📜

9. නවකනිපාතො

1. භූතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා

නවකනිපාතෙ යදා දුක්ඛන්තිආදිකා ආයස්මතො භූතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤං උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා සෙනොති ලද්ධනාමො විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසො ‘‘උසභං පවර’’න්තිආදිනා චතූහි ගාථාහි අභිත්ථවි.

සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාකෙතනගරස්ස ද්වාරගාමෙ මහාවිභවස්ස සෙට්ඨිස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්ස කිර සෙට්ඨිනො ජාතා ජාතා දාරකා බද්ධාඝාතෙන එකෙන යක්ඛෙන ඛාදිතා, ඉමස්ස පන පච්ඡිමභවිකත්තා භූතා ආරක්ඛං ගණ්හිංසු. යක්ඛො පන වෙස්සවණස්ස උපට්ඨානං ගතො, පුන නාගමාසි. නාමකරණදිවසෙ චස්ස ‘‘එවං කතෙ අමනුස්සා අනුකම්පන්තා පරිහරෙය්යු’’න්ති භූතොති නාමං අකංසු. සො පන අත්තනො පුඤ්ඤබලෙන අනන්තරායො වඩ්ඪි, තස්ස ‘‘තයො පාසාදා අහෙසු’’න්තිආදි සබ්බං යසස්ස කුලපුත්තස්ස විභවකිත්තනෙ විය වෙදිතබ්බං. සො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි සාකෙතෙ වසන්තෙ උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගතො. සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා අජකරණියා නාම නදියා තීරෙ ලෙණෙ වසන්තො විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.7.20-28) –

‘‘උසභං පවරං වීරං, මහෙසිං විජිතාවිනං;

සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං, කො දිස්වා නප්පසීදති.

‘‘හිමවා වාපරිමෙය්යො, සාගරොව දුරුත්තරො;

තථෙව ඣානං බුද්ධස්ස, කො දිස්වා නප්පසීදති.

‘‘වසුධා යථාප්පමෙය්යා, චිත්තා වනවටංසකා;

තථෙව සීලං බුද්ධස්ස, කො දිස්වා නප්පසීදති.

‘‘අනිලඤ්ජසාසඞ්ඛුබ්භො , යථාකාසො අසඞ්ඛියො;

තථෙව ඤාණං බුද්ධස්ස, කො දිස්වා නප්පසීදති.

‘‘ඉමාහි චතුගාථාහි, බ්රාහ්මණො සෙනසව්හයො;

බුද්ධසෙට්ඨං ථවිත්වාන, සිද්ධත්ථං අපරාජිතං.

‘‘චතුන්නවුතිකප්පානි, දුග්ගතිං නුපපජ්ජථ;

සුගතිං සුඛසම්පත්තිං, අනුභොසිමනප්පකං.

‘‘චතුන්නවුතිතො කප්පෙ, ථවිත්වා ලොකනායකං;

දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ථොමනාය ඉදං ඵලං.

‘‘චාතුද්දසම්හි කප්පම්හි, චතුරො ආසුමුග්ගතා;

සත්තරතනසම්පන්නා, චක්කවත්තී මහබ්බලා.

‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.

අරහත්තං පන පත්වා අපරෙන සමයෙන ඤාතීනං අනුකම්පාය සාකෙතං ගන්ත්වා කතිපාහං තෙහි උපට්ඨියමානො අඤ්ජනවනෙ වසිත්වා පුන අත්තනා වසිතට්ඨානමෙව ගන්තුකාමො ගමනාකාරං දස්සෙසි. ඤාතකා ‘‘ඉධෙව, භන්තෙ, වසථ, තුම්හෙපි න කිලමිස්සථ, මයම්පි පුඤ්ඤෙන වඩ්ඪිස්සාමා’’ති ථෙරං යාචිංසු. ථෙරො අත්තනො විවෙකාභිරතිං තත්ථ ච ඵාසුවිහාරං පකාසෙන්තො –

518.

‘‘යදා දුක්ඛං ජරාමරණන්ති පණ්ඩිතො, අවිද්දසූ යත්ථ සිතා පුථුජ්ජනා;

දුක්ඛං පරිඤ්ඤාය සතොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

519.

