📜
2. උබ්බරිවග්ගො
1. සංසාරමොචකපෙතිවත්ථු
‘‘නග්ගා ¶ ¶ ¶ දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;
උප්ඵාසුලිකෙ [උප්පාසුළිකෙ (ක.)] කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසී’’ති.
‘‘අහං භදන්තෙ පෙතීම්හි, දුග්ගතා යමලොකිකා;
පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;
කිස්ස කම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘අනුකම්පකා මය්හං නාහෙසුං භන්තෙ, පිතා ච මාතා අථවාපි ඤාතකා;
යෙ මං නියොජෙය්යුං දදාහි දානං, පසන්නචිත්තා සමණබ්රාහ්මණානං.
‘‘ඉතො අහං වස්සසතානි පඤ්ච, යං එවරූපා විචරාමි නග්ගා;
ඛුදාය ¶ තණ්හාය ච ඛජ්ජමානා, පාපස්ස කම්මස්ස ඵලං මමෙදං.
‘‘වන්දාමි තං අය්ය පසන්නචිත්තා, අනුකම්ප මං වීර මහානුභාව;
දත්වා ච මෙ ආදිස යං හි කිඤ්චි, මොචෙහි මං දුග්ගතියා භදන්තෙ’’ති.
සාධූති සො පටිස්සුත්වා, සාරිපුත්තොනුකම්පකො;
භික්ඛූනං ආලොපං දත්වා, පාණිමත්තඤ්ච චොළකං;
ථාලකස්ස ච පානීයං, තස්සා දක්ඛිණමාදිසි.
සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, විපාකො උදපජ්ජථ;
භොජනච්ඡාදනපානීයං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.
තතො ¶ ¶ සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;
විචිත්තවත්ථාභරණා, සාරිපුත්තං උපසඞ්කමි.
‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;
ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.
‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;
උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.
‘‘පුච්ඡාමි ¶ තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;
කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ¶ ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති.
‘‘උප්පණ්ඩුකිං කිසං ඡාතං, නග්ගං සම්පතිතච්ඡවිං [ආපතිතච්ඡවිං (සී.)];
මුනි කාරුණිකො ලොකෙ, තං මං අද්දක්ඛි දුග්ගතං.
‘‘භික්ඛූනං ආලොපං දත්වා, පාණිමත්තඤ්ච චොළකං;
ථාලකස්ස ච පානීයං, මම දක්ඛිණමාදිසි.
‘‘ආලොපස්ස ඵලං පස්ස, භත්තං වස්සසතං දස;
භුඤ්ජාමි කාමකාමිනී, අනෙකරසබ්යඤ්ජනං.
‘‘පාණිමත්තස්ස චොළස්ස, විපාකං පස්ස යාදිසං;
යාවතා නන්දරාජස්ස, විජිතස්මිං පටිච්ඡදා.
‘‘තතො බහුතරා භන්තෙ, වත්ථානච්ඡාදනානි මෙ;
කොසෙය්යකම්බලීයානි, ඛොමකප්පාසිකානි ච.
‘‘විපුලා ච මහග්ඝා ච, තෙපාකාසෙවලම්බරෙ;
සාහං තං පරිදහාමි, යං යං හි මනසො පියං.
‘‘ථාලකස්ස ච පානීයං, විපාකං පස්ස යාදිසං;
ගම්භීරා චතුරස්සා ච, පොක්ඛරඤ්ඤො සුනිම්මිතා.
‘‘සෙතොදකා සුප්පතිත්ථා, සීතා අප්පටිගන්ධියා;
පදුමුප්පලසඤ්ඡන්නා, වාරිකිඤ්ජක්ඛපූරිතා.
‘‘සාහං ¶ රමාමි කීළාමි, මොදාමි අකුතොභයා;
මුනිං කාරුණිකං ලොකෙ, භන්තෙ වන්දිතුමාගතා’’ති.
සංසාරමොචකපෙතිවත්ථු පඨමං.
2. සාරිපුත්තත්ථෙරමාතුපෙතිවත්ථු
‘‘නග්ගා ¶ ¶ දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;
උප්ඵාසුලිකෙ කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසි’’.
‘‘අහං ¶ තෙ සකියා මාතා, පුබ්බෙ අඤ්ඤාසු ජාතීසු;
උපපන්නා පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසසමප්පිතා.
‘‘ඡඩ්ඩිතං ¶ ඛිපිතං ඛෙළං, සිඞ්ඝාණිකං සිලෙසුමං;
වසඤ්ච ඩය්හමානානං, විජාතානඤ්ච ලොහිතං.
‘‘වණිකානඤ්ච යං ඝාන-සීසච්ඡින්නාන ලොහිතං;
ඛුදාපරෙතා භුඤ්ජාමි, ඉත්ථිපුරිසනිස්සිතං.
‘‘පුබ්බලොහිතං භක්ඛාමි [පුබ්බලොහිතභක්ඛාස්මි (සී.)], පසූනං මානුසාන ච;
අලෙණා අනගාරා ච, නීලමඤ්චපරායණා.
‘‘දෙහි පුත්තක මෙ දානං, දත්වා අන්වාදිසාහි මෙ;
අප්පෙව නාම මුච්චෙය්යං, පුබ්බලොහිතභොජනා’’ති.
මාතුයා වචනං සුත්වා, උපතිස්සොනුකම්පකො;
ආමන්තයි මොග්ගල්ලානං, අනුරුද්ධඤ්ච කප්පිනං.
චතස්සො කුටියො කත්වා, සඞ්ඝෙ චාතුද්දිසෙ අදා;
කුටියො අන්නපානඤ්ච, මාතු දක්ඛිණමාදිසී.
සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ, විපාකො උදපජ්ජථ;
භොජනං පානීයං වත්ථං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.
තතො සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;
විචිත්තවත්ථාභරණා, කොලිතං උපසඞ්කමි.
‘‘අභික්කන්තෙන ¶ ¶ වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;
ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.
‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;
උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.
‘‘පුච්ඡාමි තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;
කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති.
‘‘සාරිපුත්තස්සාහං මාතා, පුබ්බෙ අඤ්ඤාසු ජාතීසු;
උපපන්නා පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසසමප්පිතා.
‘‘ඡඩ්ඩිතං ඛිපිතං ඛෙළං, සිඞ්ඝාණිකං සිලෙසුමං;
වසඤ්ච ඩය්හමානානං, විජාතානඤ්ච ලොහිතං.
‘‘වණිකානඤ්ච යං ඝාන-සීසච්ඡින්නාන ලොහිතං;
ඛුදාපරෙතා භුඤ්ජාමි, ඉත්ථිපුරිසනිස්සිතං.
‘‘පුබ්බලොහිතං භක්ඛිස්සං, පසූනං මානුසාන ච;
අලෙණා අනගාරා ච, නීලමඤ්චපරායණා.
‘‘සාරිපුත්තස්ස ¶ ¶ දානෙන, මොදාමි අකුතොභයා;
මුනිං කාරුණිකං ලොකෙ, භන්තෙ වන්දිතුමාගතා’’ති.
සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස මාතුපෙතිවත්ථු දුතියං.
3. මත්තාපෙතිවත්ථු
‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාසි, කිසා ධමනිසන්ථතා;
උප්ඵාසුලිකෙ ¶ කිසිකෙ, කා නු ත්වං ඉධ තිට්ඨසී’’ති.
‘‘අහං මත්තා තුවං තිස්සා, සපත්තී තෙ පුරෙ අහුං;
පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;
කිස්ස කම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘චණ්ඩී ¶ ¶ ච ඵරුසා චාසිං, ඉස්සුකී මච්ඡරී සඨා [සඨී (සී.)];
තාහං දුරුත්තං වත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
සබ්බං [සච්චං (ක.)] අහම්පි ජානාමි, යථා ත්වං චණ්ඩිකා අහු;
අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි පංසුකුන්ථිතා’’ති.
‘‘සීසංන්හාතා තුවං ආසි, සුචිවත්ථා අලඞ්කතා;
අහඤ්ච ඛො [ඛො තං (සී. ක.)] අධිමත්තං, සමලඞ්කතතරා තයා.
‘‘තස්සා මෙ පෙක්ඛමානාය, සාමිකෙන සමන්තයි;
තතො මෙ ඉස්සා විපුලා, කොධො මෙ සමජායථ.
