📜

4. මහාවග්ගො

1. අම්බසක්කරපෙතවත්ථුවණ්ණනා

වෙසාලී ¶ ¶ නාම නගරත්ථි වජ්ජීනන්ති ඉදං අම්බසක්කරපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? භගවති ජෙතවනෙ විහරන්තෙ අම්බසක්කරො නාම ලිච්ඡවිරාජා මිච්ඡාදිට්ඨිකො නත්ථිකවාදො වෙසාලියං රජ්ජං කාරෙසි. තෙන ච සමයෙන වෙසාලිනගරෙ අඤ්ඤතරස්ස වාණිජස්ස ආපණසමීපෙ චික්ඛල්ලං හොති, තත්ථ බහූ ජනා උප්පතිත්වා අතික්කමන්තා කිලමන්ති, කෙචි කද්දමෙන ලිම්පන්ති. තං දිස්වා සො වාණිජො ‘‘මා ඉමෙ මනුස්සා කලලං අක්කමිංසූ’’ති අපගතදුග්ගන්ධං සඞ්ඛවණ්ණපටිභාගං ගොසීසට්ඨිං ආහරාපෙත්වා නික්ඛිපාපෙසි. පකතියා ච සීලවා අහොසි අක්කොධනො සණ්හවාචො, පරෙසඤ්ච යථාභූතං ගුණං කිත්තෙති.

සො එකස්මිං දිවසෙ අත්තනො සහායස්ස න්හායන්තස්ස පමාදෙන අනොලොකෙන්තස්ස නිවාසනවත්ථං කීළාධිප්පායෙන අපනිධාය තං දුක්ඛාපෙත්වා අදාසි. භාගිනෙය්යො පනස්ස චොරිකාය පරගෙහතො භණ්ඩං ආහරිත්වා තස්සෙව ආපණෙ නික්ඛිපි. භණ්ඩසාමිකා වීමංසන්තා භණ්ඩෙන සද්ධිං තස්ස භාගිනෙය්යං තඤ්ච රඤ්ඤො දස්සෙසුං. රාජා ‘‘ඉමස්ස සීසං ඡින්දථ, භාගිනෙය්යං පනස්ස සූලෙ ආරොපෙථා’’ති ආණාපෙසි. රාජපුරිසා තථා අකංසු. සො කාලං කත්වා භුම්මදෙවෙසු උප්පජ්ජි. සො ගොසීසෙන සෙතුනො කතත්තා සෙතවණ්ණං ¶ දිබ්බං මනොජවං අස්සාජානීයං පටිලභි, ගුණවන්තානං වණ්ණකථනෙන තස්ස ගත්තතො දිබ්බගන්ධො වායති, සාටකස්ස පන අපනිහිතත්තා නග්ගො අහොසි. සො අත්තනා පුබ්බෙ කතකම්මං ඔලොකෙන්තො තදනුසාරෙන අත්තනො භාගිනෙය්යං සූලෙ ආරොපිතං දිස්වා කරුණාය චොදියමානො මනොජවං අස්සං අභිරුහිත්වා අඩ්ඪරත්තිසමයෙ තස්ස සූලා රොපිතට්ඨානං ගන්ත්වා අවිදූරෙ ඨිතො ‘‘ජීව, භො, ජීවිතමෙව සෙය්යො’’ති දිවසෙ දිවසෙ වදති.

තෙන ච සමයෙන අම්බසක්කරො රාජා හත්ථික්ඛන්ධවරගතො නගරං පදක්ඛිණං කරොන්තො අඤ්ඤතරස්මිං ගෙහෙ වාතපානං විවරිත්වා රාජවිභූතිං පස්සන්තිං ¶ එකං ඉත්ථිං දිස්වා පටිබද්ධචිත්තො හුත්වා පච්ඡාසනෙ නිසින්නස්ස පුරිසස්ස ‘‘ඉමං ඝරං ඉමඤ්ච ඉත්ථිං උපධාරෙහී’’ති සඤ්ඤං දත්වා අනුක්කමෙන ¶ අත්තනො රාජගෙහං පවිට්ඨො තං පුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, තස්සා ඉත්ථියා සසාමිකභාවං වා අසාමිකභාවං වා ජානාහී’’ති. සො ගන්ත්වා තස්සා සසාමිකභාවං ඤත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා තස්සා ඉත්ථියා පරිග්ගහණූපායං චින්තෙන්තො තස්සා සාමිකං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘එහි, භණෙ, මං උපට්ඨාහී’’ති ආහ. සො අනිච්ඡන්තොපි ‘‘රාජා අත්තනො වචනං අකරොන්තෙ මයි රාජදණ්ඩං කරෙය්යා’’ති භයෙන රාජුපට්ඨානං සම්පටිච්ඡිත්වා දිවසෙ දිවසෙ රාජුපට්ඨානං ගච්ඡති. රාජාපි තස්ස භත්තවෙතනං දාපෙත්වා කතිපයදිවසාතික්කමෙන පාතොව උපට්ඨානං ආගතං එවමාහ – ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, අමුම්හි ඨානෙ එකා පොක්ඛරණී අත්ථි, තතො අරුණවණ්ණමත්තිකං රත්තුප්පලානි ච ආනෙහි, සචෙ අජ්ජෙව නාගච්ඡෙය්යාසි, ජීවිතං තෙ නත්ථී’’ති. තස්මිඤ්ච ගතෙ ද්වාරපාලං ආහ – ‘‘අජ්ජ අනත්ථඞ්ගතෙ එව සූරියෙ සබ්බද්වාරානි ථකෙතබ්බානී’’ති.

සා ච පොක්ඛරණී වෙසාලියා තියොජනමත්ථකෙ හොති, තථාපි සො පුරිසො මරණභයතජ්ජිතො වාතවෙගෙන පුබ්බණ්හෙයෙව තං පොක්ඛරණිං සම්පාපුණි. ‘‘සා ච පොක්ඛරණී අමනුස්සපරිග්ගහිතා’’ති පගෙව සුතත්තා භයෙන සො ‘‘අත්ථි නු ඛො එත්ථ කොචි පරිස්සයො’’ති සමන්තතො ¶ අනුපරියායති. තං දිස්වා පොක්ඛරණිපාලකො අමනුස්සො කරුණායමානරූපො මනුස්සරූපෙන උපසඞ්කමිත්වා ‘‘කිමත්ථං, භො පුරිස, ඉධාගතොසී’’ති ආහ. සො තස්ස තං පවත්තිං කථෙසි. සො ‘‘යදි එවං යාවදත්ථං ගණ්හාහී’’ති අත්තනො දිබ්බරූපං දස්සෙත්වා අන්තරධායි.

සො තත්ථ අරුණවණ්ණමත්තිකං රත්තුප්පලානි ච ගහෙත්වා අනත්ථඞ්ගතෙයෙව සූරියෙ නගරද්වාරං සම්පාපුණි. තං දිස්වා ද්වාරපාලො තස්ස විරවන්තස්සෙව ද්වාරං ථකෙසි. සො ථකිතෙ ද්වාරෙ පවෙසනං අලභන්තො ද්වාරසමීපෙ සූලෙ ආරොපිතං පුරිසං දිස්වා ‘‘එතෙ මයි අනත්ථඞ්ගතෙ එව සූරියෙ ආගතෙ විරවන්තෙ එවං ද්වාරං ථකෙසුං. ‘අහං කාලෙයෙව ආගතො, මම දාසො නත්ථී’ති තයාපි ඤාතං හොතූ’’ති ¶ සක්ඛිමකාසි. තං සුත්වා සො ආහ ‘‘අහං සූලෙ ආවුතො වජ්ඣො මරණාභිමුඛො, කථං තව සක්ඛි හොමි. එකො පනෙත්ථ පෙතො මහිද්ධිකො මම සමීපං ආගමිස්සති, තං සක්ඛිං කරොහී’’ති. ‘‘කථං පන සො මයා දට්ඨබ්බො’’ති? ඉධෙව ත්වං තිට්ඨ, ‘‘සයමෙව දක්ඛිස්සසී’’ති. සො තත්ථ ඨිතො මජ්ඣිමයාමෙ තං පෙතං ආගතං දිස්වා සක්ඛිං අකාසි. විභාතාය ච රත්තියා රඤ්ඤා ‘‘මම ආණා තයා අතික්කන්තා, තස්මා රාජදණ්ඩං තෙ කරිස්සාමී’’ති වුත්තෙ, දෙව, මයා තව ආණා නාතික්කන්තා, අනත්ථඞ්ගතෙ එව සූරියෙ අහං ඉධාගතොති. තත්ථ කො තෙ සක්ඛීති? සො ¶ තස්ස සූලාවුතස්ස පුරිසස්ස සන්තිකෙ ආගච්ඡන්තං නග්ගපෙතං ‘‘සක්ඛී’’ති නිද්දිසිත්වා ‘‘කථමෙතං අම්හෙහි සද්ධාතබ්බ’’න්ති රඤ්ඤා වුත්තෙ ‘‘අජ්ජ රත්තියං තුම්හෙහි සද්ධාතබ්බං පුරිසං මයා සද්ධිං පෙසෙථා’’ති ආහ. තං සුත්වා රාජා සයමෙව තෙන සද්ධිං තත්ථ ගන්ත්වා ඨිතො පෙතෙන ච තත්ථාගන්ත්වා ‘‘ජීව, භො, ජීවිතමෙව සෙය්යො’’ති වුත්තෙ තං ‘‘සෙය්යා නිසජ්ජා නයිමස්ස අත්ථී’’තිආදිනා පඤ්චහි ගාථාහි පටිපුච්ඡි. ඉදානි ආදිතො පන ‘‘වෙසාලි නාම නගරත්ථි වජ්ජීන’’න්ති ගාථා තාසං සම්බන්ධදස්සනත්ථං සඞ්ගීතිකාරෙහි ඨපිතා –

517.

‘‘වෙසාලී ¶ නාම නගරත්ථි වජ්ජීනං, තත්ථ අහු ලිච්ඡවි අම්බසක්කරො;

දිස්වාන පෙතං නගරස්ස බාහිරං, තත්ථෙව පුච්ඡිත්ථ තං කාරණත්ථිකො.

518.

‘‘සෙය්යා නිසජ්ජා නයිමස්ස අත්ථි, අභික්කමො නත්ථි පටික්කමො ච;

අසිතපීතඛායිතවත්ථභොගා, පරිචාරණා සාපි ඉමස්ස නත්ථි.

519.

‘‘යෙ ඤාතකා දිට්ඨසුතා සුහජ්ජා, අනුකම්පකා යස්ස අහෙසුං පුබ්බෙ;

දට්ඨුම්පි තෙ දානි න තං ලභන්ති, විරාජිතතො හි ජනෙන තෙන.

520.

‘‘න ¶ ඔග්ගතත්තස්ස භවන්ති මිත්තා, ජහන්ති මිත්තා විකලං විදිත්වා;

අත්ථඤ්ච දිස්වා පරිවාරයන්ති, බහූ මිත්තා උග්ගතත්තස්ස හොන්ති.

521.

‘‘නිහීනත්තො සබ්බභොගෙහි කිච්ඡො, සම්මක්ඛිතො සම්පරිභින්නගත්තො;

උස්සාවබින්දූව පලිම්පමානා, අජ්ජ සුවෙ ජීවිතස්සූපරොධො.

522.

‘‘එතාදිසං උත්තමකිච්ඡප්පත්තං,

උත්තාසිතං පුචිමන්දස්ස සූලෙ;

අථ ත්වං කෙන වණ්ණෙන වදෙසි යක්ඛ,

‘ජීව භො ජීවිතමෙව සෙය්යො’’’ති.

517. තත්ථ තත්ථාති තස්සං වෙසාලියං. නගරස්ස බාහිරන්ති නගරස්ස බහි භවං, වෙසාලිනගරස්ස බහි එව ¶ ජාතං පවත්තං සම්බන්ධං. තත්ථෙවාති යත්ථ තං පස්සි, තත්ථෙව ඨානෙ. තන්ති ¶ තං පෙතං. කාරණත්ථිකොති ‘‘ජීව, භො, ජීවිතමෙව සෙය්යො’’ති වුත්තඅත්ථස්ස කාරණෙන අත්ථිකො හුත්වා.

518. සෙය්යා නිසජ්ජා නයිමස්ස අත්ථීති පිට්ඨිපසාරණලක්ඛණා සෙය්යා, පල්ලඞ්කාභුජනලක්ඛණා නිසජ්ජා ච ඉමස්ස සූලෙ ආරොපිතපුග්ගලස්ස නත්ථි. අභික්කමො නත්ථි පටික්කමො චාති අභික්කමාදිලක්ඛණං අප්පමත්තකම්පි ගමනං ඉමස්ස නත්ථි. පරිචාරිකා සාපීති යා අසිතපීතඛායිතවත්ථපරිභොගාදිලක්ඛණා ඉන්ද්රියානං පරිචාරණා, සාපි ඉමස්ස නත්ථි. ‘‘පරිහරණා සාපී’’ති වා පාඨො, අසිතාදිපරිභොගවසෙන ඉන්ද්රියානං පරිහරණා, සාපි ඉමස්ස නත්ථි විගතජීවිතත්තාති අත්ථො. ‘‘පරිචාරණා සාපී’’ති කෙචි පඨන්ති.

519. දිට්ඨසුතා සුහජ්ජා, අනුකම්පකා යස්ස අහෙසුං පුබ්බෙති සන්දිට්ඨසහායා චෙව අදිට්ඨසහායා ච යස්ස මිත්තා අනුද්දයාවන්තො යෙ ¶ අස්ස ඉමස්ස පුබ්බෙ අහෙසුං. දට්ඨුම්පීති පස්සිතුම්පි න ලභන්ති, කුතො සහ වසිතුන්ති අත්ථො. විරාජිතත්තොති පරිච්චත්තසභාවො. ජනෙන තෙනාති තෙන ඤාතිආදිජනෙන.

520. න ඔග්ගතත්තස්ස භවන්ති මිත්තාති අපගතවිඤ්ඤාණස්ස මතස්ස මිත්තා නාම න හොන්ති තස්ස මිත්තෙහි කාතබ්බකිච්චස්ස අතික්කන්තත්තා. ජහන්ති මිත්තා විකලං විදිත්වාති මතො තාව තිට්ඨතු, ජීවන්තම්පි භොගවිකලං පුරිසං විදිත්වා ‘‘න ඉතො කිඤ්චි ගය්හූපග’’න්ති මිත්තා පජහන්ති. අත්ථඤ්ච දිස්වා පරිවාරයන්තීති තස්ස පන සන්තකං අත්ථං ධනං දිස්වා පියවාදිනො මුඛුල්ලොකිකා හුත්වා තං පරිවාරෙන්ති. බහූ මිත්තා උග්ගතත්තස්ස හොන්තීති විභවසම්පත්තියා ¶ උග්ගතසභාවස්ස සමිද්ධස්ස බහූ අනෙකා මිත්තා හොන්ති, අයං ලොකියසභාවොති අත්ථො.

521. නිහීනත්තො සබ්බභොගෙහීති සබ්බෙහි උපභොගපරිභොගවත්ථූහි පරිහීනත්තො. කිච්ඡොති දුක්ඛිතො. සම්මක්ඛිතොති රුහිරෙහි සම්මක්ඛිතසරීරො. සම්පරිභින්නගත්තොති සූලෙන අබ්භන්තරෙ විදාලිතගත්තො. උස්සාවබින්දූව පලිම්පමානොති තිණග්ගෙ ලිම්පමානඋස්සාවබින්දුසදිසො. අජ්ජ සුවෙති අජ්ජ වා සුවෙ වා ඉමස්ස නාම පුරිසස්ස ජීවිතස්ස උපරොධො නිරොධො, තතො උද්ධං නප්පවත්තතීති අත්ථො.

522. උත්තාසිතන්ති ආවුතං ආරොපිතං. පුචිමන්දස්ස සූලෙති නිම්බරුක්ඛස්ස දණ්ඩෙන කතසූලෙ ¶ . කෙන වණ්ණෙනාති කෙන කාරණෙන. ජීව, භො, ජීවිතමෙව සෙය්යොති, භො පුරිස, ජීව. කස්මා? සූලං ආරොපිතස්සාපි හි තෙ ඉධ ජීවිතමෙව ඉතො චුතස්ස ජීවිතතො සතභාගෙන සහස්සභාගෙන සෙය්යො සුන්දරතරොති.

එවං තෙන රඤ්ඤා පුච්ඡිතො සො පෙතො අත්තනො අධිප්පායං පකාසෙන්තො –

523.

‘‘සාලොහිතො එස අහොසි මය්හං, අහං සරාමි පුරිමාය ජාතියා;

දිස්වා ච මෙ කාරුඤ්ඤමහොසි රාජ, මා පාපධම්මො නිරයං පතායං.

524.

‘‘ඉතො ¶ චුතො ලිච්ඡවි එස පොසො, සත්ථුස්සදං නිරයං ඝොරරූපං;

උපපජ්ජති දුක්කටකම්මකාරී, මහාභිතාපං කටුකං භයානකං.

525.

‘‘අනෙකභාගෙන ගුණෙන සෙය්යො, අයමෙව සූලො නිරයෙන තෙන;

එකන්තදුක්ඛං කටුකං භයානකං, එකන්තතිබ්බං නිරයං පතායං.

526.

‘‘ඉදඤ්ච ¶ සුත්වා වචනං මමෙසො, දුක්ඛූපනීතො විජහෙය්ය පාණං;

තස්මා අහං සන්තිකෙ න භණාමි, මා මෙකතො ජීවිතස්සූපරොධො’’ති. –

චතස්සො ගාථා අභාසි.

523. තත්ථ සාලොහිතො සමානලොහිතො යොනිසම්බන්ධෙන සම්බන්ධො, ඤාතකොති අත්ථො. පුරිමාය ජාතියාති පුරිමත්තභාවෙ. මා පාපධම්මො නිරයං පතායන්ති අයං පාපධම්මො පුරිසො නිරයං මා පති, මා නිරයං උපපජ්ජීති ඉමං දිස්වා මෙ කාරුඤ්ඤං අහොසීති යොජනා.

524. සත්තුස්සදන්ති පාපකාරීහි සත්තෙහි උස්සන්නං, අථ වා පඤ්චවිධබන්ධනං, මුඛෙ තත්තලොහසෙචනං, අඞ්ගාරපබ්බතාරොපනං, ලොහකුම්භිපක්ඛෙපනං, අසිපත්තවනප්පවෙසනං, වෙත්තරණියං සමොතරණං, මහානිරයෙ පක්ඛෙපොති. ඉමෙහි සත්තහි පඤ්චවිධබන්ධනාදීහි දාරුණකාරණෙහි උස්සන්නං, උපරූපරි නිචිතන්ති අත්ථො. මහාභිතාපන්ති මහාදුක්ඛං, මහාඅග්ගිසන්තාපං වා. කටුකන්ති අනිට්ඨං. භයානකන්ති භයජනකං.

525. අනෙකභාගෙන ¶ ගුණෙනාති අනෙකකොට්ඨාසෙන ආනිසංසෙන. අයමෙව සූලො නිරයෙන තෙනාති තතො ඉමස්ස උප්පත්තිට්ඨානභූතතො නිරයතො අයමෙව සූලො සෙය්යොති. නිස්සක්කෙ හි ¶ ඉදං කරණවචනං. එකන්ත තිබ්බන්ති එකන්තෙනෙව තිඛිණදුක්ඛං, නියතමහාදුක්ඛන්ති අත්ථො.

526. ඉදඤ්ච සුත්වා වචනං මමෙසොති ‘‘ඉතො චුතො’’තිආදිනා වුත්තං මම වචනං සුත්වා එසො පුරිසො දුක්ඛූපනීතො මම වචනෙන නිරයදුක්ඛං උපනීතො විය හුත්වා. විජහෙය්ය පාණන්ති අත්තනො ජීවිතං පරිච්චජෙය්ය. තස්මාති තෙන කාරණෙන. මා මෙකතොති ‘‘මයා එකතො ඉමස්ස පුරිසස්ස ජීවිතස්ස උපරොධො මා හොතූ’’ති ඉමස්ස සන්තිකෙ ඉදං වචනං අහං න භණාමි, අථ ඛො ¶ ‘‘ජීව, භො, ජීවිතමෙව සෙය්යො’’ති ඉදමෙව භණාමීති අධිප්පායො.

එවං පෙතෙන අත්තනො අධිප්පායෙ පකාසිතෙ පුන රාජා පෙතස්ස පවත්තිං පුච්ඡිතුං ඔකාසං කරොන්තො ඉමං ගාථමාහ –

527.

‘‘අඤ්ඤාතො එසො පුරිසස්ස අත්ථො, අඤ්ඤම්පි ඉච්ඡාමසෙ පුච්ඡිතුං තුවං;

ඔකාසකම්මං සචෙ නො කරොසි, පුච්ඡාම තං නො න ච කුජ්ඣිතබ්බ’’න්ති.

528.

‘‘අද්ධා පටිඤ්ඤා මෙ තදා අහු, නාචික්ඛණා අප්පසන්නස්ස හොති;

අකාමා සද්ධෙය්යවචොති කත්වා, පුච්ඡස්සු මං කාමං යථා විසය්හ’’න්ති. –

ඉමා රඤ්ඤො පෙතස්ස ච වචනපටිවචනගාථා.

527. තත්ථ අඤ්ඤාතොති අවගතො. ඉච්ඡාමසෙති ඉච්ඡාම. නොති අම්හාකං. න ච කුජ්ඣිතබ්බන්ති ‘‘ඉමෙ මනුස්සා යංකිඤ්චි පුච්ඡන්තී’’ති කොධො න කාතබ්බො.

528. අද්ධාති එකංසෙන. පටිඤ්ඤා මෙති ඤාණවසෙන මය්හං ‘‘පුච්ඡස්සූ’’ති පටිඤ්ඤා, ඔකාසදානන්ති අත්ථො. තදා අහූති තස්මිං කාලෙ ¶ පඨමදස්සනෙ අහොසි. නාචික්ඛණා අප්පසන්නස්ස හොතීති අකථනා අප්පසන්නස්ස හොති. පසන්නො එව හි පසන්නස්ස කිඤ්චි කථෙති. ත්වං පන තදා මයි අප්පසන්නො, අහඤ්ච තයි, තෙන පටිජානිත්වා කථෙතුකාමො නාහොසි. ඉදානි පනාහං තුය්හං අකාමා සද්ධෙය්යවචො අකාමො එව සද්ධාතබ්බවචනො ඉති කත්වා ඉමිනා කාරණෙන ¶ . පුච්ඡස්සු ¶ මං කාමං යථා විසය්හන්ති ත්වං යථා ඉච්ඡසි, තමත්ථං මං පුච්ඡස්සු. අහං පන යථා විසය්හං යථා මය්හං සහිතුං සක්කා, තථා අත්තනො ඤාණබලානුරූපං කථෙස්සාමීති අධිප්පායො.

එවං පෙතෙන පුච්ඡනාය ඔකාසෙ කතෙ රාජා –

529.

‘‘යං කිඤ්චහං චක්ඛුනා පස්සිසාමි,

සබ්බම්පි තාහං අභිසද්දහෙය්යං;

දිස්වාව තං නොපි චෙ සද්දහෙය්යං,

කරෙය්යාසි මෙ යක්ඛ නියස්සකම්ම’’න්ති. –

ගාථමාහ. තස්සත්ථො – අහං යං කිඤ්චිදෙව චක්ඛුනා පස්සිස්සාමි, තං සබ්බම්පි තථෙව අහං අභිසද්දහෙය්යං, තං පන දිස්වාව තං වචනං නොපි චෙ සද්දහෙය්යං. යක්ඛ, මය්හං නියස්සකම්මං නිග්ගහකම්මං කරෙය්යාසීති. අථ වා යං කිඤ්චහං චක්ඛුනා පස්සිස්සාමීති අහං යං කිඤ්චිදෙව චක්ඛුනා පස්සිස්සාමි අචක්ඛුගොචරස්ස අදස්සනතො. සබ්බම්පි තාහං අභිසද්දහෙය්යන්ති සබ්බම්පි තෙ අහං දිට්ඨං සුතං අඤ්ඤං වා අභිසද්දහෙය්යං. තාදිසො හි මය්හං තයි අභිප්පසාදොති අධිප්පායො. පච්ඡිමපදස්ස පන යථාවුත්තොව අත්ථො.