‘‘යදා දුක්ඛස්සාවහනිං විසත්තිකං, පපඤ්චසඞ්ඝාතදුඛාධිවාහිනිං;

තණ්හං පහන්ත්වාන සතොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

520.

‘‘යදා සිවං ද්වෙචතුරඞ්ගගාමිනං, මග්ගුත්තමං සබ්බකිලෙසසොධනං;

පඤ්ඤාය පස්සිත්ව සතොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

521.

‘‘යදා අසොකං විරජං අසඞ්ඛතං, සන්තං පදං සබ්බකිලෙසසොධනං;

භාවෙති සඤ්ඤොජනබන්ධනච්ඡිදං, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

522.

‘‘යදා නභෙ ගජ්ජති මෙඝදුන්දුභි, ධාරාකුලා විහගපථෙ සමන්තතො;

භික්ඛූ ච පබ්භාරගතොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

523.

‘‘යදා නදීනං කුසුමාකුලානං, විචිත්ත-වානෙය්ය-වටංසකානං;

තීරෙ නිසින්නො සුමනොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

524.

‘‘යදා නිසීථෙ රහිතම්හි කානනෙ, දෙවෙ ගළන්තම්හි නදන්ති දාඨිනො;

භික්ඛූ ච පබ්භාරගතොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

525.

‘‘යදා විතක්කෙ උපරුන්ධියත්තනො, නගන්තරෙ නගවිවරං සමස්සිතො;

වීතද්දරො වීතඛිලොව ඣායති, තතො රතිං පරමතරං න වින්දති.

526.

‘‘යදා සුඛී මලඛිලසොකනාසනො,

නිරග්ගළො නිබ්බනථො විසල්ලො;

සබ්බාසවෙ බ්යන්තිකතොව ඣායති,

තතො රතිං පරමතරං න වින්දතී’’ති. – ඉමා ගාථා අභාසි;

තත්ථායං පදයොජනාමුඛෙන පඨමගාථාය අත්ථවණ්ණනා – ඛන්ධානං පරිපාකො ජරා. භෙදො මරණං. ජරාමරණසීසෙන චෙත්ථ ජරාමරණවන්තො ධම්මා ගහිතා. ‘‘තයිදං ජරාමරණං දුක්ඛ’’න්ති අවිද්දසූ යථාභූතං අජානන්තා පුථුජ්ජනා යත්ථ යස්මිං උපාදානක්ඛන්ධපඤ්චකෙ සිතා පටිබන්ධා අල්ලීනා, තං ‘‘ඉදං දුක්ඛං, එත්තකං දුක්ඛං, න ඉතො භිය්යො’’ති විපස්සනාපඤ්ඤාසහිතාය මග්ගපඤ්ඤාය පරිජානිත්වා, ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ සතො සම්පජානො, පණ්ඩිතො භික්ඛු, යදා යස්මිං කාලෙ ලක්ඛණූපනිජ්ඣානෙන ඣායති. තතො විපස්සනාරතිතො මග්ගඵලරතිතො ච පරමතරං උත්තමතරං රතිං න වින්දති නප්පටිලභති. තෙනාහ භගවා –

‘‘යතො යතො සම්මසති, ඛන්ධානං උදයබ්බයං;

ලභතී පීතිපාමොජ්ජං, අමතං තං විජානතං.

‘‘පඨබ්යා එකරජ්ජෙන, සග්ගස්ස ගමනෙන වා;

සබ්බලොකාධිපච්චෙන, සොතාපත්තිඵලං වර’’න්ති. (ධ. ප. 374, 178);