‘‘තතො පංසුං ගහෙත්වාන, පංසුනා තං හි ඔකිරිං [තං විකීරිහං (ස්යා. ක.)];
තස්ස ¶ කම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි පංසුකුන්ථිතා’’ති.
‘‘සච්චං අහම්පි ජානාමි, පංසුනා මං ත්වමොකිරි;
අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙන ඛජ්ජසි කච්ඡුයා’’ති.
‘‘භෙසජ්ජහාරී උභයො, වනන්තං අගමිම්හසෙ;
ත්වඤ්ච භෙසජ්ජමාහරි, අහඤ්ච කපිකච්ඡුනො.
‘‘තස්සා ත්යාජානමානාය, සෙය්යං ත්යාහං සමොකිරිං;
තස්ස කම්මවිපාකෙන, තෙන ඛජ්ජාමි කච්ඡුයා’’ති.
‘‘සච්චං ¶ අහම්පි ජානාමි, සෙය්යං මෙ ත්වං සමොකිරි;
අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි නග්ගියා තුව’’න්ති.
‘‘සහායානං සමයො ආසි, ඤාතීනං සමිතී අහු;
ත්වඤ්ච ආමන්තිතා ආසි, සසාමිනී නො ච ඛො අහං.
‘‘තස්සා ත්යාජානමානාය, දුස්සං ත්යාහං අපානුදිං;
තස්ස කම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි නග්ගියා අහ’’න්ති.
‘‘සච්චං අහම්පි ජානාමි, දුස්සං මෙ ත්වං අපානුදි;
අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි ගූථගන්ධිනී’’ති.
‘‘තව ¶ ගන්ධඤ්ච මාලඤ්ච, පච්චග්ඝඤ්ච විලෙපනං;
ගූථකූපෙ අධාරෙසිං [අධාරෙසිං (ක.)], තං පාපං පකතං මයා;
තස්ස කම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි ගූථගන්ධිනී’’ති.
‘‘සච්චං අහම්පි ජානාමි, තං පාපං පකතං තයා;
අඤ්ඤඤ්ච ඛො තං පුච්ඡාමි, කෙනාසි දුග්ගතා තුව’’න්ති.
‘‘උභින්නං සමකං ආසි, යං ගෙහෙ විජ්ජතෙ ධනං;
සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකාසිමත්තනො;
තස්ස කම්මවිපාකෙන, තෙනම්හි දුග්ගතා අහං.
‘‘තදෙව ¶ මං ත්වං අවච, ‘පාපකම්මං නිසෙවසි;
න හි පාපෙහි කම්මෙහි, සුලභා හොති සුග්ගතී’’’ති.
‘‘වාමතො මං ත්වං පච්චෙසි, අථොපි මං උසූයසි;
පස්ස ¶ පාපානං කම්මානං, විපාකො හොති යාදිසො.
‘‘තෙ ඝරා තා ච දාසියො [තෙ ඝරදාසියො ආසුං (සී. ස්යා.), තෙ ඝරෙ දාසියො චෙව (ක.)], තානෙවාභරණානිමෙ;
තෙ අඤ්ඤෙ පරිචාරෙන්ති, න භොගා හොන්ති සස්සතා.
‘‘ඉදානි භූතස්ස පිතා, ආපණා ගෙහමෙහිති;
අප්පෙව තෙ දදෙ කිඤ්චි, මා සු තාව ඉතො අගා’’ති.
‘‘නග්ගා දුබ්බණ්ණරූපාම්හි, කිසා ධමනිසන්ථතා;
කොපීනමෙතං ඉත්ථීනං, මා මං භූතපිතාද්දසා’’ති.
‘‘හන්ද කිං වා ත්යාහං [කිං ත්යාහං (සී. ස්යා.), කිං වතාහං (ක.)] දම්මි, කිං වා තෙධ [කිං වා ච තෙ (සී. ස්යා.), කිං විධ තෙ (ක.)] කරොමහං;
යෙන ත්වං සුඛිතා අස්ස, සබ්බකාමසමිද්ධිනී’’ති.
‘‘චත්තාරො ¶ භික්ඛූ සඞ්ඝතො, චත්තාරො පන පුග්ගලා;
අට්ඨ භික්ඛූ භොජයිත්වා, මම දක්ඛිණමාදිස;
තදාහං සුඛිතා හෙස්සං, සබ්බකාමසමිද්ධිනී’’ති.
සාධූති සා පටිස්සුත්වා, භොජයිත්වාට්ඨ භික්ඛවො;
වත්ථෙහච්ඡාදයිත්වාන, තස්සා දක්ඛිණමාදිසී.
සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ ¶ , විපාකො උදපජ්ජථ;
භොජනච්ඡාදනපානීයං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.
තතො සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;
විචිත්තවත්ථාභරණා, සපත්තිං උපසඞ්කමි.
‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;
ඔභාසෙන්තී ¶ දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.
‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;
උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.
‘‘පුච්ඡාමි තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;
කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති.
‘‘අහං මත්තා තුවං තිස්සා, සපත්තී තෙ පුරෙ අහුං;
පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.
‘‘තව දින්නෙන දානෙන, මොදාමි අකුතොභයා;
චීරං ජීවාහි භගිනි, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;
අසොකං විරජං ඨානං, ආවාසං වසවත්තිනං.
‘‘ඉධ ¶ ධම්මං චරිත්වාන, දානං දත්වාන සොභනෙ;
විනෙය්ය මච්ඡෙරමලං සමූලං, අනින්දිතා සග්ගමුපෙහි ඨාන’’න්ති.
මත්තාපෙතිවත්ථු තතියං.
4. නන්දාපෙතිවත්ථු
‘‘කාළී ¶ දුබ්බණ්ණරූපාසි, ඵරුසා භීරුදස්සනා;
පිඞ්ගලාසි කළාරාසි, න තං මඤ්ඤාමි මානුසි’’න්ති.
‘‘අහං ¶ නන්දා නන්දිසෙන, භරියා තෙ පුරෙ අහුං;
පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘කිං ¶ ¶ නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;
කිස්ස කම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘චණ්ඩී ච ඵරුසා චාසිං [චණ්ඩී ඵරුසවාචා ච (සී.)], තයි චාපි අගාරවා;
තාහං දුරුත්තං වත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා’’ති.
‘‘හන්දුත්තරීයං දදාමි තෙ, ඉමං [ඉදං (සී. අට්ඨ.)] දුස්සං නිවාසය;
ඉමං දුස්සං නිවාසෙත්වා, එහි නෙස්සාමි තං ඝරං.
‘‘වත්ථඤ්ච අන්නපානඤ්ච, ලච්ඡසි ත්වං ඝරං ගතා;
පුත්තෙ ච තෙ පස්සිස්සසි, සුණිසායො ච දක්ඛසී’’ති.
‘‘හත්ථෙන හත්ථෙ තෙ දින්නං, න මය්හං උපකප්පති;
භික්ඛූ ච සීලසම්පන්නෙ, වීතරාගෙ බහුස්සුතෙ.
‘‘තප්පෙහි අන්නපානෙන, මම දක්ඛිණමාදිස;
තදාහං සුඛිතා හෙස්සං, සබ්බකාමසමිද්ධිනී’’ති.
සාධූති සො පටිස්සුත්වා, දානං විපුලමාකිරි;
අන්නං පානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි ච;
ඡත්තං ගන්ධඤ්ච මාලඤ්ච, විවිධා ච උපාහනා.
භික්ඛූ ච සීලසම්පන්නෙ, වීතරාගෙ බහුස්සුතෙ;
තප්පෙත්වා අන්නපානෙන, තස්සා දක්ඛිණමාදිසී.
සමනන්තරානුද්දිට්ඨෙ ¶ , විපාකො උදපජ්ජථ;
භොජනච්ඡාදනපානීයං, දක්ඛිණාය ඉදං ඵලං.
තතො ¶ සුද්ධා සුචිවසනා, කාසිකුත්තමධාරිනී;
විචිත්තවත්ථාභරණා, සාමිකං උපසඞ්කමි.
‘‘අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, යා ත්වං තිට්ඨසි දෙවතෙ;
ඔභාසෙන්තී දිසා සබ්බා, ඔසධී විය තාරකා.
‘‘කෙන තෙතාදිසො වණ්ණො, කෙන තෙ ඉධ මිජ්ඣති;
උප්පජ්ජන්ති ච තෙ භොගා, යෙ කෙචි මනසො පියා.