තං සුත්වා පෙතො –

530.

‘‘සච්චප්පටිඤ්ඤා තව මෙසා හොතු, සුත්වාන ධම්මං ලභ සුප්පසාදං;

අඤ්ඤත්ථිකො නො ච පදුට්ඨචිත්තො, යං තෙ සුතං අසුතඤ්චාපි ධම්මං;

සබ්බම්පි අක්ඛිස්සං යථා පජාන’’න්ති. – ගාථමාහ ¶ ; ඉතො පරං –

531.

‘‘සෙතෙන ¶ අස්සෙන අලඞ්කතෙන, උපයාසි සූලාවුතකස්ස සන්තිකෙ;

යානං ඉදං අබ්භුතං දස්සනෙය්යං, කිස්සෙතං කම්මස්ස අයං විපාකොති.

532.

‘‘වෙසාලියා නගරස්ස මජ්ඣෙ, චික්ඛල්ලමග්ගෙ නරකං අහොසි;

ගොසීසමෙකාහං පසන්නචිත්තො, සෙතං ගහෙත්වා නරකස්මිං නික්ඛිපිං.

533.

‘‘එතස්මිං ¶ පාදානි පතිට්ඨපෙත්වා, මයඤ්ච අඤ්ඤෙ ච අතික්කමිම්හා;

යානං ඉදං අබ්භුතං දස්සනෙය්යං, තස්සෙව කම්මස්ස අයං විපාකොති.

534.

‘‘වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසති, ගන්ධො ච තෙ සබ්බදිසා පවායති;

යක්ඛිද්ධිපත්තොසි මහානුභාවො, නග්ගො චාසි කිස්ස අයං විපාකොති.

535.

‘‘අක්කොධනො නිච්චපසන්නචිත්තො, සණ්හාහි වාචාහි ජනං උපෙමි;

තස්සෙව කම්මස්ස අයං විපාකො, දිබ්බො මෙ වණ්ණො සතතං පභාසති.

536.

‘‘යසඤ්ච කිත්තිඤ්ච ධම්මෙ ඨිතානං, දිස්වාන මන්තෙමි පසන්නචිත්තො;

තස්සෙව කම්මස්ස අයං විපාකො, දිබ්බො මෙ ගන්ධො සතතං පවායති.

537.

‘‘සහායානං ¶ තිත්ථස්මිං න්හායන්තානං, ථලෙ ගහෙත්වා නිදහිස්ස දුස්සං;

ඛිඩ්ඩත්ථිකො නො ච පදුට්ඨචිත්තො, තෙනම්හි නග්ගො කසිරා ච වුත්තීති.

538.

‘‘යො ¶ කීළමානො පකරොති පාපං, තස්සෙදිසං කම්මවිපාකමාහු;

අකීළමානො පන යො කරොති, කිං තස්ස කම්මස්ස විපාකමාහූති.

539.

‘‘යෙ දුට්ඨසඞ්කප්පමනා මනුස්සා, කායෙන වාචාය ච සංකිලිට්ඨා;

කායස්ස භෙදා අභිසම්පරායං, අසංසයං තෙ නිරයං උපෙන්ති.

540.

‘‘අපරෙ පන සුගතිමාසමානා, දානෙ රතා සඞ්ගහිතත්තභාවා;

කායස්ස භෙදා අභිසම්පරායං, අසංසයං තෙ සුගතිං උපෙන්තී’’ති. –

තෙසං උභින්නං වචනපටිවචනගාථා හොන්ති.

530. තත්ථ සච්චප්පටිඤ්ඤා තව මෙසා හොතූති ‘‘සබ්බම්පි තාහං අභිසද්දහෙය්ය’’න්ති තව එසා පටිඤ්ඤා මය්හං සච්චං හොතු. සුත්වාන ධම්මං ලභ සුප්පසාදන්ති මයා වුච්චමානං ධම්මං සුත්වා සුන්දරං පසාදං ලභස්සු. අඤ්ඤත්ථිකොති ආජානනත්ථිකො. යථා පජානන්ති යථා අඤ්ඤොපි ¶ පජානන්තො, ‘‘යථාපි ඤාත’’න්ති වා මයා යථා ඤාතන්ති අත්ථො.

531. කිස්සෙතං කම්මස්ස අයං විපාකොති කිස්සෙතං කිස්ස නාම එතං, කිස්ස කම්මස්ස අයං විපාකො. එතන්ති වා නිපාතමත්තං, කිස්ස කම්මස්සාති යොජනා. ‘‘කිස්ස තෙ’’ති ච කෙචි පඨන්ති.

532-33. චික්ඛල්ලමග්ගෙති ¶ චික්ඛල්ලවති පථම්හි. නරකන්ති ආවාටං. එකාහන්ති එකං අහං. නරකස්මිං නික්ඛිපින්ති යථා කද්දමො න අක්කමීයති, එවං තස්මිං චික්ඛල්ලාවාටෙ ඨපෙසිං. තස්සාති තස්ස ගොසීසෙන සෙතුකරණස්ස.

536-7. ධම්මෙ ඨිතානන්ති ධම්මචාරීනං සමචාරීනං. මන්තෙමීති කථෙමි කිත්තයාමි. ඛිඩ්ඩත්ථිකොති ¶ හසාධිප්පායො. නො ච පදුට්ඨචිත්තොති දුස්සසාමිකෙ න දූසිතචිත්තො, න අවහරණාධිප්පායො නාපි විනාසාධිප්පායොති අත්ථො.

538. අකීළමානොති අඛිඩ්ඩාධිප්පායො, ලොභාදීහි දූසිතචිත්තො. කිං තස්ස කම්මස්ස විපාකමාහූති තස්ස තථා කතස්ස පාපකම්මස්ස කීව කටුකං දුක්ඛවිපාකං පණ්ඩිතා ආහු.

539-40. දුට්ඨසඞ්කප්පමනාති කාමසඞ්කප්පාදිවසෙන දූසිතමනොවිතක්කා, එතෙන මනොදුච්චරිතමාහ. කායෙන වාචාය ච සංකිලිට්ඨාති පාණාතිපාතාදිවසෙන කායවාචාහි මලිනා. ආසමානාති ආසීසමානා පත්ථයමානා.

එවං පෙතෙන සඞ්ඛෙපෙනෙව කම්මඵලෙසු විභජිත්වා දස්සිතෙසු තං අසද්දහන්තො රාජා –

541.

‘‘තං කින්ති ජානෙය්යමහං අවෙච්ච, කල්යාණපාපස්ස අයං විපාකො;

කිං වාහං දිස්වා අභිසද්දහෙය්යං, කො වාපි මං සද්දහාපෙය්ය එත’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ තං කින්ති ජානෙය්යමහං අවෙච්චාති යොයං තයා ‘‘යෙ දුට්ඨසඞ්කප්පමනා මනුස්සා, කායෙන වාචාය ච සංකිලිට්ඨා’’තිආදිනා. ‘‘අපරෙ පන සුගතිමාසමානා’’තිආදිනා ච කල්යාණස්ස පාපස්ස ච කම්මස්ස විපාකො විභජිත්වා වුත්තො, තං කින්ති කෙන කාරණෙන අහං අවෙච්ච ¶ ¶ අපරපච්චයභාවෙන සද්දහෙය්යං. කිං වාහං දිස්වා අභිසද්දහෙය්යන්ති කීදිසං වා පනාහං පච්චක්ඛභූතං නිදස්සනං දිස්වා පටිසද්දහෙය්යං. කො වාපි මං සද්දහාපෙය්ය එතන්ති කො වා විඤ්ඤූ පුරිසො පණ්ඩිතො එතමත්ථං මං සද්දහාපෙය්ය, තං කථෙහීති ¶ අත්ථො.

තං සුත්වා පෙතො කාරණෙන තමත්ථං තස්ස පකාසෙන්තො –

542.

‘‘දිස්වා ච සුත්වා අභිසද්දහස්සු, කල්යාණපාපස්ස අයං විපාකො;

කල්යාණපාපෙ උභයෙ අසන්තෙ, සියා නු සත්තා සුගතා දුග්ගතා වා.

543.

‘‘නො චෙත්ථ කම්මානි කරෙය්යුං මච්චා, කල්යාණපාපානි මනුස්සලොකෙ;

නාහෙසුං සත්තා සුගතා දුග්ගතා වා, හීනා පණීතා ච මනුස්සලොකෙ.

544.

‘‘යස්මා ච කම්මානි කරොන්ති මච්චා, කල්යාණපාපානි මනුස්සලොකෙ;

තස්මා හි සත්තා සුගතා දුග්ගතා වා, හීනා පණීතා ච මනුස්සලොකෙ.

545.

‘‘ද්වයජ්ජ කම්මානං විපාකමාහු, සුඛස්ස දුක්ඛස්ස ච වෙදනීයං;

තා දෙවතායො පරිචාරයන්ති, පච්චෙන්ති බාලා ද්වයතං අපස්සිනො’’ති. –

ගාථා අභාසි.

542. තත්ථ දිස්වා චාති පච්චක්ඛතො දිස්වාපි. සුත්වාති ධම්මං සුත්වා තදනුසාරෙන නයං නෙන්තො අනුමිනන්තො. කල්යාණපාපස්සාති කුසලස්ස අකුසලස්ස ච කම්මස්ස අයං සුඛො අයං දුක්ඛො ච විපාකොති අභිසද්දහස්සු. උභයෙ අසන්තෙති කල්යාණෙ පාපෙ චාති දුවිධෙ කම්මෙ අවිජ්ජමානෙ. සියා නු සත්තා සුගතා දුග්ගතා වාති ‘‘ඉමෙ සත්තා ¶ සුගතිං ගතා දුග්ගතිං ගතා වා, සුගතියං වා අඩ්ඪා දුග්ගතියං දලිද්දා වා’’ති අයමත්ථො කිං නු සියා කථං සම්භවෙය්යාති අත්ථො.

543-4. ඉදානි යථාවුත්තමත්ථං ‘‘නො ¶ චෙත්ථ කම්මානී’’ති ච ‘‘යස්මා ච කම්මානී’’ති ච ගාථාද්වයෙන බ්යතිරෙකතො අන්වයතො ච විභාවෙති. තත්ථ හීනා පණීතාති කුලරූපාරොග්යපරිවාරාදීහි ¶ හීනා උළාරා ච.

545. ද්වයජ්ජ කම්මානං විපාකමාහූති ද්වයං දුවිධං අජ්ජ ඉදානි කම්මානං සුචරිතදුච්චරිතානං විපාකං වදන්ති කථෙන්ති. කිං තන්ති ආහ ‘‘සුඛස්ස දුක්ඛස්ස ච වෙදනීය’’න්ති, ඉට්ඨස්ස ච අනිට්ඨස්ස ච අනුභවනයොග්ගං. තා දෙවතායො පරිචාරයන්තීති යෙ උක්කංසවසෙන සුඛවෙදනීයං විපාකං පටිලභන්ති, තෙ දෙවලොකෙ තා දෙවතා හුත්වා දිබ්බසුඛසමප්පිතා ඉන්ද්රියානි පරිචාරෙන්ති. පච්චෙන්ති බාලා ද්වයතං අපස්සිනොති යෙ බාලා කම්මඤ්ච කම්මඵලඤ්චාති ද්වයං අපස්සන්තා අසද්දහන්තා, තෙ පාපප්පසුතා දුක්ඛවෙදනීයං විපාකං අනුභවන්තා නිරයාදීසු කම්මුනා පච්චෙන්ති දුක්ඛං පාපුණන්ති.

එවං කම්මඵලං සද්දහන්තො පන ත්වං කස්මා එවරූපං දුක්ඛං පච්චනුභවසීති අනුයොගං සන්ධාය –

546.

‘‘න මත්ථි කම්මානි සයංකතානි, දත්වාපි මෙ නත්ථි යො ආදිසෙය්ය;

අච්ඡාදනං සයනමථන්නපානං, තෙනම්හි නග්ගො කසිරා ච වුත්තී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ න මත්ථි කම්මානි සයංකතානීති යස්මා සයං අත්තනා පුබ්බෙ කතානි පුඤ්ඤකම්මානි මම නත්ථි න විජ්ජන්ති, යෙහි ඉදානි අච්ඡාදනාදීනි ලභෙය්යං. දත්වාපි මෙ නත්ථි යො ආදිසෙය්යාති යො සමණබ්රාහ්මණානං දානං දත්වා ‘‘අසුකස්ස පෙතස්ස හොතූ’’ති මෙ ආදිසෙය්ය උද්දිසෙය්ය, සො නත්ථි. තෙනම්හි නග්ගො කසිරා ච වුත්තීති තෙන දුවිධෙනාපි කාරණෙන ඉදානි නග්ගො ¶ නිච්චොළො අම්හි, කසිරා දුක්ඛා ච වුත්ති ජීවිකා හොතීති.

තං ¶ සුත්වා රාජා තස්ස අච්ඡාදනාදිලාභං ආකඞ්ඛන්තො –

547.

‘‘සියා නු ඛො කාරණං කිඤ්චි යක්ඛ, අච්ඡාදනං යෙන තුවං ලභෙථ;

ආචික්ඛ මෙ ත්වං යදත්ථි හෙතු, සද්ධායිකං හෙතුවචො සුණොමා’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ යෙනාති යෙන කාරණෙන ත්වං අච්ඡාදනං ලභෙථ ලභෙය්යාසි, කිඤ්චි තං කාරණං සියා නු ඛො භවෙය්ය නු ඛොති අත්ථො. යදත්ථීති යදි අත්ථි.

අථස්ස ¶ පෙතො තං කාරණං ආචික්ඛන්තො –

548.

‘‘කප්පිතකො නාම ඉධත්ථි භික්ඛු, ඣායී සුසීලො අරහා විමුත්තො;

ගුත්තින්ද්රියො සංවුතපාතිමොක්ඛො, සීතිභූතො උත්තමදිට්ඨිපත්තො.

549.

‘‘සඛිලො වදඤ්ඤූ සුවචො සුමුඛො, ස්වාගමො සුප්පටිමුත්තකො ච;

පුඤ්ඤස්ස ඛෙත්තං අරණවිහාරී, දෙවමනුස්සානඤ්ච දක්ඛිණෙය්යො.

550.

‘‘සන්තො විධූමො අනීඝො නිරාසො, මුත්තො විසල්ලො අමමො අවඞ්කො;

නිරූපධී සබ්බපපඤ්චඛීණො, තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තො ජුතිමා.

551.

‘‘අප්පඤ්ඤාතො දිස්වාපි න ච සුජානො, මුනීති නං වජ්ජිසු වොහරන්ති;

ජානන්ති තං යක්ඛභූතා අනෙජං, කල්යාණධම්මං විචරන්තං ලොකෙ.

552.

‘‘තස්ස ¶ ¶ තුවං එකයුගං දුවෙ වා, මමුද්දිසිත්වාන සචෙ දදෙථ;

පටිග්ගහීතානි ච තානි අස්සු, මමඤ්ච පස්සෙථ සන්නද්ධදුස්ස’’න්ති. –

ගාථා අභාසි.

548. තත්ථ කප්පිතතො නාමාති ජටිලසහස්සස්ස අබ්භන්තරෙ ආයස්මතො උපාලිත්ථෙරස්ස උපජ්ඣායං සන්ධාය වදති. ඉධාති ඉමිස්සා වෙසාලියා සමීපෙ. ඣායීති අග්ගඵලඣානෙන ඣායී. සීතිභූතොති සබ්බකිලෙසදරථපරිළාහවූපසමෙන සීතිභාවප්පත්තො. උත්තමදිට්ඨිපත්තොති උත්තමං අග්ගඵලං සම්මාදිට්ඨිං පත්තො.

549. සඛිලොති මුදු. සුවචොති සුබ්බචො. ස්වාගමොති සුට්ඨු ආගතාගමො. සුප්පටිමුත්තකොති සුට්ඨු පටිමුත්තකවාචො, මුත්තභාණීති අත්ථො. අරණවිහාරීති මෙත්තාවිහාරී.

550. සන්තොති උපසන්තකිලෙසො. විධූමොති විගතමිච්ඡාවිතක්කධූමො. අනීඝොති නිද්දුක්ඛො. නිරාසොති නිත්තණ්හො. මුත්තොති සබ්බභවෙහි විමුත්තො. විසල්ලොති වීතරාගාදිසල්ලො. අමමොති ¶ මමංකාරවිරහිතො. අවඞ්කොති කායවඞ්කාදිවඞ්කවිරහිතො. නිරූපධීති කිලෙසාභිසඞ්ඛාරාදිඋපධිප්පහායී. සබ්බපපඤ්චඛීණොති පරික්ඛීණතණ්හාදිපපඤ්චො. ජුතිමාති අනුත්තරාය ඤාණජුතියා ජුතිමා. අප්පඤ්ඤාතොති පරමප්පිච්ඡතාය පටිච්ඡන්නගුණතාය ච න පාකටො.

551. දිස්වාපි න ච සුජානොති ගම්භීරභාවෙන දිස්වාපි ‘‘එවංසීලො, එවංධම්මො, එවංපඤ්ඤො’’ති න සුවිඤ්ඤෙය්යො. ජානන්ති තං යක්ඛභූතා අනෙජන්ති යක්ඛභූතා ච අනෙජං නිත්තණ්හං ‘‘අරහා’’ති තං ජානන්ති. කල්යාණධම්මන්ති සුන්දරසීලාදිගුණං.

552. තස්සාති තස්ස කප්පිතකමහාථෙරස්ස. එකයුගන්ති එකං වත්ථයුගං. දුවෙ වාති ද්වෙ වා වත්ථයුගානි. මමුද්දිසිත්වානාති මමං උද්දිසිත්වා. පටිග්ගහීතානිච ¶ තානි අස්සූති තානි වත්ථයුගානි තෙන පටිග්ගහිතානි ච අස්සු ¶ භවෙය්යුං. සන්නද්ධදුස්සන්ති දුස්සෙන කතසන්නාහං, ලද්ධවත්ථං නිවත්ථපාරුතදුස්සන්ති අත්ථො.

තතො රාජා –

553.

‘‘කස්මිං පදෙසෙ සමණං වසන්තං, ගන්ත්වාන පස්සෙමු මයං ඉදානි;

යො මජ්ජ කඞ්ඛං විචිකිච්ඡිතඤ්ච, දිට්ඨීවිසූකානි විනොදයෙය්යා’’ති. –

ථෙරස්ස වසනට්ඨානං පුච්ඡි. තත්ථ කස්මිං පදෙසෙති කතරස්මිං පදෙසෙ. යො මජ්ජාති යො අජ්ජ, ම-කාරො පදසන්ධිකරො.

තතො පෙතො –

554.

‘‘එසො නිසින්නො කපිනච්චනායං, පරිවාරිතො දෙවතාහි බහූහි;

ධම්මිං කථං භාසති සච්චනාමො, සකස්මිමාචෙරකෙ අප්පමත්තො’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ කපිනච්චනායන්ති කපීනං වානරානං නච්චනෙන ‘‘කපිනච්චනා’’ති ලද්ධවොහාරෙ පදෙසෙ. සච්චනාමොති ඣායී සුසීලො අරහා විමුත්තොතිආදීහි ගුණනාමෙහි යාථාවනාමො අවිපරීතනාමො ¶ .

එවං පෙතෙන වුත්තෙ රාජා තාවදෙව ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්තුකාමො –

555.

‘‘තථාහං කස්සාමි ගන්ත්වා ඉදානි, අච්ඡාදයිස්සං සමණං යුගෙන;

පටිග්ගහීතානි ච තානි අස්සු, තුවඤ්ච පස්සෙමු සන්නද්ධදුස්ස’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ¶ කස්සාමීති කරිස්සාමි.

අථ පෙතො ‘‘දෙවතානං ථෙරො ධම්මං දෙසෙති, තස්මා නායං උපසඞ්කමනකාලො’’ති දස්සෙන්තො –

556.

‘‘මා ¶ අක්ඛණෙ පබ්බජිතං උපාගමි, සාධු වො ලිච්ඡවි නෙස ධම්මො;

තතො ච කාලෙ උපසඞ්කමිත්වා, තත්ථෙව පස්සාහි රහො නිසින්න’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ සාධූති ආයාචනෙ නිපාතො. වො ලිච්ඡවි නෙස ධම්මොති, ලිච්ඡවිරාජ, තුම්හාකං රාජූනං එස ධම්මො න හොති, යං අකාලෙ උපසඞ්කමනං. තත්ථෙවාති තස්මිංයෙව ඨානෙ.

එවං පෙතෙන වුත්තෙ රාජා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා අත්තනො නිවෙසනමෙව ගන්ත්වා පුන යුත්තපත්තකාලෙ අට්ඨ වත්ථුයුගානි ගාහාපෙත්වා ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා එකමන්තං නිසින්නො පටිසන්ථාරං කත්වා ‘‘ඉමානි, භන්තෙ, අට්ඨ වත්ථයුගානි පටිග්ගණ්හා’’ති ආහ. තං සුත්වා ථෙරො කථාසමුට්ඨාපනත්ථං ‘‘මහාරාජ, පුබ්බෙ ත්වං අදානසීලො සමණබ්රාහ්මණානං විහෙඨනජාතිකොව කථං පණීතානි වත්ථානි දාතුකාමො ජාතො’’ති ආහ. තං සුත්වා රාජා තස්ස කාරණං ආචික්ඛන්තො පෙතෙන සමාගමං, තෙන ච අත්තනා ච කථිතං සබ්බං ථෙරස්ස ආරොචෙත්වා වත්ථානි දත්වා පෙතස්ස උද්දිසි. තෙන පෙතො දිබ්බවත්ථධරො අලඞ්කතපටියත්තො අස්සාරුළ්හො ථෙරස්ස ච රඤ්ඤො ච පුරතො පාතුභවි. තං දිස්වා රාජා අත්තමනො පමුදිතො පීතිසොමනස්සජාතො ‘‘පච්චක්ඛතො වත මයා කම්මඵලං දිට්ඨං, න දානාහං පාපං කරිස්සාමි, පුඤ්ඤමෙව කරිස්සාමී’’ති වත්වා තෙන පෙතෙන සක්ඛිං අකාසි. සො ච පෙතො ‘‘සචෙ, ත්වං ලිච්ඡවිරාජ, ඉතො පට්ඨාය අධම්මං පහාය ධම්මං චරසි, එවාහං තව සක්ඛිං කරිස්සාමි, සන්තිකඤ්ච තෙ ආගමිස්සාමි, සූලාවුතඤ්ච පුරිසං සීඝං සූලතො මොචෙහි, එවං සො ජීවිතං ලභිත්වා ධම්මං චරන්තො දුක්ඛතො මුච්චිස්සති, ථෙරඤ්ච කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුණන්තො ¶ පුඤ්ඤානි ¶ කරොහී’’ති වත්වා ගතො.

අථ රාජා ථෙරං වන්දිත්වා නගරං පවිසිත්වා සීඝං සීඝං ලිච්ඡවිපරිසං සන්නිපාතෙත්වා තෙ අනුජානාපෙත්වා තං පුරිසං සූලතො මොචෙත්වා ‘‘ඉමං අරොගං කරොථා’’ති තිකිච්ඡකෙ ආණාපෙසි. ථෙරඤ්ච උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡි – ‘‘සියා නු ඛො, භන්තෙ, නිරයගාමිකම්මං කත්වා ඨිතස්ස නිරයතො මුත්තී’’ති. සියා, මහාරාජ, සචෙ උළාරං පුඤ්ඤං කරොති, මුච්චතීති ¶ වත්වා ථෙරො රාජානං සරණෙසු ච සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙසි. සො තත්ථ පතිට්ඨිතො ථෙරස්ස ඔවාදෙ ඨත්වා සොතාපන්නො අහොසි, සූලාවුතො පන පුරිසො අරොගො හුත්වා සංවෙගජාතො භික්ඛූසු පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තමත්ථං දස්සෙන්තා සඞ්ගීතිකාරා –

557.

