📜

12. ද්වාදසකනිපාතො

1. සීලවත්ථෙරගාථාවණ්ණනා

ද්වාදසකනිපාතෙ ¶ ¶ සීලමෙවාතිආදිකා ආයස්මතො සීලවත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බිම්බිසාරරඤ්ඤො පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, සීලවාතිස්ස නාමං අහොසි. තං වයප්පත්තං රාජා අජාතසත්තු මාරෙතුකාමො චණ්ඩං මත්තහත්ථිං ආරොපෙත්වා නානාවිධෙහි උපායෙහි උපක්කමන්තොපි මාරෙතුං නාසක්ඛි පච්ඡිමභවිකස්ස අරහත්තං අප්පත්වා අන්තරා ජීවිතන්තරායාභාවතො. තස්ස පවත්තිං ¶ දිස්වා භගවා මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරං ආණාපෙසි – ‘‘සීලවකුමාරං ආනෙහී’’ති. ථෙරො ඉද්ධිබලෙන සද්ධිං හත්ථිනා තං ආනෙසි. කුමාරො හත්ථිතො ඔරුය්හ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. භගවා තස්ස අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං දෙසෙසි. සො ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා කොසලරට්ඨෙ වසති. අථ නං අජාතසත්තු ‘‘මාරෙථා’’ති පුරිසෙ ආණාපෙසි. තෙ ථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ඨිතා ථෙරෙන කථිතං ධම්මකථං සුත්වා සඤ්ජාතසංවෙගා පසන්නචිත්තා හුත්වා පබ්බජිංසු. ථෙරො තෙසං –

608.

‘‘සීලමෙවිධ සික්ඛෙථ, අස්මිං ලොකෙ සුසික්ඛිතං.

සීලඤ්හි සබ්බසම්පත්තිං, උපනාමෙති සෙවිතං.

609.

‘‘සීලං රක්ඛෙය්ය මෙධාවී, පත්ථයානො තයො සුඛෙ;

පසංසං විත්තිලාභඤ්ච, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදනං.

610.

‘‘සීලවා හි බහූ මිත්තෙ, සඤ්ඤමෙනාධිගච්ඡති;

දුස්සීලො පන මිත්තෙහි, ධංසතෙ පාපමාචරං.

611.

‘‘අවණ්ණඤ්ච අකිත්තිඤ්ච, දුස්සීලො ලභතෙ නරො;

වණ්ණං කිත්තිං පසංසඤ්ච, සදා ලභති සීලවා.

612.

‘‘ආදි ¶ ¶ සීලං පතිට්ඨා ච, කල්යාණානඤ්ච මාතුකං;

පමුඛං සබ්බධම්මානං, තස්මා සීලං විසොධයෙ.

613.

‘‘වෙලා ච සංවරං සීලං, චිත්තස්ස අභිහාසනං;

තිත්ථඤ්ච සබ්බබුද්ධානං, තස්මා සීලං විසොධයෙ.

614.

‘‘සීලං බලං අප්පටිමං, සීලං ආවුධමුත්තමං;

සීලමාභරණං සෙට්ඨං, සීලං කවචමබ්භුතං.

615.

‘‘සීලං සෙතු මහෙසක්ඛො, සීලං ගන්ධො අනුත්තරො;

සීලං විලෙපනං සෙට්ඨං, යෙන වාති දිසොදිසං.

616.

‘‘සීලං සම්බලමෙවග්ගං, සීලං පාථෙය්යමුත්තමං;

සීලං සෙට්ඨො අතිවාහො, යෙන යාති දිසොදිසං.

617.

‘‘ඉධෙව නින්දං ලභති, පෙච්චාපායෙ ච දුම්මනො;

සබ්බත්ථ දුම්මනො බාලො, සීලෙසු අසමාහිතො.

618.

‘‘ඉධෙව කිත්තිං ලභති, පෙච්ච සග්ගෙ ච සුම්මනො;

සබ්බත්ථ සුමනො ධීරො, සීලෙසු සුසමාහිතො.

619.

‘‘සීලමෙව ඉධ අග්ගං, පඤ්ඤවා පන උත්තමො;

මනුස්සෙසු ච දෙවෙසු, සීලපඤ්ඤාණතො ජය’’න්ති. –

ඉමාහි ගාථාහි ධම්මං දෙසෙසි.