‘‘පුච්ඡාමි ¶ තං දෙවි මහානුභාවෙ, මනුස්සභූතා කිමකාසි පුඤ්ඤං;
කෙනාසි එවං ජලිතානුභාවා, වණ්ණො ච තෙ සබ්බදිසා පභාසතී’’ති.
‘‘අහං ¶ නන්දා නන්දිසෙන, භරියා තෙ පුරෙ අහුං;
පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතා.
‘‘තව දින්නෙන දානෙන, මොදාමි අකුතොභයා;
චිරං ජීව ගහපති, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;
අසොකං විරජං ඛෙමං, ආවාසං වසවත්තිනං.
‘‘ඉධ ධම්මං චරිත්වාන, දානං දත්වා ගහපති;
විනෙය්ය මච්ඡෙරමලං සමූලං, අනින්දිතො සග්ගමුපෙහි ඨාන’’න්ති.
නන්දාපෙතිවත්ථු චතුත්ථං.
5. මට්ඨකුණ්ඩලීපෙතවත්ථු
[වි. ව. 1207] ‘‘අලඞ්කතො ¶ මට්ඨකුණ්ඩලී, මාලධාරී හරිචන්දනුස්සදො;
බාහා පග්ගය්හ කන්දසි, වනමජ්ඣෙ කිං දුක්ඛිතො තුව’’න්ති.
‘‘සොවණ්ණමයො පභස්සරො, උප්පන්නො රථපඤ්ජරො මම;
තස්ස චක්කයුගං න වින්දාමි, තෙන දුක්ඛෙන ජහාමි ජීවිත’’න්ති.
‘‘සොවණ්ණමයං මණිමයං, ලොහිතකමයං [ලොහිතඞ්ගමයං (ස්යා.), ලොහිතඞ්කමයං (සී.), ලොහමයං (කත්ථචි)] අථ රූපියමයං;
ආචික්ඛ මෙ භද්දමාණව, චක්කයුගං පටිපාදයාමි තෙ’’ති.
සො ¶ මාණවො තස්ස පාවදි, ‘‘චන්දසූරියා උභයෙත්ථ දිස්සරෙ;
සොවණ්ණමයො රථො මම, තෙන චක්කයුගෙන සොභතී’’ති.
‘‘බාලො ඛො ත්වං අසි මාණව, යො ත්වං පත්ථයසෙ අපත්ථියං;
මඤ්ඤාමි තුවං මරිස්සසි, න හි ත්වං ලච්ඡසි චන්දසූරියෙ’’ති.
‘‘ගමනාගමනම්පි දිස්සති, වණ්ණධාතු උභයත්ථ වීථියා;
පෙතො කාලකතො න දිස්සති, කො නිධ කන්දතං බාල්යතරො’’ති.
‘‘සච්චං ඛො වදෙසි මාණව, අහමෙව කන්දතං බාල්යතරො;
චන්දං විය දාරකො රුදං, පෙතං කාලකතාභිපත්ථයි’’න්ති.
‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;
වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.
‘‘අබ්බහී [අබ්බූළ්හං (ස්යා. ක.)] වත මෙ සල්ලං, සොකං හදයනිස්සිතං;
යො මෙ සොකපරෙතස්ස, පුත්තසොකං අපානුදි.
‘‘ස්වාහං අබ්බූළ්හසල්ලොස්මි, සීතිභූතොස්මි නිබ්බුතො;
න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වාන මාණවා’’ති.
‘‘දෙවතා ¶ නුසි ගන්ධබ්බො, අදු සක්කො පුරින්දදො;
කො වා ත්වං කස්ස වා පුත්තො, කථං ජානෙමු තං මය’’න්ති.
‘‘යඤ්ච කන්දසි යඤ්ච රොදසි, පුත්තං ආළාහනෙ සයං දහිත්වා;
ස්වාහං කුසලං කරිත්වා කම්මං, තිදසානං සහබ්යතං ගතො’’ති.
‘‘අප්පං ¶ වා බහුං වා නාද්දසාම, දානං දදන්තස්ස සකෙ අගාරෙ;
උපොසථකම්මං වා තාදිසං, කෙන කම්මෙන ගතොසි දෙවලොක’’න්ති.
‘‘ආබාධිකොහං දුක්ඛිතො ගිලානො, ආතුරරූපොම්හි සකෙ නිවෙසනෙ;
බුද්ධං විගතරජං විතිණ්ණකඞ්ඛං, අද්දක්ඛිං සුගතං අනොමපඤ්ඤං.
‘‘ස්වාහං මුදිතමනො පසන්නචිත්තො, අඤ්ජලිං අකරිං තථාගතස්ස;
තාහං කුසලං කරිත්වාන කම්මං, තිදසානං සහබ්යතං ගතො’’ති.
‘‘අච්ඡරියං වත අබ්භුතං වත, අඤ්ජලිකම්මස්ස අයමීදිසො විපාකො;
අහම්පි මුදිතමනො පසන්නචිත්තො, අජ්ජෙව බුද්ධං සරණං වජාමී’’ති.
‘‘අජ්ජෙව බුද්ධං සරණං වජාහි, ධම්මඤ්ච සඞ්ඝඤ්ච පසන්නචිත්තො;
තථෙව සික්ඛාය පදානි පඤ්ච, අඛණ්ඩඵුල්ලානි සමාදියස්සු.
‘‘පාණාතිපාතා විරමස්සු ඛිප්පං, ලොකෙ අදින්නං පරිවජ්ජයස්සු;
අමජ්ජපො මා ච මුසා භණාහි, සකෙන දාරෙන ච හොහි තුට්ඨො’’ති.
‘‘අත්ථකාමොසි මෙ යක්ඛ, හිතකාමොසි දෙවතෙ;
කරොමි තුය්හං වචනං, ත්වංසි ආචරියො මමාති.
‘‘උපෙමි සරණං බුද්ධං, ධම්මඤ්චාපි අනුත්තරං;
සඞ්ඝඤ්ච නරදෙවස්ස, ගච්ඡාමි සරණං අහං.
‘‘පාණාතිපාතා ¶ විරමාමි ඛිප්පං, ලොකෙ අදින්නං පරිවජ්ජයාමි;
අමජ්ජපො නො ච මුසා භණාමි; සකෙන දාරෙන ච හොමි තුට්ඨො’’ති.
මට්ඨකුණ්ඩලීපෙතවත්ථු පඤ්චමං.
6. කණ්හපෙතවත්ථු
‘‘උට්ඨෙහි ¶ කණ්හ කිං සෙසි, කො අත්ථො සුපනෙන තෙ;
යො ච තුය්හං සකො භාතා, හදයං චක්ඛු ච [චක්ඛුංව (අට්ඨ.)] දක්ඛිණං;
තස්ස වාතා බලීයන්ති, සසං ජප්පති [ඝටො ජප්පති (ක.)] කෙසවා’’ති.
‘‘තස්ස ¶ තං වචනං සුත්වා, රොහිණෙය්යස්ස කෙසවො;
තරමානරූපො වුට්ඨාසි, භාතුසොකෙන අට්ටිතො.
‘‘කිං නු උම්මත්තරූපොව, කෙවලං ද්වාරකං ඉමං;
සසො සසොති ලපසි, කීදිසං සසමිච්ඡසි.
‘‘සොවණ්ණමයං මණිමයං, ලොහමයං අථ රූපියමයං;
සඞ්ඛසිලාපවාළමයං, කාරයිස්සාමි තෙ සසං.
‘‘සන්ති අඤ්ඤෙපි සසකා, අරඤ්ඤවනගොචරා;
තෙපි තෙ ආනයිස්සාමි, කීදිසං සසමිච්ඡසී’’ති.
‘‘නාහමෙතෙ සසෙ ඉච්ඡෙ, යෙ සසා පථවිස්සිතා;
චන්දතො සසමිච්ඡාමි, තං මෙ ඔහර කෙසවා’’ති.
‘‘සො නූන මධුරං ඤාති, ජීවිතං විජහිස්සසි;
අපත්ථියං පත්ථයසි, චන්දතො සසමිච්ඡසී’’ති.
‘‘එවං චෙ කණ්හ ජානාසි, යථඤ්ඤමනුසාසසි;
කස්මා ¶ පුරෙ මතං පුත්තං, අජ්ජාපි මනුසොචසි.
‘‘න යං ලබ්භා මනුස්සෙන, අමනුස්සෙන වා පන;
ජාතො මෙ මා මරි පුත්තො, කුතො ලබ්භා අලබ්භියං.