එවං පරිඤ්ඤාභිසමයමුඛෙන විවෙකරතිං දස්සෙත්වා ඉදානි පහානාභිසමයාදිමුඛෙනපි තං දස්සෙතුං දුතියාදිකා තිස්සො ගාථා අභාසි. තත්ථ දුක්ඛස්සාවහනින්ති දුක්ඛස්ස ආයතිං පවත්තිං, දුක්ඛස්ස නිප්ඵත්තිකන්ති අත්ථො. විසත්තිකන්ති තණ්හං. සා හි විසතාති විසත්තිකා, විසාලාති විසත්තිකා, විසටාති විසත්තිකා, විසක්කතීති විසත්තිකා, විසං හරතීති විසත්තිකා, විසංවාදිකාති විසත්තිකා, විසමූලාති විසත්තිකා, විසඵලාති විසත්තිකා, විසපරිභොගාති විසත්තිකා, විසාලා වා පන සා තණ්හා රූපෙ සද්දෙ ගන්ධෙ රසෙ ඵොට්ඨබ්බෙ ධම්මෙ කුලෙ ගණෙ විත්ථටාති විසත්තිකාති වුච්චති. පපඤ්චසඞ්ඝාතදුඛාධිවාහිනින්ති සත්තසන්තානං සංසාරෙ පපඤ්චෙන්ති විත්ථාරෙන්තීති පපඤ්චා, රාගාදයො මානාදයො ච. තෙ එව පවත්තිදුක්ඛස්ස සඞ්ඝාතට්ඨෙන සඞ්ඝාතා, සදරථපරිළාහසභාවත්තා දුක්ඛඤ්චාති පපඤ්චසඞ්ඝාතදුඛං, තස්ස අධිවාහතො නිබ්බත්තනතො පපඤ්චසඞ්ඝාතදුඛාධිවාහිනී. තං තණ්හං පහන්ත්වානාති අරියමග්ගෙන සමුච්ඡින්දිත්වා.

සිවන්ති ඛෙමං, අඛෙමකරානං කිලෙසානං සමුච්ඡින්දනෙන තෙහි අනුපද්දුතන්ති අත්ථො. සම්මාදිට්ඨිආදීනං වසෙන ද්විචතුරඞ්ගො හුත්වා අරියෙ නිබ්බානං ගමෙතීති ද්වෙචතුරඞ්ගගාමිනං, ගාථාසුඛත්ථඤ්චෙත්ථ විභත්තිඅලොපො කතොති දට්ඨබ්බං. රූපූපපත්තිමග්ගාදීසු සබ්බෙසු මග්ගෙසු උත්තමත්තා මග්ගුත්තමං. තෙනාහ භගවා – ‘‘මග්ගානට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො’’තිආදි (ධ. ප. 273). සබ්බෙහි කිලෙසමලෙහි සත්තානං සොධනතො සබ්බකිලෙසසොධනං. පඤ්ඤාය පස්සිත්වාති පටිවෙධපඤ්ඤාය භාවනාභිසමයවසෙන අභිසමෙච්ච.

සොකහෙතූනං අභාවතො පුග්ගලස්ස ච සොකාභාවහෙතුතො නත්ථි එත්ථ සොකොති අසොකං. තථා විගතරාගාදිරජත්තා විරජං. න කෙනචි පච්චයෙන සඞ්ඛතන්ති අසඞ්ඛතං. සබ්බෙසං කිලෙසානං සබ්බස්ස ච දුක්ඛස්ස වූපසමභාවතො, සංසාරදුක්ඛද්දිතෙහි පජ්ජිතබ්බතො අධිගන්තබ්බතො ච සන්තං පදං. සබ්බෙහි කිලෙසමලෙහි සත්තසන්තානස්ස සොධනනිමිත්තතො සබ්බකිලෙසසොධනං. භාවෙතීති සච්ඡිකිරියාභිසමයවසෙන අභිසමෙති. බහුක්ඛත්තුඤ්හි නිබ්බානං ආරබ්භ සච්ඡිකිරියාභිසමයං පවත්තෙන්තස්ස ආලම්බකෙ ලබ්භමානවිසෙසකං ආලම්බිතබ්බෙ ආරොපෙත්වා එවං වුත්තං. සංයොජනසඞ්ඛාතානං බන්ධනානං ඡෙදනතො සංයොජනබන්ධනච්ඡිදං. නිමිත්තඤ්හෙත්ථ කත්තුභාවෙන උපචාරිතං, යථා අරියභාවකරානි සච්චානි අරියසච්චානීති. යථා පුරිමගාථාසු යදා ඣායති, තදා තතො රතිං පරමතරං න වින්දතීති යොජනා. එවං ඉධ යදා භාවෙති, තදා තතො රතිං පරමතරං න වින්දතීති යොජනා.