තත්ථ සීලමෙවිධ සික්ඛෙථ, අස්මිං ලොකෙති ඉධාති, නිපාතමත්තං, ඉමස්මිං සත්තලොකෙ අත්ථකාමො කුලපුත්තො චාරිත්තවාරිත්තාදිභෙදං ආදිතො සීලමෙව සික්ඛෙය්ය, සික්ඛන්තො ච නං සුසික්ඛිතං අඛණ්ඩාදිභාවාපාදනෙන සුට්ඨු සික්ඛිතං සුපරිසුද්ධං පරිපුණ්ණඤ්ච කත්වා සික්ඛෙය්ය. අස්මිං ¶ ලොකෙති වා ඉමස්මිං සඞ්ඛාරලොකෙ සික්ඛිතබ්බධම්මෙසු සීලං ආදිතො සික්ඛෙය්ය. දිට්ඨිසම්පත්තියාපි සීලස්ස පතිට්ඨාභාවතො ආහ ‘‘සීලං හී’’තිආදි. තත්ථ හීති කාරණවචනං. යස්මා සීලං සෙවිතං පරිචිතං රක්ඛිතං ¶ මනුස්සසම්පත්ති, දිබ්බසම්පත්ති, නිබ්බානසම්පත්තීති එතං සබ්බසම්පත්තිං තංසමඞ්ගිනො සත්තස්ස උපනාමෙති ආවහති.

සීලං සබ්බසම්පත්තිං උපනාමෙතීති සඞ්ඛෙපතො වුත්තමත්ථං විත්ථාරතො දස්සෙන්තො ‘‘සීලං රක්ඛෙය්යා’’තිආදිමාහ. තත්ථ රක්ඛෙය්යාති ගොපෙය්ය. පාණාතිපාතාදිතො හි විරමන්තො වත්තපටිවත්තඤ්ච පූරෙන්තො පටිපක්ඛාභිභවනතො තං රක්ඛති නාම. මෙධාවීති පඤ්ඤවා, ඉදං තස්ස රක්ඛනුපායදස්සනං ඤාණබලෙන හිස්ස සමාදානං අවිකොපනඤ්ච හොති. පත්ථයානොති ඉච්ඡන්තො. තයො සුඛෙති ¶ තීණි සුඛානි. සුඛනිමිත්තං වා ‘‘සුඛ’’න්ති අධිප්පෙතං. පසංසන්ති කිත්තිං, විඤ්ඤූහි වා පසංසනං. විත්තිලාභන්ති තුට්ඨිලාභං. ‘‘විත්තලාභ’’න්ති ච පඨන්ති, ධනලාභන්ති අත්ථො. සීලවා හි අප්පමත්තතාය මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අධිගච්ඡති. පෙච්චාති කාලඞ්කත්වා. සග්ගෙ පමොදනන්ති දෙවලොකෙ ඉට්ඨෙහි කාමගුණෙහි, මොදනඤ්ච පත්ථයමානොති සම්බන්ධො. ඉධලොකෙ පසංසං විත්තිලාභං පරලොකෙ දිබ්බසම්පත්තියා මොදනඤ්ච ඉච්ඡන්තො සීලං රක්ඛෙය්යාති යොජනා.

සඤ්ඤමෙනාති කායාදීනං සංයමෙන. සංයතො හි කායදුච්චරිතාදීහි කඤ්චි අවිහෙඨෙන්තො අභයදානං දදන්තො පියමනාපතාය මිත්තානි ගන්ථති. ධංසතෙති අපෙති. පාපමාචරන්ති පාණාතිපාතාදිපාපකම්මං කරොන්තො. දුස්සීලඤ්හි පුග්ගලං අත්ථකාමා සත්තා න භජන්ති, අඤ්ඤදත්ථු පරිවජ්ජෙන්ති.

අවණ්ණන්ති අගුණං, සම්මුඛා ගරහං වා. අකිත්තින්ති, අයසං අසිලොකං. වණ්ණන්ති ගුණං. කිත්තින්ති සිලොකං පත්ථටයසතං. පසංසන්ති සම්මුඛා ථොමනං.