‘‘න ¶ මන්තා මූලභෙසජ්ජා, ඔසධෙහි ධනෙන වා;
සක්කා ආනයිතුං කණ්හ, යං පෙතමනුසොචසි.
‘‘මහද්ධනා ¶ මහාභොගා, රට්ඨවන්තොපි ඛත්තියා;
පහූතධනධඤ්ඤාසෙ, තෙපි නො [නත්ථෙත්ථපාඨභෙදො] අජරාමරා.
‘‘ඛත්තියා බ්රාහ්මණා වෙස්සා, සුද්දා චණ්ඩාලපුක්කුසා;
එතෙ චඤ්ඤෙ ච ජාතියා, තෙපි නො අජරාමරා.
‘‘යෙ මන්තං පරිවත්තෙන්ති, ඡළඞ්ගං බ්රහ්මචින්තිතං;
එතෙ චඤ්ඤෙ ච විජ්ජාය, තෙපි නො අජරාමරා.
‘‘ඉසයො වාපි [ඉසයො චාපි (විමානවත්ථු 99)] යෙ සන්තා, සඤ්ඤතත්තා තපස්සිනො;
සරීරං තෙපි කාලෙන, විජහන්ති තපස්සිනො.
‘‘භාවිතත්තා අරහන්තො, කතකිච්චා අනාසවා;
නික්ඛිපන්ති ඉමං දෙහං, පුඤ්ඤපාපපරික්ඛයා’’ති.
‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;
වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.
‘‘අබ්බහී ¶ වත මෙ සල්ලං, සොකං හදයනිස්සිතං;
යො මෙ සොකපරෙතස්ස, පුත්තසොකං අපානුදි.
‘‘ස්වාහං ¶ අබ්බූළ්හසල්ලොස්මි, සීතිභූතොස්මි නිබ්බුතො;
න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වාන භාතික’’ [භාසිතං (ස්යා.)].
එවං කරොන්ති සප්පඤ්ඤා, යෙ හොන්ති අනුකම්පකා;
නිවත්තයන්ති සොකම්හා, ඝටො ජෙට්ඨංව භාතරං.
යස්ස එතාදිසා හොන්ති, අමච්චා පරිචාරකා;
සුභාසිතෙන අන්වෙන්ති, ඝටො ජෙට්ඨංව භාතරන්ති.
කණ්හපෙතවත්ථු ඡට්ඨං.
7. ධනපාලසෙට්ඨිපෙතවත්ථු
‘‘නග්ගො ¶ ¶ දුබ්බණ්ණරූපොසි, කිසො ධමනිසන්ථතො;
උප්ඵාසුලිකො කිසිකො, කො නු ත්වමසි මාරිස’’.
‘‘අහං භදන්තෙ පෙතොම්හි, දුග්ගතො යමලොකිකො;
පාපකම්මං කරිත්වාන, පෙතලොකං ඉතො ගතො’’.
‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;
කිස්ස කම්මවිපාකෙන, පෙතලොකං ඉතො ගතො’’.
‘‘නගරං අත්ථි පණ්ණානං [දසන්නානං (සී. ස්යා. පී.)], එරකච්ඡන්ති විස්සුතං;
තත්ථ සෙට්ඨි පුරෙ ආසිං, ධනපාලොති මං විදූ.
‘‘අසීති සකටවාහානං, හිරඤ්ඤස්ස අහොසි මෙ;
පහූතං මෙ ජාතරූපං, මුත්තා වෙළුරියා බහූ.
‘‘තාව මහද්ධනස්සාපි, න මෙ දාතුං පියං අහු;
පිදහිත්වා ¶ ද්වාරං භුඤ්ජිං [භුඤ්ජාමි (සී. ස්යා.)], මා මං යාචනකාද්දසුං.
‘‘අස්සද්ධො මච්ඡරී චාසිං, කදරියො පරිභාසකො;
දදන්තානං කරොන්තානං, වාරයිස්සං බහු ජනෙ [බහුජ්ජනං (සී. ස්යා.)].
‘‘විපාකො ¶ නත්ථි දානස්ස, සංයමස්ස කුතො ඵලං;
පොක්ඛරඤ්ඤොදපානානි, ආරාමානි ච රොපිතෙ;
පපායො ච විනාසෙසිං, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි ච.
‘‘ස්වාහං ¶ අකතකල්යාණො, කතපාපො තතො චුතො;
උපපන්නො පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසසමප්පිතො.
‘‘පඤ්චපණ්ණාසවස්සානි, යතො කාලඞ්කතො අහං;
නාභිජානාමි භුත්තං වා, පීතං වා පන පානියං.
‘‘යො සංයමො සො විනාසො,යො විනාසො සො සංයමො;
පෙතා හි කිර ජානන්ති, යො සංයමො සො විනාසො.
‘‘අහං ¶ පුරෙ සංයමිස්සං, නාදාසිං බහුකෙ ධනෙ;
සන්තෙසු දෙය්යධම්මෙසු, දීපං නාකාසිමත්තනො;
ස්වාහං පච්ඡානුතප්පාමි, අත්තකම්මඵලූපගො.
[පෙ. ව. 69] ‘‘උද්ධං චතූහි මාසෙහි, කාලංකිරියා භවිස්සති;
එකන්තකටුකං ඝොරං, නිරයං පපතිස්සහං.
[පෙ. ව. 70] ‘‘චතුක්කණ්ණං චතුද්වාරං, විභත්තං භාගසො මිතං;
අයොපාකාරපරියන්තං, අයසා පටිකුජ්ජිතං.
[පෙ. ව. 71] ‘‘තස්ස ¶ අයොමයා භූමි, ජලිතා තෙජසා යුතා;
සමන්තා යොජනසතං, ඵරිත්වා තිට්ඨති සබ්බදා.
[පෙ. ව. 72] ‘‘තත්ථාහං දීඝමද්ධානං, දුක්ඛං වෙදිස්ස වෙදනං;
ඵලං පාපස්ස කම්මස්ස, තස්මා සොචාමහං භුසං.
‘‘තං වො වදාමි භද්දං වො, යාවන්තෙත්ථ සමාගතා;
මාකත්ථ පාපකං කම්මං, ආවි වා යදි වා රහො.
‘‘සචෙ තං පාපකං කම්මං, කරිස්සථ කරොථ වා;
න වො දුක්ඛා පමුත්යත්ථි [පමුත්තත්ථි (සබ්බත්ථ) උදා. 44 පස්සිතබ්බං], උප්පච්චාපි [උපෙච්චාපි (ස්යා. ක.)] පලායතං.
‘‘මත්තෙය්යා හොථ පෙත්තෙය්යා, කුලෙ ජෙට්ඨාපචායිකා;
සාමඤ්ඤා හොථ බ්රහ්මඤ්ඤා, එවං සග්ගං ගමිස්සථා’’ති.
ධනපාලසෙට්ඨිපෙතවත්ථු සත්තමං.
8. චූළසෙට්ඨිපෙතවත්ථු
‘‘නග්ගො ¶ කිසො පබ්බජිතොසි භන්තෙ, රත්තිං කුහිං ගච්ඡසි කිස්ස හෙතු;
ආචික්ඛ මෙ තං අපි සක්කුණෙමු, සබ්බෙන විත්තං පටිපාදයෙ තුව’’න්ති.
‘‘බාරාණසී ¶ ¶ ¶ නගරං දූරඝුට්ඨං, තත්ථාහං ගහපති අඩ්ඪකො අහු දීනො;
අදාතා ගෙධිතමනො ආමිසස්මිං, දුස්සීල්යෙන යමවිසයම්හි පත්තො.
‘‘සො සූචිකාය කිලමිතො තෙහි,
තෙනෙව ඤාතීසු යාමි ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු;
අදානසීලා න ච සද්දහන්ති,
දානඵලං හොති පරම්හි ලොකෙ.
‘‘ධීතා ¶ ච මය්හං ලපතෙ අභික්ඛණං, ‘දස්සාමි දානං පිතූනං පිතාමහානං’;
තමුපක්ඛටං පරිවිසයන්ති බ්රාහ්මණා [බ්රාහ්මණෙ (සී.)], ‘යාමි අහං අන්ධකවින්දං භොත්තු’’’න්ති.
තමවොච රාජා ‘‘අනුභවියාන තම්පි,
එය්යාසි ඛිප්පං අහමපි කස්සං පූජං;
ආචික්ඛ මෙ තං යදි අත්ථි හෙතු,
සද්ධායිතං හෙතුවචො සුණොමා’’ති.