‘‘තථාති වත්වා අගමාසි තත්ථ, පරිවාරිතො දාසගණෙන ලිච්ඡවි;

සො තං නගරං උපසඞ්කමිත්වා, වාසූපගච්ඡිත්ථ සකෙ නිවෙසනෙ.

558.

‘‘තතො ච කාලෙ ගිහිකිච්චානි කත්වා,

න්හත්වා පිවිත්වා ච ඛණං ලභිත්වා;

විචෙය්ය පෙළාතො ච යුගානි අට්ඨ,

ගාහාපයී දාසගණෙන ලිච්ඡවි.

559.

‘‘සො තං පදෙසං උපසඞ්කමිත්වා, තං අද්දස සමණං සන්තචිත්තං;

පටික්කන්තං ගොචරතො නිවත්තං, සීතිභූතං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං.

560.

‘‘තමෙනමවොච උපසඞ්කමිත්වා, අප්පාබාධං ඵාසුවිහාරඤ්ච පුච්ඡි;

වෙසාලියං ලිච්ඡවිහං භදන්තෙ, ජානන්ති මං ලිච්ඡවි අම්බසක්කරො.

561.

‘‘ඉමානි ¶ මෙ අට්ඨ යුගා සුභානි, පටිග්ගණ්හ භන්තෙ පදදාමි තුය්හං;

තෙනෙව අත්ථෙන ඉධාගතොස්මි, යථා අහං අත්තමනො භවෙය්යන්ති.

562.

‘‘දූරතොව සමණා බ්රාහ්මණා ච, නිවෙසනං තෙ පරිවජ්ජයන්ති;

පත්තානි භිජ්ජන්ති ච තෙ නිවෙසනෙ, සඞ්ඝාටියො චාපි විදාලයන්ති.

563.

‘‘අථාපරෙ ¶ ¶ පාදකුඨාරිකාහි, අවංසිරා සමණා පාතයන්ති;

එතාදිසං පබ්බජිතා විහෙසං, තයා කතං සමණා පාපුණන්ති.

564.

‘‘තිණෙන තෙලම්පි න ත්වං අදාසි, මූළ්හස්ස මග්ගම්පි න පාවදාසි;

අන්ධස්ස දණ්ඩං සයමාදියාසි, එතාදිසො කදරියො අසංවුතො තුවං;

අථ ත්වං කෙන වණ්ණෙන කිමෙව දිස්වා, අම්හෙහි සහ සංවිභාගං කරොසීති.

565.

‘‘පච්චෙමි භන්තෙ යං ත්වං වදෙසි, විහෙසයිං සමණෙ බ්රාහ්මණෙ ච;

ඛිඩ්ඩත්ථිකො නො ච පදුට්ඨචිත්තො, එතම්පි මෙ දුක්කටමෙව භන්තෙ.

566.

ඛිඩ්ඩාය යක්ඛො පසවිත්වා පාපං, වෙදෙති දුක්ඛං අසමත්තභොගී;

දහරො ¶ යුවා නග්ගනියස්ස භාගී, කිං සු තතො දුක්ඛතරස්ස හොති.

567.

‘‘තං දිස්වා සංවෙගමලත්ථං භන්තෙ, තප්පච්චයා වාපි දදාමි දානං;

පටිග්ගණ්හ භන්තෙ වත්ථයුගානි අට්ඨ, යක්ඛස්සිමා ගච්ඡන්තු දක්ඛිණායොති.

568.

‘‘අද්ධා හි දානං බහුධා පසත්ථං, දදතො ච තෙ අක්ඛයධම්මමත්ථු;

පටිගණ්හාමි තෙ වත්ථයුගානි අට්ඨ, යක්ඛස්සිමා ගච්ඡන්තු දක්ඛිණායොති.

569.

‘‘තතො ¶ හි සො ආචමයිත්වා ලිච්ඡවි, ථෙරස්ස දත්වාන යුගානි අට්ඨ;

පටිග්ගහීතානි ච තානි අස්සු, යක්ඛඤ්ච පස්සෙථ සන්නද්ධදුස්සං.

570.

‘‘තමද්දසා චන්දනසාරලිත්තං, ආජඤ්ඤමාරූළ්හමුළාරවණ්ණං;

අලඞ්කතං සාධුනිවත්ථදුස්සං, පරිවාරිතං යක්ඛමහිද්ධිපත්තං.

571.

‘‘සො තං දිස්වා අත්තමනො උදග්ගො, පහට්ඨචිත්තො ච සුභග්ගරූපො;

කම්මඤ්ච දිස්වාන මහාවිපාකං, සන්දිට්ඨිකං චක්ඛුනා සච්ඡිකත්වා.

572.

‘‘තමෙනමවොච ¶ උපසඞ්කමිත්වා, දස්සාමි දානං සමණබ්රාහ්මණානං;

න චාපි මෙ කිඤ්චි අදෙය්යමත්ථි, තුවඤ්ච මෙ යක්ඛ බහූපකාරොති.

573.

‘‘තුවඤ්ච මෙ ලිච්ඡවි එකදෙසං, අදාසි දානානි අමොඝමෙතං;

ස්වාහං ¶ කරිස්සාමි තයාව සක්ඛිං, අමානුසො මානුසකෙන සද්ධින්ති.

574.

‘‘ගතී ච බන්ධූ ච පරායණඤ්ච, මිත්තො මමාසි අථ දෙවතා මෙ;

යාචාමි තං පඤ්ජලිකො භවිත්වා, ඉච්ඡාමි තං යක්ඛ පුනපි දට්ඨුන්ති.

575.

‘‘සචෙ තුවං අස්සද්ධො භවිස්සසි, කදරියරූපො විප්පටිපන්නචිත්තො;

ත්වං නෙව මං ලච්ඡසි දස්සනාය, දිස්වා ච තං නොපි ච ආලපිස්සං.

576.

‘‘සචෙ ¶ පන ත්වං භවිස්සසි ධම්මගාරවො, දානෙ රතො සඞ්ගහිතත්තභාවො;

ඔපානභූතො සමණබ්රාහ්මණානං, එවං මමං ලච්ඡසි දස්සනාය.

577.

‘‘දිස්වා ච තං ආලපිස්සං භදන්තෙ, ඉමඤ්ච සූලතො ලහුං පමුඤ්ච;

යතොනිදානං අකරිම්හ සක්ඛිං, මඤ්ඤාමි සූලාවුතකස්ස කාරණා.

578.

‘‘තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං අකරිම්හ සක්ඛිං, අයඤ්ච සූලතො ලහුං පමුත්තො;

සක්කච්ච ධම්මානි සමාචරන්තො, මුච්චෙය්ය සො නිරයා ච තම්හා;

කම්මං සියා අඤ්ඤත්ර වෙදනීයං.

579.

‘‘කප්පිතකඤ්ච ¶ උපසඞ්කමිත්වා, තෙනෙව සහ සංවිභජිත්වා කාලෙ;

සයං මුඛෙනූපනිසජ්ජ පුච්ඡ, සො තෙ අක්ඛිස්සති එතමත්ථං.

580.

‘‘තමෙව භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා, පුච්ඡස්සු අඤ්ඤත්ථිකො නො ච පදුට්ඨචිත්තො;

සො තෙ සුතං අසුතඤ්චාපි ධම්මං, සබ්බම්පි අක්ඛිස්සති යථා පජානන්ති.

581.

‘‘සො ¶ තත්ථ රහස්සං සමුල්ලපිත්වා, සක්ඛිං කරිත්වාන අමානුසෙන;

පක්කාමි සො ලිච්ඡවිනං සකාසං, අථ බ්රවි පරිසං සන්නිසින්නං.

582.

‘‘‘සුණන්තු ¶ භොන්තො මම එකවාක්යං, වරං වරිස්සං ලභිස්සාමි අත්ථං;

සූලාවුතො පුරිසො ලුද්දකම්මො, පණිහිතදණ්ඩො අනුසත්තරූපො.

583.

‘‘‘එත්තාවතා වීසතිරත්තිමත්තා, යතො ආවුතො නෙව ජීවති න මතො;

තාහං මොචයිස්සාමි දානි, යථාමතිං අනුජානාතු සඞ්ඝො’ති.

584.

‘‘‘එතඤ්ච අඤ්ඤඤ්ච ලහුං පමුඤ්ච, කො තං වදෙථ තථා කරොන්තං;

යථා පජානාසි තථා කරොහි, යථාමතිං අනුජානාති සඞ්ඝො’ති.

585.

‘‘සො ¶ තං පදෙසං උපසඞ්කමිත්වා, සූලාවුතං මොචයි ඛිප්පමෙව;

මා භායි සම්මාති ච තං අවොච, තිකිච්ඡකානඤ්ච උපට්ඨපෙසි.

586.

‘‘කප්පිතකඤ්ච උපසඞ්කමිත්වා, තෙනෙව සහ සංවිභජිත්වා කාලෙ;

සයං මුඛෙනූපනිසජ්ජ ලිච්ඡවි, තථෙව පුච්ඡිත්ථ නං කාරණත්ථිකො.

587.

‘‘සූලාවුතො පුරිසො ලුද්දකම්මො, පණීතදණ්ඩො අනුසත්තරූපො;

එත්තාවතා වීසතිරත්තිමත්තා, යතො ආවුතො නෙව ජීවති න මතො.

588.

‘‘සො මොචිතො ගන්ත්වා මයා ඉදානි, එතස්ස යක්ඛස්ස වචො හි භන්තෙ;

සියා නු ඛො කාරණං කිඤ්චිදෙව, යෙන සො නිරයං නො වජෙය්ය.

589.

‘‘ආචික්ඛ ¶ භන්තෙ යදි අත්ථි හෙතු, සද්ධායිකං හෙතුවචො සුණොම;

න තෙසං කම්මානං විනාසමත්ථි, අවෙදයිත්වා ඉධ බ්යන්තිභාවොති.

590.

‘‘සචෙ ස ධම්මානි සමාචරෙය්ය, සක්කච්ච රත්තින්දිවමප්පමත්තො;

මුච්චෙය්ය සො නිරයා ච තම්හා, කම්මං සියා අඤ්ඤත්ර වෙදනීයන්ති.

591.

‘‘අඤ්ඤාතො ¶ එසො පුරිසස්ස අත්ථො, මමම්පි දානි අනුකම්ප භන්තෙ;

අනුසාස මං ඔවද භූරිපඤ්ඤ, යථා අහං නො නිරයං වජෙය්යන්ති.

592.

‘‘අජ්ජෙව බුද්ධං සරණං උපෙහි, ධම්මඤ්ච ¶ සඞ්ඝඤ්ච පසන්නචිත්තො;

තථෙව සික්ඛාය පදානි පඤ්ච, අඛණ්ඩඵුල්ලානි සමාදියස්සු.

593.

‘‘පාණාතිපාතා විරමස්සු ඛිප්පං, ලොකෙ අදින්නං පරිවජ්ජයස්සු;

අමජ්ජපො මා ච මුසා අභාණී, සකෙන දාරෙන ච හොති තුට්ඨො;

ඉමඤ්ච අරියං අට්ඨඞ්ගවරෙනුපෙතං, සමාදියාහි කුසලං සුඛුද්රයං.

594.

‘‘චීවරං ¶ පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං;

අන්නං පානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි ච;

දදාහි උජුභූතෙසු, විප්පසන්නෙන චෙතසා.

595.

‘‘භික්ඛූපි සීලසම්පන්නෙ, වීතරාගෙ බහුස්සුතෙ;

තප්පෙහි අන්නපානෙන, සදා පුඤ්ඤං පවඩ්ඪති.

596.

‘‘එවඤ්ච ¶ ධම්මානි සමාචරන්තො, සක්කච්ච රත්තින්දිවමප්පමත්තො;

මුඤ්ච තුවං නිරයා ච තම්හා, කම්මං සියා අඤ්ඤත්ර වෙදනීයන්ති.

597.

‘‘අජ්ජෙව බුද්ධං සරණං උපෙමි, ධම්මඤ්ච සඞ්ඝඤ්ච පසන්නචිත්තො;

තථෙව සික්ඛාය පදානි පඤ්ච, අඛණ්ඩඵුල්ලානි සමාදියාමි.

598.

‘‘පාණාතිපාතා විරමාමි ඛිප්පං, ලොකෙ අදින්නං පරිවජ්ජයාමි;

අමජ්ජපො නො ච මුසා භණාමි, සකෙන දාරෙන ච හොමි තුට්ඨො;

ඉමඤ්ච අරියං අට්ඨඞ්ගවරෙනුපෙතං, සමාදියාමි කුසලං සුඛුද්රයං.

599.

‘‘චීවරං පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං;

අන්නං පානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි ච.

600.

‘‘භික්ඛූ ¶ ච සීලසම්පන්නෙ, වීතරාගෙ බහුස්සුතෙ;

දදාමි න විකම්පාමි, බුද්ධානං සාසනෙ රතොති.

601.

‘‘එතාදිසො ලිච්ඡවි අම්බසක්කරො, වෙසාලියං අඤ්ඤතරො උපාසකො;

සද්ධො මුදූ කාරකරො ච භික්ඛු, සඞ්ඝඤ්ච සක්කච්ච තදා උපට්ඨහි.

602.

‘‘සූලාවුතො ච අරොගො හුත්වා, සෙරී සුඛී පබ්බජ්ජං උපාගමි;

භික්ඛුඤ්ච ආගම්ම කප්පිතකුත්තමං, උභොපි සාමඤ්ඤඵලානි අජ්ඣගුං.

603.

‘‘එතාදිසා ¶ සප්පුරිසාන සෙවනා, මහප්ඵලා හොති සතං විජානතං;

සූලාවුතො අග්ගඵලං අඵස්සයි, ඵලං කනිට්ඨං පන අම්බසක්කරො’’ති. –

ගාථායො අවොචුං.

557-560. තත්ථ වාසූපගච්ඡිත්ථාති වාසං උපගච්ඡි. ගිහිකිච්චානීති ගෙහං ආවසන්තෙන කාතබ්බකුටුම්බකිච්චානි. විචෙය්යාති සුන්දරවත්ථගහණත්ථං විචිනිත්වා. පටික්කන්තන්ති පිණ්ඩපාතතො පටික්කන්තං. තෙනාහ ‘‘ගොචරතො නිවත්ත’’න්ති. අවොචාති ‘‘වෙසාලියං ලිච්ඡවිහං, භදන්තෙ’’තිආදිකං අවොච.

562-3. විදාලයන්තීති විඵාලයන්ති. පාදකුඨාරිකාහීති පාදසඞ්ඛාතාහි කුඨාරීහි. පාතයන්තීති පරිපාතයන්ති.

564. තිණෙනාති ¶ තිණග්ගෙනාපි. මූළ්හස්ස මග්ගම්පි න පාවදාසීති මග්ගමූළ්හස්ස මග්ගම්පි ත්වං න කථයසි ‘‘එවායං පුරිසා ඉතො චිතො ච පරිබ්භමතූ’’ති. කෙළීසීලො හි අයං රාජා. සයමාදියාසීති අන්ධස්ස හත්ථතො යට්ඨිං සයමෙව අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හසි. සංවිභාගං කරොසීති අත්තනා පරිභුඤ්ජිතබ්බවත්ථුතො එකච්චානි දත්වා සංවිභජසි.

565. පච්චෙමි, භන්තෙ, යං ත්වං වදෙසීති ‘‘භන්තෙ, ත්වං පත්තානි භිජ්ජන්තී’’තිආදිනා යං වදෙසි, තං පටිජානාමි, සබ්බමෙවෙතං මයා කතං කාරාපිතඤ්චාති දස්සෙති. එතම්පීති එතං ඛිඩ්ඩාධිප්පායෙන ¶ කතම්පි.

566-7. ඛිඩ්ඩාති ඛිඩ්ඩාය. පසවිත්වාති උපචිනිත්වා. වෙදෙතීති අනුභවති. අසමත්තභොගීති අපරිපුණ්ණභොගො. තමෙව අපරිපුණ්ණභොගතං දස්සෙතුං ‘‘දහරො යුවා’’තිආදි වුත්තං. නග්ගනියස්සාති නග්ගභාවස්ස. කිං සු තතො දුක්ඛතරස්ස හොතීති කිං සු නාම තතො නග්ගභාවතො දුක්ඛතරං අස්ස පෙතස්ස හොති. යක්ඛස්සිමා ගච්ඡන්තු දක්ඛිණායොති ඉමා මයා දිය්යමානවත්ථදක්ඛිණායො පෙතස්ස උපකප්පන්තු.

568-72. බහුධා ¶ පසත්ථන්ති බහූහි පකාරෙහි බුද්ධාදීහි වණ්ණිතං. අක්ඛයධම්මමත්ථූති අපරික්ඛයධම්මං හොතු. ආචමයිත්වාති හත්ථපාදධොවනපුබ්බකං මුඛං වික්ඛාලෙත්වා. චන්දනසාරලිත්තන්ති සාරභූතචන්දනලිත්තං. උළාරවණ්ණන්ති සෙට්ඨරූපං. පරිවාරිතන්ති අනුකුලවුත්තිනා පරිජනෙන පරිවාරිතං. යක්ඛමහිද්ධිපත්තන්ති මහතිං යක්ඛිද්ධිං, දෙවිද්ධිං පත්වා ඨිතං. තමෙනමවොචාති තමෙනං අවොච.

573. එකදෙසං අදාසීති චතූසු පච්චයෙසු එකදෙසභූතං වත්ථදානං සන්ධාය වදති. සක්ඛින්ති සක්ඛිභාවං.

574. මමාසීති ¶ මෙ ආසි. දෙවතා මෙති මය්හං දෙවතා ආසීති යොජනා.

575-7. විප්පටිපන්නචිත්තොති මිච්ඡාදිට්ඨිං පටිපන්නමානසො, ධම්මියං පටිපදං පහාය අධම්මියං පටිපදං පටිපන්නොති අත්ථො. යතොනිදානන්ති යන්නිමිත්තං යස්ස සන්තිකං ආගමනහෙතු.

579. සංවිභජිත්වාති දානසංවිභාගං කත්වා. සයං මුඛෙනූපනිසජ්ජ පුච්ඡාති අඤ්ඤෙ පුරිසෙ අපෙසෙත්වා උපිනිසීදිත්වා සම්මුඛෙනෙව පුච්ඡ.

581-3. සන්නිසින්නන්ති සන්නිපතිතවසෙන නිසින්නං. ලභිස්සාමි අත්ථන්ති මයා ඉච්ඡිතම්පි අත්ථං ලභිස්සාමි. පණිහිතදණ්ඩොති ඨපිතසරීරදණ්ඩො. අනුසත්තරූපොති රාජිනි අනුසත්තසභාවො. වීසතිරත්තිමත්තාති වීසතිමත්තා රත්තියො අතිවත්තාති අත්ථො. තාහන්ති තං අහං. යථාමතින්ති මය්හං යථාරුචි.

584. එතඤ්ච ¶ අඤ්ඤඤ්චාති එතං සූලෙ ආවුතං පුරිසං අඤ්ඤඤ්ච යස්ස රාජාණා පණිහිතා, තඤ්ච. ලහුං පමුඤ්චාති සීඝං මොචෙහි. කො තං වදෙථ තථා කරොන්තන්ති තථා ධම්මියකම්මං කරොන්තං තං ඉමස්මිං වජ්ජිරට්ඨෙ කො නාම ‘‘න පමොචෙහී’’ති වදෙය්ය, එවං වත්තුං කොචිපි න ලභතීති අත්ථො.

585. තිකිච්ඡකානඤ්චාති ¶ තිකිච්ඡකෙ ච.

588. යක්ඛස්ස වචොති පෙතස්ස වචනං, තස්ස, භන්තෙ, පෙතස්ස වචනෙන එවමකාසින්ති දස්සෙති.

590. ධම්මානීති පුබ්බෙ කතං පාපකම්මං අභිභවිතුං සමත්ථෙ පුඤ්ඤධම්මෙ. කම්මං සියා අඤ්ඤත්ර වෙදනීයන්ති යං තස්මිං පාපකම්මෙ උපපජ්ජවෙදනීයං, තං අහොසිකම්මං නාම හොති. යං පන අපරපරියායවෙදනීයං, තං අඤ්ඤත්ර අපරපරියායෙ වෙදයිතබ්බඵලං හොති සති සංසාරප්පවත්තියන්ති අත්ථො.

593. ඉමඤ්චාති ¶ අත්තනා වුච්චමානං තාය ආසන්නං පච්චක්ඛං වාති කත්වා වුත්තං. අරියං අට්ඨඞ්ගවරෙනුපෙතන්ති පරිසුද්ධට්ඨෙන අරියං, පාණාතිපාතාවෙරමණිආදීහි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි උපෙතං යුත්තං උත්තමං උපොසථසීලං. කුසලන්ති අනවජ්ජං. සුඛුද්රයන්ති සුඛවිපාකං.

595. සදා පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතීති සකිදෙව පුඤ්ඤං කත්වා ‘‘අලමෙත්තාවතා’’ති අපරිතුට්ඨො හුත්වා අපරාපරං සුචරිතං පූරෙන්තස්ස සබ්බකාලං පුඤ්ඤං අභිවඩ්ඪති, අපරාපරං වා සුචරිතං පූරෙන්තස්ස පුඤ්ඤසඞ්ඛාතං පුඤ්ඤඵලං උපරූපරි වඩ්ඪති පරිපූරෙතීති අත්ථො.

597. එවං ථෙරෙන වුත්තෙ රාජා අපායදුක්ඛතො උත්රස්තචිත්තො රතනත්තයෙ පුඤ්ඤධම්මෙ ච අභිවඩ්ඪමානපසාදො තතො පට්ඨාය සරණානි සීලානි ච සමාදියන්තො ‘‘අජ්ජෙව බුද්ධං සරණං උපෙමී’’තිආදිමාහ.

601. තත්ථ එතාදිසොති එදිසො යථාවුත්තරූපො. වෙසාලියං අඤ්ඤතරො උපාසකොති වෙසාලියං අනෙකසහස්සෙසු උපාසකෙසු අඤ්ඤතරො උපාසකො හුත්වා. සද්ධොතිආදි කල්යාණමිත්තසන්නිස්සයෙන ¶ තස්ස පුරිමභාවතො අඤ්ඤාදිසතං දස්සෙතුං වුත්තං. පුබ්බෙ හි සො අස්සද්ධො කක්ඛළො භික්ඛූනං අක්කොසකාරකො සඞ්ඝස්ස ච අනුපට්ඨාකො අහොසි. ඉදානි පන සද්ධො මුදුකො හුත්වා භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච සක්කච්චං තදා උපට්ඨහීති. තත්ත කාරකරොති උපකාරකාරී.

602. උභොපීති ¶ ද්වෙපි සූලාවුතො රාජා ච. සාමඤ්ඤඵලානි අජ්ඣගුන්ති යථාරහං සාමඤ්ඤඵලානි අධිගච්ඡිංසු. තයිදං යථාරහං දස්සෙතුං ‘‘සූලාවුතො අග්ගඵලං අඵස්සයි, ඵලං කනිට්ඨං පන අම්බසක්කරො’’ති වුත්තං. තත්ථ ඵලං කනිට්ඨන්ති සොතාපත්තිඵලං සන්ධායාහ. යං පනෙත්ථ අත්ථතො අවිභත්තං, තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

එවං රඤ්ඤා පෙතෙන අත්තනා ච වුත්තමත්ථං ආයස්මා කප්පිතකො සත්ථාරං වන්දිතුං සාවත්ථිං ගතො භගවතො ආරොචෙසි ¶ . සත්ථා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

අම්බසක්කරපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සෙරීසකපෙතවත්ථුවණ්ණනා

604-57. සුණොථ යක්ඛස්ස වාණිජානඤ්චාති ඉදං සෙරීසකපෙතවත්ථු. තං යස්මා සෙරීසකවිමානවත්ථුනා නිබ්බිසෙසං, තස්මා තත්ථ අට්ඨුප්පත්තියං ගාථාසු ච යං වත්තබ්බං, තං පරමත්ථදීපනියං විමානවත්ථුවණ්ණනායං (වි. ව. අට්ඨ. 1227 සෙරීසකවිමානවණ්ණනා) වුත්තමෙව, තස්මා තත්ථ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බන්ති.

සෙරීසකපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. නන්දකපෙතවත්ථුවණ්ණනා

රාජා පිඞ්ගලකො නාමාති ඉදං නන්දකපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? සත්ථු පරිනිබ්බානතො වස්සසතද්වයස්ස අච්චයෙන සුරට්ඨවිසයෙ පිඞ්ගලො නාම රාජා අහොසි. තස්ස සෙනාපති නන්දකො නාම මිච්ඡාදිට්ඨී විපරීතදස්සනො ‘‘නත්ථි දින්න’’න්තිආදිනා මිච්ඡාගාහං පග්ගය්හ විචරි. තස්ස ධීතා උත්තරා නාම උපාසිකා පතිරූපෙ කුලෙ දින්නා අහොසි. නන්දකො පන කාලං කත්වා විඤ්ඣාටවියං මහති නිග්රොධරුක්ඛෙ වෙමානිකපෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්මිං කාලකතෙ උත්තරා සුචිසීතලගන්ධොදකපූරිතං ¶ පානීයඝටං කුම්මාසාභිසඞ්ඛතෙහි ¶ වණ්ණගන්ධරසසම්පන්නෙහි පූවෙහි පරිපුණ්ණසරාවකඤ්ච අඤ්ඤතරස්ස ඛීණාසවත්ථෙරස්ස දත්වා ‘‘අයං දක්ඛිණා මය්හං පිතු උපකප්පතූ’’ති උද්දිසි, තස්ස තෙන දානෙන දිබ්බපානීයං අපරිමිතා ච පූවා පාතුභවිංසු. තං දිස්වා සො එවං චින්තෙසි – ‘‘පාපකං වත මයා කතං, යං මහාජනො ‘නත්ථි දින්න’න්තිආදිනා මිච්ඡාගාහං ගාහිතො. ඉදානි පන පිඞ්ගලො රාජා ධම්මාසොකස්ස රඤ්ඤො ඔවාදං දාතුං ගතො, සො තං තස්ස දත්වා ආගමිස්සති, හන්දාහං නත්ථිකදිට්ඨිං විනොදෙස්සාමී’’ති. න චිරෙනෙව ච පිඞ්ගලො රාජා ධම්මාසොකස්ස රඤ්ඤො ඔවාදං දත්වා පටිනිවත්තන්තො ¶ මග්ගං පටිපජ්ජි.

අථ සො පෙතො අත්තනො වසනට්ඨානාභිමුඛං තං මග්ගං නිම්මිනි. රාජා ඨිතමජ්ඣන්හිකෙ සමයෙ තෙන මග්ගෙන ගච්ඡති. තස්ස ගඡන්තස්ස පුරතො මග්ගො දිස්සති, පිට්ඨිතො පනස්ස අන්තරධායති. සබ්බපච්ඡතො ගච්ඡන්තො පුරිසො මග්ගං අන්තරහිතං දිස්වා භීතො විස්සරං විරවන්තො ධාවිත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසි, තං සුත්වා රාජා භීතො සංවිග්ගමානසො හත්ථික්ඛන්ධෙ ඨත්වා චතස්සො දිසා ඔලොකෙන්තො පෙතස්ස වසනනිග්රොධරුක්ඛං දිස්වා තදභිමුඛො අගමාසි සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය. අථානුක්කමෙන රඤ්ඤෙ තං ඨානං පත්තෙ පෙතො සබ්බාභරණවිභූසිතො රාජානං උපසඞ්කමිත්වා පටිසන්ථාරං කත්වා පූවෙ ච පානීයඤ්ච දාපෙසි. රාජා සපරිජනො න්හත්වා පූවෙ ඛාදිත්වා පානීයං පිවිත්වා පටිප්පස්සද්ධමග්ගකිලමථො ‘‘දෙවතා නුසි ගන්ධබ්බො’’තිආදිනා පෙතං පුච්ඡි. පෙතො ආදිතො පට්ඨාය අත්තනො පවත්තිං ආචික්ඛිත්වා රාජානං මිච්ඡාදස්සනතො විමොචෙත්වා සරණෙසු සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙසි. තමත්ථං දස්සෙතුං සඞ්ගීතිකාරා –

658.

‘‘රාජා පිඞ්ගලකො නාම, සුරට්ඨානං අධිපති අහු;

මොරියානං උපට්ඨානං ගන්ත්වා, සුරට්ඨං පුනරාගමා.

659.

‘‘උණ්හෙ මජ්ඣන්හිකෙ කාලෙ, රාජා පඞ්කං උපාගමි;

අද්දස මග්ගං රමණීයං, පෙතානං තං වණ්ණුපථං.

660. සාරථිං ¶ ආමන්තයී රාජා –

‘‘‘අයං මග්ගො රමණීයො, ඛෙමො සොවත්ථිකො සිවො;

ඉමිනා සාරථි යාම, සුරට්ඨානං සන්තිකෙ ඉතො’.

661.

‘‘තෙන ¶ පායාසි සොරට්ඨො, සෙනාය චතුරඞ්ගිනියා;

උබ්බිග්ගරූපො පුරිසො, සොරට්ඨං එතදබ්රවි.

662.

‘‘‘කුම්මග්ගං ¶ පටිපන්නම්හා, භිංසනං ලොමහංසනං;

පුරතො දිස්සති මග්ගො, පච්ඡතො ච න දිස්සති.

663.

‘‘‘කුම්මග්ගං පටිපන්නම්හා, යමපුරිසාන සන්තිකෙ;

අමානුසො වායති ගන්ධො, ඝොසො සුය්යති දාරුණො’.

664.

‘‘සංවිග්ගො රාජා සොරට්ඨො, සාරථිං එතදබ්රවි;

‘කුම්මග්ගං පටිපන්නම්හා, භිංසනං ලොමහංසනං;

පුරතො දිස්සති මග්ගො, පච්ඡතො ච න දිස්සති.

665.

‘‘‘කුම්මග්ගං පටිපන්නම්හා, යමපුරිසාන සන්තිකෙ;

අමානුසො වායති ගන්ධො, ඝොසො සුය්යති දාරුණො’.

666.

‘‘හත්ථික්ඛන්ධං සමාරුය්හ, ඔලොකෙන්තො චතුද්දිසා;

අද්දස නිග්රොධං රමණීයං, පාදපං ඡායාසම්පන්නං;

නීලබ්භවණ්ණසදිසං, මෙඝවණ්ණසිරීනිභං.

667.

‘‘සාරථිං ආමන්තයී රාජා, ‘කිං එසො දිස්සති බ්රහා;

නීලබ්භවණ්ණසදිසො, මෙඝවණ්ණසිරීනිභො’.

668.

‘‘නිග්රොධො සො මහාරාජ, පාදපො ඡායාසම්පන්නො;

නීලබ්භවණ්ණසදිසො, මෙඝවණ්ණසිරීනිභො.

669.

‘‘තෙන පායාසි සොරට්ඨො, යෙන සො දිස්සතෙ බ්රහා;

නීලබ්භවණ්ණසදිසො, මෙඝවණ්ණසිරීනිභො.

670.

‘‘හත්ථික්ඛන්ධතො ¶ ¶ ඔරුය්හ, රාජා රුක්ඛං උපාගමි;

නිසීදි රුක්ඛමූලස්මිං, සාමච්චො සපරිජ්ජනො;

පූරං පානීයසරකං, පූවෙ විත්තෙ ච අද්දස.

671.

‘‘පුරිසො ච දෙවවණ්ණී, සබ්බාභරණභූසිතො;

උපසඞ්කමිත්වා රාජානං, සොරට්ඨං එතදබ්රවි.

672.

‘‘‘ස්වාගතං තෙ මහාරාජ, අථො තෙ අදුරාගතං;

පිවතු දෙවො පානීයං, පූවෙ ඛාද අරින්දම’.

673.

‘‘පිවිත්වා රාජා පානීයං, සාමච්චො සපරිජ්ජනො;

පූවෙ ඛාදිත්වා පිත්වා ච, සොරට්ඨො එතදබ්රවි.

674.

‘‘දෙවතා ¶ නුසි ගන්ධබ්බො, අදු සක්කො පුරින්දදො;

අජානන්තා තං පුච්ඡාම, කථං ජානෙමු තං මයන්ති.

675.

‘‘නාම්හි දෙවො න ගන්ධබ්බො, නාපි සක්කො පුරින්දදො;

පෙතො අහං මහාරාජ, සුරට්ඨා ඉධ මාගතොති.

676.

‘‘කිංසීලො කිංසමාචාරො, සුරට්ඨස්මිං පුරෙ තුවං;

කෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන, ආනුභාවො අයං තවාති.

677.

‘‘තං සුණොහි මහාරාජ, අරින්දම රට්ඨවඩ්ඪන;

අමච්චා පාරිසජ්ජා ච, බ්රාහ්මණො ච පුරොහිතො.

678.

‘‘සුරට්ඨස්මිං අහං දෙව, පුරිසො පාපචෙතසො;

මිච්ඡාදිට්ඨි ච දුස්සීලො, කදරියො පරිභාසකො.

679.

‘‘දදන්තානං ¶ කරොන්තානං, වාරයිස්සං බහුජ්ජනං;

අඤ්ඤෙසං දදමානානං, අන්තරායකරො අහං.

680.

‘‘විපාකො නත්ථි දානස්ස, සංයමස්ස කුතො ඵලං;

නත්ථි ආචරියො නාම, අදන්තං කො දමෙස්සති.

681.

‘‘සමතුල්යානි ¶ භූතානි, කුතො ජෙට්ඨාපචායිකො;

නත්ථි බලං වීරියං වා, කුතො උට්ඨානපොරිසං.

682.

‘‘නත්ථි දානඵලං නාම, න විසොධෙති වෙරිනං;

ලද්ධෙය්යං ලභතෙ මච්චො, නියතිපරිණාමජං.

683.

‘‘නත්ථි මාතා පිතා භාතා, ලොකො නත්ථි ඉතො පරං;

නත්ථි දින්නං නත්ථි හුතං, සුනිහිතං න විජ්ජති.

684.

‘‘යොපි හනෙය්ය පුරිසං, පරස්ස ඡින්දතෙ සිරං;

න කොචි කඤ්චි හනති, සත්තන්නං විවරමන්තරෙ.

685.

‘‘අච්ඡෙජ්ජාභෙජ්ජො හි ජීවො, අට්ඨංසො ගුළපරිමණ්ඩලො;

යොජනානං සතං පඤ්ච, කො ජීවං ඡෙත්තුමරහති.

686.

‘‘යථා ¶ සුත්තගුළෙ ඛිත්තෙ, නිබ්බෙඨෙන්තං පලායති;

එවමෙව ච සො ජීවො, නිබ්බෙඨෙන්තො පලායති.

687.

‘‘යථා ගාමතො නික්ඛම්ම, අඤ්ඤං ගාමං පවිසති;

එවමෙව ච සො ජීවො, අඤ්ඤං බොන්දිං පවිසති.

688.

‘‘යථා ගෙහතො නික්ඛම්ම, අඤ්ඤං ගෙහං පවිසති;

එවමෙව ච සො ජීවො, අඤ්ඤං බොන්දිං පවිසති.

689.

‘‘චුල්ලාසීති ¶ මහාකප්පිනො, සතසහස්සානි හි;

යෙ බාලා යෙ ච පණ්ඩිතා, සංසාරං ඛෙපයිත්වාන;

දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සරෙ.

690.

‘‘මිතානි සුඛදුක්ඛානි, දොණෙහි පිටකෙහි ච;

ජිනො සබ්බං පජානාති, සම්මූළ්හා ඉතරා පජා.

691.

‘‘එවංදිට්ඨි පුරෙ ආසිං, සම්මූළ්හො මොහපාරුතො;

මිච්ඡාදිට්ඨි ච දුස්සීලො, කදරියො පරිභාසකො.

692.

‘‘ඔරං ¶ මෙ ඡහි මාසෙහි, කාලකිරියා භවිස්සති;

එකන්තකටුකං ඝොරං, නිරයං පපතිස්සහං.

693.

‘‘චතුක්කණ්ණං චතුද්වාරං, විභත්තං භාගසො මිතං;

අයොපාකාරපරියන්තං, අයසා පටිකුජ්ජිතං.

694.

‘‘තස්ස අයොමයා භූමි, ජලිතා තෙජසා යුතා;

සමන්තා යොජනසතං, ඵරිත්වා තිට්ඨති සබ්බදා.

695.

‘‘වස්සානි සතසහස්සානි, ඝොසො සුය්යති තාවදෙ;

ලක්ඛො එසො මහාරාජ, සතභාගවස්සකොටියො.

696.

‘‘කොටිසතසහස්සානි, නිරයෙ පච්චරෙ ජනා;

මිච්ඡාදිට්ඨී ච දුස්සීලා, යෙ ච අරියූපවාදිනො.

697.

‘‘තත්ථාහං දීඝමද්ධානං, දුක්ඛං වෙදිස්ස වෙදනං;

ඵලං පාපස්ස කම්මස්ස, තස්මා සොචාමහං භුසං.

698.

‘‘තං ¶ ¶ සුණොහි මහාරාජ, අරින්දම රට්ඨවඩ්ඪන;

ධීතා මය්හං මහාරාජ, උත්තරා භද්දමත්ථු තෙ.

699.

‘‘කරොති භද්දකං කම්මං, සීලෙසුපොසථෙ රතා;

සඤ්ඤතා සංවිභාගී ච, වදඤ්ඤූ වීතමච්ඡරා.

700.

‘‘අඛණ්ඩකාරී සික්ඛාය, සුණ්හා පරකුලෙසු ච;

උපාසිකා සක්යමුනිනො, සම්බුද්ධස්ස සිරීමතො.

701.

‘‘භික්ඛු ච සීලසම්පන්නො, ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසි;

ඔක්ඛිත්තචක්ඛු සතිමා, ගුත්තද්වාරො සුසංවුතො.

702.

‘‘සපදානං චරමානො, අගමා තං නිවෙසනං;

තමද්දස මහාරාජ, උත්තරා භද්දමත්ථු තෙ.

703.

‘‘පූරං පානීයසරකං, පූවෙ විත්තෙ ච සා අදා;

පිතා මෙ කාලකතො භන්තෙ, තස්සෙතං උපකප්පතු.

704.

‘‘සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ ¶ , විපාකො උදපජ්ජථ;

භුඤ්ජාමි කාමකාමීහං, රාජා වෙස්සවණො යථා.

705.

‘‘තං සුණොහි මහාරාජ, අරින්දම රට්ඨවඩ්ඪන;

සදෙවකස්ස ලොකස්ස, බුද්ධො අග්ගො පවුච්චති;

තං බුද්ධං සරණං ගච්ඡ, සපුත්තදාරො අරින්දම.

706.

‘‘අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන, ඵුසන්ති අමතං පදං;

තං ධම්මං සරණං ගච්ඡ, සපුත්තදාරො අරින්දම.

707.

‘‘චත්තාරො ¶ ච පටිපන්නා, චත්තාරො ච ඵලෙ ඨිතා;

එස සඞ්ඝො උජුභූතො, පඤ්ඤාසීලසමාහිතො;

තං සඞ්ඝං සරණං ගච්ඡ, සපුත්තදාරො අරින්දම.

708.

‘‘පාණාතිපාතා විරමස්සු ඛිප්පං, ලොකෙ අදින්නං පරිවජ්ජයස්සු;

අමජ්ජපො ¶ මා ච මුසා අභාණි, සකෙන දාරෙන ච හොහි තුට්ඨොති.

709.

‘‘අත්ථකාමොසි මෙ යක්ඛ, හිතකාමොසි දෙවතෙ;

කරොමි තුය්හං වචනං, ත්වංසි ආචරියො මම.

710.

‘‘උපෙමි සරණං බුද්ධං, ධම්මඤ්චාපි අනුත්තරං;

සඞ්ඝඤ්ච නරදෙවස්ස, ගච්ඡාමි සරණං අහං.

711.

‘‘පාණාතිපාතා විරමාමි ඛිප්පං, ලොකෙ අදින්නං පරිවජ්ජයාමි;

අමජ්ජපො නො ච මුසා භණාමි, සකෙන දාරෙන ච හොමි තුට්ඨො.

712.

‘‘ඔඵුණාමි මහාවාතෙ, නදියා සීඝගාමියා;

වමාමි පාපිකං දිට්ඨිං, බුද්ධානං සාසනෙ රතො.

713.

‘‘ඉදං ¶ වත්වාන සොරට්ඨො, විරමිත්වා පාපදස්සනා;

නමො භගවතො කත්වා, පාමොක්ඛො රථමාරුහී’’ති. – ගාථායො අවොචුං;

658-9. තත්ථ රාජා පිඞ්ගලකො නාම, සුරට්ඨානං අධිපති අහූති පිඞ්ගලචක්ඛුතාය ‘‘පිඞ්ගලො’’ති පාකටනාමො සුරට්ඨදෙසස්ස ඉස්සරො රාජා අහොසි. මොරියානන්ති මොරියරාජූනං, ධම්මාසොකං සන්ධාය වදති. සුරට්ඨං පුනරාගමාති සුරට්ඨස්ස විසයං උද්දිස්ස සුරට්ඨගාමිමග්ගං පච්චාගඤ්ඡි. පඞ්කන්ති මුදුභූමිං. වණ්ණුපථන්ති පෙතෙන නිම්මිතං මරූභූමිමග්ගං.

660. ඛෙමොති නිබ්භයො. සොවත්ථිකොති සොත්ථිභාවාවහො. සිවොති අනුපද්දවො. සුරට්ඨානං සන්තිකෙ ඉතොති ඉමිනා මග්ගෙන ගච්ඡන්තා මයං සුරට්ඨවිසයස්ස සමීපෙයෙව.

661-2. සොරට්ඨොති ¶ සුරට්ඨාධිපති. උබ්බිග්ගරූපොති උත්රස්තසභාවො. භිංසනන්ති භයජනනං ¶ . ලොමහංසනන්ති භිංසනකභාවෙන ලොමානං හංසාපනං.

663. යමපුරිසාන සන්තිකෙති පෙතානං සමීපෙ වත්තාම. අමානුසො වායති ගන්ධොති පෙතානං සරීරගන්ධො වායති. ඝොසො සුය්යති දාරුණොති පච්චෙකනිරයෙසු කාරණං කාරියමානානං සත්තානං ඝොරතරො සද්දො සුය්යති.

666. පාදපන්ති පාදසදිසෙහි මූලාවයවෙහි උදකස්ස පිවනතො ‘‘පාදපො’’ති ලද්ධනාමං තරුං. ඡායාසම්පන්නන්ති සම්පන්නච්ඡායං. නීලබ්භවණ්ණසදිසන්ති වණ්ණෙන නීලමෙඝසදිසං. මෙඝවණ්ණසිරීනිභන්ති මෙඝවණ්ණසණ්ඨානං හුත්වා ඛායමානං.

670. පූරං පානීයසරකන්ති පානීයෙන පුණ්ණං පානීයභාජනං. පූවෙති ඛජ්ජකෙ. විත්තෙති විත්තිජනනෙ මධුරෙ මනුඤ්ඤෙ තහිං තහිං සරාවෙ පූරෙත්වා ඨපිතපූවෙ අද්දස.

672. අථො ¶ තෙ අදුරාගතන්ති එත්ථ අථොති නිපාතමත්තං, අවධාරණත්ථෙ වා, මහාරාජ, තෙ ආගතං දුරාගතං න හොති, අථ ඛො ස්වාගතමෙවාති මයං සම්පටිච්ඡාමාති අත්ථො. අරින්දමාති අරීනං දමනසීල.

677. අමච්චා පාරිසජ්ජාති අමච්චා පාරිසජ්ජා ච වචනං සුණන්තු, බ්රාහ්මණො ච තුය්හං පුරොහිතො තං සුණාතූති යොජනා.

678. සුරට්ඨස්මිං අහන්ති සුරට්ඨදෙසෙ අහං. දෙවාති රාජානං ආලපති. මිච්ඡාදිට්ඨීති නත්ථිකදිට්ඨියා විපරීතදස්සනො. දුස්සීලොති නිස්සීලො. කදරියොති ථද්ධමච්ඡරී. පරිභාසකොති සමණබ්රාහ්මණානං අක්කොසකො.

679. වාරයිස්සන්ති වාරෙසිං. අන්තරායකරො අහන්ති දානං දදන්තානං උපකාරං කරොන්තානං අන්තරායකරො හුත්වා අඤ්ඤෙසඤ්ච පරෙසං දානං දදමානානං දානමයපුඤ්ඤතො අහං බහුජනං වාරයිස්සං වාරෙසින්ති යොජනා.

680. විපාකො ¶ නත්ථි දානස්සාතිආදි වාරිතාකාරදස්සනං. තත්ථ විපාකො නත්ථි දානස්සාති දානං දදතො තස්ස විපාකො ¶ ආයතිං පත්තබ්බඵලං නත්ථීති විපාකං පටිබාහති. සංයමස්ස කුතො ඵලන්ති සීලස්ස පන කුතො නාම ඵලං, සබ්බෙන සබ්බං තං නත්ථීති අධිප්පායො. නත්ථි ආචරියො නාමාති ආචාරසමාචාරසික්ඛාපකො ආචරියො නාම කොචි නත්ථි. සභාවතො එව හි සත්තා දන්තා වා අදන්තා වා හොන්තීති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘අදන්තං කො දමෙස්සතී’’ති.

681. සමතුල්යානි භූතානීති ඉමෙ සත්තා සබ්බෙපි අඤ්ඤමඤ්ඤං සමසමා, තස්මා ජෙට්ඨො එව නත්ථි, කුතො ජෙට්ඨාපචායිකො, ජෙට්ඨාපචායනපුඤ්ඤං නාම නත්ථීති අත්ථො. නත්ථි බලන්ති යම්හි අත්තනො බලෙ පතිට්ඨිතා සත්තා වීරියං කත්වා මනුස්සසොභග්යතං ආදිං කත්වා යාවඅරහත්තං සම්පත්තියො පාපුණන්ති, තං වීරියබලං පටික්ඛිපති. වීරියං වා නත්ථි කුතො උට්ඨානපොරිසන්ති ඉදං නො පුරිසවීරියෙන පුරිසකාරෙන පවත්තන්ති එවං පවත්තවාදපටික්ඛෙපවසෙන වුත්තං.

682. නත්ථි ¶ දානඵලං නාමාති දානස්ස ඵලං නාම කිඤ්චි නත්ථි, දෙය්යධම්මපරිච්චාගො භස්මනිහිතං විය නිප්ඵලො එවාති අත්ථො. න විසොධෙති වෙරිනන්ති එත්ථ වෙරිනන්ති වෙරවන්තං වෙරානං වසෙන පාණාතිපාතාදීනං වසෙන ච කතපාපං පුග්ගලං දානසීලාදිවතතො න විසොධෙති, කදාචිපි සුද්ධං න කරොති. පුබ්බෙ ‘‘විපාකො නත්ථි දානස්සා’’තිආදි දානාදිතො අත්තනො පරෙසං නිවාරිතාකාරදස්සනං, ‘‘නත්ථි දානඵලං නාමා’’තිආදි පන අත්ථනො මිච්ඡාභිනිවෙසදස්සනන්ති දට්ඨබ්බං. ලද්ධෙය්යන්ති ලද්ධබ්බං. කථං පන ලද්ධබ්බන්ති ආහ ‘‘නියතිපරිණාමජ’’න්ති. අයං සත්තො සුඛං වා දුක්ඛං වා ලභන්තො නියතිවිපරිණාමවසෙනෙව ලභති, න කම්මස්ස කතත්තා, න ඉස්සරාදිනා චාති අධිප්පායො.

