තා අනුපචිතකුසලකම්මා උපචිතමච්ඡෙරාදිපාපධම්මා කාලං කත්වා පෙතෙසු නිබ්බත්තිංසු. තස්ස පන මාතාපිතරො ‘‘එස අම්හෙහි පුබ්බෙ ගෙහතො නික්කඩ්ඪිතො’’ති සාරජ්ජමානා තං අනුපසඞ්කමිත්වා තස්මිං බද්ධසිනෙහං භාතිකං පෙසෙසුං. සො ථෙරස්ස ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨසමයෙ දක්ඛිණජාණුමණ්ඩලං පථවියං පතිට්ඨාපෙත්වා කතඤ්ජලී අත්තානං දස්සෙත්වා ¶ ‘‘මාතා පිතා ච තෙ, භන්තෙ’’තිආදිගාථා අවොච. කුණ්ඩිනාගරියො ථෙරොතිආදයො පන ආදිතො පඤ්ච ගාථා තාසං සම්බන්ධදස්සනත්ථං ධම්මසඞ්ගාහකෙහි ඨපිතා.

408.

‘‘කුණ්ඩිනාගරියො ථෙරො, සාණවාසිනිවාසිකො;

පොට්ඨපාදොති නාමෙන, සමණො භාවිතින්ද්රියො.

409.

‘‘තස්ස මාතා පිතා භාතා, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.

410.

‘‘තෙ දුග්ගතා සූචිකට්ටා, කිලන්තා නග්ගිනො කිසා;

උත්තසන්තා මහත්තාසා, න දස්සෙන්ති කුරූරිනො.

411.

‘‘තස්ස ¶ භාතා විතරිත්වා, නග්ගො එකපථෙකකො;

චතුකුණ්ඩිකො භවිත්වාන, ථෙරස්ස දස්සයීතුමං.

412.

‘‘ථෙරො චාමනසිකත්වා, තුණ්හීභූතො අතික්කමි;

සො ච විඤ්ඤාපයී ථෙරං, ‘භාතා පෙතගතො අහං’.

413.

‘‘මාතා පිතා ච තෙ භන්තෙ, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.

414.

‘‘තෙන දුග්ගතා සූචිකට්ටා, කිලන්තා නග්ගිනො කිසා;

උත්තසන්තා මහත්තාසා, න දස්සෙන්ති කුරූරිනො.

415.

‘‘අනුකම්පස්සු ¶ කාරුණිකො, දත්වා අන්වාදිසාහි නො;

තව දින්නෙන දානෙන, යාපෙස්සන්ති කුරූරිනො’’ති.

408-9. තත්ථ කුණ්ඩිනාගරියො ථෙරොති එවංනාමකෙ නගරෙ ජාතසංවඩ්ඪත්ථෙරො, ‘‘කුණ්ඩිකනගරො ථෙරො’’තිපි පාඨො, සො එවත්ථො. සාණවාසිනිවාසිකොති සාණපබ්බතවාසී. පොට්ඨපාදොති නාමෙනාති නාමෙන පොට්ඨපාදො නාම. සමණොති සමිතපාපො. භාවිතින්ද්රියොති අරියමග්ගභාවනාය භාවිතසද්ධාදිඉන්ද්රියො, අරහාති අත්ථො. තස්සාති තස්ස සාණවාසිත්ථෙරස්ස. දුග්ගතාති දුග්ගතිගතා.

410. සූචිකට්ටාති ¶ පූතිනා ලූඛගත්තා අට්ටකා, සූචිකාති ලද්ධනාමාය ඛුප්පිපාසාය අට්ටා පීළිතා. ‘‘සූචිකණ්ඨා’’ති කෙචි පඨන්ති, සූචිඡිද්දසදිසමුඛද්වාරාති අත්ථො. කිලන්තාති කිලන්තකායචිත්තා. නග්ගිනොති නග්ගරූපා නිච්චොළා. කිසාති අට්ඨිත්තචමත්තසරීරතාය කිසදෙහා. උත්තසන්තාති ‘‘අයං සමණො අම්හාකං පුත්තො’’ති ඔත්තප්පෙන උත්රාසං ආපජ්ජන්තා ¶ . මහත්තාසාති අත්තනා පුබ්බෙ කතකම්මං පටිච්ච සඤ්ජාතමහාභයා. න දස්සෙන්තීති අත්තානං න දස්සෙන්ති, සම්මුඛීභාවං න ගච්ඡන්ති. කුරූරිනොති දාරුණකම්මන්තා.

411. තස්ස භාතාති සාණවාසිත්ථෙරස්ස භාතා. විතරිත්වාති විතිණ්ණො හුත්වා, ඔත්තප්පසන්තාසභයාති අත්ථො. විතුරිත්වාති වා පාඨො, තුරිතො හුත්වා, තරමානරූපො හුත්වාති වුත්තං හොති. එකපථෙති එකපදිකමග්ගෙ. එකකොති එකිකො අදුතියො. චතුකුණ්ඩිකො භවිත්වානාති චතූහි අඞ්ගෙහි කුණ්ඩෙති අත්තභාවං පවත්තෙතීති චතුකුණ්ඩිකො, ද්වීහි ජාණූහි ද්වීහි හත්ථෙහි ගච්ඡන්තො තිට්ඨන්තො ච, එවංභූතො හුත්වාති අත්ථො. සො හි එවං පුරතො කොපීනපටිච්ඡාදනා හොතීති තථා අකාසි. ථෙරස්ස දස්සයීතුමන්ති ථෙරස්ස අත්තානං උද්දිසයි දස්සෙසි.

412. අමනසිකත්වාති ‘‘අයං නාම එසො’’ති එවං මනසි අකරිත්වා අනාවජ්ජෙත්වා. සො චාති සො පෙතො. භාතා පෙතගතො අහන්ති ‘‘අහං අතීතත්තභාවෙ භාතා, ඉදානි පෙතභූතො ඉධාගතො’’ති වත්වා විඤ්ඤාපයි ථෙරන්ති යොජනා.

413-5. යථා පන විඤ්ඤාපයි, තං දස්සෙතුං ‘‘මාතා පිතා චා’’තිආදිනා තිස්සො ගාථා වුත්තා. තත්ථ මාතා පිතා ච තෙති තව මාතා ච පිතා ච. අනුකම්පස්සූති අනුග්ගණ්හ අනුදයං ¶ කරොහි. අන්වාදිසාහීති ආදිස. නොති අම්හාකං. තව දින්නෙනාති තයා දින්නෙන.

තං ¶ සුත්වා ථෙරො යථා පටිපජ්ජි, තං දස්සෙතුං –

416.

‘‘ථෙරො චරිත්වා පිණ්ඩාය, භික්ඛූ අඤ්ඤෙ ච ද්වාදස;

එකජ්ඣං සන්නිපතිංසු, භත්තවිස්සග්ගකාරණා.

417.

‘‘ථෙරො සබ්බෙව තෙ ආහ, යථාලද්ධං දදාථ මෙ;

සඞ්ඝභත්තං කරිස්සාමි, අනුකම්පාය ඤාතිනං.

418.

‘‘නිය්යාදයිංසු ¶ ථෙරස්ස, ථෙරො සඞ්ඝං නිමන්තයි;

දත්වා අන්වාදිසි ථෙරො, මාතු පිතු ච භාතුනො;

‘ඉදං මෙ ඤාතීනං හොතු, සුඛිතා හොන්තු ඤාතයො’.

419.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, භොජනං උදපජ්ජථ;

සුචිං පණීතං සම්පන්නං, අනෙකරසබ්යඤ්ජනං.

420.

‘‘තතො උද්දස්සයී භාතා, වණ්ණවා බලවා සුඛී;

පහූතං භොජනං භන්තෙ, පස්ස නග්ගාම්හසෙ මයං;

තථා භන්තෙ පරක්කම, යථා වත්ථං ලභාමසෙ.

421.

‘‘ථෙරො සඞ්කාරකූටම්හා, උච්චිනිත්වාන නන්තකෙ;

පිලොතිකං පටං කත්වා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා.

422.

‘‘දත්වා අන්වාදිසී ථෙරො, මාතු පිතු ච භාතුනො;

‘ඉදං මෙ ඤාතීනං හොතු, සුඛිතා හොන්තු ඤාතයො’.

423.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, වත්ථානි උදපජ්ජිසුං;

තතො සුවත්ථවසනො, ථෙරස්ස දස්සයීතුමං.

424.

‘‘යාවතා ¶ නන්දරාජස්ස, විජිතස්මිං පටිච්ඡදා;

තතො බහුතරා භන්තෙ, වත්ථානච්ඡාදනානි නො.

425.

‘‘කොසෙය්යකම්බලීයානි, ඛොමකප්පාසිකානි ච;

විපුලා ච මහග්ඝා ච, තෙපාකාසෙවලම්බරෙ.

426.

‘‘තෙ ¶ මයං පරිදහාම, යං යඤ්හි මනසො පියං;

තථා භන්තෙ පරක්කම, යථා ගෙහං ලභාමසෙ.

427.

‘‘ථෙරො ¶ පණ්ණකුටිං කත්වා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා;

දත්වා ච අන්වාදිසී ථෙරො, මාතු පිතු ච භාතුනො;

‘ඉදං මෙ ඤාතීනං හොතු, සුඛිතා හොන්තු ඤාතයො’.

428.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, ඝරානි උදපජ්ජිසුං;

කූටාගාරනිවෙසනා, විභත්තා භාගසො මිතා.

429.

‘‘න මනුස්සෙසු ඊදිසා, යාදිසා නො ඝරා ඉධ;

අපි දිබ්බෙසු යාදිසා, තාදිසා නො ඝරා ඉධ.

430.

‘‘දද්දල්ලමානා ආභෙන්ති, සමන්තා චතුරො දිසා;

තථා භන්තෙ පරක්කම, යථා පානීයං ලභාමසෙ.

431.

‘‘ථෙරො කරණං පූරෙත්වා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා;

දත්වා අන්වාදිසී ථෙරො, මාතු පිතු ච භාතුනො;

‘ඉදං මෙ ඤාතීනං හොතු, සුඛිතා හොන්තු ඤාතයො’.

432.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, පානීයං උදපජ්ජථ;

ගම්භීරා චතුරස්සා ච, පොක්ඛරඤ්ඤො සුනිම්මිතා.

433.

‘‘සීතොදිකා ¶ සුප්පතිත්ථා, සීතා අප්පටිගන්ධියා;

පදුමුප්පලසඤ්ඡන්නා, වාරිකිඤ්ජක්ඛපූරිතා.

434.

‘‘තත්ථ න්හත්වා පිවිත්වා ච, ථෙරස්ස පටිදස්සයුං;

පහූතං පානීයං භන්තෙ, පාදා දුක්ඛා ඵලන්ති නො.

435.

‘‘ආහිණ්ඩමානා ඛඤ්ජාම, සක්ඛරෙ කුසකණ්ටකෙ;

තථා භන්තෙ පරක්කම, යථා යානං ලභාමසෙ.

436.

‘‘ථෙරො සිපාටිකං ලද්ධා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා;

දත්වා අන්වාදිසී ථෙරො, මාතු පිතු ච භාතුනො;

‘ඉදං මෙ ඤාතීනං හොතු, සුඛිතා හොන්තු ඤාතයො’.

437.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ ¶ , පෙතා රථෙන මාගමුං;

අනුකම්පිතම්හ භදන්තෙ, භත්තෙනච්ඡාදනෙන ච.

438.