‘තථා’ති වත්වා අගමාසි තත්ථ, භුඤ්ජිංසු භත්තං න ච දක්ඛිණාරහා;
පච්චාගමි ¶ රාජගහං පුනාපරං, පාතුරහොසි පුරතො ජනාධිපස්ස.
දිස්වාන පෙතං පුනදෙව ආගතං, රාජා අවොච ‘‘අහමපි කිං දදාමි;
ආචික්ඛ මෙ තං යදි අත්ථි හෙතු, යෙන තුවං චිරතරං පීණිතො සියා’’ති.
‘‘බුද්ධඤ්ච සඞ්ඝං පරිවිසියාන රාජ, අන්නෙන පානෙන ච චීවරෙන;
තං දක්ඛිණං ආදිස මෙ හිතාය, එවං අහං චිරතරං පීණිතො සියා’’ති.
තතො ¶ ච රාජා නිපතිත්වා තාවදෙ [තාවදෙව (ස්යා.), තදෙව (ක.)], දානං සහත්ථා අතුලං දදිත්වා [අතුලඤ්ච දත්වා (ස්යා. ක.)] සඞ්ඝෙ;
ආරොචෙසි පකතං [ආරොචයී පකතිං (සී. ස්යා.)] තථාගතස්ස, තස්ස ච පෙතස්ස දක්ඛිණං ආදිසිත්ථ.
සො පූජිතො අතිවිය සොභමානො, පාතුරහොසි පුරතො ජනාධිපස්ස;
‘‘යක්ඛොහමස්මි පරමිද්ධිපත්තො, න මය්හමත්ථි සමා සදිසා [මය්හමිද්ධිසමසදිසා (සී. ස්යා.)] මානුසා.
‘‘පස්සානුභාවං අපරිමිතං මමයිදං, තයානුදිට්ඨං ¶ අතුලං දත්වා සඞ්ඝෙ;
සන්තප්පිතො සතතං සදා බහූහි, යාමි අහං සුඛිතො මනුස්සදෙවා’’ති.
චූළසෙට්ඨිපෙතවත්ථු අට්ඨමං නිට්ඨිතං.
භාණවාරං පඨමං නිට්ඨිතං.
9. අඞ්කුරපෙතවත්ථු
‘‘යස්ස ¶ ¶ අත්ථාය ගච්ඡාම, කම්බොජං ධනහාරකා;
අයං කාමදදො යක්ඛො, ඉමං යක්ඛං නයාමසෙ.
‘‘ඉමං යක්ඛං ගහෙත්වාන, සාධුකෙන පසය්හ වා;
යානං ආරොපයිත්වාන, ඛිප්පං ගච්ඡාම ද්වාරක’’න්ති.
[ජා. 1.10.151; 1.14.196; 2.18.153; 2.22.10] ‘‘යස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;
න තස්ස සාඛං භඤ්ජෙය්ය, මිත්තදුබ්භො හි පාපකො’’ති.
‘‘යස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;
ඛන්ධම්පි තස්ස ඡින්දෙය්ය, අත්ථො චෙ තාදිසො සියා’’ති.
‘‘යස්ස ¶ රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;
න තස්ස පත්තං භින්දෙය්ය [හිංසෙය්ය (ක.)], මිත්තදුබ්භො හි පාපකො’’ති.
‘‘යස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාය, නිසීදෙය්ය සයෙය්ය වා;
සමූලම්පි තං අබ්බුහෙ [උබ්බහෙ (?)], අත්ථො චෙ තාදිසො සියා’’ති.
‘‘යස්සෙකරත්තිම්පි ඝරෙ වසෙය්ය, යත්ථන්නපානං පුරිසො ලභෙථ;
න තස්ස පාපං මනසාපි චින්තයෙ, කතඤ්ඤුතා ¶ සප්පුරිසෙහි වණ්ණිතා.
‘‘යස්සෙකරත්තිම්පි ඝරෙ වසෙය්ය, අන්නෙන පානෙන උපට්ඨිතො සියා;
න තස්ස පාපං මනසාපි චින්තයෙ, අදුබ්භපාණී දහතෙ මිත්තදුබ්භිං.
‘‘යො පුබ්බෙ කතකල්යාණො, පච්ඡා පාපෙන හිංසති;
අල්ලපාණිහතො [අදුබ්භිපාණීහතො (ක)] පොසො, න සො භද්රානි පස්සතී’’ති.
‘‘නාහං දෙවෙන වා මනුස්සෙන වා, ඉස්සරියෙන වාහං සුප්පසය්හො;
යක්ඛොහමස්මි පරමිද්ධිපත්තො, දූරඞ්ගමො වණ්ණබලූපපන්නො’’ති.
‘‘පාණි තෙ සබ්බසො වණ්ණො, පඤ්චධාරො මධුස්සවො;
නානාරසා පග්ඝරන්ති, මඤ්ඤෙහං තං පුරින්දද’’න්ති.
‘‘නාම්හි දෙවො න ගන්ධබ්බො, නාපි සක්කො පුරින්දදො;
පෙතං මං අඞ්කුර ජානාහි, රොරුවම්හා [හෙරුවම්හා (සී.)] ඉධාගත’’න්ති.
‘‘කිංසීලො ¶ ¶ කිංසමාචාරො, රොරුවස්මිං පුරෙ තුවං;
කෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣතී’’ති.
‘‘තුන්නවායො පුරෙ ආසිං, රොරුවස්මිං තදා අහං;
සුකිච්ඡවුත්ති කපණො, න මෙ විජ්ජති දාතවෙ.
‘‘නිවෙසනඤ්ච ¶ ¶ [ආවෙසනඤ්ච (සී.)] මෙ ආසි, අසය්හස්ස උපන්තිකෙ;
සද්ධස්ස දානපතිනො, කතපුඤ්ඤස්ස ලජ්ජිනො.
‘‘තත්ථ යාචනකා යන්ති, නානාගොත්තා වනිබ්බකා;
තෙ ච මං තත්ථ පුච්ඡන්ති, අසය්හස්ස නිවෙසනං.
‘‘කත්ථ ගච්ඡාම භද්දං වො, කත්ථ දානං පදීයති;
තෙසාහං පුට්ඨො අක්ඛාමි, අසය්හස්ස නිවෙසනං.
‘‘පග්ගය්හ දක්ඛිණං බාහුං, එත්ථ ගච්ඡථ භද්දං වො;
එත්ථ දානං පදීයති, අසය්හස්ස නිවෙසනෙ.
‘‘තෙන පාණි කාමදදො, තෙන පාණි මධුස්සවො;
තෙන මෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣතී’’ති.
‘‘න කිර ත්වං අදා දානං, සකපාණීහි කස්සචි;
පරස්ස දානං අනුමොදමානො, පාණිං පග්ගය්හ පාවදි.
‘‘තෙන පාණි කාමදදො, තෙන පාණි මධුස්සවො;
තෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣති.
‘‘යො ¶ සො දානමදා භන්තෙ, පසන්නො සකපාණිභි;
සො හිත්වා මානුසං දෙහං, කිං නු සො දිසතං ගතො’’ති.
‘‘නාහං පජානාමි අසය්හසාහිනො, අඞ්ගීරසස්ස ගතිං ආගතිං වා;
සුතඤ්ච මෙ වෙස්සවණස්ස සන්තිකෙ, සක්කස්ස සහබ්යතං ගතො අසය්හො’’ති.
‘‘අලමෙව කාතුං කල්යාණං, දානං දාතුං යථාරහං;
පාණිං කාමදදං දිස්වා, කො පුඤ්ඤං න කරිස්සති.
‘‘සො හි නූන ඉතො ගන්ත්වා, අනුප්පත්වාන ද්වාරකං;
දානං පට්ඨපයිස්සාමි, යං මමස්ස සුඛාවහං.
‘‘දස්සාමන්නඤ්ච පානඤ්ච, වත්ථසෙනාසනානි ච;
පපඤ්ච උදපානඤ්ච, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි චා’’ති.
‘‘කෙන ¶ තෙ අඞ්ගුලී කුණා [කුණ්ඨා (සී. ස්යා.)], මුඛඤ්ච කුණලීකතං [කුණ්ඩලීකතං (සී. ස්යා. ක.)];
අක්ඛීනි ච පග්ඝරන්ති, කිං පාපං පකතං තයා’’ති.
‘‘අඞ්ගීරසස්ස ¶ ගහපතිනො, සද්ධස්ස ඝරමෙසිනො;
තස්සාහං දානවිස්සග්ගෙ, දානෙ අධිකතො අහුං.