683. නත්ථි ¶ මාතා පිතා භාතාති මාතාදීසු සම්මාපටිපත්තිමිච්ඡාපටිපත්තීනං ඵලාභාවං සන්ධාය වදති. ලොකො නත්ථි ඉතො පරන්ති ඉතො ඉධලොකතො පරලොකො නාම කොචි නත්ථි, තත්ථ තත්ථෙව සත්තා උච්ඡිජ්ජන්තීති අධිප්පායො. දින්නන්ති මහාදානං. හුතන්ති පහෙනකසක්කාරො, තදුභයම්පි ඵලාභාවං සන්ධාය ‘‘නත්ථී’’ති පටික්ඛිපති. සුනිහිතන්ති සුට්ඨු නිහිතං. න විජ්ජතීති යං සමණබ්රාහ්මණානං දානං නාම ‘‘අනුගාමිකනිධී’’ති වදන්ති, තං න විජ්ජති. තෙසං තං වාචාවත්ථුමත්තමෙවාති අධිප්පායො.

684. න කොචි කඤ්චි හනතීති යො පුරිසො පරං පුරිසං හනෙය්ය, පරස්ස පුරිසස්ස සීසං ¶ ඡින්දෙය්ය, තත්ථ පරමත්ථතො න කොචි කඤ්චි හනති, සත්තන්නං කායානං ඡිද්දභාවතො හනන්තො විය හොති. කථං සත්ථපහාරොති ආහ ‘‘සත්තන්නං විවරමන්තරෙ’’ති. පථවීආදීනං සත්තන්නං කායානං විවරභූතෙ අන්තරෙ ඡිද්දෙ සත්ථං පවිසති, තෙන සත්තා අසිආදීහි පහතා විය හොන්ති, ජීවො විය පන සෙසකායාපි නිච්චසභාවත්තා න ඡිජ්ජන්තීති අධිප්පායො.

685. අච්ඡෙජ්ජාභෙජ්ජො හි ජීවොති අයං සත්තානං ජීවො සත්ථාදීහි න ඡින්දිතබ්බො න භින්දිතබ්බො නිච්චසභාවත්තා. අට්ඨංසො ගුළපරිමණ්ඩලොති සො පන ජීවො කදාචි අට්ඨංසො හොති කදාචි ගුළපරිමණ්ඩලො ¶ . යොජනානං සතං පඤ්චාති කෙවලීභාවං පත්තො පඤ්චයොජනසතුබ්බෙධො හොති. කො ජීවං ඡෙත්තුමරහතීති නිච්චං නිබ්බිකාරං ජීවං කො නාම සත්ථාදීහි ඡින්දිතුං අරහති, න සො කෙනචි විකොපනෙය්යොති වදති.

686. සුත්තගුළෙති වෙඨෙත්වා කතසුත්තගුළෙ. ඛිත්තෙති නිබ්බෙඨනවසෙන ඛිත්තෙ. නිබ්බෙඨෙන්තං පලායතීති පබ්බතෙ වා රුක්ඛග්ගෙ වා ඨත්වා නිබ්බෙඨියමානං ඛිත්තං සුත්තගුළං ¶ නිබ්බෙඨෙන්තමෙව ගච්ඡති, සුත්තෙ ඛීණෙ න ගච්ඡති. එවමෙවන්ති යථා තං සුත්තගුළං නිබ්බෙඨියමානං ගච්ඡති, සුත්තෙ ඛීණෙ න ගච්ඡති, එවමෙව සො ජීවො ‘‘චුල්ලාසීති මහාකප්පිනො සතසහස්සානී’’ති වුත්තකාලමෙව අත්තභාවගුළං නිබ්බෙඨෙන්තො පලායති පවත්තති, තතො උද්ධං න පවත්තති.

687. එවමෙව ච සො ජීවොති යථා කොචි පුරිසො අත්තනො නිවාසගාමතො නික්ඛමිත්වා තතො අඤ්ඤං ගාමං පවිසති කෙනචිදෙව කරණීයෙන, එවමෙව සො ජීවො ඉතො සරීරතො නික්ඛමිත්වා අඤ්ඤං අපරං සරීරං නියතවසෙන පවිසතීති අධිප්පායො. බොන්දින්ති කායං.

689. චුල්ලාසීතීති චතුරාසීති. මහාකප්පිනොති මහාකප්පානං. තත්ථ ‘‘එකම්හා මහාසරා අනොතත්තාදිතො වස්සසතෙ වස්සසතෙ කුසග්ගෙන එකෙකං උදකබින්දුං නීහරන්තෙ ඉමිනා උපක්කමෙන සත්තක්ඛත්තුං තම්හි සරෙ නිරුදකෙ ජාතෙ එකො මහාකප්පො නාම හොතී’’ති වත්වා ‘‘එවරූපානං මහාකප්පානං චතුරාසීතිසතසහස්සානි සංසාරස්ස පරිමාණ’’න්ති වදන්ති. යෙ බාලා යෙ ච පණ්ඩිතාති යෙ අන්ධබාලා, යෙ ච සප්පඤ්ඤා, සබ්බෙපි තෙ. සංසාරං ඛෙපයිත්වානාති යථාවුත්තකාලපරිච්ඡෙදං සංසාරං අපරාපරුප්පත්තිවසෙන ඛෙපෙත්වා. දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සරෙති වට්ටදුක්ඛස්ස පරියන්තං පරියොසානං කරිස්සන්ති. පණ්ඩිතාපි අන්තරා සුජ්ඣිතුං න සක්කොන්ති, බාලාපි තතො උද්ධං නප්පවත්තන්තීති තස්ස ලද්ධි.

690. මිතානි ¶ සුඛදුක්ඛානි, දොණෙහි පිටකෙහි චාති සත්තානං සුඛදුක්ඛානි නාම දොණෙහි පිටකෙහි මානභාජනෙහි මිතානි විය යථාවුත්තකාලපරිච්ඡෙදෙනෙව ¶ පරිමිතත්තා පච්චෙකඤ්ච තෙසං තෙසං සත්තානං තානි නියතිපරිණාමජානි පරිමිතානි. තයිදං ජිනො සබ්බං පජානාති ජිනභූමියං ඨිතො කෙවලං පජානාති සංසාරස්ස සමතික්කන්තත්තා. සංසාරෙ ¶ පන පරිබ්භමති සම්මූළ්හායං ඉතරා පජා.

691. එවංදිට්ඨි පුරෙ ආසින්ති යථාවුත්තනත්ථිකදිට්ඨිකො පුබ්බෙව අහං අහොසිං. සම්මූළ්හො මොහපාරුතොති යථාවුත්තාය දිට්ඨියා හෙතුභූතෙන සම්මොහෙන සම්මූළ්හො, තංසහජාතෙන පන මොහෙන පාරුතො, පටිච්ඡාදිතකුසලබීජොති අධිප්පායො.

692. එවං පුබ්බෙ යා අත්තනො උප්පන්නා පාපදිට්ඨි, තස්සා වසෙන කතං පාපකම්මං දස්සෙත්වා ඉදානි අත්තනා ආයතිං අනුභවිතබ්බං තස්ස ඵලං දස්සෙන්තො ‘‘ඔරං මෙ ඡහි මාසෙහී’’තිආදිමාහ.

695-7. තත්ථ වස්සානි සතසහස්සානීති වස්සානං සතසහස්සානි, අතික්කමිත්වාති වචනසෙසො. භුම්මත්ථෙ වා එතං පච්චත්තවචනං, වස්සෙසු සතසහස්සෙසු වීතිවත්තෙසූති අත්ථො. ඝොසො සුය්යති තාවදෙති යදා එත්තකො කාලො අතික්කන්තො හොති, තාවදෙව තස්මිං කාලෙ ‘‘ඉධ පච්චන්තානං වො මාරිසා වස්සසතසහස්සපරිමාණො කාලො අතීතො’’ති එවං තස්මිං නිරයෙ සද්දො සුය්යති. ලක්ඛො එසො, මහාරාජ, සතභාගවස්සකොටියොති සතභාගා සතකොට්ඨාසා වස්සකොටියො, මහාරාජ, නිරයෙ පච්චන්තානං සත්තානං ආයුනො එසො ලක්ඛො එසො පරිච්ඡෙදොති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – දසදසකං සතං නාම, දස සතානි සහස්සං නාම, දසදසසහස්සානි සතසහස්සං නාම, සතසතසහස්සානි කොටි නාම, තාසං කොටීනං වසෙන සතසහස්සවස්සකොටියො සතභාගා වස්සකොටියො. සා ච ඛො නෙරයිකානංයෙව වස්සගණනාවසෙන වෙදිතබ්බා, න මනුස්සානං, දෙවානං වා. ඊදිසානි අනෙකානි වස්සකොටිසතසහස්සානි නෙරයිකානං ආයු. තෙනාහ ‘‘කොටිසතසහස්සානි, නිරයෙ පච්චරෙ ජනා’’ති. යාදිසෙන පන පාපෙන සත්තා එවං නිරයෙසු පච්චන්ති ¶ , තං නිගමනවසෙන දස්සෙතුං ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨී ච දුස්සීලා, යෙ ච අරියූපවාදිනො’’ති වුත්තං. වෙදිස්සන්ති අනුභවිස්සං.

698-706. එවං ආයතිං අත්තනා අනුභවිතබ්බං පාපඵලං දස්සෙත්වා ඉදානි ‘‘කෙන තෙ ¶ බ්රහ්මචරියෙන ¶ , ආනුභාවො අයං තවා’’ති රඤ්ඤා පුච්ඡිතමත්ථං ආචික්ඛිත්වා තං සරණෙසු චෙව සීලෙසු ච පතිට්ඨාපෙතුකාමො ‘‘තං සුණොහි මහාරාජා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සීලෙසුපොසථෙ රතාති නිච්චසීලෙසු ච උපොසථසීලෙසු ච අභිරතා. අදාති අදාසි. තං ධම්මන්ති තං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං අමතපදඤ්ච.

709-12. එවං පෙතෙන සරණෙසු සීලෙසු ච සමාදපිතො රාජා පසන්නමානසො තෙන අත්තනො කතං උපකාරං තාව කිත්තෙත්වා සරණාදීසු පතිට්ඨහන්තො ‘‘අත්ථකාමො’’තිආදිකා තිස්සො ගාථා වත්වා පුබ්බෙ අත්තනා ගහිතාය පාපිකාය දිට්ඨියා පටිනිස්සට්ඨභාවං පකාසෙන්තො ‘‘ඔඵුණාමී’’ති ගාථමාහ.

තත්ථ ඔඵුණාමි මහාවාතෙති මහන්තෙ වාතෙ වායන්තෙ භුසං විය තං පාපකං දිට්ඨිං, යක්ඛ, තව ධම්මදෙසනාවාතෙ ඔඵුණාමි නිද්ධුනාමි. නදියා වා සීඝගාමියාති සීඝසොතාය මහානදියා වා තිණකට්ඨපණ්ණකසටං විය පාපිකං දිට්ඨිං පවාහෙමීති අධිප්පායො. වමාමි පාපිකං දිට්ඨින්ති මම මනොමුඛගතං පාපිකං දිට්ඨිං උච්ඡඩ්ඩයාමි. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘බුද්ධානං සාසනෙ රතො’’ති. යස්මා එකංසෙන අමතාවහෙ බුද්ධානං භගවන්තානං සාසනෙ රතො අභිරතො, තස්මා තං දිට්ඨිසඞ්ඛාතං විසං වමාමීති යොජනා.

713. ති ඔසානගාථා සඞ්ගීතිකාරෙහි ඨපිතා. තත්ථ පාමොක්ඛොති පාචීනදිසාභිමුඛො හුත්වා. රථමාරුහීති රාජා ගමනසජ්ජං අත්තනො රාජරථං අභිරුහි, ආරුය්හ යක්ඛානුභාවෙන තං දිවසමෙව අත්තනො නගරං පත්වා රාජභවනං පාවිසි. සො අපරෙන සමයෙන ඉමං පවත්තිං භික්ඛූනං ආරොචෙසි, භික්ඛූ ¶ තං ථෙරානං ආරොචෙසුං, ථෙරා තතියසඞ්ගීතියං සඞ්ගහං ආරොපෙසුං.

නන්දකපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. රෙවතීපෙතවත්ථුවණ්ණනා

714-36. උට්ඨෙහි ¶ , රෙවතෙ, සුපාපධම්මෙති ඉදං රෙවතීපෙතවත්ථු. තං යස්මා රෙවතීවිමානවත්ථුනා නිබ්බිසෙසං, තස්මා යදෙත්ථ අට්ඨුප්පත්තියං ගාථාසු ච වත්තබ්බං, තං පරමත්ථදීපනියං විමානවත්ථුවණ්ණනායං (වි. ව. අට්ඨ. 860 රෙවතීවිමානවණ්ණනා) වුත්තනයෙනෙව ¶ වෙදිතබ්බං. ඉදඤ්හි නන්දියස්ස දෙවපුත්තස්ස වසෙන විමානවත්ථුපාළියං සඞ්ගහං ආරොපිතම්පි රෙවතීපටිබද්ධාය ගාථාය වසෙන ‘‘රෙවතීපෙතවත්ථු’’න්ති පෙතවත්ථුපාළියම්පි සඞ්ගහං ආරොපිතන්ති දට්ඨබ්බං.

රෙවතීපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. උච්ඡුපෙතවත්ථුවණ්ණනා

ඉදං මම උච්ඡුවනං මහන්තන්ති ඉදං උච්ඡුපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? භගවති වෙළුවනෙ විහරන්තෙ අඤ්ඤතරො පුරිසො උච්ඡුකලාපං ඛන්ධෙ කත්වා එකං උච්ඡුං ඛාදන්තො ගච්ඡති. අථ අඤ්ඤතරො උපාසකො සීලවා කල්යාණධම්මො බාලදාරකෙන සද්ධිං තස්ස පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගච්ඡති. දාරකො උච්ඡුං පස්සිත්වා ‘‘දෙහී’’ති පරොදති. උපාසකො දාරකං පරොදන්තං දිස්වා තං පුරිසං සඞ්ගණ්හන්තො තෙන සද්ධිං සල්ලාපමකාසි. සො පන පුරිසො තෙන සද්ධිං න කිඤ්චි ආලපි, දාරකස්ස උච්ඡුඛණ්ඩම්පි නාදාසි. උපාසකො තං දාරකං දස්සෙත්වා ‘‘අයං දාරකො අතිවිය රොදති, ඉමස්ස එකං උච්ඡුඛණ්ඩං දෙහී’’ති ආහ. තං සුත්වා සො පුරිසො අසහන්තො පටිහතචිත්තං උපට්ඨපෙත්වා අනාදරවසෙන එකං උච්ඡුලට්ඨිං පිට්ඨිතො ඛිපි.

සො අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා චිරං පරිභාවිතස්ස ලොභස්ස වසෙන පෙතෙසු නිබ්බත්ති, තස්ස ඵලං නාම ¶ සකකම්මසරික්ඛකං හොතීති අට්ඨකරීසමත්තං ඨානං අවත්ථරන්තං අඤ්ජනවණ්ණං මුසලදණ්ඩපරිමාණෙහි උච්ඡූහි ඝනසඤ්ඡන්නං මහන්තං උච්ඡුවනං නිබ්බත්ති. තස්මිං ඛාදිතුකාමතාය ‘‘උච්ඡුං ගහෙස්සාමී’’ති උපගතමත්තෙ තං උච්ඡූ අභිහනන්ති, සො තෙන පුච්ඡිතො පතති.

අථෙකදිවසං ¶ ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො රාජගහං පිණ්ඩාය ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ තං පෙතං අද්දස. සො ථෙරං දිස්වා අත්තනා කතකම්මං පුච්ඡි –

737.

‘‘ඉදං මම උච්ඡුවනං මහන්තං, නිබ්බත්තති පුඤ්ඤඵලං අනප්පකං;

තං දානි මෙ න පරිභොගමෙති, ආචික්ඛ භන්තෙ කිස්ස අයං විපාකො.

738.

‘‘හඤ්ඤාමි ¶ ඛජ්ජාමි ච වායමාමි, පරිසක්කාමි පරිභුඤ්ජිතුං කිඤ්චි;

ස්වාහං ඡින්නථාමො කපණො ලාලපාමි, කිස්ස කම්මස්ස අයං විපාකො.

739.

‘‘විඝාතො චාහං පරිපතාමි ඡමායං,

පරිවත්තාමි වාරිචරොව ඝම්මෙ;

රුදතො ච මෙ අස්සුකා නිග්ගලන්ති,

ආචික්ඛ භන්තෙ කිස්ස අයං විපාකො.

740.

‘‘ඡාතො කිලන්තො ච පිපාසිතො ච, සන්තස්සිතො සාතසුඛං න වින්දෙ;

පුච්ඡාමි තං එතමත්ථං භදන්තෙ, කථං නු උච්ඡුපරිභොගං ලභෙය්ය’’න්ති.

741.

‘‘පුරෙ ¶ තුවං කම්මමකාසි අත්තනා, මනුස්සභූතො පුරිමාය ජාතියා;

අහඤ්ච තං එතමත්ථං වදාමි, සුත්වාන ත්වං එතමත්ථං විජාන.

742.

‘‘උච්ඡුං තුවං ඛාදමානො පයාතො, පුරිසො ච තෙ පිට්ඨිතො අන්වගච්ඡි;

සො ච තං පච්චාසන්තො කථෙසි, තස්ස තුවං න කිඤ්චි ආලපිත්ථ.

743.

‘‘සො ¶ ච තං අභණන්තං අයාචි, දෙහය්ය උච්ඡුන්ති ච තං අවොච;

තස්ස තුවං පිට්ඨිතො උච්ඡුං අදාසි, තස්සෙතං කම්මස්ස අයං විපාකො.

744.

‘‘ඉඞ්ඝ ත්වං ගන්ත්වාන පිට්ඨිතො ගණ්හෙය්යාසි, ගහෙත්වාන තං ඛාදස්සු යාවදත්ථං;

තෙනෙව ත්වං අත්තමනො භවිස්සසි, හට්ඨො චුදග්ගො ච පමොදිතො චාති.

745.

‘‘ගන්ත්වාන සො පිට්ඨිතො අග්ගහෙසි, ගහෙත්වාන තං ඛාදි යාවදත්ථං;

තෙනෙව සො අත්තමනො අහොසි, හට්ඨො චුදග්ගො ච පමොදිතො චා’’ති. –

වචනපටිවචනගාථා පෙතෙන ථෙරෙන ච වුත්තා.

737-8. තත්ථ කිස්සාති කීදිසස්ස, කම්මස්සාති අධිප්පායො. හඤ්ඤාමීති විහඤ්ඤාමි ¶ විඝාතං ආපජ්ජාමි. විහඤ්ඤාමීති වා විබාධියාමි, විසෙසතො පීළියාමීති අත්ථො. ඛජ්ජාමීති ඛාදියාමි, අසිපත්තසදිසෙහි නිසිතෙහි ඛාදන්තෙහි විය උච්ඡුපත්තෙහි කන්තියාමීති අත්ථො. වායමාමීති උච්ඡුං ඛාදිතුං වායාමං කරොමි. පරිසක්කාමීති පයොගං කරොමි. පරිභුඤ්ජිතුන්ති උච්ඡුරසං පරිභුඤ්ජිතුං, උච්ඡුං ඛාදිතුන්ති අත්ථො. ඡින්නථාමොති ඡින්නසහො උපච්ඡින්නථාමො, පරික්ඛීණබලොති අත්ථො. කපණොති ¶ දීනො. ලාලපාමීති දුක්ඛෙන අට්ටිතො අතිවිය විලපාමි.

739. විඝාතොති විඝාතවා, විහතබලො වා. පරිපතාමි ඡමායන්ති ඨාතුං අසක්කොන්තො භූමියං පපතාමි. පරිවත්තාමීති පරිබ්භමාමි. වාරිචරොවාති මච්ඡො විය. ඝම්මෙති ඝම්මසන්තත්තෙ ථලෙ.

740-4. සන්තස්සිතොති ඔට්ඨකණ්ඨතාලූනං සොසප්පත්තියා සුට්ඨු තසිතො. සාතසුඛන්ති සාතභූතං සුඛං. න වින්දෙති න ලභාමි. තන්ති ¶ තුවං. විජානාති විජානාහි. පයාතොති ගන්තුං ආරද්ධො. අන්වගච්ඡීති අනුබන්ධි. පච්චාසන්තොති පච්චාසීසමානො. තස්සෙතං කම්මස්සාති එත්ථ එතන්ති නිපාතමත්තං, තස්ස කම්මස්සාති අත්ථො. පිට්ඨිතො ගණ්හෙය්යාසීති අත්තනො පිට්ඨිපස්සෙනෙව උච්ඡුං ගණ්හෙය්යාසි. පමොදිතොති පමුදිතො.

745. ගහෙත්වාන තං ඛාදි යාවදත්ථන්ති ථෙරෙන ආණත්තිනියාමෙන උච්ඡුං ගහෙත්වා යථාරුචි ඛාදිත්වා මහන්තං උච්ඡුකලාපං ගහෙත්වා ථෙරස්ස උපනෙසි, ථෙරො තං අනුග්ගණ්හන්තො තෙනෙව තං උච්ඡුකලාපං ගාහාපෙත්වා වෙළුවනං ගන්ත්වා භගවතො අදාසි, භගවා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං තං පරිභුඤ්ජිත්වා අනුමොදනං අකාසි, පෙතො පසන්නචිත්තො වන්දිත්වා ගතො, තතො පට්ඨාය යථාසුඛං උච්ඡුං පරිභුඤ්ජි.

සො අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා තාවතිංසෙසු උප්පජ්ජි. සා පනෙසා පෙතස්ස පවත්ති මනුස්සලොකෙ පාකටා අහොසි. අථ මනුස්සා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා තං පවත්තිං පුච්ඡිංසු. සත්ථා තෙසං තමත්ථං විත්ථාරතො කථෙත්වා ධම්මං දෙසෙසි, තං සුත්වා මනුස්සා මච්ඡෙරමලතො පටිවිරතා අහෙසුන්ති.

උච්ඡුපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. කුමාරපෙතවත්ථුවණ්ණනා

සාවත්ථි ¶ ¶ නාම නගරන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ද්වෙ පෙතෙ ආරබ්භ කථෙසි. සාවත්ථියං කිර කොසලරඤ්ඤො ද්වෙ පුත්තා පාසාදිකා පඨමවයෙ ඨිතා යොබ්බනමදමත්තා පරදාරකම්මං කත්වා කාලං කත්වා පරිඛාපිට්ඨෙ පෙතා හුත්වා නිබ්බත්තිංසු. තෙ රත්තියං භෙරවෙන සද්දෙන පරිදෙවිංසු. මනුස්සා තං සුත්වා භීතතසිතා ‘‘එවං කතෙ ඉදං අවමඞ්ගලං වූපසම්මතී’’ති බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං දත්වා තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා ‘‘උපාසකා තස්ස සද්දස්ස සවනෙන තුම්හාකං න කොචි අන්තරායො’’ති වත්වා තස්ස කාරණං ආචික්ඛිත්වා තෙසං ධම්මං දෙසෙතුං –

746.

‘‘සාවත්ථි ¶ නාම නගරං, හිමවන්තස්ස පස්සතො;

තත්ථ ආසුං ද්වෙ කුමාරා, රාජපුත්තාති මෙ සුතං.

747.

‘‘සම්මත්තා රජනීයෙසු, කාමස්සාදාභිනන්දිනො;

පච්චුප්පන්නසුඛෙ ගිද්ධා, න තෙ පස්සිංසුනාගතං.