‘‘ඝරෙන ¶ පානීයදානෙන, යානදානෙන චූභයං;

මුනිං කාරුණිකං ලොකෙ, භන්තෙ වන්දිතුමාගතා’’ති. – ගාථායො ආහංසු;

416-7. තත්ථ ථෙරො චරිත්වා පිණ්ඩායාති ථෙරො පිණ්ඩාපාතචාරිකාය චරිත්වා. භික්ඛූ අඤ්ඤෙ ච ද්වාදසාති ථෙරෙන සහ වසන්තා අඤ්ඤෙ ච ද්වාදස භික්ඛූ එකජ්ඣං එකතො සන්නිපතිංසු. කස්මාති චෙ? භත්තවිස්සග්ගකාරණාති භත්තකිච්චකාරණා භුඤ්ජනනිමිත්තං. තෙති තෙ භික්ඛූ. යථාලද්ධන්ති යං යං ලද්ධං. දදාථාති දෙථ.

418. නිය්යාදයිංසූති අදංසු. සඞ්ඝං නිමන්තයීති තෙ එව ද්වාදස භික්ඛූ සඞ්ඝුද්දෙසවසෙන තං භත්තං දාතුං නිමන්තෙසි. අන්වාදිසීති ආදිසි. තත්ථ යෙසං අන්වාදිසි, තෙ දස්සෙතුං ‘‘මාතු පිතු ච භාතුනො, ඉදං මෙ ඤාතීනං හොතු, සුඛිතා හොන්තු ඤාතයො’’ති වුත්තං.

419. සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙති උද්දිට්ඨසමනන්තරමෙව. භොජනං උදපජ්ජථාති තෙසං පෙතානං භොජනං ¶ උප්පජ්ජි. කීදිසන්ති ආහ ‘‘සුචි’’න්තිආදි. තත්ථ අනෙකරසබ්යඤ්ජනන්ති නානාරසෙහි බ්යඤ්ජනෙහි යුත්තං, අථ වා අනෙකරසං අනෙකබ්යඤ්ජනඤ්ච. තතොති භොජනලාභතො පච්ඡා.

420. උද්දස්සයී භාතාති භාතිකභූතො පෙතො ථෙරස්ස අත්තානං දස්සෙසි. වණ්ණවා බලවා සුඛීති තෙන භොජනලාභෙන තාවදෙව රූපසම්පන්නො බලසම්පන්නො සුඛිතොව හුත්වා. පහූතං භොජනං, භන්තෙති, භන්තෙ, තව දානානුභාවෙන පහූතං අනප්පකං භොජනං අම්හෙහි ලද්ධං. පස්ස නග්ගාම්හසෙති ඔලොකෙහි, නග්ගිකා පන අම්හ, තස්මා තථා, භන්තෙ, පරක්කම පයොගං කරොහි. යථා වත්ථං ලභාමසෙති යෙන පකාරෙන යාදිසෙන පයොගෙන ¶ සබ්බෙව මයං වත්ථානි ලභෙය්යාම, තථා වායමථාති අත්ථො.

421. සඞ්කාරකූටම්හාති තත්ථ තත්ථ සඞ්කාරට්ඨානතො. උච්චිනිත්වානාති ගවෙසනවසෙන ගහෙත්වා. නන්තකෙති ඡින්නපරියන්තෙ ඡඩ්ඩිතදුස්සඛණ්ඩෙ ¶ . තෙ පන යස්මා ඛණ්ඩභූතා පිලොතිකා නාම හොන්ති, තාහි ච ථෙරො චීවරං කත්වා සඞ්ඝස්ස අදාසි, තස්මා ආහ ‘‘පිලොතිකං පටං කත්වා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා’’ති. තත්ථ සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදාති චතූහිපි දිසාහි ආගතභික්ඛුසඞ්ඝස්ස අදාසි. සම්පදානත්ථෙ හි ඉදං භුම්මවචනං.

423-4. සුවත්ථවසනොති සුන්දරවත්ථවසනො. ථෙරස්ස දස්සයීතුමන්ති ථෙරස්ස අත්තානං දස්සයි දස්සෙසි, පාකටො අහොසි. පටිච්ඡාදයති එත්ථාති පටිච්ඡදා.

428-9. කූටාගාරනිවෙසනාති කූටාගාරභූතා තදඤ්ඤනිවෙසනසඞ්ඛාතා ච ඝරා. ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන හෙතං වුත්තං. විභත්තාති සමචතුරස්සආයතවට්ටසණ්ඨානාදිවසෙන විභත්තා. භාගසො මිතාති භාගෙන පරිච්ඡින්නා. නොති අම්හාකං. ඉධාති ඉමස්මිං පෙතලොකෙ. අපි දිබ්බෙසූති අපීති නිපාතමත්තං, දෙවලොකෙසූති අත්ථො.

431. කරණන්ති ධමකරණං. පූරෙත්වාති උදකස්ස පූරෙත්වා. වාරිකිඤ්ජක්ඛපූරිතාති තත්ථ තත්ථ වාරිමත්ථකෙ පදුමුප්පලාදීනං කෙසරභාරෙහි සඤ්ඡාදිතවසෙන පූරිතා. ඵලන්තීති පුප්ඵන්ති, පණ්හිකපරියන්තාදීසු විදාලෙන්තීති අත්ථො.

435-6. ආහිණ්ඩමානාති විචරමානා. ඛඤ්ජාමාති ඛඤ්ජනවසෙන ¶ ගච්ඡාම. සක්ඛරෙ කුසකණ්ටකෙති ¶ සක්ඛරවති කුසකණ්ටකවති ච භූමිභාගෙ, සක්ඛරෙ කුසකණ්ටකෙ ච අක්කමන්තාති අත්ථො. යානන්ති රථවය්හාදිකං යංකිඤ්චි යානං. සිපාටිකන්ති එකපටලඋපාහනං.

437-8. රථෙන මාගමුන්ති මකාරො පදසන්ධිකරො, රථෙන ආගමංසු. උභයන්ති උභයෙන දානෙන, යානදානෙන චෙව භත්තාදිචතුපච්චයදානෙන ච. පානීයදානෙන හෙත්ථ භෙසජ්ජදානම්පි සඞ්ගහිතං. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානමෙවාති.

ථෙරො ¶ තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා ‘‘යථා ඉමෙ එතරහි, එවං ත්වම්පි ඉතො අනන්තරාතීතෙ අත්තභාවෙ පෙතො හුත්වා මහාදුක්ඛං අනුභවී’’ති වත්වා ථෙරෙන යාචිතො සුත්තපෙතවත්ථුං කථෙත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. තං සුත්වා මහාජනො සඤ්ජාතසංවෙගො දානසීලාදිපුඤ්ඤකම්මනිරතො අහොසීති.

සාණවාසිත්ථෙරපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. රථකාරපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

වෙළුරියථම්භං රුචිරං පභස්සරන්ති ඉදං සත්ථරි සාවත්ථියං විහරන්තෙ අඤ්ඤතරං පෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. අතීතෙ කිර කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ අඤ්ඤතරා ඉත්ථී සීලාචාරසම්පන්නා කල්යාණමිත්තසන්නිස්සයෙන සාසනෙ අභිප්පසන්නා සුවිභත්තවිචිත්රභිත්තිථම්භසොපානභූමිතලං අතිවිය දස්සනීයං එකං ආවාසං කත්වා තත්ථ භික්ඛූ නිසීදාපෙත්වා පණීතෙන ආහාරෙන පරිවිසිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිය්යාදෙසි. සා අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා අඤ්ඤස්ස පාපකම්මස්ස වසෙන හිමවති පබ්බතරාජෙ රථකාරදහං නිස්සාය විමානපෙතී හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්සා සඞ්ඝස්ස ආවාසදානපුඤ්ඤානුභාවෙන සබ්බරතනමයං උළාරං අතිවිය සමන්තතො පාසාදිකං මනොහරං රමණීයං පොක්ඛරණියං ¶ නන්දනවනසදිසං උපසොභිතං විමානං නිබ්බත්ති, සයඤ්ච සුවණ්ණවණ්ණා අභිරූපා දස්සනීයා පාසාදිකා අහොසි.

සා තත්ථ පුරිසෙහි විනාව දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තී විහරති. තස්සා තත්ථ දීඝරත්තං නිප්පුරිසාය වසන්තියා අනභිරති උප්පන්නා. සා උක්කණ්ඨිතා හුත්වා ‘‘අත්ථෙසො උපායො’’ති චින්තෙත්වා දිබ්බානි අම්බපක්කානි නදියං පක්ඛිපති. සබ්බං කණ්ණමුණ්ඩපෙතිවත්ථුස්මිං ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ඉධ පන බාරාණසිවාසී එකො මාණවො ගඞ්ගාය තෙසු එකං අම්බඵලං දිස්වා ¶ තස්ස පභවං ගවෙසන්තො අනුක්කමෙන තං ඨානං ගන්ත්වා නදිං දිස්වා තදනුසාරෙන තස්සා වසනට්ඨානං ගතො. සා තං දිස්වා අත්තනො වසනට්ඨානං ¶ නෙත්වා පටිසන්ථාරං කරොන්තී නිසීදි. සො තස්සා වසනට්ඨානසම්පත්තිං දිස්වා පුච්ඡන්තො –

439.

‘‘වෙළුරියථම්භං රුචිරං පභස්සරං, විමානමාරුය්හ අනෙකචිත්තං;

තත්ථච්ඡසි දෙවි මහානුභාවෙ, පථද්ධනි පන්නරසෙව චන්දො.

440.

‘‘වණ්ණො ච තෙ කනකස්ස සන්නිභො, උත්තත්තරූපො භුස දස්සනෙය්යො;

පල්ලඞ්කසෙට්ඨෙ අතුලෙ නිසින්නා, එකා තුවං නත්ථි ච තුය්හ සාමිකො.

441.

‘‘ඉමා ච තෙ පොක්ඛරණී සමන්තා, පහූතමල්යා බහුපුණ්ඩරීකා;

සුවණ්ණචුණ්ණෙහි සමන්තමොත්ථතා, න තත්ථ පඞ්කො පණකො ච විජ්ජති.

442.

‘‘හංසා චිමෙ දස්සනීයා මනොරමා, උදකස්මිමනුපරියන්ති ¶ සබ්බදා;

සමය්ය වග්ගූපනදන්ති සබ්බෙ, බින්දුස්සරා දුන්දුභීනංව ඝොසො.

443.

‘‘දද්දල්ලමානා යසසා යසස්සිනී, නාවාය ච ත්වං අවලම්බ තිට්ඨසි;

ආළාරපම්හෙ හසිතෙ පියංවදෙ, සබ්බඞ්ගකල්යාණි භුසං විරොචසි.

444.

‘‘ඉදං විමානං විරජං සමෙ ඨිතං, උය්යානවන්තං රතිනන්දිවඩ්ඪනං;

ඉච්ඡාමහං නාරි අනොමදස්සනෙ, තයා සහ නන්දනෙ ඉධ මොදිතු’’න්ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

439. තත්ථ ¶ තත්ථාති තස්මිං විමානෙ. අච්ඡසීති ඉච්ඡිතිච්ඡිතකාලෙ නිසීදසි. දෙවීති තං ආලපති. මහානුභාවෙති මහතා දිබ්බානුභාවෙන සමන්නාගතෙ. පථද්ධනීති අත්තනො පථභූතෙ අද්ධනි, ගගනතලමග්ගෙති අත්ථො. පන්නරසෙව චන්දොති පුණ්ණමාසියං පරිපුණ්ණමණ්ඩලො චන්දො විය විජ්ජොතමානාති අත්ථො.

440. වණ්ණො ¶ ච තෙ කනකස්ස සන්නිභොති තව වණ්ණො ච උත්තත්තසිඞ්ගීසුවණ්ණෙන සදිසො අතිවිය මනොහරො. තෙනාහ ‘‘උත්තත්තරූපො භුස දස්සනෙය්යො’’ති. අතුලෙති මහාරහෙ. අතුලෙති වා දෙවතාය ආලපනං, අසදිසරූපෙති අත්ථො. නත්ථි ච තුය්හ සාමිකොති තුය්හං සාමිකො ච නත්ථි.