‘‘තත්ථ යාචනකෙ දිස්වා, ආගතෙ භොජනත්ථිකෙ;
එකමන්තං අපක්කම්ම, අකාසිං කුණලිං මුඛං.
‘‘තෙන ¶ මෙ අඞ්ගුලී කුණා, මුඛඤ්ච කුණලීකතං;
අක්ඛීනි මෙ පග්ඝරන්ති, තං පාපං පකතං මයා’’ති.
‘‘ධම්මෙන ¶ තෙ කාපුරිස, මුඛඤ්ච කුණලීකතං;
අක්ඛීනි ච පග්ඝරන්ති, යං තං පරස්ස දානස්ස;
අකාසි කුණලිං මුඛං.
‘‘කථං හි දානං දදමානො, කරෙය්ය පරපත්තියං;
අන්නං පානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි ච.
‘‘සො හි නූන ඉතො ගන්ත්වා, අනුප්පත්වාන ද්වාරකං;
දානං පට්ඨපයිස්සාමි, යං මමස්ස සුඛාවහං.
‘‘දස්සාමන්නඤ්ච පානඤ්ච, වත්ථසෙනාසනානි ච;
පපඤ්ච උදපානඤ්ච, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි චා’’ති.
තතො හි සො නිවත්තිත්වා, අනුප්පත්වාන ද්වාරකං;
දානං පට්ඨපයි අඞ්කුරො, යංතුමස්ස [යං තං අස්ස (ස්යා.), යන්තමස්ස (ක.)] සුඛාවහං.
අදා අන්නඤ්ච පානඤ්ච, වත්ථසෙනාසනානි ච;
පපඤ්ච උදපානඤ්ච, විප්පසන්නෙන චෙතසා.
‘‘කො ඡාතො කො ච තසිතො, කො වත්ථං පරිදහිස්සති;
කස්ස සන්තානි යොග්ගානි, ඉතො යොජෙන්තු වාහනං.
‘‘කො ඡත්තිච්ඡති ගන්ධඤ්ච, කො මාලං කො උපාහනං;
ඉතිස්සු තත්ථ ඝොසෙන්ති, කප්පකා සූදමාගධා [පාටවා (ක.)];
සදා සායඤ්ච පාතො ච, අඞ්කුරස්ස නිවෙසනෙ.
‘‘‘සුඛං ¶ සුපති අඞ්කුරො’, ඉති ජානාති මං ජනො;
දුක්ඛං ¶ සුපාමි සින්ධක [සන්දුක, සින්ධුක (ක.)], යං න පස්සාමි යාචකෙ.
‘‘‘සුඛං සුපති අඞ්කුරො’, ඉති ජානාති මං ජනො;
දුක්ඛං සින්ධක සුපාමි, අප්පකෙ සු වනිබ්බකෙ’’ති.
‘‘සක්කො චෙ තෙ වරං දජ්ජා, තාවතිංසානමිස්සරො;
කිස්ස සබ්බස්ස ලොකස්ස, වරමානො වරං වරෙ’’ති.
‘‘සක්කො චෙ මෙ වරං දජ්ජා, තාවතිංසානමිස්සරො;
කාලුට්ඨිතස්ස මෙ සතො, සුරියුග්ගමනං පති;
දිබ්බා භක්ඛා පාතුභවෙය්යුං, සීලවන්තො ච යාචකා.
‘‘දදතො ¶ ¶ මෙ න ඛීයෙථ, දත්වා නානුතපෙය්යහං;
දදං චිත්තං පසාදෙය්යං, එතං සක්කං වරං වරෙ’’ති.
‘‘න සබ්බවිත්තානි පරෙ පවෙච්ඡෙ, දදෙය්ය දානඤ්ච ධනඤ්ච රක්ඛෙ;
තස්මා හි දානා ධනමෙව සෙය්යො, අතිප්පදානෙන කුලා න හොන්ති.
‘‘අදානමතිදානඤ්ච, නප්පසංසන්ති පණ්ඩිතා;
තස්මා හි දානා ධනමෙව සෙය්යො, සමෙන වත්තෙය්ය ස ධීරධම්මො’’ති.
‘‘අහො වත රෙ අහමෙව දජ්ජං, සන්තො ච මං සප්පුරිසා භජෙය්යුං;
මෙඝොව ¶ නින්නානි පරිපූරයන්තො [භිපූරයන්තො (සී.), හි පූරයන්තො (ස්යා.)], සන්තප්පයෙ සබ්බවනිබ්බකානං.
‘‘යස්ස යාචනකෙ දිස්වා, මුඛවණ්ණො පසීදති;
දත්වා අත්තමනො හොති, තං ඝරං වසතො සුඛං.
‘‘යස්ස යාචනකෙ දිස්වා, මුඛවණ්ණො පසීදති;
දත්වා අත්තමනො හොති, එසා යඤ්ඤස්ස [පුඤ්ඤස්ස (සී.)] සම්පදා.
[අ. නි. 6.37] ‘‘පුබ්බෙව ¶ දානා සුමනො, දදං චිත්තං පසාදයෙ;
දත්වා අත්තමනො හොති, එසා යඤ්ඤස්ස [පුඤ්ඤස්ස (සී.)] සම්පදා’’ති.
සට්ඨි වාහසහස්සානි, අඞ්කුරස්ස නිවෙසනෙ;
භොජනං දීයතෙ නිච්චං, පුඤ්ඤපෙක්ඛස්ස ජන්තුනො.
තිසහස්සානි සූදානි හි [සූදානි (ස්යා. ක.)], ආමුත්තමණිකුණ්ඩලා;
අඞ්කුරං උපජීවන්ති, දානෙ යඤ්ඤස්ස වාවටා [බ්යාවටා (සී.), පාවටා (ස්යා.)].
සට්ඨි පුරිසසහස්සානි, ආමුත්තමණිකුණ්ඩලා;
අඞ්කුරස්ස මහාදානෙ, කට්ඨං ඵාලෙන්ති මාණවා.
සොළසිත්ථිසහස්සානි, සබ්බාලඞ්කාරභූසිතා;
අඞ්කුරස්ස මහාදානෙ, විධා පිණ්ඩෙන්ති නාරියො.
සොළසිත්ථිසහස්සානි, සබ්බාලඞ්කාරභූසිතා;
අඞ්කුරස්ස මහාදානෙ, දබ්බිගාහා උපට්ඨිතා.
බහුං ¶ බහූනං පාදාසි, චිරං පාදාසි ඛත්තියො;
සක්කච්චඤ්ච සහත්ථා ච, චිත්තීකත්වා පුනප්පුනං.
බහූ මාසෙ ච පක්ඛෙ ච, උතුසංවච්ඡරානි ච;
මහාදානං පවත්තෙසි, අඞ්කුරො දීඝමන්තරං.
එවං ¶ ¶ දත්වා යජිත්වා ච, අඞ්කුරො දීඝමන්තරං;
සො හිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසූපගො අහු.
කටච්ඡුභික්ඛං දත්වාන, අනුරුද්ධස්ස ඉන්දකො;
සො හිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසූපගො අහු.
දසහි ඨානෙහි අඞ්කුරං, ඉන්දකො අතිරොචති;
රූපෙ සද්දෙ රසෙ ගන්ධෙ, ඵොට්ඨබ්බෙ ච මනොරමෙ.
ආයුනා යසසා චෙව, වණ්ණෙන ච සුඛෙන ච;
ආධිපච්චෙන අඞ්කුරං, ඉන්දකො අතිරොචති.
තාවතිංසෙ යදා බුද්ධො, සිලායං පණ්ඩුකම්බලෙ;
පාරිච්ඡත්තකමූලම්හි, විහාසි පුරිසුත්තමො.
දසසු ¶ ලොකධාතූසු, සන්නිපතිත්වාන දෙවතා;
පයිරුපාසන්ති සම්බුද්ධං, වසන්තං නගමුද්ධනි.
න කොචි දෙවො වණ්ණෙන, සම්බුද්ධං අතිරොචති;
සබ්බෙ දෙවෙ අතික්කම්ම [අධිගය්හ (සී.), අතිග්ගය්හ (ක)], සම්බුද්ධොව විරොචති.
යොජනානි ¶ දස ද්වෙ ච, අඞ්කුරොයං තදා අහු;
අවිදූරෙව බුද්ධස්ස [අවිදූරෙ සම්බුද්ධස්ස (ක.)], ඉන්දකො අතිරොචති.