748.

‘‘තෙ චුතා ච මනුස්සත්තා, පරලොකං ඉතො ගතා;

තෙධ ඝොසෙන්ත්යදිස්සන්තා, පුබ්බෙ දුක්කටමත්තනො.

749.

‘‘බහූසු වත සන්තෙසු, දෙය්යධම්මෙ උපට්ඨිතෙ;

නාසක්ඛිම්හා ච අත්තානං, පරිත්තං කාතුං සුඛාවහං.

750.

‘‘කිං තතො පාපකං අස්ස, යං නො රාජකුලා චුතා;

උපපන්නා පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසසමප්පිතා.

751.

‘‘සාමිනො ඉධ හුත්වාන, හොන්ති අසාමිනො තහිං;

භමන්ති ඛුප්පිපාසාය, මනුස්සා උන්නතොනතා.

752.

‘‘එතමාදීනවං ¶ ඤත්වා, ඉස්සරමදසම්භවං;

පහාය ¶ ඉස්සරමදං, භවෙ සග්ගගතො නරො;

කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති – ගාථා අභාසි;

746. තත්ථ ඉති මෙ සුතන්ති න කෙවලං අත්තනො ඤාණෙන දිට්ඨමෙව, අථ ඛො ලොකෙ පාකටභාවෙන එවං මයා සුතන්ති අත්ථො.

747. කාමස්සාදාභිනන්දිනොති කාමගුණෙසු අස්සාදවසෙන අභිනන්දනසීලා. පච්චුප්පන්නසුඛෙ ගිද්ධාති වත්තමානසුඛමත්තෙ ගිද්ධා ගථිතා හුත්වා. න තෙ පස්සිංසුනාගතන්ති දුච්චරිතං පහාය සුචරිතං චරිත්වා අනාගතං ආයතිං දෙවමනුස්සෙසු ලද්ධබ්බං සුඛං තෙ න චින්තෙසුං.

748. තෙධ ඝොසෙන්ත්යදිස්සන්තාති තෙ පුබ්බෙ රාජපුත්තභූතා පෙතා ඉධ සාවත්ථියා සමීපෙ අදිස්සමානරූපා ඝොසෙන්ති කන්දන්ති. කිං කන්දන්තීති ආහ ‘‘පුබ්බෙ දුක්කටමත්තනො’’ති.

749. ඉදානි ¶ තෙසං කන්දනස්ස කාරණං හෙතුතො ච ඵලතො ච විභජිත්වා දස්සෙතුං ‘‘බහූසු වත සන්තෙසූ’’තිආදි වුත්තං.

තත්ථ බහූසු වත සන්තෙසූති අනෙකෙසු දක්ඛිණෙය්යෙසු විජ්ජමානෙසු. දෙය්යධම්මෙ උපට්ඨිතෙති අත්තනො සන්තකෙ දාතබ්බදෙය්යධම්මෙපි සමීපෙ ඨිතෙ, ලබ්භමානෙති අත්ථො. පරිත්තං සුඛාවහන්ති අප්පමත්තකම්පි ආයතිං සුඛාවහං පුඤ්ඤං කත්වා අත්තානං සොත්ථිං නිරුපද්දවං කාතුං නාසක්ඛිම්හා වතාති යොජනා.

750. කිං තතො පාපකං අස්සාති තතො පාපකං ලාමකං නාම කිං අඤ්ඤං අස්ස සියා. යං නො රාජකුලා චුතාති යෙන පාපකම්මෙන මයං රාජකුලතො චුතා ඉධ පෙත්තිවිසයං උපපන්නා පෙතෙසු නිබ්බත්තා ඛුප්පිපාසසමප්පිතා විචරාමාති අත්ථො.

751. සාමිනො ඉධ හුත්වානාති ඉධ ඉමස්මිං ලොකෙ යස්මිංයෙව ඨානෙ පුබ්බෙ සාමිනො හුත්වා විචරන්ති, තහිං තස්මිංයෙව ඨානෙ හොන්ති අස්සාමිනො. මනුස්සා උන්නතොනතාති මනුස්සකාලෙ සාමිනො ¶ හුත්වා කාලකතා කම්මවසෙන ඔනතා ¶ භමන්ති ඛුප්පිපාසාය, පස්ස සංසාරපකතින්ති දස්සෙති.

752. එතමාදීනවං ඤත්වා, ඉස්සරමදසම්භවන්ති එතං ඉස්සරියමදවසෙන සම්භූතං අපායූපපත්තිසඞ්ඛාතං ආදීනවං දොසං ඤත්වා පහාය ඉස්සරියමදං පුඤ්ඤප්පසුතො හුත්වා. භවෙ සග්ගගතො නරොති සග්ගං දෙවලොකං ගතොයෙව භවෙය්ය.

ඉති සත්ථා තෙසං පෙතානං පවත්තිං කථෙත්වා තෙහි මනුස්සෙහි කතං දානං තෙසං පෙතානං උද්දිසාපෙත්වා සම්පත්තපරිසාය අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

කුමාරපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. රාජපුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා

පුබ්බෙ ¶ කතානං කම්මානන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො රාජපුත්තපෙතං ආරබ්භ කථෙසි. තත්ථ යො සො අතීතෙ කිතවස්ස නාම රඤ්ඤො පුත්තො අතීතෙ පච්චෙකබුද්ධෙ අපරජ්ඣිත්වා බහූනි වස්සසහස්සානි නිරයෙ පච්චිත්වා තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙන පෙතෙසු උප්පන්නො. සො ඉධ ‘‘රාජපුත්තපෙතො’’ති අධිප්පෙතො. තස්ස වත්ථු හෙට්ඨා සාණවාසිපෙතවත්ථුම්හි විත්ථාරතො ආගතමෙව, තස්මා තත්ථ වුත්තනයෙනෙව ගහෙතබ්බං. සත්ථා හි තදා ථෙරෙන අත්තනො ඤාතිපෙතානං පවත්තියා කථිතාය ‘‘න කෙවලං තව ඤාතකායෙව, අථ ඛො ත්වම්පි ඉතො අනන්තරාතීතෙ අත්තභාවෙ පෙතො හුත්වා මහාදුක්ඛං අනුභවී’’ති වත්වා තෙන යාචිතො –

753.

‘‘පුබ්බෙ කතානං කම්මානං, විපාකො මථයෙ මනං;

රූපෙ සද්දෙ රසෙ ගන්ධෙ, ඵොට්ඨබ්බෙ ච මනොරමෙ.

754.

‘‘ඉච්චං ගීතං රතිං ඛිඩ්ඩං, අනුභුත්වා අනප්පකං;

උය්යානෙ පරිචරිත්වා, පවිසන්තො ගිරිබ්බජං.

755.

‘‘ඉසිං ¶ ¶ සුනෙත්තමද්දක්ඛි, අත්තදන්තං සමාහිතං;

අප්පිච්ඡං හිරිසම්පන්නං, උඤ්ඡෙ පත්තගතෙ රතං.

756.

‘‘හත්ථික්ඛන්ධතො ඔරුය්හ, ලද්ධා භන්තෙති චාබ්රවි;

තස්ස පත්තං ගහෙත්වාන, උච්චං පග්ගය්හ ඛත්තියො.

757.

‘‘ථණ්ඩිලෙ පත්තං භින්දිත්වා, හසමානො අපක්කමි;

රඤ්ඤො කිතවස්සාහං පුත්තො, කිං මං භික්ඛු කරිස්සසි.

758.

‘‘තස්ස කම්මස්ස ඵරුසස්ස, විපාකො කටුකො අහු;

යං රාජපුත්තො වෙදෙසි, නිරයම්හි සමප්පිතො.

759.

‘‘ඡළෙව චතුරාසීති, වස්සානි නහුතානි ච;

භුසං දුක්ඛං නිගච්ඡිත්ථො, නිරයෙ කතකිබ්බිසො.

760.

‘‘උත්තානොපි ¶ ච පච්චිත්ථ, නිකුජ්ජො වාමදක්ඛිණො;

උද්ධංපාදො ඨිතො චෙව, චිරං බාලො අපච්චථ.

761.

‘‘බහූනි වස්සසහස්සානි, පූගානි නහුතානි ච;

භුසං දුක්ඛං නිගච්ඡිත්ථො, නිරයෙ කතකිබ්බිසො.

762.

‘‘එතාදිසං ඛො කටුකං, අප්පදුට්ඨප්පදොසිනං;

පච්චන්ති පාපකම්මන්තා, ඉසිමාසජ්ජ සුබ්බතං.

763.

‘‘සො තත්ථ බහුවස්සානි, වෙදයිත්වා බහුං දුඛං;

ඛුප්පිපාසහතො නාම, පෙතො ආසි තතො චුතො.

764.

‘‘එතමාදීනවං ඤත්වා, ඉස්සරමදසම්භවං;

පහාය ඉස්සරමදං, නිවාතමනුවත්තයෙ.

765.

‘‘දිට්ඨෙව ¶ ධම්මෙ පාසංසො, යො බුද්ධෙසු සගාරවො;

කායස්ස භෙදා සප්පඤ්ඤො, සග්ගං සො උපපජ්ජතී’’ති. –

ඉදං පෙතවත්ථුං කථෙසි.

753. තත්ථ පුබ්බෙ කතානං කම්මානං, විපාකො මථයෙ මනන්ති පුරිමාසු ජාතීසු කතානං අකුසලකම්මානං ඵලං උළාරං හුත්වා උප්පජ්ජමානං අන්ධබාලානං චිත්තං මථයෙය්ය අභිභවෙය්ය, පරෙසං අනත්ථකරණමුඛෙන අත්තනො අත්ථං උප්පාදෙය්යාති අධිප්පායො.

ඉදානි ¶ තං චිත්තමථනං විසයෙන සද්ධිං දස්සෙතුං ‘‘රූපෙ සද්දෙ’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ රූපෙති රූපහෙතු, යථිච්ඡිතස්ස මනාපියස්ස රූපාරම්මණස්ස පටිලාභනිමිත්තන්ති අත්ථො. සද්දෙතිආදීසුපි එසෙව නයො.

754. එවං සාධාරණතො වුත්තමත්ථං අසාධාරණතො නියමෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘නච්චං ගීත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ රතින්ති කාමරතිං. ඛිඩ්ඩන්ති සහායකාදීහි කෙළිං. ගිරිබ්බජන්ති රාජගහං.

755. ඉසින්ති ¶ අසෙක්ඛානං සීලක්ඛන්ධාදීනං එසනට්ඨෙන ඉසිං. සුනෙත්තන්ති එවංනාමකං පච්චෙකබුද්ධං. අත්තදන්තන්ති උත්තමෙන දමථෙන දමිතචිත්තං. සමාහිතන්ති අරහත්තඵලසමාධිනා සමාහිතං. උඤ්ඡෙ පත්තගතෙ රතන්ති උඤ්ඡෙන භික්ඛාචාරෙන ලද්ධෙ පත්තගතෙ පත්තපරියාපන්නෙ ආහාරෙ රතං සන්තුට්ඨං.

756. ලද්ධා, භන්තෙති චාබ්රවීති ‘‘අපි, භන්තෙ, භික්ඛා ලද්ධා’’ති විස්සාසජනනත්ථං කථෙසි. උච්චං පග්ගය්හාති උච්චතරං කත්වා පත්තං උක්ඛිපිත්වා.

757. ථණ්ඩිලෙ පත්තං භින්දිත්වාති ඛරකඨිනෙ භූමිප්පදෙසෙ ඛිපන්තො පත්තං භින්දිත්වා. අපක්කමීති ථොකං අපසක්කි. අපසක්කන්තො ච ‘‘අකාරණෙනෙව අන්ධබාලො මහන්තං අනත්ථං අත්තනො අකාසී’’ති කරුණායනවසෙන ඔලොකෙන්තං පච්චෙකබුද්ධං රාජපුත්තො ආහ ‘‘රඤ්ඤො කිතවස්සාහං පුත්තො, කිං මං භික්ඛු කරිස්සසී’’ති.

758. ඵරුසස්සාති ¶ දාරුණස්ස. කටුකොති අනිට්ඨො. යන්ති යං විපාකං. සමප්පිතොති අල්ලීනො.

759. ඡළෙව චතුරාසීති, වස්සානි නහුතානි චාති උත්තානො නිපන්නො චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි, නිකුජ්ජො, වාමපස්සෙන, දක්ඛිණපස්සෙන, උද්ධංපාදො, ඔලම්බිකො, යථාඨිතො චාති එවං ඡ චතුරාසීතිසහස්සානි වස්සානි හොන්ති. තෙනාහ –

760.

‘‘උත්තානොපි ච පච්චිත්ථ, නිකුජ්ජො වාමදක්ඛිණො;

උද්ධංපාදො ඨිතො චෙව, චිරං බාලො අපච්චථා’’ති.

තානි ¶ පන වස්සානි යස්මා අනෙකානි නහුතානි හොන්ති, තස්මා වුත්තං ‘‘නහුතානී’’ති. භුසං දුක්ඛං නිගච්ඡිත්ථොති අතිවිය දුක්ඛං පාපුණි.

761. පූගානීති වස්සසමූහෙ, ඉධ පුරිමගාථාය ච අච්චන්තසංයොගෙ උපයොගවචනං දට්ඨබ්බං.

762. එතාදිසන්ති එවරූපං. කටුකන්ති අතිදුක්ඛං, භාවනපංසකනිද්දෙසොයං ‘‘එකමන්තං නිසීදී’’තිආදීසු විය. අප්පදුට්ඨප්පදොසිනං ඉසිං සුබ්බතං ආසජ්ජ ආසාදෙත්වා පාපකම්මන්තා පුග්ගලා එවරූපං කටුකං අතිවිය දුක්ඛං පච්චන්තීති යොජනා.

763. සොති ¶ සො රාජපුත්තපෙතො. තත්ථාති නිරයෙ. වෙදයිත්වාති අනුභවිත්වා. නාමාති බ්යත්තපාකටභාවෙන. තතො චුතොති නිරයතො චුතො. සෙසං වුත්තනයමෙව.

එවං භගවා රාජපුත්තපෙතකථාය තත්ථ සන්නිපතිතං මහාජනං සංවෙජෙත්වා උපරි සච්චානි පකාසෙසි. සච්චපරියොසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි සම්පාපුණිංසූති.

රාජපුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. ගූථඛාදකපෙතවත්ථුවණ්ණනා

ගූථකූපතො ¶ ¶ උග්ගන්ත්වාති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ එකං ගූථඛාදකපෙතං ආරම්භ වුත්තං. සාවත්ථියා කිර අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමකෙ එකො කුටුම්බිකො අත්තනො කුලූපකං භික්ඛුං උද්දිස්ස විහාරං කාරෙසි. තත්ථ නානාජනපදතො භික්ඛූ ආගන්ත්වා පටිවසිංසු. තෙ දිස්වා මනුස්සා පසන්නචිත්තා පණීතෙන පච්චයෙන උපට්ඨහිංසු. කුලූපකො භික්ඛු තං අසහමානො ඉස්සාපකතො හුත්වා තෙසං භික්ඛූනං දොසං වදන්තො කුටුම්බිකං උජ්ඣාපෙසි. කුටුම්බිකො තෙ භික්ඛූ කුලූපකඤ්ච පරිභවන්තො පරිභාසි. අථ කුලූපකො කාලං කත්වා තස්මිංයෙව විහාරෙ වච්චකුටියං පෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති, කුටුම්බිකො පන කාලං කත්වා තස්සෙව උපරි පෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති. අථායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තං දිස්වා පුච්ඡන්තො –

766.

‘‘ගූථකූපතො උග්ගන්ත්වා, කො න දීනො පතිට්ඨසි;

නිස්සංසයං පාපකම්මන්තො, කිං නු සද්දහසෙ තුව’’න්ති. –

ගාථමාහ. තං සුත්වා පෙතො –

767.

‘‘අහං භදන්තෙ පෙතොම්හි, දුග්ගතො යමලොකිකො;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතො’’ති. –

ගාථාය ¶ අත්තානං ආචික්ඛි. අථ නං ථෙරො –

768.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, ඉදං දුක්ඛං නිගච්ඡසී’’ති. –

ගාථාය තෙන කතකම්මං පුච්ඡි. සො පෙතො –

769.

‘‘අහු ආවාසිකො මය්හං, ඉස්සුකී කුලමච්ඡරී;

අජ්ඣාසිතො මය්හං ඝරෙ, කදරියො පරිභාසකො.

770.

‘‘තස්සාහං ¶ වචනං සුත්වා, භික්ඛවො පරිභාසිසං;

තස්සකම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතො’’ති. –

ද්වීහි ගාථාහි අත්තනා කතකම්මං කථෙසි.

769. තත්ථ අහු ආවාසිකො මය්හන්ති මය්හං ආවාසෙ මයා කතවිහාරෙ එකො භික්ඛු ආවාසිකො නිබද්ධවසනකො අහොසි. අජ්ඣාසිතො මය්හං ඝරෙති කුලූපකභාවෙන මම ගෙහෙ තණ්හාභිනිවෙසවසෙන අභිනිවිට්ඨො.

770. තස්සාති තස්ස කුලූපකභික්ඛුස්ස. භික්ඛවොති භික්ඛූ. පරිභාසිසන්ති අක්කොසිං. පෙතලොකං ඉතො ගතොති ඉමිනා ආකාරෙන පෙතයොනිං උපගතො පෙතභූතො.

තං සුත්වා ථෙරො ඉතරස්ස ගතිං පුච්ඡන්තො –

771.

‘‘අමිත්තො මිත්තවණ්ණෙන, යො තෙ ආසි කුලූපකො;

කායස්ස භෙදා දුප්පඤ්ඤො, කිං නු පෙච්ච ගතිං ගතො’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ¶ මිත්තවණ්ණෙනාති මිත්තපටිරූපෙන මිත්තපටිරූපතාය.

පුන පෙතො ථෙරස්ස තමත්ථං ආචික්ඛන්තො –

772.

‘‘තස්සෙවාහං පාපකම්මස්ස, සීසෙ තිට්ඨාමි මත්ථකෙ;

සො ච පරවිසයං පත්තො, මමෙව පරිචාරකො.

773.

‘‘යං ¶ භදන්තෙ හදන්තඤ්ඤෙ, එතං මෙ හොති භොජනං;

අහඤ්ච ඛො යං හදාමි, එතං සො උපජීවතී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ;

772. තත්ථ තස්සෙවාති තස්සෙව මය්හං පුබ්බෙ කුලූපකභික්ඛුභූතස්ස පෙතස්ස. පාපකම්මස්සාති පාපසමාචාරස්ස. සීසෙ තිට්ඨාමි මත්ථකෙති සීසෙ තිට්ඨාමි, තිට්ඨන්තො ච මත්ථකෙ එව ¶ තිට්ඨාමි, න සීසප්පමාණෙ ආකාසෙති අත්ථො. පරවිසයං පත්තොති මනුස්සලොකං උපාදාය පරවිසයභූතං පෙත්තිවිසයං පත්තො. මමෙවාති මය්හං එව පරිචාරකො අහොසීති වචනසෙසො.

773. යං භදන්තෙ හදන්තඤ්ඤෙති භදන්තෙ, අය්ය මහාමොග්ගලාන, තස්සං වච්චකුටියං යං අඤ්ඤෙ උහදන්ති වච්චං ඔස්සජන්ති. එතං මෙ හොති භොජනන්ති එතං වච්චං මය්හං දිවසෙ දිවසෙ භොජනං හොති. යං හදාමීති තං පන වච්චං ඛාදිත්වා යම්පහං වච්චං කරොමි. එතං සො උපජීවතීති එතං මම වච්චං සො කුලූපකපෙතො දිවසෙ දිවසෙ ඛාදනවසෙන උපජීවති, අත්තභාවං යාපෙතීති අත්ථො.

තෙසු කුටුම්බිකො පෙසලෙ භික්ඛූ ‘‘එවං ආහාරපරිභොගතො වරං තුම්හාකං ගූථඛාදන’’න්ති අක්කොසි. කුලූපකො පන කුටුම්බිකම්පි තථාවචනෙ සමාදපෙත්වා සයං තථා අක්කොසි, තෙනස්ස තතොපි පටිකුට්ඨතරා ජීවිකා අහොසි. ආයස්මා ¶ මහාමොග්ගල්ලානො තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා උපවාදෙ ආදීනවං දස්සෙත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

ගූථඛාදකපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. ගූථඛාදකපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

774-81. ගූථකූපතො ¶ උග්ගන්ත්වාති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ අඤ්ඤතරං ගූථඛාදකපෙතිං ආරබ්භ වුත්තං. තස්සා වත්ථු අනන්තරවත්ථුසදිසං. තත්ථ උපාසකෙන විහාරො කාරිතොති උපාසකස්ස වසෙන ආගතං, ඉධ පන උපාසිකායාති අයමෙව විසෙසො. සෙසං වත්ථුස්මිං ගාථාසු ච අපුබ්බං නත්ථි.

ගූථඛාදකපෙතිවත්ථුවණ්ණානා නිට්ඨිතා.

10. ගණපෙතවත්ථුවණ්ණනා

නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාත්ථාති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ සම්බහුලෙ පෙතෙ ආරබ්භ වුත්තං. සාවත්ථියං කිර සම්බහුලා මනුස්සා ගණභූතා අස්සද්ධා අප්පසන්නා මච්ඡෙරමලපරියුට්ඨිතචිත්තා දානාදිසුචරිතවිමුඛා හුත්වා චිරං ජීවිත්වා කායස්ස භෙදා නගරස්ස සමීපෙ පෙතයොනියං නිබ්බත්තිංසු ¶ . අථෙකදිවසං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ පෙතෙ දිස්වා –

782.

‘‘නග්ගා දුබ්බණරූපාත්ථ, කිසා ධමනිසන්ථතා;

උප්ඵාසුලිකා කිසිකා, කෙ නු තුම්හෙත්ථ මාරිසා’’ති. –

ගාථාය පුච්ඡි. තත්ථ දුබ්බණ්ණරූපාත්ථාති දුබ්බණ්ණසරීරා හොථ. කෙ නු තුම්හෙත්ථාති තුම්හෙ කෙ නු නාම භවථ. මාරිසාති තෙ අත්තනො සාරුප්පවසෙන ආලපති.

තං සුත්වා පෙතා –

783.

‘‘මයං ¶ භදන්තෙ පෙතම්හා, දුග්ගතා යමලොකිකා;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය අත්තනො පෙතභාවං පකාසෙත්වා පුන ථෙරෙන –

784.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්සකම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති. –

ගාථාය කතකම්මං පුච්ඡිතා –

785.

‘‘අනාවටෙසු ¶ තිත්ථෙසු, විචිනිම්හද්ධමාසකං;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකම්හ අත්තනො.

786.

‘‘නදිං උපෙම තසිතා, රිත්තකා පරිවත්තති;

ඡායං උපෙම උණ්හෙසු, ආතපො පරිවත්තති.

787.

‘‘අග්ගිවණ්ණො ච නො වාතො, ඩහන්තො උපවායති;

එතඤ්ච භන්තෙ අරහාම, අඤ්ඤඤ්ච පාපකං තතො.

788.

‘‘අපි ¶ යොජනානි ගච්ඡාම, ඡාතා ආහාරගෙධිනො;

අලද්ධාව නිවත්තාම, අහො නො අප්පපුඤ්ඤතා.

789.

‘‘ඡාතා පමුච්ඡිතා භන්තා, භූමියං පටිසුම්භිතා;

උත්තානා පටිකිරාම, අවකුජ්ජා පතාමසෙ.

790.

‘‘තෙ ච තත්ථෙව පතිතා, භූමියං පටිසුම්භිතා;

උරං සීසඤ්ච ඝට්ටෙම, අහො නො අප්පපුඤ්ඤතා.

791.

‘‘එතඤ්ච භන්තෙ අරහාම, අඤ්ඤඤ්ච පාපකං තතො;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකම්හ අත්තනො.