441. පහූතමල්යාති කමලකුවලයාදිබහුවිධකුසුමවතියො ¶ . සුවණ්ණචුණ්ණෙහීති සුවණ්ණවාලුකාහි. සමන්තමොත්ථතාති සමන්තතො ඔකිණ්ණා. තත්ථාති තාසු පොක්ඛරණීසු. පඞ්කො පණකො චාති කද්දමො වා උදකපිච්ඡිල්ලො වා න විජ්ජති.

442. හංසා චිමෙ දස්සනීයා මනොරමාති ඉමෙ හංසා ච දස්සනසුඛා මනොරමා ච. අනුපරියන්තීති අනුවිචරන්ති. සබ්බදාති සබ්බෙසු උතූසු. සමය්යාති සඞ්ගම්ම. වග්ගූති මධුරං. උපනදන්තීති විකූජන්ති. බින්දුස්සරාති අවිසටස්සරා සම්පිණ්ඩිතස්සරා. දුන්දුභීනංව ඝොසොති වග්ගුබින්දුස්සරභාවෙන දුන්දුභීනං විය තව පොක්ඛරණියං හංසානං ඝොසොති අත්ථො.

443. දද්දල්ලමානාති අතිවිය අභිජලන්තී. යසසාති දෙවිද්ධියා. නාවායාති දොණියං. පොක්ඛරණියඤ්හි පදුමිනියං සුවණ්ණනාවාය මහාරහෙ පල්ලඞ්කෙ නිසීදිත්වා උදකකීළං කීළන්තිං පෙතිං දිස්වා එවමාහ. අවලම්බාති අවලම්බිත්වා අපස්සෙනං අපස්සාය. තිට්ඨසීති ඉදං ඨානසද්දස්ස ගතිනිවත්ති අත්ථත්තා ගතියා පටික්ඛෙපවචනං. ‘‘නිසජ්ජසී’’ති වා පාඨො, නිසීදසිච්චෙවස්ස අත්ථො දට්ඨබ්බො. ආළාරපම්හෙති වෙල්ලිතදීඝනීලපඛුමෙ. හසිතෙති හසිතමහාහසිතමුඛෙ. පියංවදෙති පියභාණිනී. සබ්බඞ්ගකල්යාණීති සබ්බෙහි අඞ්ගෙහි සුන්දරෙ, සොභනසබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගීති අත්ථො. විරොචසීති විරාජෙසි.

444. විරජන්ති ¶ විගතරජං නිද්දොසං. සමෙ ඨිතන්ති සමෙ භූමිභාගෙ ඨිතං, චතුරස්සසොභිතතාය වා සමභාගෙ ඨිතං, සමන්තභද්දකන්ති අත්ථො. උය්යානවන්තන්ති නන්දනවනසහිතං. රතිනන්දිවඩ්ඪනන්ති රතිඤ්ච ¶ නන්දිඤ්ච වඩ්ඪෙතීති රතිනන්දිවඩ්ඪනං, සුඛස්ස ච පීතියා ච සංවඩ්ඪනන්ති අත්ථො. නාරීති තස්සා ආලපනං. අනොමදස්සනෙති පරිපුණ්ණඅඞ්ගපච්චඞ්ගතාය අනින්දිතදස්සනෙ. නන්දනෙති නන්දනකරෙ. ඉධාති නන්දනවනෙ, විමානෙ වා. මොදිතුන්ති අභිරමිතුං ඉච්ඡාමීති යොජනා.

එවං ¶ තෙන මාණවෙන වුත්තෙ සා විමානපෙතිදෙවතා තස්ස පටිවචනං දෙන්තී –

445.

‘‘කරොහි කම්මං ඉධ වෙදනීයං, චිත්තඤ්ච තෙ ඉධ නිහිතං භවතු;

කත්වාන කම්මං ඉධ වෙදනීයං, එවං මමං ලච්ඡසි කාමකාමිනි’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ කරොහි කම්මං ඉධ වෙදනීයන්ති ඉධ ඉමස්මිං දිබ්බට්ඨානෙ විපච්චනකං විපාකදායකං කුසලකම්මං කරොහි පසවෙය්යාසි. ඉධ නිහිතන්ති ඉධූපනීතං, ‘‘ඉධ නින්න’’න්ති වා පාඨො, ඉමස්මිං ඨානෙ නින්නං පොණං පබ්භාරං තව චිත්තං භවතු හොතු. මමන්ති මං. ලච්ඡසීති ලභිස්සසි.

සො මාණවො තස්සා විමානපෙතියා වචනං සුත්වා තතො මනුස්සපථං ගතො තත්ථ චිත්තං පණිධාය තජ්ජං පුඤ්ඤකම්මං කත්වා නචිරස්සෙව කාලං කත්වා තත්ථ නිබ්බත්ති තස්සා පෙතියා සහබ්යතං. තමත්ථං පකාසෙන්තා සඞ්ගීතිකාරා –

446.

‘‘සාධූති සො තස්සා පටිස්සුණිත්වා,

අකාසි කම්මං තහිං වෙදනීයං;

කත්වාන කම්මං තහිං වෙදනීයං,

උපපජ්ජි සො මාණවො තස්සා සහබ්යත’’න්ති. –

ඔසානගාථමාහංසු. තත්ථ ¶ සාධූති සම්පටිච්ඡනෙ නිපාතො. තස්සාති තස්සා විමානපෙතියා. පටිස්සුණිත්වාති තස්සා වචනං සම්පටිච්ඡිත්වා. තහිං වෙදනීයන්ති ¶ තස්මිං විමානෙ තාය සද්ධිං වෙදිතබ්බසුඛවිපාකං කුසලකම්මං. සහබ්යතන්ති සහභාවං. සො මාණවො තස්සා සහබ්යතං උපපජ්ජීති යොජනා. සෙසං උත්තානමෙව.

එවං තෙසු තත්ථ චිරකාලං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තෙසු පුරිසො කම්මස්ස පරික්ඛයෙන කාලමකාසි, ඉත්ථී පන අත්තනො පුඤ්ඤකම්මස්ස ඛෙත්තඞ්ගතභාවෙන එකං බුද්ධන්තරං තත්ථ පරිපුණ්ණං කත්වා වසි. අථ අම්හාකං භගවති ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ අනුක්කමෙන ජෙතවනෙ විහරන්තෙ ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො එකදිවසං පබ්බතචාරිකං චරමානො තං විමානඤ්ච විමානපෙතිඤ්ච දිස්වා ‘‘වෙළුරියථම්භං රුචිරං පභස්සර’’න්තිආදිකාහි ගාථාහි පුච්ඡි. සා චස්ස ¶ ආදිතො පට්ඨාය සබ්බං අත්තනො පවත්තිං ආරොචෙසි. තං සුත්වා ථෙරො සාවත්ථිං ආගන්ත්වා භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. තං සුත්වා මහාජනො දානාදිපුඤ්ඤධම්මනිරතො අහොසීති.

රථකාරපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. භුසපෙතවත්ථුවණ්ණනා

භුසානි එකො සාලිං පුනාපරොති ඉදං සත්ථරි සාවත්ථියං විහරන්තෙ චත්තාරො පෙතෙ ආරබ්භ වුත්තං. සාවත්ථියා කිර අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමකෙ එකො කූටවාණිජො කූටමානාදීහි ජීවිකං කප්පෙසි. සො සාලිපලාපෙ ගහෙත්වා තම්බමත්තිකාය පරිභාවෙත්වා ගරුතරෙ කත්වා රත්තසාලිහි සද්ධිං මිස්සෙත්වා වික්කිණි. තස්ස පුත්තො ‘‘ඝරං ආගතානං මම මිත්තසුහජ්ජානං සම්මානං න කරොතී’’ති කුපිතො යුගචම්මං ගහෙත්වා මාතුසීසෙ පහාරමදාසි. තස්ස සුණිසා ¶ සබ්බෙසං අත්ථාය ඨපිතමංසං චොරිකාය ඛාදිත්වා පුන තෙහි අනුයුඤ්ජියමානා ‘‘සචෙ මයා තං මංසං ඛාදිතං, භවෙ භවෙ අත්තනො පිට්ඨිමංසං කන්තිත්වා ඛාදෙය්ය’’න්ති සපථමකාසි. භරියා පනස්ස කිඤ්චිදෙව උපකරණං යාචන්තානං ‘‘නත්ථී’’ති වත්වා තෙහි නිප්පීළියමානා ‘‘සචෙ සන්තං නත්ථීති වදාමි, ජාතජාතට්ඨානෙ ගූථභක්ඛා භවෙය්ය’’න්ති මුසාවාදෙන සපථමකාසි.

තෙ ¶ චත්තාරොපි ජනා අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා විඤ්ඣාටවියං පෙතා හුත්වා නිබ්බත්තිංසු. තත්ථ කූටවාණිජො කම්මඵලෙන පජ්ජලන්තං භුසං උභොහි හත්ථෙහි ගහෙත්වා අත්තනො මත්ථකෙ ආකිරිත්වා මහාදුක්ඛං අනුභවති, තස්ස පුත්තො අයොමයෙහි මුග්ගරෙහි සයමෙව අත්තනො සීසං භින්දිත්වා අනප්පකං දුක්ඛං පච්චනුභොති. තස්ස සුණිසා කම්මඵලෙන සුනිසිතෙහි අතිවිය විපුලායතෙහි නඛෙහි අත්තනො පිට්ඨිමංසානි කන්තිත්වා ඛාදන්තී අපරිමිතං දුක්ඛං අනුභවති, තස්ස භරියාය සුගන්ධං සුවිසුද්ධං අපගතකාළකං සාලිභත්තං උපනීතමත්තමෙව නානාවිධකිමිකුලාකුලං පරමදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡං ගූථං සම්පජ්ජති, තං සා උභොහි හත්ථෙහි පරිග්ගහෙත්වා භුඤ්ජන්තී මහාදුක්ඛං පටිසංවෙදෙති.

එවං තෙසු චතූසු ජනෙසු පෙතෙසු නිබ්බත්තිත්වා මහාදුක්ඛං අනුභවන්තෙසු ආයස්මා මහාමොග්ගලානො පබ්බතචාරිකං චරන්තො එකදිවසං තං ඨානං ගතො. තෙ පෙතෙ දිස්වා –

447.

‘‘භුසානි ¶ එකො සාලිං පුනාපරො, අයඤ්ච නාරී සකමංසලොහිතං;

තුවඤ්ච ගූථං අසුචිං අකන්තං, පරිභුඤ්ජසි කිස්ස අයං විපාකො’’ති. –

ඉමාය ගාථාය තෙහි කතකම්මං පුච්ඡි. තත්ථ භුසානීති පලාපානි. එකොති එකකො. සාලින්ති සාලිනො. සාමිඅත්ථෙ හෙතං උපයොගවචනං, සාලිනො පලාපානි ¶ පජ්ජලන්තානි අත්තනො සීසෙ අවකිරතීති අධිප්පායො. පුනාපරොති පුන අපරො. යො හි සො මාතුසීසං පහරි, සො අයොමුග්ගරෙහි අත්තනො සීසං පහරිත්වා සීසභෙදං පාපුණාති, තං සන්ධාය වදති. සකමංසලොහිතන්ති අත්තනො පිට්ඨිමංසං ලොහිතඤ්ච පරිභුඤ්ජතීති යොජනා. අකන්තන්ති අමනාපං ජෙගුච්ඡං. කිස්ස අයං විපාකොති කතමස්ස පාපකම්මස්ස ඉදං ඵලං, යං ඉදානි තුම්හෙහි පච්චනුභවීයතීති අත්ථො.

එවං ථෙරෙන තෙහි කතකම්මෙ පුච්ඡිතෙ කූටවාණිජස්ස භරියා සබ්බෙහි තෙහි කතකම්මං ආචික්ඛන්තී –

448.