ඔලොකෙත්වාන සම්බුද්ධො, අඞ්කුරඤ්චාපි ඉන්දකං;
දක්ඛිණෙය්යං සම්භාවෙන්තො [පභාවෙන්තො (සී.)], ඉදං වචනමබ්රවි.
‘‘මහාදානං තයා දින්නං, අඞ්කුර දීඝමන්තරං;
අතිදූරෙ [සුවිදූරෙ (ක.)] නිසින්නොසි, ආගච්ඡ මම සන්තිකෙ’’ති.
චොදිතො භාවිතත්තෙන, අඞ්කුරො ඉදමබ්රවි;
‘‘කිං මය්හං තෙන දානෙන, දක්ඛිණෙය්යෙන සුඤ්ඤතං.
‘‘අයං සො ඉන්දකො යක්ඛො, දජ්ජා දානං පරිත්තකං;
අතිරොචති අම්හෙහි, චන්දො තාරගණෙ යථා’’ති.
‘‘උජ්ජඞ්ගලෙ යථා ඛෙත්තෙ, බීජං බහුම්පි රොපිතං;
න විපුලඵලං හොති, නපි තොසෙති කස්සකං.
‘‘තථෙව දානං බහුකං, දුස්සීලෙසු පතිට්ඨිතං;
න විපුලඵලං හොති, නපි තොසෙති දායකං.
‘‘යථාපි ¶ භද්දකෙ ඛෙත්තෙ, බීජං අප්පම්පි රොපිතං;
සම්මා ධාරං පවෙච්ඡන්තෙ, ඵලං තොසෙති කස්සකං.
‘‘තථෙව සීලවන්තෙසු, ගුණවන්තෙසු තාදිසු;
අප්පකම්පි කතං කාරං, පුඤ්ඤං හොති මහප්ඵල’’න්ති.
විචෙය්ය ¶ ¶ දානං දාතබ්බං, යත්ථ දින්නං මහප්ඵලං;
විචෙය්ය දානං දත්වාන, සග්ගං ගච්ඡන්ති දායකා.
විචෙය්ය ¶ දානං සුගතප්පසත්ථං, යෙ දක්ඛිණෙය්යා ඉධ ජීවලොකෙ;
එතෙසු දින්නානි මහප්ඵලානි, බීජානි වුත්තානි යථා සුඛෙත්තෙති.
අඞ්කුරපෙතවත්ථු නවමං.
10. උත්තරමාතුපෙතිවත්ථු
දිවාවිහාරගතං ¶ භික්ඛුං, ගඞ්ගාතීරෙ නිසින්නකං;
තං පෙතී උපසඞ්කම්ම, දුබ්බණ්ණා භීරුදස්සනා.
කෙසා චස්සා අතිදීඝා [අහූ දීඝා (ක.)], යාවභූමාවලම්බරෙ [යාව භූම්යා’වලම්බරෙ (?)];
කෙසෙහි සා පටිච්ඡන්නා, සමණං එතදබ්රවි.
‘‘පඤ්චපණ්ණාසවස්සානි, යතො කාලඞ්කතා අහං;
නාභිජානාමි භුත්තං වා, පීතං වා පන පානියං;
දෙහි ත්වං පානියං භන්තෙ, තසිතා පානියාය මෙ’’ති.
‘‘අයං සීතොදිකා ගඞ්ගා, හිමවන්තතො [හිමවන්තාව (ක.)] සන්දති;
පිව එත්තො ගහෙත්වාන, කිං මං යාචසි පානිය’’න්ති.
‘‘සචාහං භන්තෙ ගඞ්ගාය, සයං ගණ්හාමි පානියං;
ලොහිතං මෙ පරිවත්තති, තස්මා යාචාමි පානිය’’න්ති.
‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;
කිස්ස කම්මවිපාකෙන, ගඞ්ගා තෙ හොති ලොහිත’’න්ති.
‘‘පුත්තො මෙ උත්තරො නාම [පුත්තො මෙ භන්තෙ උත්තරො (ක.)], සද්ධො ආසි උපාසකො;
සො ¶ ච මය්හං අකාමාය, සමණානං පවෙච්ඡති.
‘‘චීවරං ¶ පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං;
තමහං පරිභාසාමි, මච්ඡෙරෙන උපද්දුතා.
‘‘යං ත්වං මය්හං අකාමාය, සමණානං පවෙච්ඡසි;
චීවරං පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං.
‘‘එතං ¶ තෙ පරලොකස්මිං, ලොහිතං හොතු උත්තර;
තස්ස කම්මස්ස විපාකෙන, ගඞ්ගා මෙ හොති ලොහිත’’න්ති.
උත්තරමාතුපෙතිවත්ථු දසමං.
11. සුත්තපෙතවත්ථු
‘‘අහං ¶ පුරෙ පබ්බජිතස්ස භික්ඛුනො, සුත්තං අදාසිං උපසඞ්කම්ම යාචිතා;
තස්ස විපාකො විපුලඵලූපලබ්භති, බහුකා ච මෙ උප්පජ්ජරෙ [බහූ ච මෙ උපපජ්ජරෙ (සී.)] වත්ථකොටියො.
‘‘පුප්ඵාභිකිණ්ණං රමිතං [රම්මමිදං (ක.)] විමානං, අනෙකචිත්තං නරනාරිසෙවිතං;
සාහං භුඤ්ජාමි ච පාරුපාමි ච, පහූතවිත්තා න ච තාව ඛීයති.
‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකමන්වයා, සුඛඤ්ච සාතඤ්ච ඉධූපලබ්භති;
සාහං ගන්ත්වා පුනදෙව මානුසං, කාහාමි ¶ පුඤ්ඤානි නයය්යපුත්ත ම’’න්ති.
‘‘සත්ත තුවං වස්සසතා ඉධාගතා,
ජිණ්ණා ච වුඩ්ඪා ච තහිං භවිස්සසි;
සබ්බෙව තෙ කාලකතා ච ඤාතකා,
කිං තත්ථ ගන්ත්වාන ඉතො කරිස්සසී’’ති.
‘‘සත්තෙව වස්සානි ඉධාගතාය මෙ, දිබ්බඤ්ච සුඛඤ්ච සමප්පිතාය;
සාහං ගන්ත්වාන පුනදෙව මානුසං, කාහාමි පුඤ්ඤානි නයය්යපුත්ත ම’’න්ති.
සො ¶ තං ගහෙත්වාන පසය්හ බාහායං, පච්චානයිත්වාන ථෙරිං සුදුබ්බලං;
‘‘වජ්ජෙසි අඤ්ඤම්පි ජනං ඉධාගතං, ‘කරොථ පුඤ්ඤානි සුඛූපලබ්භති’’.
‘‘දිට්ඨා ¶ මයා අකතෙන සාධුනා, පෙතා විහඤ්ඤන්ති තථෙව මනුස්සා;
කම්මඤ්ච කත්වා සුඛවෙදනීයං, දෙවා මනුස්සා ච සුඛෙ ඨිතා පජා’’ති.
සුත්තපෙතවත්ථු එකාදසමං.
12. කණ්ණමුණ්ඩපෙතිවත්ථු
‘‘සොණ්ණසොපානඵලකා ¶ ¶ , සොණ්ණවාලුකසන්ථතා;
තත්ථ සොගන්ධියා වග්ගූ, සුචිගන්ධා මනොරමා.
‘‘නානාරුක්ඛෙහි සඤ්ඡන්නා, නානාගන්ධසමෙරිතා;
නානාපදුමසඤ්ඡන්නා, පුණ්ඩරීකසමොතතා [සමොහතා (ක.)].
‘‘සුරභිං සම්පවායන්ති, මනුඤ්ඤා මාලුතෙරිතා;
හංසකොඤ්චාභිරුදා ච, චක්කවක්කාභිකූජිතා.
‘‘නානාදිජගණාකිණ්ණා ¶ , නානාසරගණායුතා;
නානාඵලධරා රුක්ඛා, නානාපුප්ඵධරා වනා.
‘‘න මනුස්සෙසු ඊදිසං, නගරං යාදිසං ඉදං;
පාසාදා බහුකා තුය්හං, සොවණ්ණරූපියාමයා;
දද්දල්ලමානා ආභෙන්ති [ආභන්ති (ක.)], සමන්තා චතුරො දිසා.