792.

‘‘තෙ හි නූන ඉතො ගන්ත්වා, යොනිං ලද්ධාන මානුසිං;

වදඤ්ඤූ සීලසම්පන්නා, කාහාම කුසලං බහු’’න්ති. –

අත්තනා කතකම්මං කථෙසුං.

788. තත්ථ අපි යොජනානි ගච්ඡාමාති අනෙකානිපි යොජනානි ගච්ඡාම. කථං? ඡාතා ආහාරගෙධිනොති ¶ , චිරකාලං ජිඝච්ඡාය ජිඝච්ඡිතා ආහාරෙ ගිද්ධා අභිගිජ්ඣන්තා හුත්වා, එවං ගන්ත්වාපි කිඤ්චි ආහාරං අලද්ධායෙව නිවත්තාම. අප්පපුඤ්ඤතාති අපුඤ්ඤතා අකතකල්යාණතා.

789. උත්තානා ¶ පටිකිරාමාති කදාචි උත්තානා හුත්වා විකිරියමානඞ්ගපච්චඞ්ගා විය වත්තාම. අවකුජ්ජා පතාමසෙති කදාචි අවකුජ්ජා හුත්වා පතාම.

790. තෙ චාති තෙ මයං. උරං සීසඤ්ච ඝට්ටෙමාති අවකුජ්ජා හුත්වා පතිතා උට්ඨාතුං අසක්කොන්තා වෙධන්තා වෙදනාප්පත්තා අත්තනො අත්තනො උරං සීසඤ්ච පටිඝංසාම. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.

ථෙරො ¶ තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. තං සුත්වා මහාජනො මච්ඡෙරමලං පහාය දානාදිසුචරිතනිරතො අහොසීති.

ගණපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. පාටලිපුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා

දිට්ඨා තයා නිරයා තිරච්ඡානයොනීති ඉදං සත්ථරි ජෙතවනෙ විහරන්තෙ අඤ්ඤතරං විමානපෙතං ආරබ්භ වුත්තං. සාවත්ථිවාසිනො කිර පාටලිපුත්තවාසිනො ච බහූ වාණිජා නාවාය සුවණ්ණභූමිං අගමිංසු. තත්ථෙකො උපාසකො ආබාධිකො මාතුගාමෙ පටිබද්ධචිත්තො කාලමකාසි. සො කතකුසලොපි දෙවලොකං අනුපපජ්ජිත්වා ඉත්ථියා පටිබද්ධචිත්තතාය සමුද්දමජ්ඣෙ විමානපෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති. යස්සං පන සො පටිබද්ධචිත්තො, සා ඉත්ථී සුවණ්ණභූමිගාමිනිං නාවං අභිරුය්හ ගච්ඡති. අථ ඛො සො පෙතො තං ඉත්ථිං ගහෙතුකාමො නාවාය ගමනං උපරුන්ධි. අථ වාණිජා ‘‘කෙන නු ඛො කාරණෙන අයං නාවා න ¶ ගච්ඡතී’’ති වීමංසන්තා කාළකණ්ණිසලාකං විචාරෙසුං. අමනුස්සිද්ධියා යාවතතියං තස්සා එව ඉත්ථියා පාපුණි, යස්සං සො පටිබද්ධචිත්තො. තං දිස්වා වාණිජා වෙළුකලාපං සමුද්දෙ ඔතාරෙත්වා තස්ස උපරි තං ඉත්ථිං ඔතාරෙසුං. ඉත්ථියා ඔතාරිතමත්තාය නාවා වෙගෙන සුවණ්ණභූමිං අභිමුඛා පායාසි. අමනුස්සො තං ඉත්ථිං අත්තනො විමානං ආරොපෙත්වා තාය සද්ධිං අභිරමි.

සා ¶ එකං සංවච්ඡරං අතික්කමිත්වා නිබ්බින්නරූපා තං පෙතං යාචන්තී ආහ – ‘‘අහං ඉධ වසන්තී මය්හං සම්පරායිකං අත්ථං කාතුං න ලභාමි, සාධු, මාරිස, මං පාටලිපුත්තමෙව නෙහී’’ති. සො තාය යාචිතො –

793.

‘‘දිට්ඨා තයා නිරයා තිරච්ඡානයොනි, පෙතා අසුරා අථවාපි මානුසා දෙවා;

සයමද්දස කම්මවිපාකමත්තනො, නෙස්සාමි තං පාටලිපුත්තමක්ඛතං;

තත්ථ ගන්ත්වා කුසලං කරොහි කම්ම’’න්ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ දිට්ඨා තයා නිරයාති එකච්චෙ පච්චෙකනිරයාපි තයා දිට්ඨා. තිරච්ඡානයොනීති මහානුභාවා නාගසුපණ්ණාදිතිරච්ඡානාපි දිට්ඨා තයාති යොජනා. පෙතාති ඛුප්පිපාසාදිභෙදා පෙතා. අසුරාති කාලකඤ්චිකාදිභෙදා අසුරා. දෙවාති එකච්චෙ චාතුමහාරාජිකා දෙවා. සො කිර ¶ අත්තනො ආනුභාවෙන අන්තරන්තරා තං ගහෙත්වා පච්චෙකනිරයාදිකෙ දස්සෙන්තො විචරති, තෙන එවමාහ. සයමද්දස කම්මවිපාකමත්තනොති නිරයාදිකෙ විසෙසතො ගන්ත්වා පස්සන්තී සයමෙව අත්තනා කතකම්මානං විපාකං පච්චක්ඛතො අද්දස අදක්ඛි. නෙස්සාමි තං පාටලිපුත්තමක්ඛතන්ති ඉදානාහං තං අක්ඛතං කෙනචි අපරික්ඛතං මනුස්සරූපෙනෙව පාටලිපුත්තං නයිස්සාමි. ත්වං පන තත්ථ ගන්ත්වා කුසලං කරොහි කම්මං, කම්මවිපාකස්ස පච්චක්ඛතො දිට්ඨත්තා යුත්තපයුත්තා පුඤ්ඤනිරතා හොහීති අත්ථො.

අථ ¶ සා ඉත්ථී තස්ස වචනං සුත්වා අත්තමනා –

794.

‘‘අත්ථකාමොසි මෙ යක්ඛ, හිතකාමොසි දෙවතෙ;

කරොමි තුය්හං වචනං, ත්වංසි ආචරියො මම.

795.

‘‘දිට්ඨා මයා නිරයා තිරච්ඡානයොනි, පෙතා අසුරා අථවාපි මානුසා දෙවා;

සයමද්දසං කම්මවිපාකමත්තනො, කාහාමි පුඤ්ඤානි අනප්පකානී’’ති. –

ගාථමාහ.

අථ ¶ සො පෙතො තං ඉත්ථිං ගහෙත්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා පාටලිපුත්තනගරස්ස මජ්ඣෙ ඨපෙත්වා පක්කාමි. අථස්සා ඤාතිමිත්තාදයො තං දිස්වා ‘‘මයං පුබ්බෙ සමුද්දෙ පක්ඛිත්තා මතාති අස්සුම්හ. සා අයං දිට්ඨා වත, භො, සොත්ථිනා ආගතා’’ති අභිනන්දමානා සමාගන්ත්වා තස්සා පවත්තිං පුච්ඡිංසු. සා තෙසං ආදිතො පට්ඨාය අත්තනා දිට්ඨං අනුභූතඤ්ච සබ්බං කථෙසි. සාවත්ථිවාසිනොපි ඛො තෙ වාණිජා අනුක්කමෙන සාවත්ථිං උපගතකාලෙ සත්ථු සන්තිකං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නා තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසුං. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා චතුන්නං පරිසානං ධම්මං දෙසෙසි. තං සුත්වා මහාජනො සංවෙගජාතො දානාදිකුසලධම්මනිරතො අහොසීති.

පාටලිපුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

12. අම්බවනපෙතවත්ථුවණ්ණනා

අයඤ්ච තෙ පොක්ඛරණී සුරම්මාති ඉදං සත්ථරි සාවත්ථියං විහරන්තෙ අම්බපෙතං ආරබ්භ වුත්තං ¶ . සාවත්ථියං කිර අඤ්ඤතරො ගහපති පරික්ඛීණභොගො අහොසි. තස්ස භරියා කාලමකාසි, එකා ධීතායෙව හොති. සො තං අත්තනො මිත්තස්ස ගෙහෙ ඨපෙත්වා ඉණවසෙන ගහිතෙන කහාපණසතෙන භණ්ඩං ගහෙත්වා සත්ථෙන සද්ධිං වණිජ්ජාය ගතො, න චිරෙනෙව මූලෙන සහ උදයභූතානි පඤ්ච කහාපණසතානි ලභිත්වා සත්ථෙන සහ පටිනිවත්ති. අන්තරාමග්ගෙ ¶ චොරා පරියුට්ඨාය සත්ථං පාපුණිංසු, සත්ථිකා ඉතො චිතො ච පලායිංසු. සො පන ගහපති අඤ්ඤතරස්මිං ගච්ඡෙ කහාපණෙ නික්ඛිපිත්වා අවිදූරෙ නිලීයි. චොරා තං ගහෙත්වා ජීවිතා වොරොපෙසුං. සො ධනලොභෙන තත්ථෙව පෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති.

වාණිජා සාවත්ථිං ගන්ත්වා තස්ස ධීතුයා තං පවත්තිං ආරොචෙසුං. සා පිතු මරණෙන ආජීවිකාභයෙන ච අතිවිය සඤ්ජාතදොමනස්සා බාළ්හං පරිදෙවි. අථ නං සො පිතු සහායො කුටුම්බිකො ‘‘යථා නාම කුලාලභාජනං සබ්බං භෙදනපරියන්තං, එවමෙව සත්තානං ජීවිතං භෙදනපරියන්තං. මරණං ¶ නාම සබ්බසාධාරණං අප්පටිකාරඤ්ච, තස්මා මා ත්වං පිතරි අතිබාළ්හං සොචි, මා පරිදෙවි, අහං තෙ පිතා, ත්වං මය්හං ධීතා, අහං තව පිතු කිච්චං කරොමි, ත්වං පිතුනො ගෙහෙ විය ඉමස්මිං ගෙහෙ අවිමනා අභිරමස්සූ’’ති වත්වා සමස්සාසෙසි. සා තස්ස වචනෙන පටිප්පස්සද්ධසොකා පිතරි විය තස්මිං සඤ්ජාතගාරවබහුමානා අත්තනො කපණභාවෙන තස්ස වෙය්යාවච්චකාරිනී හුත්වා වත්තමානා පිතරං උද්දිස්ස මතකිච්චං කාතුකාමා යාගුං පචිත්වා මනොසිලාවණ්ණානි සුපරිපක්කානි මධුරානි අම්බඵලානි කංසපාතියං ඨපෙත්වා යාගුං අම්බඵලානි ච දාසියා ගාහාපෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එවමාහ – ‘‘භගවා මය්හං දක්ඛිණාය පටිග්ගහණෙන අනුග්ගහං කරොථා’’ති. සත්ථා මහාකරුණාය සඤ්චොදිතමානසො තස්සා මනොරථං පූරෙන්තො නිසජ්ජාකාරං දස්සෙසි. සා හට්ඨතුට්ඨා පඤ්ඤත්තවරබුද්ධාසනෙ අත්තනා උපනීතං සුවිසුද්ධවත්ථං අත්ථරිත්වා අදාසි, නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ.

අථ ¶ සා භගවතො යාගුං උපනාමෙසි, පටිග්ගහෙසි භගවා යාගුං. අථ සඞ්ඝං උද්දිස්ස භික්ඛූනම්පි යාගුං දත්වා පුන ධොතහත්ථා අම්බඵලානි භගවතො උපනාමෙසි, භගවා තානි පරිභුඤ්ජි. සා භගවන්තං වන්දිත්වා එවමාහ ¶ – ‘‘යා මෙ, භන්තෙ, පච්චත්ථරණයාගුඅම්බඵලදානවසෙන පවත්තා දක්ඛිණා, සා මෙ පිතරං පාපුණාතූ’’ති. භගවා ‘‘එවං හොතූ’’ති වත්වා අනුමොදනං අකාසි. සා භගවන්තං වන්දිත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. තාය දක්ඛිණාය සමුද්දිට්ඨමත්තාය සො පෙතො අම්බවනඋය්යානවිමානකප්පරුක්ඛපොක්ඛරණියො මහතිඤ්ච දිබ්බසම්පත්තිං පටිලභි.

අථ තෙ වාණිජා අපරෙන සමයෙන වණිජ්ජාය ගච්ඡන්තා තමෙව මග්ගං පටිපන්නා පුබ්බෙ වසිතට්ඨානෙ එකරත්තිං වාසං කප්පෙසුං. තෙ දිස්වා සො විමානපෙතො උය්යානවිමානාදීහි සද්ධිං තෙසං අත්තානං දස්සෙසි. තෙ වාණිජා තං දිස්වා තෙන ලද්ධසම්පත්තිං පුච්ඡන්තා –

796.

‘‘අයඤ්ච තෙ පොක්ඛරණී සුරම්මා, සමා සුතිත්ථා ච මහොදකා ච;

සුපුප්ඵිතා භමරගණානුකිණ්ණා, කථං තයා ලද්ධා අයං මනුඤ්ඤා.

797.

‘‘ඉදඤ්ච ¶ තෙ අම්බවනං සුරම්මං, සබ්බොතුකං ධාරයතෙ ඵලානි;

සුපුප්ඵිතං භමරගණානුකිණ්ණං, කථං තයා ලද්ධමිදං විමාන’’න්ති. –

ඉමා ද්වෙ ගාථා අවොචුං.

796. තත්ථ සුරම්මාති සුට්ඨු රමණීයා. සමාති සමතලා. සුතිත්ථාති රතනමයසොපානතාය සුන්දරතිත්ථා. මහොදකාති බහුජලා.

797. සබ්බොතුකන්ති පුප්ඵූපගඵලූපගරුක්ඛාදීහි සබ්බෙසු උතූසු සුඛාවහං. තෙනාහ ‘‘ධාරයතෙ ඵලානී’’ති. සුපුප්ඵිතන්ති නිච්චං සුපුප්ඵිතං.

තං සුත්වා පෙතො පොක්ඛරණිආදීනං පටිලාභකාරණං ආචික්ඛන්තො –

798.

‘‘අම්බපක්කං දකං යාගු, සීතච්ඡායා මනොරමා;

ධීතාය දින්නදානෙන, තෙන මෙ ඉධ ලබ්භතී’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ ¶ තෙන මෙ ඉධ ලබ්භතීති යං තං භගවතො භික්ඛූනඤ්ච අම්බපක්කං උදකං යාගුඤ්ච මමං උද්දිස්ස දෙන්තියා මය්හං ධීතාය දින්නං දානං, තෙන මෙ ධීතාය දින්නදානෙන ඉධ ඉමස්මිං දිබ්බෙ අම්බවනෙ සබ්බොතුකං අම්බපක්කං, ඉමිස්සා දිබ්බාය මනුඤ්ඤාය පොක්ඛරණියා දිබ්බං උදකං, යාගුයා අත්ථරණස්ස ච දානෙන උය්යානවිමානකප්පරුක්ඛාදීසු සීතච්ඡායා මනොරමා ඉධ ලබ්භති, සමිජ්ඣතීති අත්ථො.

එවඤ්ච ¶ පන වත්වා සො පෙතො තෙ වාණිජෙ නෙත්වා තානි පඤ්ච කහාපණසතානි දස්සෙත්වා ‘‘ඉතො උපඩ්ඪං තුම්හෙ ගණ්හථ, උපඩ්ඪං මයා ගහිතං ඉණං සොධෙත්වා සුඛෙන ජීවතූති මය්හං ධීතාය දෙථා’’ති ආහ. වාණිජා අනුක්කමෙන සාවත්ථිං පත්වා තස්ස ධීතාය කථෙත්වා තෙන අත්තනො දින්නභාගම්පි තස්සා එව අදංසු. සා කහාපණසතං ධනිකානං දත්වා ඉතරං අත්තනො පිතු සහායස්ස තස්ස කුටුම්බිකස්ස දත්වා සයං වෙය්යාවච්චං කරොන්ති නිවසති. සො ‘‘ඉදං සබ්බං තුය්හංයෙව හොතූ’’ති ¶ තස්සායෙව පටිදත්වා තං අත්තනො ජෙට්ඨපුත්තස්ස ඝරසාමිනිං අකාසි.

සා ගච්ඡන්තෙ කාලෙ එකං පුත්තං ලභිත්වා තං උපලාලෙන්තී –

799.

‘‘සන්දිට්ඨිකං කම්මං එවං පස්සථ, දානස්ස දමස්ස සංයමස්ස විපාකං;

දාසී අහං අය්යකුලෙසු හුත්වා, සුණිසා හොමි අගාරස්ස ඉස්සරා’’ති. –

ඉමං ගාථං වදති.

අථෙකදිවසං සත්ථා තස්සා ඤාණපරිපාකං ඔලොකෙත්වා ඔභාසං ඵරිත්වා සම්මුඛෙ ඨිතො විය අත්තානං දස්සෙත්වා –

‘‘අසාතං සාතරූපෙන, පියරූපෙන අප්පියං;

දුක්ඛං සුඛස්ස රූපෙන, පමත්තං අතිවත්තතී’’ති. (උදා. 18; ජා. 1.1.100) –

ඉමං ගාථමාහ. සා ගාථාපරියොසානෙ සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨිතා. සා දුතියදිවසෙ බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ¶ දානං දත්වා තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

අම්බවනපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

13. අක්ඛරුක්ඛපෙතවත්ථුවණ්ණනා

යං දදාති න තං හොතීති ඉදං අක්ඛදායකපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? භගවති සාවත්ථියං ¶ විහරන්තෙ අඤ්ඤතරො සාවත්ථිවාසී උපාසකො සකටෙහි භණ්ඩස්ස පූරෙත්වා වණිජ්ජාය විදෙසං ගන්ත්වා තත්ථ අත්තනො භණ්ඩං වික්කිණිත්වා පටිභණ්ඩං සකටෙසු ආරොපෙත්වා සාවත්ථිං උද්දිස්ස මග්ගං පටිපජ්ජි. තස්ස මග්ගං ගච්ඡන්තස්ස අටවියං එකස්ස සකටස්ස අක්ඛො භිජ්ජි. අථ අඤ්ඤතරො පුරිසො රුක්ඛගහණත්ථං කුඨාරිඵරසුං ගාහාපෙත්වා අත්තනො ගාමතො නික්ඛමිත්වා අරඤ්ඤෙ විචරන්තො තං ඨානං පත්වා ¶ තං උපාසකං අක්ඛභඤ්ජනෙන දොමනස්සප්පත්තං දිස්වා ‘‘අයං වාණිජො අක්ඛභඤ්ජනෙන අටවියං කිලමතී’’ති අනුකම්පං උපාදාය රුක්ඛදණ්ඩං ඡින්දිත්වා දළ්හං අක්ඛං කත්වා සකටෙ යොජෙත්වා අදාසි.

සො අපරෙන සමයෙන කාලං කත්වා තස්මිංයෙව අටවිපදෙසෙ භුම්මදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්තො. අත්තනො කම්මං පච්චවෙක්ඛිත්වා රත්තියං තස්ස උපාසකස්ස ගෙහං ගන්ත්වා ගෙහද්වාරෙ ඨත්වා –

800.

‘‘යං දදාති න තං හොති, දෙථෙව දානං දත්වා උභයං තරති;

උභයං තෙන දානෙන ගච්ඡති, ජාගරථ මා පමජ්ජථා’’ති. –

ගාථමාහ. තත්ථ යං දදාති න තං හොතීති යං දෙය්යධම්මං දායකො දෙති, න තදෙව පරලොකෙ තස්ස දානස්ස ඵලභාවෙන හොති, අථ ඛො අඤ්ඤං බහුං ඉට්ඨං කන්තං ඵලං හොතියෙව. තස්මා දෙථෙව දානන්ති යථා තථා දානං දෙථ එව. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘දත්වා උභයං තරතී’’ති ¶ , දානං දත්වා දිට්ඨධම්මිකම්පි සම්පරායිකම්පි දුක්ඛං අනත්ථඤ්ච අතික්කමති. උභයං තෙන දානෙන ගච්ඡතීති දිට්ඨධම්මිකං සම්පරායිකඤ්චාති උභයම්පි සුඛං තෙන දානෙන උපගච්ඡති පාපුණාති, අත්තනො පරෙසඤ්ච හිතසුඛවසෙනාපි අයමත්ථො යොජෙතබ්බො. ජාගරථ මා පමජ්ජථාති එවං උභයානත්ථනිවාරණං උභයහිතසාධනං දානං සම්පාදෙතුං ජාගරථ, දානූපකරණානි සජ්ජෙත්වා තත්ථ ච අප්පමත්තා හොථාති අත්ථො. ආදරදස්සනත්ථං චෙත්ථ ආමෙඩිතවසෙන වුත්තං.

වාණිජො අත්තනො කිච්චං තීරෙත්වා පටිනිවත්තිත්වා අනුක්කමෙන සාවත්ථිං පත්වා දුතියදිවසෙ සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නො තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. සත්ථා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. සා දෙසනා මහාජනස්ස සාත්ථිකා අහොසීති.

අක්ඛරුක්ඛපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

14. භොගසංහරණපෙතිවත්ථුවණ්ණනා

මයං ¶ ¶ භොගෙ සංහරිම්හාති ඉදං භොගසංහරණපෙතිවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? භගවති වෙළුවනෙ විහරන්තෙ රාජගහෙ කිර චතස්සො ඉත්ථියො මානකූටාදිවසෙන සප්පිමධුතෙලධඤ්ඤාදීහි වොහාරං කත්වා අයොනිසො භොගෙ සංහරිත්වා ජීවන්ති. තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා බහිනගරෙ පරිඛාපිට්ඨෙ පෙතියො හුත්වා නිබ්බත්තිංසු. තා රත්තියං දුක්ඛාභිභූතා –

801.

‘‘මයං භොගෙ සංහරිම්හා, සමෙන විසමෙන ච;

තෙ අඤ්ඤෙ පරිභුඤ්ජන්ති, මයං දුක්ඛස්ස භාගිනී’’ති. –

විප්පලපන්තියො භෙරවෙන මහාසද්දෙන විරවිංසු. මනුස්සා තං සුත්වා භීතතසිතා විභාතාය රත්තියා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං සජ්ජෙත්වා සත්ථාරං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච නිමන්තෙත්වා පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන පරිවිසිත්වා භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං උපනිසීදිත්වා තං පවත්තිං නිවෙදෙසුං. භගවා ‘‘උපාසකා තෙන ¶ වො සද්දෙන කොචි අන්තරායො නත්ථි, චතස්සො පන පෙතියො දුක්ඛාභිභූතා අත්තනා දුක්කටං කම්මං කථෙත්වා පරිදෙවනවසෙන විස්සරෙන විරවන්තියො –

‘‘මයං භොගෙ සංහරිම්හා, සමෙන විසමෙන ච;

තෙ අඤ්ඤෙ පරිභුඤ්ජන්ති, මයං දුක්ඛස්ස භාගිනී’’ති. –

ඉමං ගාථමාහංසූති අවොච.

තත්ථ භොගෙති පරිභුඤ්ජිතබ්බට්ඨෙන ‘‘භොගා’’ති ලද්ධනාමෙ වත්ථාභරණාදිකෙ විත්තූපකරණවිසෙසෙ. සංහරිම්හාති මච්ඡෙරමලෙන පරියාදින්නචිත්තා කස්සචි කිඤ්චි අදත්වා සඤ්චිනිම්හ. සමෙන විසමෙන චාති ඤායෙන ච අඤ්ඤායෙන ච, ඤායපතිරූපකෙන වා අඤ්ඤායෙන තෙ භොගෙ අම්හෙහි සංහරිතෙ ඉදානි අඤ්ඤෙ පරිභුඤ්ජන්ති. මයං දුක්ඛස්ස භාගිනීති මයං පන කස්සචිපි සුචරිතස්ස අකතත්තා දුච්චරිතස්ස ච කතත්තා එතරහි පෙතයොනිපරියාපන්නස්ස මහතො දුක්ඛස්ස භාගිනියො භවාම, මහාදුක්ඛං අනුභවාමාති අත්ථො.