‘‘අයං ¶ පුරෙ මාතරං හිංසති, අයං පන කූටවාණිජො;

අයං මංසානි ඛාදිත්වා, මුසාවාදෙන වඤ්චෙති.

449.

‘‘අහං මනුස්සෙසු මනුස්සභූතා, අගාරිනී සබ්බකුලස්ස ඉස්සරා;

සන්තෙසු පරිගුහාමි, මා ච කිඤ්චි ඉතො අදං.

450.

‘‘මුසාවාදෙන ඡාදෙමි, නත්ථි එතං මම ගෙහෙ;

සචෙ සන්තං නිගුහාමි, ගූථො මෙ හොතු භොජනං.

451.

‘‘තස්ස කම්මස්ස විපාකෙන, මුසාවාදස්ස චූභයං;

සුගන්ධං සාලිනො භත්තං, ගූථං මෙ පරිවත්තති.

452.

‘‘අවඤ්ඣානි ච කම්මානි, න හි කම්මං විනස්සති;

දුග්ගන්ධං කිමිනං මීළ්හං, භුඤ්ජාමි ච පිවාමි චා’’ති. – ගාථා අභාසි;

448. තත්ථ ¶ අයන්ති පුත්තං දස්සෙන්ති වදති. හිංසතීති ථාමෙන පරිබාධෙති, මුග්ගරෙන පහරතීති අත්ථො. කූටවාණිජොති ඛලවාණිජො, වඤ්චනාය වණිජ්ජකාරකොති අත්ථො ¶ . මංසානි ඛාදිත්වාති පරෙහි සාධාරණමංසං ඛාදිත්වා ‘‘න ඛාදාමී’’ති මුසාවාදෙන තෙ වඤ්චෙති.

449-50. අගාරිනීති ගෙහසාමිනී. සන්තෙසූති විජ්ජමානෙස්වෙව පරෙහි යාචිතඋපකරණෙසු. පරිගුහාමීති පටිච්ඡාදෙසිං. කාලවිපල්ලාසෙන හෙතං වුත්තං. මා ච කිඤ්චි ඉතො අදන්ති ඉතො මම සන්තකතො කිඤ්චිමත්තම්පි අත්ථිකස්ස පරස්ස න අදාසිං. ඡාදෙමිති ‘‘නත්ථි එතං මම ගෙහෙ’’ති මුසාවාදෙන ඡාදෙසිං.

451-2. ගූථං මෙ පරිවත්තතීති සුගන්ධං සාලිභත්තං මය්හං කම්මවසෙන ගූථභාවෙන පරිවත්තති පරිණමති. අවඤ්ඣානීති අමොඝානි අනිප්ඵලානි. න හි කම්මං විනස්සතීති යථූපචිතං කම්මං ඵලං අදත්වා න හි විනස්සති. කිමිනන්ති ¶ කිමිවන්තං සඤ්ජාතකිමිකුලං. මීළ්හන්ති ගූථං. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව.

එවං ථෙරො තස්සා පෙතියා වචනං සුත්වා තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

භුසපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. කුමාරපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අච්ඡෙරරූපං සුගතස්ස ඤාණන්ති ඉදං කුමාරපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? සාවත්ථියං කිර බහූ උපාසකා ධම්මගණා හුත්වා නගරෙ මහන්තං මණ්ඩපං කාරෙත්වා තං නානාවණ්ණෙහි වත්ථෙහි අලඞ්කරිත්වා කාලස්සෙව සත්ථාරං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච නිමන්තෙත්වා මහාරහවරපච්චත්ථරණත්ථතෙසු ආසනෙසු බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිසීදාපෙත්වා ගන්ධපුප්ඵාදීහි පූජෙත්වා ¶ මහාදානං පවත්තෙන්ති. තං දිස්වා අඤ්ඤතරො මච්ඡෙරමලපරියුට්ඨිතචිත්තො පුරිසො තං සක්කාරං අසහමානො එවමාහ – ‘‘වරමෙතං සබ්බං සඞ්කාරකූටෙ ඡඩ්ඩිතං, න ත්වෙව ඉමෙසං මුණ්ඩකානං දින්න’’න්ති. තං සුත්වා උපාසකා සංවිග්ගමානසා ‘‘භාරියං වත ඉමිනා පුරිසෙන පාපං පසුතං, යෙන එවං බුද්ධප්පමුඛෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ අපරද්ධ’’න්ති තමත්ථං තස්ස මාතුයා ආරොචෙත්වා ‘‘ගච්ඡ, ත්වං සසාවකසඞ්ඝං භගවන්තං ඛමාපෙහී’’ති ආහංසු. සා ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා පුත්තං සන්තජ්ජෙන්තී සඤ්ඤාපෙත්වා භගවන්තං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච ¶ උපසඞ්කමිත්වා පුත්තෙන කතඅච්චයං දෙසෙන්තී ඛමාපෙත්වා භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච සත්තාහං යාගුදානෙන පූජං අකාසි. තස්සා පුත්තො නචිරස්සෙව කාලං කත්වා කිලිට්ඨකම්මූපජීවිනියා ගණිකාය කුච්ඡියං නිබ්බත්ති. සා ච නං ජාතමත්තංයෙව ‘‘දාරකො’’ති ඤත්වා සුසානෙ ඡඩ්ඩාපෙසි. සො තත්ථ අත්තනො පුඤ්ඤබලෙනෙව ගහිතාරක්ඛො කෙනචි අනුපද්දුතො මාතු-අඞ්කෙ විය සුඛං සුපි. දෙවතා තස්ස ආරක්ඛං ගණ්හිංසූති ච වදන්ති.

අථ ¶ භගවා පච්චූසසමයෙ මහාකරුණාසමාපත්තිතො වුට්ඨාය බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො තං දාරකං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං දිස්වා සූරියුග්ගමනවෙලාය සිවථිකං අගමාසි. ‘‘සත්ථා ඉධාගතො, කාරණෙනෙත්ථ භවිතබ්බ’’න්ති මහාජනො සන්නිපති. භගවා සන්නිපතිතපරිසාය ‘‘නායං දාරකො ඔඤ්ඤාතබ්බො, යදිපි ඉදානි සුසානෙ ඡඩ්ඩිතො අනාථො ඨිතො, ආයතිං පන දිට්ඨෙව ධම්මෙ අභිසම්පරායඤ්ච උළාරසම්පත්තිං පටිලභිස්සතී’’ති වත්වා තෙහි මනුස්සෙහි ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ, ඉමිනා පුරිමජාතියං කතං කම්ම’’න්ති පුට්ඨො –

‘‘බුද්ධපමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, පූජං අකාසි ජනතා උළාරං;

තත්රස්ස චිත්තස්සහු අඤ්ඤථත්තං, වාචං අභාසි ඵරුසං අසබ්භ’’න්ති. –

ආදිනා නයෙන දාරකෙන කතකම්මං ආයතිං පත්තබ්බං සම්පත්තිඤ්ච පකාසෙත්වා සන්නිපතිතාය පරිසාය අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං කථෙත්වා උපරි සාමුක්කංසිකං ධම්මදෙසනං අකාසි. සච්චපරියොසානෙ චතුරාසීතියා ¶ පාණසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි, තඤ්ච දාරකං අසීතිකොටිවිභවො එකො කුටුම්බිකො භගවතො සම්මුඛාව ‘‘මය්හං පුත්තො’’ති අග්ගහෙසි. භගවා ‘‘එත්තකෙන අයං දාරකො රක්ඛිතො, මහාජනස්ස ච අනුග්ගහො කතො’’ති විහාරං අගමාසි.

සො අපරෙන සමයෙන තස්මිං කුටුම්බිකෙ කාලකතෙ තෙන නිය්යාදිතං ධනං පටිපජ්ජිත්වා කුටුම්බං සණ්ඨපෙන්තො තස්මිං නගරෙයෙව මහාවිභවො ගහපති හුත්වා දානාදිනිරතො අහොසි. අථෙකදිවසං භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං – ‘‘අහො නූන සත්ථා සත්තෙසු අනුකම්පකො, සොපි නාම දාරකො තදා අනාථො ඨිතො එතරහි මහතිං සම්පත්තිං පච්චනුභවති, උළාරානි ච පුඤ්ඤානි කරොතී’’ති. තං සුත්වා සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, තස්ස එත්තකාව සම්පත්ති, අථ ඛො ආයුපරියොසානෙ තාවතිංසභවනෙ සක්කස්ස දෙවරඤ්ඤො පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තිස්සති, මහතිං දිබ්බසම්පත්තිඤ්ච ¶ පටිලභිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තං සුත්වා භික්ඛූ ච මහාජනො ¶ ච ‘‘ඉදං කිර කාරණං දිස්වා දීඝදස්සී භගවා ජාතමත්තස්සෙවස්ස ආමකසුසානෙ ඡඩ්ඩිතස්ස තත්ථ ගන්ත්වා සඞ්ගහං අකාසී’’ති සත්ථු ඤාණවිසෙසං ථොමෙත්වා තස්මිං අත්තභාවෙ තස්ස පවත්තිං කථෙසුං. තමත්ථං දීපෙන්තා සඞ්ගීතිකාරා –

453.

‘‘අච්ඡෙරරූපං සුගතස්ස ඤාණං, සත්ථා යථා පුග්ගලං බ්යාකාසි;

උස්සන්නපුඤ්ඤාපි භවන්ති හෙකෙ, පරිත්තපුඤ්ඤාපි භවන්ති හෙකෙ.

454.

‘‘අයං කුමාරො සීවථිකාය ඡඩ්ඩිතො, අඞ්ගුට්ඨස්නෙහෙන යාපෙති රත්තිං;

න යක්ඛභූතා න සරීසපා වා, විහෙඨයෙය්යුං කතපුඤ්ඤං කුමාරං.

455.

‘‘සුනඛාපිමස්ස පලිහිංසු පාදෙ, ධඞ්කා සිඞ්ගාලා පරිවත්තයන්ති;

ගබ්භාසයං ¶ පක්ඛිගණා හරන්ති, කාකා පන අක්ඛිමලං හරන්ති.

456.

‘‘නයිමස්ස රක්ඛං විදහිංසු කෙචි, න ඔසධං සාසපධූපනං වා;

නක්ඛත්තයොගම්පි න අග්ගහෙසුං, න සබ්බධඤ්ඤානිපි ආකිරිංසු.

457.

‘‘එතාදිසං උත්තමකිච්ඡපත්තං, රත්තාභතං සීවථිකාය ඡඩ්ඩිතං;

නොනීතපිණ්ඩංව පවෙධමානං, සසංසයං ජීවිතසාවසෙසං.

458.

‘‘තමද්දසා දෙවමනුස්සපූජිතො, දිස්වා ච තං බ්යාකරි භූරිපඤ්ඤො;

‘අයං කුමාරො නගරස්සිමස්ස, අග්ගකුලිකො භවිස්සති භොගතො ච’.

459.

‘‘කිස්ස ¶ වතං කිං පන බ්රහ්මචරියං, කිස්ස සුචිණ්ණස්ස අයං විපාකො;

එතාදිසං බ්යසනං පාපුණිත්වා, තං තාදිසං පච්චනුභොස්සතිද්ධි’’න්ති. –

ඡ ගාථා අවොචුං.

453. තත්ථ අච්ඡෙරරූපන්ති අච්ඡරියසභාවං. සුගතස්ස ඤාණන්ති අඤ්ඤෙහි අසාධාරණං සම්මාසම්බුද්ධස්ස ¶ ඤාණං, ආසයානුසයඤාණාදිසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණමෙව සන්ධාය වුත්තං. තයිදං අඤ්ඤෙසං අවිසයභූතං කථං ඤාණන්ති ආහ ‘‘සත්ථා යථා පුග්ගලං බ්යාකාසී’’ති. තෙන සත්ථු දෙසනාය එව ඤාණස්ස අච්ඡරියභාවො විඤ්ඤායතීති දස්සෙති.