එවං ථෙරො චතූහි ගාථාහි අත්තානං අනුපනෙත්වාව චතුසච්චපටිවෙධකිත්තනෙන අඤ්ඤං බ්යාකරිත්වා ඉදානි අත්තනා වසිතට්ඨානස්ස විවිත්තභාවෙන ඵාසුතං දස්සෙන්තො ‘‘යදා නභෙ’’තිආදිකා ගාථා අභාසි. තත්ථ නභෙති ආකාසෙ. සිනිද්ධගම්භීරනිග්ඝොසතාය මෙඝොයෙව දුන්දුභි මෙඝදුන්දුභි. සමන්තතො පග්ඝරන්තීහි ධාරාහි ආකුලාති ධාරාකුලා. විහගානං පක්ඛීනං ගමනමග්ගත්තා විහගපථෙ නභෙති යොජනා. තතොති ඣානරතිතො.

කුසුමාකුලානන්ති තරූහි ගළිතකුසුමෙහි සමොහිතානං. විචිත්තවානෙය්යවටංසකානන්ති වනෙ ජාතත්තා වානෙය්යානි වනපුප්ඵානි, විචිත්තානි වානෙය්යානි වටංසකානි එතාසන්ති විචිත්තවානෙය්යවටංසකා නදියො, තාසං නානාවිධවනපුප්ඵවටංසකානන්ති අත්ථො. උත්තරිමනුස්සධම්මවසෙන සුන්දරො මනො එතස්සාති සුමනො ඣායති.

නිසීථෙති රත්තියං. රහිතම්හීති, ජනසම්බාධවිරහිතෙ විවිත්තෙ. දෙවෙති මෙඝෙ. ගළන්තම්හීති වුට්ඨිධාරායො පග්ඝරන්තෙ වස්සන්තෙ. දාඨිනොති සීහබ්යග්ඝාදයො පටිපක්ඛසත්තා. තෙ හි දාඨාවුධාති ‘‘දාඨිනො’’ති වුච්චන්ති, නදන්ති දාඨිනොති ඉදම්පි ජනවිවෙකදස්සනත්ථමෙව ගහිතං.

විතක්කෙ උපරුන්ධියත්තනොති අත්තසන්තානපරියාපන්නතාය අත්තනො කාමවිතක්කාදිකෙ මිච්ඡාවිතක්කෙ පටිපක්ඛබලෙන නිසෙධෙත්වා. අත්තනොති වා ඉදං වින්දතීති ඉමිනා යොජෙතබ්බං ‘‘තතො රතිං පරමතරං අත්තනා න වින්දතී’’ති. නගන්තරෙති පබ්බතන්තරෙ. නගවිවරන්ති පබ්බතගුහං පබ්භාරං වා. සමස්සිතොති නිස්සිතො උපගතො. වීතද්දරොති විගතකිලෙසදරථො. වීතඛිලොති පහීනචෙතොඛිලො.

සුඛීති ඣානාදිසුඛෙන සුඛිතො. මලඛිලසොකනාසනොති රාගාදීනං මලානං පඤ්චන්නඤ්ච චෙතොඛිලානං ඤාතිවියොගාදිහෙතුකස්ස සොකස්ස ච පහායකො. නිරග්ගළොති, අග්ගළං වුච්චති අවිජ්ජා නිබ්බානපුරපවෙසනිවාරණතො, තදභාවතො නිරග්ගළො. නිබ්බනථොති නිතණ්හො. විසල්ලොති, විගතරාගාදිසල්ලො. සබ්බාසවෙති, කාමාසවාදිකෙ සබ්බෙපි ආසවෙ. බ්යන්තිකතොති බ්යන්තිකතාවී අරියමග්ගෙන විගතන්තෙ කත්වා ඨිතො දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරත්ථං යදා ඣායති, තතො ඣානරතිතො පරමතරං රතිං න වින්දතීති යොජනා. එවං පන වත්වා ථෙරො අජකරණීතීරමෙව ගතො.

භූතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.