එවං ¶ ¶ භගවා තාහි පෙතීහි වුත්තං ගාථං වත්වා තාසං පවත්තිං කථෙත්වා තං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙත්වා උපරි සච්චානි පකාසෙසි, සච්චපරියොසානෙ බහූ සොතාපත්තිඵලාදීනි පාපුණිංසූති.

භොගසංහරණපෙතිවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

15. සෙට්ඨිපුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා

සට්ඨිවස්සසහස්සානීති ඉදං සෙට්ඨිපුත්තපෙතවත්ථු. තස්ස කා උප්පත්ති? භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා පසෙනදි කොසලො අලඞ්කතප්පටියත්තො හත්ථික්ඛන්ධවරගතො මහතියා රාජිද්ධියා මහන්තෙන රාජානුභාවෙන නගරං අනුසඤ්චරන්තො අඤ්ඤතරස්මිං ගෙහෙ උපරිපාසාදෙ වාතපානං විවරිත්වා තං රාජවිභූතිං ඔලොකෙන්තිං රූපසම්පත්තියා දෙවච්ඡරාපටිභාගං එකං ඉත්ථිං දිස්වා අදිට්ඨපුබ්බෙ ආරම්මණෙ සහසා සමුප්පන්නෙන කිලෙසසමුදාචාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො සතිපි කුලරූපාචාරාදිගුණවිසෙසසම්පන්නෙ ¶ අන්තෙපුරජනෙ සභාවලහුකස්ස පන දුද්දමස්ස චිත්තස්ස වසෙන තස්සං ඉත්ථියං පටිබද්ධමානසො හුත්වා පච්ඡාසනෙ නිසින්නස්ස පුරිසස්ස ‘‘ඉමං පාසාදං ඉමඤ්ච ඉත්ථිං උපධාරෙහී’’ති සඤ්ඤං දත්වා රාජගෙහං පවිට්ඨො. අඤ්ඤං සබ්බං අම්බසක්කරපෙතවත්ථුම්හි ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

අයං පන විසෙසො – ඉධ පුරිසො සූරියෙ අනත්ථඞ්ගතෙයෙව ආගන්ත්වා නගරද්වාරෙ ථකිතෙ අත්තනා ආනීතං අරුණවණ්ණමත්තිකං උප්පලානි ච නගරද්වාරකවාටෙ ලග්ගෙත්වා නිපජ්ජිතුං ජෙතවනං අගමාසි. රාජා පන සිරිසයනෙ වාසූපගතො මජ්ඣිමයාමෙ ස-ඉති න-ඉති දු-ඉති සො-ඉති ච ඉමානි චත්තාරි අක්ඛරානි මහතා කණ්ඨෙන උච්චාරිතානි විය විස්සරවසෙන අස්සොසි. තානි කිර අතීතෙ කාලෙ සාවත්ථිවාසීහි චතූහි සෙට්ඨිපුත්තෙහි භොගමදමත්තෙහි යොබ්බනකාලෙ පාරදාරිකකම්මවසෙන බහුං අපුඤ්ඤං පසවෙත්වා අපරභාගෙ කාලං කත්වා තස්සෙව නගරස්ස සමීපෙ ලොහකුම්භියං නිබ්බත්තිත්වා පච්චමානෙහි ලොහකුම්භියා මුඛවට්ටිං පත්වා එකෙකං ගාථං වත්ථුකාමෙහි උච්චාරිතානං තාසං ගාථානං ආදිඅක්ඛරානි ¶ , තෙ පඨමක්ඛරමෙව වත්වා වෙදනාප්පත්තා හුත්වා ලොහකුම්භිං ඔතරිංසු.

රාජා පන තං සද්දං සුත්වා භීතතසිතො සංවිග්ගො ලොමහට්ඨජාතො තං රත්තාවසෙසං දුක්ඛෙන වීතිනාමෙත්වා විභාතාය රත්තියා පුරොහිතං පක්කොසාපෙත්වා තං පවත්තිං කථෙසි. පුරොහිතො රාජානං ¶ භීතතසිතං ඤත්වා ලාභගිද්ධො ‘‘උප්පන්නො ඛො අයං මය්හං බ්රාහ්මණානඤ්ච ලාභුප්පාදනුපායො’’ති චින්තෙත්වා ‘‘මහාරාජ, මහා වතායං උපද්දවො උප්පන්නො, සබ්බචතුක්කං යඤ්ඤං යජාහී’’ති ආහ. රාජා තස්ස වචනං සුත්වා අමච්චෙ ආණාපෙසි ‘‘සබ්බචතුක්කයඤ්ඤස්ස උපකරණානි සජ්ජෙථා’’ති. තං සුත්වා මල්ලිකා දෙවී රාජානං එවමාහ – ‘‘කස්මා, මහාරාජ, බ්රාහ්මණස්ස වචනං සුත්වා අනෙකපාණවධහිංසනකකිච්චං කාතුකාමොසි, නනු සබ්බත්ථ අප්පටිහතඤාණචාරො භගවා පුච්ඡිතබ්බො? යථා ¶ ච තෙ භගවා බ්යාකරිස්සති, තථා පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති. රාජා තස්සා වචනං සුත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා ‘‘න, මහාරාජ, තතොනිදානං තුය්හං කොචි අන්තරායො’’ති වත්වා ආදිතො පට්ඨාය තෙසං ලොහකුම්භිනිරයෙ නිබ්බත්තසත්තානං පවත්තිං කථෙත්වා තෙහි පච්චෙකං උච්චාරෙතුං ආරද්ධගාථායො –

802.

‘‘සට්ඨිවස්සසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො;

නිරයෙ පච්චමානානං, කදා අන්තො භවිස්සති.

803.

‘‘නත්ථි අන්තො කුතො අන්තො, න අන්තො පටිදිස්සති;

තථා හි පකතං පාපං, තුය්හං මය්හඤ්ච මාරිසා.

804.

‘‘දුජ්ජීවිතමජීවිම්හ, යෙ සන්තෙ න දදම්හසෙ;

සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකම්හ අත්තනො.

805.

‘‘සොහං නූන ඉතො ගන්ත්වා, යොනිං ලද්ධාන මානුසිං;

වදඤ්ඤූ සීලසම්පන්නො, කාහාමි කුසලං බහු’’න්ති. –

පරිපුණ්ණං කත්වා කථෙසි.

802. තත්ථ ¶ සට්ඨිවස්සසහස්සානීති වස්සානං සට්ඨිසහස්සානි. තස්මිං කිර ලොහකුම්භිනිරයෙ නිබ්බත්තසත්තො අධො ඔගච්ඡන්තො තිංසාය වස්සසහස්සෙහි හෙට්ඨිමතලං පාපුණාති, තතො උද්ධං උග්ගච්ඡන්තොපි තිංසාය එව වස්සසහස්සෙහි මුඛවට්ටිපදෙසං පාපුණාති, තාය සඤ්ඤාය සො ‘‘සට්ඨිවස්සසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො’’ති ගාථං වත්තුකාමො ස-ඉති වත්වා අධිමත්තවෙදනාප්පත්තො ¶ හුත්වා අධොමුඛො පති. භගවා පන තං රඤ්ඤො පරිපුණ්ණං කත්වා කථෙසි. එස නයො සෙසගාථාසුපි. තත්ථ කදා අන්තො භවිස්සතීති ලොහකුම්භිනිරයෙ පච්චමානානං අම්හාකං කදා නු ඛො ඉමස්ස දුක්ඛස්ස අන්තො පරියොසානං භවිස්සති.

803. තථා හීති යථා තුය්හං මය්හඤ්ච ඉමස්ස දුක්ඛස්ස නත්ථි අන්තො, න අන්තො පටිදිස්සති, තථා තෙන පකාරෙන පාපකං කම්මං පකතං තයා මයා චාති විභත්තිං විපරිණාමෙත්වා වත්තබ්බං.

804. දුජ්ජීවිතන්ති විඤ්ඤූහි ගරහිතබ්බං ජීවිතං. යෙ සන්තෙති යෙ මයං සන්තෙ විජ්ජමානෙ දෙය්යධම්මෙ. න දදම්හසෙති ¶ න අදම්හ. වුත්තමෙවත්ථං පාකටතරං කාතුං ‘‘සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකම්හ අත්තනො’’ති වුත්තං.

805. සොහන්ති සො අහං. නූනාති පරිවිතක්කෙ නිපාතො. ඉතොති ඉමස්මා ලොහකුම්භිනිරයා. ගන්ත්වාති අපගන්ත්වා. යොනිං ලද්ධාන මානුසින්ති මනුස්සයොනිං මනුස්සත්තභාවං ලභිත්වා. වදඤ්ඤූති පරිච්චාගසීලො, යාචකානං වා වචනඤ්ඤූ. සීලසම්පන්නොති සීලාචාරසම්පන්නො. කාහාමි කුසලං බහුන්ති පුබ්බෙ විය පමාදං අනාපජ්ජිත්වා බහුං පහූතං කුසලං පුඤ්ඤකම්මං කරිස්සාමි, උපචිනිස්සාමීති අත්ථො.

සත්ථා ඉමා ගාථායො වත්වා විත්ථාරෙන ධම්මං දෙසෙසි, දෙසනාපරියොසානෙ මත්තිකාරත්තුප්පලහාරකො පුරිසො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. රාජා සඤ්ජාතසංවෙගො පරපරිග්ගහෙ අභිජ්ඣං පහාය සදාරසන්තුට්ඨො අහොසීති.

සෙට්ඨිපුත්තපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

16. සට්ඨිකූටපෙතවත්ථුවණ්ණනා

කිං ¶ නු උම්මත්තරූපොවාති ඉදං සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ අඤ්ඤතරං පෙතං ආරබ්භ වුත්තං. අතීතෙ කිර බාරාණසිනගරෙ අඤ්ඤතරො පීඨසප්පී සාලිත්තකපයොගෙ කුසලො, තහිං සක්ඛරඛිපනසිප්පෙ නිප්ඵත්තිං ගතො නගරද්වාරෙ නිග්රොධරුක්ඛමූලෙ නිසීදිත්වා සක්ඛරපහාරෙහි හත්ථිඅස්සමනුස්සරථකූටාගාරධජපුණ්ණඝටාදිරූපානි නිග්රොධපත්තෙසු දස්සෙති. නගරදාරකා අත්තනො කීළනත්ථාය ¶ මායකඩ්ඪමාසකාදීනි දත්වා යථාරුචි තානි සිප්පානි කාරාපෙන්ති.

අථෙකදිවසං බාරාණසිරාජා නගරතො නික්ඛමිත්වා තං නිග්රොධමූලං උපගතො නිග්රොධපත්තෙසු හත්ථිරූපාදිවසෙන නානාවිධරූපවිභත්තියො අප්පිතා දිස්වා මනුස්සෙ පුච්ඡි – ‘‘කෙන නු ඛො ඉමෙසු නිග්රොධපත්තෙසු එවං නානාවිධරූපවිභත්තියො කතා’’ති? මනුස්සා තං පීඨසප්පිං දස්සෙසුං ‘‘දෙව, ඉමිනා කතා’’ති ¶ . රාජා තං පක්කොසාපෙත්වා එවමාහ – ‘‘සක්කා නු ඛො, භණෙ, මයා දස්සිතස්ස එකස්ස පුරිසස්ස කථෙන්තස්ස අජානන්තස්සෙව කුච්ඡියං අජලණ්ඩිකාහි පූරෙතු’’න්ති? ‘‘සක්කා, දෙවා’’ති. රාජා තං අත්තනො රාජභවනං නෙත්වා බහුභාණිකෙ පුරොහිතෙ නිබ්බින්නරූපො පුරොහිතං පක්කොසාපෙත්වා තෙන සහ විවිත්තෙ ඔකාසෙ සාණිපාකාරපරික්ඛිත්තෙ නිසීදිත්වා මන්තයමානො පීඨසප්පිං පක්කොසාපෙසි. පීඨසප්පී නාළිමත්තා අජලණ්ඩිකා ආදායාගන්ත්වා රඤ්ඤො ආකාරං ඤත්වා පුරොහිතාභිමුඛො නිසින්නො තෙන මුඛෙ විවටෙ සාණිපාකාරවිවරෙන එකෙකං අජලණ්ඩිකං තස්ස ගලමූලෙ පතිට්ඨාපෙසි. සො ලජ්ජාය උග්ගිලිතුං අසක්කොන්තො සබ්බා අජ්ඣොහරි. අථ නං රාජා අජලණ්ඩිකාහි පූරිතොදරං විස්සජ්ජි – ‘‘ගච්ඡ, බ්රාහ්මණ, ලද්ධං තයා බහුභාණිතාය ඵලං, මද්දනඵලපියඞ්ගුතචාදීහි අභිසඞ්ඛතං පානකං පිවිත්වා උච්ඡඩ්ඩෙහි, එවං තෙ සොත්ථි භවිස්සතී’’ති. තස්ස ච පීඨසප්පිස්ස තෙන කම්මෙන අත්තමනො හුත්වා චුද්දස ගාමෙ අදාසි. සො ගාමෙ ලභිත්වා අත්තානං සුඛෙන්තො පීණෙන්තො පරිජනම්පි සුඛෙන්තො පීණෙන්තො සමණබ්රාහ්මණාදීනං යථාරහං කිඤ්චි දෙන්තො දිට්ඨධම්මිකං සම්පරායිකඤ්ච අත්ථං අහාපෙන්තො සුඛෙනෙව ජීවති, අත්තනො සන්තිකං උපගතානං සිප්පං සික්ඛන්තානං භත්තවෙතනං දෙති.

අථෙකො ¶ පුරිසො තස්ස සන්තිකං උපගන්ත්වා එවමාහ – ‘‘සාධු, ආචරිය, මම්පි එතං සිප්පං සික්ඛාපෙහි, මය්හං පන අලං භත්තවෙතනෙනා’’ති. සො තං පුරිසං තං සිප්පං සික්ඛාපෙසි. සො සික්ඛිතසිප්පො සිප්පං වීමංසිතුකාමො ගන්ත්වා ගඞ්ගාතීරෙ නිසින්නස්ස සුනෙත්තස්ස නාම පච්චෙකබුද්ධස්ස සක්ඛරාභිඝාතෙන සීසං භින්දි. පච්චෙකබුද්ධො තත්ථෙව ගඞ්ගාතීරෙ පරිනිබ්බායි. මනුස්සා ¶ තං පවත්තිං සුත්වා තං පුරිසං තත්ථෙව ලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදීහි පහරිත්වා ජීවිතා වොරොපෙසුං. සො කාලකතො අවීචිමහානිරයෙ නිබ්බත්තිත්වා බහූනි වස්සසහස්සානි නිරයෙ පච්චිත්වා තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙන ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහනගරස්ස අවිදූරෙ පෙතො හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්ස කම්මස්ස සරික්ඛකෙන විපාකෙන භවිතබ්බන්ති කම්මවෙගුක්ඛිත්තානි පුබ්බණ්හසමයං මජ්ඣන්හිකසමයං සායන්හසමයඤ්ච සට්ඨි අයොකූටසහස්සානි මත්ථකෙ නිපතන්ති. සො ඡින්නභින්නසීසො ¶ අධිමත්තවෙදනාප්පත්තො භූමියං නිපතති, අයොකූටෙසු පන අපගතමත්තෙසු පටිපාකතිකසිරො තිට්ඨති.

අථෙකදිවසං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ගිජ්ඣකූටපබ්බතා ඔතරන්තො තං දිස්වා –

806.

‘‘කිං නු උම්මත්තරූපොව, මිගො භන්තොව ධාවසි;

නිස්සංසයං පාපකම්මන්තො, කිං නු සද්දායසෙ තුව’’න්ති. –

ඉමාය ගාථාය පටිපුච්ඡි. තත්ථ උම්මත්තරූපොවාති උම්මත්තකසභාවො විය උම්මාදප්පත්තො විය. මිගො භන්තොව ධාවසීති භන්තමිගො විය ඉතො චිතො ච ධාවසි. සො හි තෙසු අයොකූටෙසු නිපතන්තෙසු පරිත්තාණං අපස්සන්තො ‘‘න සියා නු ඛො එවං පහාරො’’ති ඉතොපි එත්තොපි පලායති. තෙ පන කම්මවෙගුක්ඛිත්තා යත්ථ කත්ථචි ඨිතස්ස මත්ථකෙයෙව නිපතන්ති. කිං නු සද්දායසෙ තුවන්ති කිං නු ඛො තුවං සද්දං කරොසි, අතිවිය විස්සරං කරොන්තො විචරසි.

තං සුත්වා පෙතො –

807.

‘‘අහං භදන්තෙ පෙතොම්හි, දුග්ගතො යමලොකිකො;

පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතො.

808.

‘‘සට්ඨි ¶ ¶ කූටසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො;

සීසෙ මය්හං නිපතන්ති, තෙ භින්දන්ති ච මත්ථක’’න්ති. –

ද්වීහි ගාථාහි පටිවචනං අදාසි. තත්ථ සට්ඨි කූටසහස්සානීති සට්ඨිමත්තානි අයොකූටසහස්සානි. පරිපුණ්ණානීති අනූනානි. සබ්බසොති සබ්බභාගතො. තස්ස කිර සට්ඨියා අයොකූටසහස්සානං පතනප්පහොනකං මහන්තං පබ්බතකූටප්පමාණං සීසං නිබ්බත්ති. තං තස්ස වාලග්ගකොටිනිතුදනමත්තම්පි ඨානං අසෙසෙත්වා තානි කූටානි පතන්තානි මත්ථකං භින්දන්ති, තෙන සො අට්ටස්සරං කරොති. තෙන වුත්තං ‘‘සබ්බසො සීසෙ මය්හං නිපතන්ති, තෙ භින්දන්ති ච මත්ථක’’න්ති.

අථ ¶ නං ථෙරො කතකම්මං පුච්ඡන්තො –

809.

‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;

කිස්ස කම්මවිපාකෙන, ඉදං දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

810.

‘‘සට්ඨි කූටසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො;

සීසෙ තුය්හං නිපතන්ති, තෙ භින්දන්ති ච මත්ථක’’න්ති. –

ද්වෙ ගාථා අභාසි.

තස්ස පෙතො අත්තනා කතකම්මං ආචික්ඛන්තො –

811.

‘‘අථද්දසාසිං සම්බුද්ධං, සුනෙත්තං භාවිතින්ද්රියං;

නිසින්නං රුක්ඛමූලස්මිං, ඣායන්තං අකුතොභයං.

812.

‘‘සාලිත්තකප්පහාරෙන, භින්දිස්සං තස්ස මත්ථකං;

තස්සකම්මවිපාකෙන, ඉදං දුක්ඛං නිගච්ඡිසං.

813.

‘‘සට්ඨි කූටසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො;

සීසෙ මය්හං නිපතන්ති, තෙ භින්දන්ති ච මත්ථක’’න්ති. –

තිස්සො ගාථායො අභාසි.

811. තත්ථ සම්බුද්ධන්ති පච්චෙකසම්බුද්ධං. සුනෙත්තන්ති එවංනාමකං. භාවිතින්ද්රියන්ති අරියමග්ගභාවනාය භාවිතසද්ධාදිඉන්ද්රියං.

812-13. සාලිත්තකප්පහාරෙනාති ¶ සාලිත්තකං වුච්චති ධනුකෙන, අඞ්ගුලීහි එව වා සක්ඛරඛිපනපයොගො. තථා හි සක්ඛරාය පහාරෙනාති වා පාඨො. භින්දිස්සන්ති භින්දිං.

තං ¶ ¶ සුත්වා ථෙරො ‘‘අත්තනො කතකම්මානුරූපමෙව ඉදානි පුරාණකම්මස්ස ඉදං ඵලං පටිලභතී’’ති දස්සෙන්තො –

814.

‘‘ධම්මෙන තෙ කාපුරිස;

සට්ඨි කූටසහස්සානි, පරිපුණ්ණානි සබ්බසො;

සීසෙ තුය්හං නිපතන්ති, තෙ භින්දන්ති ච මත්ථක’’න්ති. –

ඔසානගාථමාහ. තත්ථ ධම්මෙනාති අනුරූපකාරණෙන. තෙති තව, තස්මිං පච්චෙකබුද්ධෙ අපරජ්ඣන්තෙන තයා කතස්ස පාපකම්මස්ස අනුච්ඡවිකමෙවෙතං ඵලං තුය්හං උපනීතං. තස්මා කෙනචි දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා අපි සම්මාසම්බුද්ධෙනපි අප්පටිබාහනීයමෙතන්ති දස්සෙති.

එවඤ්ච පන වත්වා තතො නගරෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා කතභත්තකිච්චො සායන්හසමයෙ සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා තං පවත්තිං භගවතො ආරොචෙසි. භගවා තමත්ථං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙන්තො පච්චෙකබුද්ධානං ගුණානුභාවං කම්මානඤ්ච අවඤ්ඣතං පකාසෙසි, මහාජනො සංවෙගජාතො හුත්වා පාපං පහාය දානාදිපුඤ්ඤනිරතො අහොසීති.

සට්ඨිකූටපෙතවත්ථුවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති ඛුද්දක-අට්ඨකථාය පෙතවත්ථුස්මිං

සොළසවත්ථුපටිමණ්ඩිතස්ස

චතුත්ථස්ස මහාවග්ගස්ස අත්ථසංවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිගමනකථා

එත්තාවතා ¶ ¶ ච –

යෙ තෙ පෙතෙසු නිබ්බත්තා, සත්තා දුක්කටකාරිනො;

යෙහි කම්මෙහි තෙසං තං, පාපකං කටුකප්ඵලං.

පච්චක්ඛතො විභාවෙන්තී, පුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙහි ච;

යා ¶ දෙසනානියාමෙන, සතං සංවෙගවඩ්ඪනී.

යං කථාවත්ථුකුසලා, සුපරිඤ්ඤාතවත්ථුකා;

පෙතවත්ථූති නාමෙන, සඞ්ගායිංසු මහෙසයො.

තස්ස අත්ථං පකාසෙතුං, පොරාණට්ඨකථානයං;

නිස්සාය යා සමාරද්ධා, අත්ථසංවණ්ණනා මයා.

යා තත්ථ පරමත්ථානං, තත්ථ තත්ථ යථාරහං;

පකාසනා පරමත්ථ-දීපනී නාම නාමතො.

සම්පත්තා පරිනිට්ඨානං, අනාකුලවිනිච්ඡයා;

සා පන්නරසමත්තාය, පාළියා භාණවාරතො.

ඉති තං සඞ්ඛරොන්තෙන, යං තං අධිගතං මයා;

පුඤ්ඤං තස්සානුභාවෙන, ලොකනාථස්ස සාසනං.

ඔගාහෙත්වා විසුද්ධාය, සීලාදිපටිපත්තියා;

සබ්බෙපි දෙහිනො හොන්තු, විමුත්තිරසභාගිනො.

චිරං ¶ තිට්ඨතු ලොකස්මිං, සම්මාසම්බුද්ධසාසනං;

තස්මිං සගාරවා නිච්චං, හොන්තු සබ්බෙපි පාණිනො.

සම්මා ¶ වස්සතු කාලෙන, දෙවොපි ජගතීපති;

සද්ධම්මනිරතො ලොකං, ධම්මෙනෙව පසාසතූති.

ඉති බදරතිත්ථවිහාරවාසිනා මුනිවරයතිනා

භදන්තෙන ආචරියධම්මපාලෙන කතා පෙතවත්ථුඅත්ථසංවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පෙතවත්ථු-අට්ඨකථා සමත්තා.