ඉදානි බ්යාකරණං දස්සෙන්තො ‘‘උස්සන්නපුඤ්ඤාපි භවන්ති හෙකෙ, පරිත්තපුඤ්ඤාපි භවන්ති හෙකෙ’’ති ආහ. තස්සත්ථො – උස්සන්නකුසලධම්මාපි ඉධෙකච්චෙ පුග්ගලා ලද්ධපච්චයස්ස ¶ අපුඤ්ඤස්ස වසෙන ජාතිආදිනා නිහීනා භවන්ති, පරිත්තපුඤ්ඤාපි අප්පතරපුඤ්ඤධම්මාපි එකෙ සත්තා ඛෙත්තසම්පත්තිආදිනා තස්ස පුඤ්ඤස්ස මහාජුතිකතාය උළාරා භවන්තීති.

454. සීවථිකායාති සුසානෙ. අඞ්ගුට්ඨස්නෙහෙනාති අඞ්ගුට්ඨතො පවත්තස්නෙහෙන, දෙවතාය අඞ්ගුට්ඨතො පග්ඝරිතඛීරෙනාති අත්ථො. න යක්ඛභූතා න සරීසපා වාති පිසාචභූතා වා යක්ඛභූතා වා සරීසපා වා යෙ කෙචි සරන්තා ගච්ඡන්තා වා න විහෙඨයෙය්යුං න බාධෙය්යුං.

455. පලිහිංසු පාදෙති අත්තනො ජිව්හාය පාදෙ ලිහිසුං. ධඞ්කාති කාකා. පරිවත්තයන්තීති ‘‘මා නං කුමාරං කෙචි විහෙඨෙය්යු’’න්ති රක්ඛන්තා නිරොගභාවජානනත්ථං අපරාපරං පරිවත්තන්ති. ගබ්භාසයන්ති ගබ්භමලං. පක්ඛිගණාති ගිජ්ඣකුලලාදයො සකුණගණා. හරන්තීති අපනෙන්ති. අක්ඛිමලන්ති අක්ඛිගූථං.

456. කෙචීති ¶ කෙචි මනුස්සා, අමනුස්සා පන රක්ඛං සංවිදහිංසු. ඔසධන්ති තදා ආයතිඤ්ච ආරොග්යාවහං අගදං. සාසපධූපනං වාති යං ජාතස්ස දාරකස්ස රක්ඛණත්ථං සාසපෙන ධූපනං කරොන්ති, තම්පි තස්ස කරොන්තා නාහෙසුන්ති දීපෙන්ති. නක්ඛත්තයොගම්පි න අග්ගහෙසුන්ති නක්ඛත්තයුත්තම්පි න ගණ්හිංසු. ‘‘අසුකම්හි නක්ඛත්තෙ තිථිම්හි මුහුත්තෙ අයං ජාතො’’ති එවං ජාතකම්මම්පිස්ස න කෙචි අකංසූති අත්ථො. න සබ්බධඤ්ඤානිපි ආකිරිංසූති මඞ්ගලං කරොන්තා අගදවසෙන යං සාසපතෙලමිස්සිතං සාලිආදිධඤ්ඤං ආකිරන්ති, තම්පිස්ස නාකංසූති අත්ථො.

457. එතාදිසන්ති එවරූපං ¶ . උත්තමකිච්ඡපත්තන්ති පරමකිච්ඡං ආපන්නං අතිවිය දුක්ඛප්පත්තං. රත්තාභතන්ති රත්තියං ආභතං. නොනීතපිණ්ඩං වියාති නවනීතපිණ්ඩසදිසං, මංසපෙසිමත්තතා එවං වුත්තං. පවෙධමානන්ති දුබ්බලභාවෙන පකම්පමානං. සසංසයන්ති ‘‘ජීවති නු ඛො න නු ඛො ජීවතී’’ති සංසයිතතාය සංසයවන්තං. ජීවිතසාවසෙසන්ති ජීවිතට්ඨිතියා හෙතුභූතානං ¶ සාධනානං අභාවෙන කෙවලං ජීවිතමත්තාවසෙසකං.

458. අග්ගකුලිකො භවිස්සති භොගතො චාති භොගනිමිත්තං භොගස්ස වසෙන අග්ගකුලිකො සෙට්ඨකුලිකො භවිස්සතීති අත්ථො.

459. ‘‘කිස්ස වත’’න්ති අයං ගාථා සත්ථු සන්තිකෙ ඨිතෙහි උපාසකෙහි තෙන කතකම්මස්ස පුච්ඡාවසෙන වුත්තා. සා ච ඛො සිවථිකාය සන්නිපතිතෙහීති වෙදිතබ්බා. තත්ථ කිස්සාති කිං අස්ස. වතන්ති වතසමාදානං. පුන කිස්සාති කීදිසස්ස සුචිණ්ණස්ස වතස්ස බ්රහ්මචරියස්ස චාති විභත්තිං විපරිණාමෙත්වා යොජනා. එතාදිසන්ති ගණිකාය කුච්ඡියා නිබ්බත්තනං, සුසානෙ ඡඩ්ඩනන්ති එවරූපං. බ්යසනන්ති අනත්ථං. තාදිසන්ති තථාරූපං, ‘‘අඞ්ගුට්ඨස්නෙහෙන යාපෙති රත්ති’’න්තිආදිනා, ‘‘අයං කුමාරො නගරස්සිමස්ස අග්ගකුලිකො භවිස්සතී’’තිආදිනා ච වුත්තප්පකාරන්ති අත්ථො. ඉද්ධින්ති දෙවිද්ධිං, දිබ්බසම්පත්තින්ති වුත්තං හොති.

ඉදානි තෙහි උපාසකෙහි පුට්ඨො භගවා යථා තදා බ්යාකාසි, තං දස්සෙන්තා සඞ්ගීතිකාරා –

460.

‘‘බුද්ධපමුඛස්ස ¶ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, පූජං අකාසි ජනතා උළාරං;

තත්රස්ස චිත්තස්සහු අඤ්ඤථත්තං, වාචං අභාසි ඵරුසං අසබ්භං.

461.

‘‘සො තං විතක්කං පවිනොදයිත්වා, පීතිං පසාදං පටිලද්ධා පච්ඡා;

තථාගතං ¶ ජෙතවනෙ වසන්තං, යාගුයා උපට්ඨාසි සත්තරත්තං.

462.

‘‘තස්ස වතං තං පන බ්රහ්මචරියං, තස්ස සුචිණ්ණස්ස අයං විපාකො;

එතාදිසං බ්යසනං පාපුණිත්වා, තං තාදිසං පච්චනුභොස්සතිද්ධිං.

463.

‘‘ඨත්වාන සො වස්සසතං ඉධෙව, සබ්බෙහි කාමෙහි සමඞ්ගිභූතො;

කායස්ස භෙදා අභිසම්පරායං, සහබ්යතං ගච්ඡති වාසවස්සා’’ති. –

චතස්සො ගාථා අවොචුං.

460. තත්ථ ¶ ජනතාති ජනසමූහො, උපාසකගණොති අධිප්පායො. තත්රාති තස්සං පූජායං. අස්සාති තස්ස දාරකස්ස. චිත්තස්සහු අඤ්ඤථත්තන්ති පුරිමභවස්මිං චිත්තස්ස අඤ්ඤථාභාවො අනාදරො අගාරවො අපච්චයො අහොසි. අසබ්භන්ති සාධුසභාය සාවෙතුං අයුත්තං ඵරුසං වාචං අභාසි.

461. සොති සො අයං. තං විතක්කන්ති තං පාපකං විතක්කං. පවිනොදයිත්වාති මාතරා කතාය සඤ්ඤත්තියා වූපසමෙත්වා. පීතිං පසාදං පටිලද්ධාති පීතිං පසාදඤ්ච පටිලභිත්වා උප්පාදෙත්වා. යාගුයා උපට්ඨාසීති යාගුදානෙන උපට්ඨහි. සත්තරත්තන්ති සත්තදිවසං.

462. තස්ස ¶ වතං තං පන බ්රහ්මචරියන්ති තං මයා හෙට්ඨා වුත්තප්පකාරං අත්තනො චිත්තස්ස පසාදනං දානඤ්ච ඉමස්ස පුග්ගලස්ස වතං තං බ්රහ්මචරියඤ්ච, අඤ්ඤං කිඤ්චි නත්ථීති අත්ථො.

463. ඨත්වානාති යාව ආයුපරියොසානා ඉධෙව මනුස්සලොකෙ ඨත්වා. අභිසම්පරායන්ති පුනබ්භවෙ. සහබ්යතං ගච්ඡති වාසවස්සාති සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස ¶ පුත්තභාවෙන සහභාවං ගමිස්සති. අනාගතත්ථෙ හි ඉදං පච්චුප්පන්නකාලවචනං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

කුමාරපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සෙරිණීපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසීති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ සෙරිණීපෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. කුරුරට්ඨෙ කිර හත්ථිනිපුරෙ සෙරිණී නාම එකා රූපූපජීවිනී අහොසි. තත්ථ ච උපොසථකරණත්ථාය තතො තතො භික්ඛූ සන්නිපතිංසු. පුන මහාභික්ඛුසන්නිපාතො අහොසි. තං දිස්වා මනුස්සා තිලතණ්ඩුලාදිං සප්පිනවනීතමධුආදිඤ්ච බහුං දානූපකරණං සජ්ජෙත්වා මහාදානං පවත්තෙසුං. තෙන ච සමයෙන සා ගණිකා අස්සද්ධා අප්පසන්නා මච්ඡෙරමලපරියුට්ඨිතචිත්තා තෙහි මනුස්සෙහි ‘‘එහි තාව ඉදං දානං අනුමොදාහී’’ති උස්සාහිතාපි ‘‘කිං තෙන මුණ්ඩකානං සමණානං දින්නෙනා’’ති අප්පසාදමෙව නෙසං සම්පවෙදෙසි, කුතො අප්පමත්තකස්ස පරිච්චාගො.

සා අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා අඤ්ඤතරස්ස පච්චන්තනගරස්ස පරිඛාපිට්ඨෙ පෙතී හුත්වා නිබ්බත්ති. අථ හත්ථිනිපුරවාසී අඤ්ඤතරො උපාසකො වණිජ්ජාය තං නගරං ගන්ත්වා රත්තියා පච්චූසසමයෙ ¶ පරිඛාපිට්ඨං ගතො තාදිසෙන පයොජනෙන. සා තත්ථ තං දිස්වා සඤ්ජානිත්වා නග්ගා අට්ඨිත්තචමත්තාවසෙසසරීරා අතිවිය බීභච්ඡදස්සනා අවිදූරෙ ඨත්වා අත්තානං දස්සෙසි. සො තං දිස්වා –

464.

‘‘නග්ගා ¶ දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;

උප්ඵාසුලිකෙ කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසී’’ති. –

ගාථාය පුච්ඡි. සාපිස්ස –

465.

‘‘අහං භදන්තෙ පෙතීම්හි, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය අත්තානං පකාසෙසි. පුන තෙන –

466.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය කතකම්මං පුච්ඡිතා –

467.

‘‘අනාවටෙසු ¶ තිත්ථෙසු, විචිනිං අඩ්ඪමාසකං;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකාසිමත්තනො.

468.

‘‘නදිං උපෙමි තසිතා, රිත්තකා පරිවත්තති;

ඡායං උපෙමි උණ්හෙසු, ආතපො පරිවත්තති.

469.

‘‘අග්ගිවණ්ණො ච මෙ වාතො, ඩහන්තො උපවායති;

එතඤ්ච භන්තෙ අරහාමි, අඤ්ඤඤ්ච පාපකං තතො.

470.