‘‘පඤ්ච දාසිසතා තුය්හං, යා තෙමා පරිචාරිකා;
තා [කා (ක.)] කම්බුකායූරධරා [කම්බුකෙයූරධරා (සී.)], කඤ්චනාවෙළභූසිතා.
‘‘පල්ලඞ්කා බහුකා තුය්හං, සොවණ්ණරූපියාමයා;
කදලිමිගසඤ්ඡන්නා [කාදලිමිගසඤ්ඡන්නා (සී.)], සජ්ජා ගොනකසන්ථතා.
‘‘යත්ථ ත්වං වාසූපගතා, සබ්බකාමසමිද්ධිනී;
සම්පත්තායඩ්ඪරත්තාය [… රත්තියා (ක.)], තතො උට්ඨාය ගච්ඡසි.
‘‘උය්යානභූමිං ¶ ගන්ත්වාන, පොක්ඛරඤ්ඤා සමන්තතො;
තස්සා ¶ තීරෙ තුවං ඨාසි, හරිතෙ සද්දලෙ සුභෙ.
‘‘තතො තෙ කණ්ණමුණ්ඩො සුනඛො, අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදති;
යදා ච ඛායිතා ආසි, අට්ඨිසඞ්ඛලිකා කතා;
ඔගාහසි පොක්ඛරණිං, හොති කායො යථා පුරෙ.
‘‘තතො ත්වං අඞ්ගපච්චඞ්ගී [අඞ්ගපච්චඞ්ගා (ක.)], සුචාරු පියදස්සනා;
වත්ථෙන පාරුපිත්වාන, ආයාසි මම සන්තිකං.
‘‘කිං නු කායෙන වාචාය, මනසා දුක්කටං කතං;
කිස්ස කම්මවිපාකෙන, කණ්ණමුණ්ඩො සුනඛො තවඅඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදතී’’ති.
‘‘කිමිලායං [කිම්බිලායං (සී. ස්යා.)] ගහපති, සද්ධො ආසි උපාසකො;
තස්සාහං භරියා ආසිං, දුස්සීලා අතිචාරිනී.
‘‘සො ¶ මං අතිචරමානාය [එවමාතිචරමානාය (ස්යා. පී.)], සාමිකො එතදබ්රවි;
‘නෙතං ඡන්නං [නෙතං ඡන්නං න (සී.), නෙතං ඡන්නං නෙතං (ක.)] පතිරූපං, යං ත්වං අතිචරාසි මං’.
‘‘සාහං ඝොරඤ්ච සපථං, මුසාවාදඤ්ච භාසිසං;
‘නාහං තං අතිචරාමි, කායෙන උද චෙතසා.
‘‘‘සචාහං තං අතිචරාමි, කායෙන උද චෙතසා;
කණ්ණමුණ්ඩො යං සුනඛො, අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදතු’.
‘‘තස්ස කම්මස්ස විපාකං, මුසාවාදස්ස චූභයං;
සත්තෙව වස්සසතානි, අනුභූතං යතො හි මෙ;
කණ්ණමුණ්ඩො ¶ ච සුනඛො, අඞ්ගමඞ්ගානි ඛාදති.
‘‘ත්වඤ්ච දෙව බහුකාරො, අත්ථාය මෙ ඉධාගතො;
සුමුත්තාහං කණ්ණමුණ්ඩස්ස, අසොකා අකුතොභයා.
‘‘තාහං ¶ දෙව නමස්සාමි, යාචාමි පඤ්ජලීකතා;
භුඤ්ජ අමානුසෙ කාමෙ, රම දෙව මයා සහා’’ති.
‘‘භුත්තා ¶ අමානුසා කාමා, රමිතොම්හි තයා සහ;
තාහං සුභගෙ යාචාමි, ඛිප්පං පටිනයාහි ම’’න්ති.
කණ්ණමුණ්ඩපෙතිවත්ථු ද්වාදසමං.
13. උබ්බරිපෙතවත්ථු
අහු ¶ රාජා බ්රහ්මදත්තො, පඤ්චාලානං රථෙසභො;
අහොරත්තානමච්චයා, රාජා කාලමක්රුබ්බථ [රාජා කාලඞ්කරී තදා (සී.)].
තස්ස ආළාහනං ගන්ත්වා, භරියා කන්දති උබ්බරී [උප්පරි (ක.)];
බ්රහ්මදත්තං අපස්සන්තී, බ්රහ්මදත්තාති කන්දති.
ඉසි ච තත්ථ ආගච්ඡි, සම්පන්නචරණො මුනි;
සො ච තත්ථ අපුච්ඡිත්ථ, යෙ තත්ථ සුසමාගතා.
‘‘කස්ස ඉදං ආළාහනං, නානාගන්ධසමෙරිතං;
කස්සායං කන්දති භරියා, ඉතො දූරගතං පතිං;
බ්රහ්මදත්තං අපස්සන්තී, ‘බ්රහ්මදත්තා’ති කන්දති’’.
තෙ ¶ ච තත්ථ වියාකංසු, යෙ තත්ථ සුසමාගතා;
‘‘බ්රහ්මදත්තස්ස භදන්තෙ [භද්දන්තෙ (ක.)], බ්රහ්මදත්තස්ස මාරිස.
‘‘තස්ස ¶ ඉදං ආළාහනං, නානාගන්ධසමෙරිතං;
තස්සායං කන්දති භරියා, ඉතො දූරගතං පතිං;
බ්රහ්මදත්තං අපස්සන්තී, ‘බ්රහ්මදත්තා’ති කන්දති’’.
‘‘ඡළාසීතිසහස්සානි, බ්රහ්මදත්තස්සනාමකා;
ඉමස්මිං ආළාහනෙ දඩ්ඪා, තෙසං කමනුසොචසී’’ති.
‘‘යො රාජා චූළනීපුත්තො, පඤ්චාලානං රථෙසභො;
තං භන්තෙ අනුසොචාමි, භත්තාරං සබ්බකාමද’’න්ති.
‘‘සබ්බෙ වාහෙසුං රාජානො, බ්රහ්මදත්තස්සනාමකා;
සබ්බෙවචූළනීපුත්තා, පඤ්චාලානං රථෙසභා.
‘‘සබ්බෙසං ¶ අනුපුබ්බෙන, මහෙසිත්තමකාරයි;
කස්මා පුරිමකෙ හිත්වා, පච්ඡිමං අනුසොචසී’’ති.
‘‘ආතුමෙ ¶ ඉත්ථිභූතාය, දීඝරත්තාය මාරිස;
යස්සා මෙ ඉත්ථිභූතාය, සංසාරෙ බහුභාසසී’’ති.
‘‘අහු ඉත්ථී අහු පුරිසො, පසුයොනිම්පි ආගමා;
එවමෙතං අතීතානං, පරියන්තො න දිස්සතී’’ති.
‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;
වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.
‘‘අබ්බහී වත මෙ සල්ලං, සොකං හදයනිස්සිතං;
යො මෙ සොකපරෙතාය, පතිසොකං අපානුදි.
‘‘සාහං ¶ අබ්බූළ්හසල්ලාස්මි, සීතිභූතාස්මි නිබ්බුතා;
න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වා මහාමුනී’’ති.
තස්ස තං වචනං සුත්වා, සමණස්ස සුභාසිතං;
පත්තචීවරමාදාය, පබ්බජි අනගාරියං.
සා ච පබ්බජිතා සන්තා, අගාරස්මා අනගාරියං;
මෙත්තාචිත්තං අභාවෙසි, බ්රහ්මලොකූපපත්තියා.
ගාමා ගාමං විචරන්තී, නිගමෙ රාජධානියො;
උරුවෙලා නාම සො ගාමො, යත්ථ කාලමක්රුබ්බථ.
මෙත්තාචිත්තං ¶ ආභාවෙත්වා, බ්රහ්මලොකූපපත්තියා;
ඉත්ථිචිත්තං විරාජෙත්වා, බ්රහ්මලොකූපගා අහූති.
උබ්බරිපෙතවත්ථු තෙරසමං.
උබ්බරිවග්ගො දුතියො නිට්ඨිතො.
තස්සුද්දානං –
මොචකං [පණ්ඩු (සබ්බත්ථ)] මාතා මත්තා [පිතා (සී. ක.), පතියා (ස්යා.)] ච, නන්දා කුණ්ඩලීනා ඝටො;
ද්වෙ සෙට්ඨී තුන්නවායො ච, උත්තර [විහාර (සබ්බත්ථ)] සුත්තකණ්ණ [සොපාන (සබ්බත්ථ)] උබ්බරීති.