‘‘ගන්ත්වාන ¶ හත්ථිනිං පුරං, වජ්ජෙසි මය්හ මාතරං;

‘ධීතා ච තෙ මයා දිට්ඨා, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’.

471.

‘‘අත්ථි මෙ එත්ථ නික්ඛිත්තං, අනක්ඛාතඤ්ච තං මයා;

චත්තාරි සතසහස්සානි, පල්ලඞ්කස්ස ච හෙට්ඨතො.

472.

‘‘තතො මෙ දානං දදතු, තස්සා ච හොතු ජීවිකා;

දානං දත්වා ච මෙ මාතා, දක්ඛිණං අනුදිච්ඡතු;

තදාහං සුඛිතා හෙස්සං, සබ්බකාමසමිද්ධිනී’’ති. –

ඉමාහි ¶ ඡහි ගාථාහි අත්තනා කතකම්මඤ්චෙව පුන තෙන අත්තනො කාතබ්බං අත්ථඤ්ච ආචික්ඛි.

467. තත්ථ අනාවටෙසු තිත්ථෙසූති කෙනචි අනිවාරිතෙසු නදීතළාකාදීනං තිත්ථපදෙසෙසු, යත්ථ මනුස්සා න්හායන්ති, උදකකිච්චං කරොන්ති, තාදිසෙසු ඨානෙසු. විචිනිං අඩ්ඪමාසකන්ති ‘‘මනුස්සෙහි ඨපෙත්වා විස්සරිතං අපිනාමෙත්ථ කිඤ්චි ලභෙය්ය’’න්ති ලොභාභිභූතා අඩ්ඪමාසකමත්තම්පි විචිනිං ගවෙසිං. අථ වා අනාවටෙසු තිත්ථෙසූති උපසඞ්කමනෙන කෙනචි අනිවාරිතෙසු සත්තානං පයොගාසයසුද්ධියා කාරණභාවෙන තිත්ථභූතෙසු සමණබ්රාහ්මණෙසු විජ්ජමානෙසු. විචිනිං අඩ්ඪමාසකන්ති මච්ඡෙරමලපරියුට්ඨිතචිත්තා කස්සචි කිඤ්චි අදෙන්තී අඩ්ඪමාසකම්පි විසෙසෙන චිනිං, න සඤ්චිනිං පුඤ්ඤං. තෙනාහ ‘‘සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකාසිමත්තනො’’ති.

468. තසිතාති පිපාසිතා. රිත්තකාති කාකපෙය්යා සන්දමානාපි නදී මම පාපකම්මෙන උදකෙන රිත්තා තුච්ඡා වාලිකමත්තා ¶ හුත්වා පරිවත්තති. උණ්හෙසූති උණ්හසමයෙසු. ආතපො පරිවත්තතීති ඡායාට්ඨානං මයි උපගතාය ආතපො සම්පජ්ජති.

469-70. අග්ගිවණ්ණොති සම්ඵස්සෙන අග්ගිසදිසො. තෙන වුත්තං ‘‘ඩහන්තො උපවායතී’’ති. එතඤ්ච, භන්තෙ, අරහාමීති, භන්තෙති තං උපාසකං ගරුකාරෙන වදති. භන්තෙ, එතඤ්ච යථාවුත්තං පිපාසාදිදුක්ඛං, අඤ්ඤඤ්ච තතො පාපකං දාරුණං දුක්ඛං අනුභවිතුං අරහාමි තජ්ජස්ස ¶ පාපස්ස කතත්තාති අධිප්පායො. වජ්ජෙසීති වදෙය්යාසි.

471-72. එත්ථ නික්ඛිත්තං, අනක්ඛාතන්ති ‘‘එත්තකං එත්ථ නික්ඛිත්ත’’න්ති අනාචික්ඛිතං. ඉදානි තස්ස පරිමාණං ඨපිතට්ඨානඤ්ච දස්සෙන්තී ‘‘චත්තාරි සතසහස්සානි, පල්ලඞ්කස්ස ච හෙට්ඨතො’’ති ආහ. තත්ථ පල්ලඞ්කස්සාති පුබ්බෙ අත්තනො සයනපල්ලඞ්කස්ස. තතොති නිහිතධනතො එකදෙසං ගහෙත්වා මමං උද්දිස්ස දානං දෙතු. තස්සාති මය්හං මාතුයා.

එවං ¶ තාය පෙතියා වුත්තෙ සො උපාසකො තස්සා වචනං සම්පටිච්ඡිත්වා තත්ථ අත්තනො කරණීයං තීරෙත්වා හත්ථිනිපුරං ගන්ත්වා තස්සා මාතුයා තමත්ථං ආරොචෙසි. තමත්ථං දස්සෙතුං –

473.

සාධූති සො පටිස්සුත්වා, ගන්ත්වාන හත්ථිනිං පුරං;

අවොච තස්සා මාතරං –

‘‘ධීතා ච තෙ මයා දිට්ඨා, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.

474.

‘‘සා මං තත්ථ සමාදපෙසි, වජ්ජෙසි මය්හ මාතරං;

‘ධීතා ච තෙ මයා දිට්ඨා, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.

475.

‘‘‘අත්ථි ච මෙ එත්ථ නික්ඛිත්තං, අනක්ඛාතඤ්ච තං මයා;

චත්තාරි සතසහස්සානි, පල්ලඞ්කස්ස ච හෙට්ඨතො.

476.

‘‘‘තතො ¶ මෙ දානං දදතු, තස්සා ච හොතු ජීවිකා;

දානං දත්වා ච මෙ මාතා, දක්ඛිණං අනුදිච්ඡතු;

තදාහං සුඛිතා හෙස්සං, සබ්බකාමසමිද්ධිනී’.

477.

‘‘තතො හි සා දානමදා, තස්සා දක්ඛිණමාදිසී;

පෙතී ච සුඛිතා ආසි, තස්සා චාසි සුජීවිකා’’ති. –

සඞ්ගීතිකාරා ¶ ආහංසු. තා සුවිඤ්ඤෙය්යාව.

තං සුත්වා තස්සා මාතා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දානං දත්වා තස්සා ආදිසි. තෙන සා පටිලද්ධූපකරණසම්පත්තියං ඨිතා මාතු අත්තානං දස්සෙත්වා තං කාරණං ආචික්ඛි, මාතා භික්ඛූනං ආරොචෙසි, භික්ඛූ තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

සෙරිණීපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. මිගලුද්දකපෙතවත්ථුවණ්ණනා

නරනාරිපුරක්ඛතො ¶ යුවාති ඉදං භගවති වෙළුවනෙ විහරන්තෙ මිගලුද්දකපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. රාජගහෙ කිර අඤ්ඤතරො ලුද්දකො රත්තින්දිවං මිගෙ වධිත්වා ජීවිකං කප්පෙසි. තස්සෙකො උපාසකො මිත්තො අහොසි, සො තං සබ්බකාලං පාපතො නිවත්තෙතුං අසක්කොන්තො ‘‘එහි, සම්ම, රත්තියං පාණාතිපාතා විරමාහී’’ති රත්තියං පුඤ්ඤෙ සමාදපෙසි. සො රත්තියං විරමිත්වා දිවා එව පාණාතිපාතං කරොති.

සො අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා රාජගහසමීපෙ වෙමානිකපෙතො හුත්වා නිබ්බත්තො, දිවසභාගං මහාදුක්ඛං අනුභවිත්වා රත්තියං පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසි. තං දිස්වා ආයස්මා නාරදො –

478.

‘‘නරනාරිපුරක්ඛතො ¶ යුවා, රජනීයෙහි කාමගුණෙහි සොභසි;

දිවසං අනුභොසි කාරණං, කිමකාසි පුරිමාය ජාතියා’’ති. –

ඉමාය ගාථාය පටිපුච්ඡි. තත්ථ නරනාරිපුරක්ඛතොති පරිචාරකභූතෙහි දෙවපුත්තෙහි දෙවධීතාහි ච පුරක්ඛතො පයිරුපාසිතො. යුවාති තරුණො. රජනීයෙහීති කමනීයෙහි රාගුප්පත්තිහෙතුභූතෙහි. කාමගුණෙහීති කාමකොට්ඨාසෙහි. සොභසීති සමඞ්ගිභාවෙන විරොචසි රත්තියන්ති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘දිවසං අනුභොසි කාරණ’’න්ති, දිවසභාගෙ පන නානප්පකාරං කාරණං ඝාතනං පච්චනුභවසි. රජනීති වා රත්තීසු. යෙහීති නිපාතමත්තං. කිමකාසි පුරිමාය ජාතියාති එවං සුඛදුක්ඛසංවත්තනියං කිං නාම කම්මං ඉතො පුරිමාය ජාතියා ත්වං අකත්ථ, තං කථෙහීති අත්ථො ¶ .

තං සුත්වා පෙතො ථෙරස්ස අත්තනා කතකම්මං ආචික්ඛන්තො –

479.

‘‘අහං රාජගහෙ රම්මෙ, රමණීයෙ ගිරිබ්බජෙ;

මිගලුද්දො පුරෙ ආසිං, ලොහිතපාණි දාරුණො.

480.

‘‘අවිරොධකරෙසු ¶ පාණිසු, පුථුසත්තෙසු පදුට්ඨමානසො;

විචරිං අතිදාරුණො සදා, පරහිංසාය රතො අසඤ්ඤතො.

481.

‘‘තස්ස මෙ සහායො සුහදයො, සද්ධො ආසි උපාසකො;

සොපි මං අනුකම්පන්තො, නිවාරෙසි පුනප්පුනං.

482.

‘‘‘මාකාසි පාපකං කම්මං, මා තාත දුග්ගතිං අගා;

සචෙ ඉච්ඡසි පෙච්ච සුඛං, විරම පාණවධා අසංයමා.

483.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, සුඛකාමස්ස හිතානුකම්පිනො;

නාකාසිං සකලානුසාසනිං, චිරපාපාභිරතො අබුද්ධිමා.

484.

‘‘සො මං පුන භූරිසුමෙධසො, අනුකම්පාය සංයමෙ නිවෙසයි;

සචෙ දිවා හනසි පාණිනො, අථ තෙ රත්තිං භවතු සංයමො.

485.

‘‘ස්වාහං ¶ දිවා හනිත්වා පාණිනො, විරතො රත්තිමහොසි සඤ්ඤතො;

රත්තාහං පරිචාරෙමි, දිවා ඛජ්ජාමි දුග්ගතො.

486.

‘‘තස්ස කම්මස්ස කුසලස්ස, අනුභොමි රත්තිං අමානුසිං;

දිවා පටිහතාව කුක්කුරා, උපධාවන්ති සමන්තා ඛාදිතුං.

487.

‘‘යෙ ¶ ච තෙ සතතානුයොගිනො, ධුවං පයුත්තා සුගතස්ස සාසනෙ;

මඤ්ඤාමි තෙ අමතමෙව කෙවලං, අධිගච්ඡන්ති පදං අසඞ්ඛත’’න්ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

479-80. තත්ථ ¶ ලුද්දොති දාරුණො. ලොහිතපාණීති අභිණ්හං පාණඝාතෙන ලොහිතමක්ඛිතපාණී. දාරුණොති ඛරො, සත්තානං හිංසනකොති අත්ථො. අවිරොධකරෙසූති කෙනචි විරොධං අකරොන්තෙසු මිගසකුණාදීසු.

482-83. අසංයමාති අසංවරා දුස්සීල්යා. සකලානුසාසනින්ති සබ්බං අනුසාසනිං, සබ්බකාලං පාණාතිපාතතො පටිවිරතින්ති අත්ථො. චිරපාපාභිරතොති චිරකාලං පාපෙ අභිරතො.

484. සංයමෙති සුචරිතෙ. නිවෙසයීහි නිවෙසෙසි. සචෙ දිවා හනසි පාණිනො, අථ තෙ රත්තිං භවතු සංයමොති නිවෙසිතාකාරදස්සනං. සො කිර සල්ලපාසසජ්ජනාදිනා රත්තියම්පි පාණවධං අනුයුත්තො අහොසි.

485. දිවා ඛජ්ජාමි දුග්ගතොති ඉදානි දුග්ගතිං ගතො මහාදුක්ඛප්පත්තො දිවසභාගෙ ඛාදියාමි. තස්ස කිර දිවා සුනඛෙහි මිගානං ඛාදාපිතත්තා කම්මසරික්ඛකං ඵලං හොති, දිවසභාගෙ මහන්තා සුනඛා උපධාවිත්වා අට්ඨිසඞ්ඝාතමත්තාවසෙසං සරීරං කරොන්ති. රත්තියා පන උපගතාය තං පාකතිකමෙව හොති, දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවති. තෙන වුත්තං –

486.

‘‘තස්ස ¶ කම්මස්ස කුසලස්ස, අනුභොමි රත්තිං අමානුසිං;

දිවා පටිහතාව කුක්කුරා, උපධාවන්ති සමන්තා ඛාදිතු’’න්ති.

තත්ථ පටිහතාති පටිහතචිත්තා බද්ධාඝාතා විය හුත්වා. සමන්තා ඛාදිතුන්ති මම සරීරං සමන්තතො ඛාදිතුං උපධාවන්ති. ඉදඤ්ච නෙසං අතිවිය අත්තනො භයාවහං උපගමනකාලං ගහෙත්වා වුත්තං. තෙ පන උපධාවිත්වා අට්ඨිමත්තාවසෙසං සරීරං කත්වා ගච්ඡන්ති.

487. යෙ ච තෙ සතතානුයොගිනොති ඔසානගාථාය අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – අහම්පි නාම රත්තියං ¶ පාණවධමත්තතො විරතො එවරූපං සම්පත්තිං ¶ අනුභවාමි. යෙ පන තෙ පුරිසා සුගතස්ස බුද්ධස්ස භගවතො සාසනෙ අධිසීලාදිකෙ ධුවං පයුත්තා දළ්හං පයුත්තා සතතං සබ්බකාලං අනුයොගවන්තා, තෙ පුඤ්ඤවන්තො කෙවලං ලොකියසුඛෙන අසම්මිස්සං ‘‘අසඞ්ඛතං පද’’න්ති ලද්ධනාමං අමතමෙව අධිගච්ඡන්ති මඤ්ඤෙ, නත්ථි තෙසං තදධිගමෙ කොචි විබන්ධොති.

එවං තෙන පෙතෙන වුත්තෙ ථෙරො තං පවත්තිං සත්ථු ආරොචෙසි. සත්ථා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සබ්බම්පි වුත්තනයමෙව.

මිගලුද්දකපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. දුතියමිගලුද්දකපෙතවත්ථුවණ්ණනා

කූටාගාරෙ ච පාසාදෙති ඉදං භගවති වෙළුවනෙ විහරන්තෙ අපරං මිගලුද්දකපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. රාජගහෙ කිර අඤ්ඤතරො මාගවිකො මාණවො විභවසම්පන්නොපි සමානො භොගසුඛං පහාය රත්තින්දිවං මිගෙ හනන්තො විචරති. තස්ස සහායභූතො එකො උපාසකො අනුද්දයං පටිච්ච – ‘‘සාධු, සම්ම, පාණාතිපාතතො විරමාහි, මා තෙ අහොසි දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති ඔවාදං අදාසි. සො ¶ තං අනාදියි. අථ සො උපාසකො අඤ්ඤතරං අත්තනො මනොභාවනීයං ඛීණාසවත්ථෙරං යාචි – ‘‘සාධු, භන්තෙ, අසුකපුරිසස්ස තථා ධම්මං දෙසෙථ, යථා සො පාණාතිපාතතො විරමෙය්යා’’ති.

අථෙකදිවසං සො ථෙරො රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරන්තො තස්ස ගෙහද්වාරෙ අට්ඨාසි. තං දිස්වා සො මාගවිකො සඤ්ජාතබහුමානො පච්චුග්ගන්ත්වා ගෙහං පවෙසෙත්වා ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා අදාසි. නිසීදි ථෙරො පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ, සොපි ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා නිසීදි. තස්ස ථෙරො පාණාතිපාතෙ ආදීනවං, තතො විරතියා ආනිසංසඤ්ච පකාසෙසි. සො තං සුත්වාපි තතො විරමිතුං න ඉච්ඡි. අථ නං ථෙරො ආහ – ‘‘සචෙ, ත්වං ආවුසො, සබ්බෙන සබ්බං විරමිතුං න සක්කොසි, රත්තිම්පි තාව විරමස්සූ’’ති, සො ‘‘සාධු, භන්තෙ, විරමාමි රත්ති’’න්ති තතො විරමි. සෙසං අනන්තරවත්ථුසදිසං. ගාථාසු පන –

488.

‘‘කූටාගාරෙ ¶ ච පාසාදෙ, පල්ලඞ්කෙ ගොනකත්ථතෙ;

පඤ්චඞ්ගිකෙන තුරියෙන, රමසි සුප්පවාදිතෙ.

489.

‘‘තතො ¶ රත්යා විවසානෙ, සූරියුග්ගමනං පති;

අපවිද්ධො සුසානස්මිං, බහුදුක්ඛං නිගච්ඡසි.

490.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, ඉදං දුක්ඛං නිගච්ඡසී’’ති. –

තීහි ගාථාහි නාරදත්ථෙරො නං පටිපුච්ඡි. අථස්ස පෙතො –

491.

‘‘අහං රාජගහෙ රම්මෙ, රමණීයෙ ගිරිබ්බජෙ;

මිගලුද්දො පුරෙ ආසිං, ලුද්දො චාසිමසඤ්ඤතො.

492.

‘‘තස්ස මෙ සහායො සුහදයො, සද්ධො ආසි උපාසකො;

තස්ස ¶ කුලූපකො භික්ඛු, ආසි ගොතමසාවකො;

සොපි මං අනුකම්පන්තො, නිවාරෙසි පුනප්පුනං.

493.

‘‘‘මාකාසි පාපකං කම්මං, මා තාත දුග්ගතිං අගා;

සචෙ ඉච්ඡසි පෙච්ච සුඛං, විරම පාණවධා අසංයමා’.

494.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, සුඛකාමස්ස හිතානුකම්පිනො;

නාකාසිං සකලානුසාසනිං, චිරපාපාභිරතො අබුද්ධිමා.

495.

‘‘සො මං පුන භූරිසුමෙධසො, අනුකම්පාය සංයමෙ නිවෙසයි;

‘සචෙ දිවා හනසි පාණිනො, අථ තෙ රත්තිං භවතු සංයමො’.

496.

‘‘ස්වාහං දිවා හනිත්වා පාණිනො, විරතො රත්තිමහොසි සඤ්ඤතො;

රත්තාහං පරිචාරෙමි, දිවා ඛජ්ජාමි දුග්ගතො.

497.

‘‘තස්ස ¶ කම්මස්ස කුසලස්ස, අනුභොමි රත්තිං අමානුසිං;

දිවා පටිහතාව කුක්කුරා, උපධාවන්ති සමන්තා ඛාදිතුං.

498.

‘‘යෙ ¶ ච තෙ සතතානුයොගිනො, ධුවං පයුත්තා සුගතස්ස සාසනෙ;

මඤ්ඤාමි තෙ අමතමෙව කෙවලං, අධිගච්ඡන්ති පදං අසඞ්ඛත’’න්ති. –

තමත්ථං ආචික්ඛි. තාසං අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තනයොව.

දුතියමිගලුද්දකපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. කූටවිනිච්ඡයිකපෙතවත්ථුවණ්ණනා

මාලී කිරිටී කායූරීති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ කූටවිනිච්ඡයිකපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. තදා බිම්බිසාරො රාජා මාසස්ස ඡසු දිවසෙසු උපොසථං උපවසති, තං අනුවත්තන්තා බහූ මනුස්සා උපොසථං උපවසන්ති. රාජා අත්තනො සන්තිකං ආගතාගතෙ මනුස්සෙ පුච්ඡති – ‘‘කිං තුම්හෙහි උපොසථො උපවුත්ථො, උදාහු න උපවුත්ථො’’ති? තත්රෙකො අධිකරණෙ නියුත්තකපුරිසො පිසුණවාචො නෙකතිකො ලඤ්ජගාහකො ‘‘න උපවුත්ථොම්හී’’ති වත්තුං අසහන්තො ‘‘උපවුත්ථොම්හි, දෙවා’’ති ආහ. අථ නං රාජසමීපතො නික්ඛන්තං සහායො ආහ – ‘‘කිං, සම්ම, අජ්ජ තයා උපවුත්ථො’’ති? ‘‘භයෙනාහං, සම්ම, රඤ්ඤො සම්මුඛා එවං අවොචං, නාහං උපොසථිකො’’ති.

අථ නං සහායො ආහ – ‘‘යදි එවං උපඩ්ඪුපොසථොපි තාව තෙ අජ්ජ හොතු, උපොසථඞ්ගානි සමාදියාහී’’ති. සො තස්ස වචනං ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා ගෙහං ගන්ත්වා අභුත්වාව මුඛං වික්ඛාලෙත්වා උපොසථං අධිට්ඨාය රත්තියං වාසූපගතො රිත්තාසයසම්භූතෙන ¶ බලවවාතහෙතුකෙන සූලෙන උපච්ඡින්නායුසඞ්ඛාරො චුතිඅනන්තරං පබ්බතකුච්ඡියං වෙමානිකපෙතො ¶ හුත්වා නිබ්බත්ති. සො හි එකරත්තිං උපොසථරක්ඛණමත්තෙන විමානං පටිලභි දසකඤ්ඤාසහස්සපරිවාරං මහතිඤ්ච දිබ්බසම්පත්තිං. කූටවිනිච්ඡයිකතාය පන පෙසුණිකතාය ච අත්තනො පිට්ඨිමංසානි සයමෙව ඔක්කන්තිත්වා ඛාදති. තං ආයස්මා නාරදො ගිජ්ජකූටතො ඔතරන්තො දිස්වා –

499.

‘‘මාලී කිරිටී කායූරී, ගත්තා තෙ චන්දනුස්සදා;

පසන්නමුඛවණ්ණොසි, සූරියවණ්ණොව සොභසි.

500.

‘‘අමානුසා ¶ පාරිසජ්ජා, යෙ තෙමෙ පරිචාරකා;

දස කඤ්ඤාසහස්සානි, යා තෙමා පරිචාරිකා;

තා කම්බුකායූරධරා, කඤ්චනාවෙළභූසිතා.

501.

‘‘මහානුභාවොසි තුවං, ලොමහංසනරූපවා;

පිට්ඨිමංසානි අත්තනො, සාමං උක්කච්ච ඛාදසි.

502.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, පිට්ඨිමංසානි අත්තනො;

සාමං උක්කච්ච ඛාදසීති.

503.

‘‘අත්තනොහං අනත්ථාය, ජීවලොකෙ අචාරිසං;

පෙසුඤ්ඤමුසාවාදෙන, නිකතිවඤ්චනාය ච.

504.

‘‘තත්ථාහං පරිසං ගන්ත්වා, සච්චකාලෙ උපට්ඨිතෙ;

අත්ථං ධම්මං නිරාකත්වා, අධම්මමනුවත්තිසං.

505.

‘‘එවං සො ඛාදතත්තානං, යො හොති පිට්ඨිමංසිකො;

යථාහං අජ්ජ ඛාදාමි, පිට්ඨිමංසානි අත්තනො.

506.

‘‘තයිදං ¶ තයා නාරද සාමං දිට්ඨං, අනුකම්පකා යෙ කුසලා වදෙය්යුං;

මා පෙසුණං මා ච මුසා අභාණි, මා ඛොසි පිට්ඨිමංසිකො තුව’’න්ති. –

ථෙරො ¶ චතූහි ගාථාහි පුච්ඡි, සොපි තස්ස චතූහි ගාථාහි එතමත්ථං විස්සජ්ජෙසි.

499. තත්ථ මාලීති මාලධාරී, දිබ්බපුප්ඵෙහි පටිමණ්ඩිතොති අධිප්පායො. කිරිටීති වෙඨිතසීසො. කායූරීති කෙයූරවා, බාහාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතොති අත්ථො. ගත්තාති සරීරාවයවා. චන්දනුස්සදාති චන්දනසාරානුලිත්තා. සූරියවණ්ණොව සොභසීති බාලසූරියසදිසවණ්ණො එව හුත්වා විරොචසි. ‘‘අරණවණ්ණී පභාසසී’’තිපි පාළි, අරණන්ති අරණියෙහි දෙවෙහි සදිසවණ්ණො අරියාවකාසොති ¶ අත්ථො.

500. පාරිසජ්ජාති පරිසපරියාපන්නා, උපට්ඨාකාති අත්ථො. තුවන්ති ත්වං. ලොමහංසනරූපවාති පස්සන්තානං ලොමහංසජනනරූපයුත්තො. මහානුභාවතාසමඞ්ගිතාය හෙතං වුත්තං. උක්කච්චාති උක්කන්තිත්වා, ඡින්දිත්වාති අත්ථො.

503. අචාරිසන්ති අචරිං පටිපජ්ජිං. පෙසුඤ්ඤමුසාවාදෙනාති පෙසුඤ්ඤෙන චෙව මුසාවාදෙන ච. නිකතිවඤ්චනාය චාති නිකතියා වඤ්චනාය ච පතිරූපදස්සනෙන පරෙසං විකාරෙන වඤ්චනාය ච.

504. සච්චකාලෙති සච්චං වත්තුං යුත්තකාලෙ. අත්ථන්ති දිට්ඨධම්මිකාදිභෙදං හිතං. ධම්මන්ති කාරණං ඤායං. නිරාකත්වාති ඡඩ්ඩෙත්වා පහාය. සොති යො පෙසුඤ්ඤාදිං ආචරති, සො සත්තො. සෙසං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.

කූටවිනිච්ඡයිකපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. ධාතුවිවණ්ණපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අන්තලික්ඛස්මිං ¶ තිට්ඨන්තොති ඉදං ධාතුවිවණ්ණපෙතවත්ථු. භගවති කුසිනාරායං උපවත්තනෙ මල්ලානං සාලවනෙ යමකසාලානමන්තරෙ පරිනිබ්බුතෙ ධාතුවිභාගෙ ච කතෙ රාජා අජාතසත්තු අත්තනා ලද්ධධාතුභාගං ගහෙත්වා සත්ත වස්සානි සත්ත ච මාසෙ සත්ත ච දිවසෙ බුද්ධගුණෙ අනුස්සරන්තො උළාරපූජං පවත්තෙසි. තත්ථ අසඞ්ඛෙය්යා අප්පමෙය්යා මනුස්සා චිත්තානි පසාදෙත්වා ¶ සග්ගූපගා අහෙසුං, ඡළාසීතිමත්තානි පන පුරිසසහස්සානි චිරකාලභාවිතෙන අස්සද්ධියෙන මිච්ඡාදස්සනෙන ච විපල්ලත්ථචිත්තා පසාදනීයෙපි ඨානෙ අත්තනො චිත්තානි පදොසෙත්වා පෙතෙසු උප්පජ්ජිංසු. තස්මිංයෙව රාජගහෙ අඤ්ඤතරස්ස විභවසම්පන්නස්ස කුටුම්බිකස්ස භරියා ධීතා සුණිසා ච පසන්නචිත්තා ‘‘ධාතුපූජං කරිස්සාමා’’ති ගන්ධපුප්ඵාදීනි ගහෙත්වා ධාතුට්ඨානං ගන්තුං ආරද්ධා. සො කුටුම්බිකො ‘‘කිං අට්ඨිකානං පූජනෙනා’’ති තා පරිභාසෙත්වා ධාතුපූජං විවණ්ණෙසි. තාපි තස්ස වචනං අනාදියිත්වා තත්ථ ගන්ත්වා ධාතුපූජං කත්වා ගෙහං ආගතා තාදිසෙන රොගෙන අභිභූතා නචිරස්සෙව කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. සො පන කොධෙන අභිභූතො නචිරස්සෙව කාලං කත්වා තෙන පාපකම්මෙන පෙතෙසු නිබ්බත්ති.

අථෙකදිවසං ¶ ආයස්මා මහාකස්සපො සත්තෙසු අනුකම්පාය තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි, යථා මනුස්සා තෙ පෙතෙ තා ච දෙවතායො පස්සන්ති. තථා පන කත්වා චෙතියඞ්ගණෙ ඨිතො තං ධාතුවිවණ්ණකං පෙතං තීහි ගාථාහි පුච්ඡි. තස්ස සො පෙතො බ්යාකාසි –

507.

‘‘අන්තලික්ඛස්මිං තිට්ඨන්තො, දුග්ගන්ධො පූති වායසි;

මුඛඤ්ච තෙ කිමයො පූතිගන්ධං, ඛාදන්ති කිං කම්මමකාසි පුබ්බෙ.

508.

‘‘තතො සත්ථං ගහෙත්වාන, ඔක්කන්තන්ති පුනප්පුනං;

ඛාරෙන පරිප්ඵොසිත්වා, ඔක්කන්තන්ති පුනප්පුනං.

509.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, ඉදං දුක්ඛං නිගච්ඡසී’’ති.

510.

‘‘අහං ¶ රාජගහෙ රම්මෙ, රමණීයෙ ගිරිබ්බජෙ;

ඉස්සරො ධනධඤ්ඤස්ස, සුපහූතස්ස මාරිස.

511.

‘‘තස්සායං මෙ භරියා ච, ධීතා ච සුණිසා ච මෙ;

තා මාලං උප්පලඤ්චාපි, පච්චග්ඝඤ්ච විලෙපනං;

ථූපං හරන්තියො වාරෙසිං, තං පාපං පකතං මයා.

512.

‘‘ඡළාසීතිසහස්සානි ¶ , මයං පච්චත්තවෙදනා;

ථූපපූජං විවණ්ණෙත්වා, පච්චාම නිරයෙ භුසං.

513.

‘‘යෙ ච ඛො ථූපපූජාය, වත්තන්තෙ අරහතො මහෙ;

ආදීනවං පකාසෙන්ති, විවෙචයෙථ නෙ තතො.

514.

‘‘ඉමා ච පස්ස අයන්තියො, මාලධාරී අලඞ්කතා;

මාලාවිපාකංනුභොන්තියො, සමිද්ධා ච තා යසස්සිනියො.

515.

‘‘තඤ්ච ¶ දිස්වාන අච්ඡෙරං, අබ්භුතං ලොමහංසනං;

නමො කරොන්ති සප්පඤ්ඤා, වන්දන්ති තං මහාමුනිං.

516.

‘‘සොහං නූන ඉතො ගන්ත්වා, යොනිං ලද්ධාන මානුසිං;

ථූපපූජං කරිස්සාමි, අප්පමත්තො පුනප්පුන’’න්ති.

507-8. තත්ථ දුග්ගන්ධොති අනිට්ඨගන්ධො, කුණපගන්ධගන්ධීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පූති වායසී’’ති. තතොති දුග්ගන්ධවායනතො කිමීහි ඛායිතබ්බතො ච උපරි. සත්තං ගහෙත්වාන, ඔක්කන්තන්ති පුනප්පුනන්ති කම්මසඤ්චොදිතා සත්තා නිසිතධාරං සත්ථං ගහෙත්වා පුනප්පුනං තං වණමුඛං අවකන්තන්ති. ඛාරෙන පරිප්ඵොසිත්වා, ඔක්කන්තන්ති පුනප්පුනන්ති අවකන්තිතට්ඨානෙ ඛාරොදකෙන ආසිඤ්චිත්වා පුනප්පුනම්පි අවකන්තන්ති.

510. ඉස්සරො ධනධඤ්ඤස්ස, සුපහූතස්සාති අතිවිය පහූතස්ස ¶ ධනස්ස ධඤ්ඤස්ස ච ඉස්සරො සාමී, අඩ්ඪො මහද්ධනොති අත්ථො.

511. තස්සායං මෙ භරියා ච, ධීතා ච සුණිසා චාති තස්ස මය්හං අයං පුරිමත්තභාවෙ භරියා, අයං ධීතා, අයං සුණිසා. තා දෙවභූතා ආකාසෙ ඨිතාති දස්සෙන්තො වදති. පච්චග්ඝන්ති අභිනවං. ථූපං හරන්තියො වාරෙසින්ති ථූපං පූජෙතුං උපනෙන්තියො ධාතුං විවණ්ණෙන්තො පටික්ඛිපිං. තං පාපං පකතං මයාති තං ධාතුවිවණ්ණනපාපං කතං සමාචරිතං මයාති විප්පටිසාරප්පත්තො වදති.

512. ඡළාසීතිසහස්සානීති ¶ ඡසහස්සාධිකා අසීතිසහස්සමත්තා. මයන්ති තෙ පෙතෙ අත්තනා සද්ධිං සඞ්ගහෙත්වා වදති. පච්චත්තවෙදනාති විසුං විසුං අනුභුය්යමානදුක්ඛවෙදනා. නිරයෙති බලදුක්ඛතාය පෙත්තිවිසයං නිරයසදිසං කත්වා ආහ.

513. යෙ ච ඛො ථූපපූජාය, වත්තන්තෙ අරහතො මහෙති අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ථූපං උද්දිස්ස පූජාමහෙ පවත්තමානෙ අහං විය යෙ ථූපපූජාය ආදීනවං දොසං පකාසෙන්ති. තෙ පුග්ගලෙ තතො පුඤ්ඤතො විවෙචයෙථ විවෙචාපයෙථ, පරිබාහිරෙ ජනයෙථාති අඤ්ඤාපදෙසෙන අත්තනො මහාජානියතං විභාවෙති.

514. ආයන්තියොති ¶ ආකාසෙන ආගච්ඡන්තියො. මාලාවිපාකන්ති ථූපෙ කතමාලාපූජාය විපාකං ඵලං. සමිද්ධාති දිබ්බසම්පත්තියා සමිද්ධා. තා යසස්සිනියොති තා පරිවාරවන්තියො.

515. තඤ්ච දිස්වානාති තස්ස අතිපරිත්තස්ස පූජාපුඤ්ඤස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතං ලොමහංසනං අතිඋළාරං විපාකවිසෙසං දිස්වා. නමො කරොන්ති සප්පඤ්ඤා, වන්දන්ති තං මහාමුනින්ති, භන්තෙ කස්සප, ඉමා ඉත්ථියො තං උත්තමපුඤ්ඤක්ඛෙත්තභූතං වන්දන්ති අභිවාදෙන්ති, නමො කරොන්ති නමක්කාරඤ්ච කරොන්තීති අත්ථො.

516. අථ ¶ සො පෙතො සංවිග්ගමානසො සංවෙගානුරූපං ආයතිං අත්තනා කාතබ්බං දස්සෙන්තො ‘‘සොහං නූනා’’ති ගාථමාහ. තං උත්තානත්ථමෙව.

එවං පෙතෙන වුත්තො මහාකස්සපො තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි.

ධාතුවිවණ්ණපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති ඛුද්දක-අට්ඨකථාය පෙතවත්ථුස්මිං

දසවත්ථුපටිමණ්ඩිතස්ස

තතියස්ස චූළවග්ගස්ස අත්ථසංවණ්ණනා නිට්ඨිතා.