ආදීති මූලං. සීලඤ්හි කුසලානං ධම්මානං ආදි. යථාහ – ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, භික්ඛු, ආදිමෙව විසොධෙහි කුසලෙසු ධම්මෙසු. කො චාදි කුසලානං ධම්මානං? සීලඤ්ච සුවිසුද්ධ’’න්ති (සං. නි. 5.369). පතිට්ඨාති අධිට්ඨානං. සීලඤ්හි සබ්බෙසං උත්තරිමනුස්සධම්මානං පතිට්ඨා. තෙනාහ – ‘‘සීලෙ පතිට්ඨායා’’තිආදි (සං. නි. 1.23; 192; පෙටකො. 22; මි. ප. 2.1.9). කල්යාණානඤ්ච මාතුකන්ති සමථවිපස්සනාදීනං කල්යාණධම්මානං මාතුභූතං ¶ , ජනකන්ති, අත්ථො. පමුඛං සබ්බධම්මානන්ති, සබ්බෙසං පාමොජ්ජාදීනං අනවජ්ජධම්මානං පමුඛං මුඛභූතං, පවත්තිද්වාරන්ති අත්ථො. තස්මාති ආදිභාවාදිතො. විසොධයෙති අක්ඛණ්ඩාදිභාවෙන සම්පාදෙය්ය.

වෙලාති දුච්චරිතෙහි අනතික්කමනීයට්ඨෙන වෙලා, සීමාති අත්ථො ¶ . වෙලායති වා දුස්සිල්යං චලයති විද්ධංසෙතීති වෙලා. සංවරං සීලං කායදුච්චරිතාදීනං උප්පත්තිද්වාරස්ස පිදහනතො. අභිහාසනන්ති තොසනං අවිප්පටිසාරහෙතුතාය චිත්තස්සාභිප්පමොදනතො. තිත්ථඤ්ච සබ්බබුද්ධානන්ති සාවකබුද්ධා, පච්චෙකබුද්ධා, සම්මාසම්බුද්ධාති සබ්බෙසං බුද්ධානං කිලෙසමලප්පවාහනෙ නිබ්බානමහාසමුද්දාවගාහණෙ ච තිත්ථභූතඤ්ච.

සීලං බලං අප්පටිමන්ති මාරසෙනප්පමද්දනෙ අසදිසං බලං සෙනාථාමො ච. ආවුධමුත්තමන්ති සංකිලෙසධම්මානං ¶ ඡෙදනෙ උත්තමං පහරණං. ගුණසරීරොපසොභනට්ඨෙන ආභරණං. සෙට්ඨන්ති සබ්බකාලං උත්තමං දබ්බඤ්ච. සපාණපරිත්තානතො කවචමබ්භුතං. ‘‘අබ්භිද’’න්ති ච පඨන්ති, අභෙජ්ජන්ති අත්ථො.

අපායමහොඝාතික්කමනෙ සංසාරමහොඝාතික්කමනෙ ච කිලෙසෙහි අසංසීදනට්ඨෙන සෙතු. මහෙසක්ඛොති මහබ්බලො. ගන්ධො අනුත්තරොති පටිවාතං සබ්බදිසාසු වායනතො අනුත්තරො ගන්ධො සබ්බජනමනොහරත්තා. තෙනාහ ‘‘යෙන වාති දිසොදිස’’න්ති යෙන සීලගන්ධෙන තංසමඞ්ගී දිසොදිසං සබ්බා දිසා වායති. ‘‘දිසොදිසා’’තිපි පාළි, දස දිසාති අත්ථො.

සම්බලමෙවග්ගන්ති සම්බලං නාම පුටභත්තං. යථා පුටභත්තං ගහෙත්වා මග්ගං ගච්ඡන්තො පුරිසො අන්තරාමග්ගෙ ජිඝච්ඡාදුක්ඛෙන න කිලමති, එවං සීලසම්පන්නොපි සුද්ධං සීලසම්බලං ගහෙත්වා සංසාරකන්තාරං පටිපන්නො ගතගතට්ඨානෙ න කිලමතීති සීලං අග්ගං සම්බලං නාම. තථා සීලං පාථෙය්යමුත්තමං චොරාදීහි අසාධාරණත්තා තත්ථ තත්ථ ඉච්ඡිතබ්බසම්පත්තිනිප්ඵාදනතො ච. අතික්කාමෙන්තො තං තං ඨානං යථිච්ඡිතට්ඨානං වා වාහෙති සම්පාපෙතීති අතිවාහො, යානං. කෙනචි අනුපද්දුතං හුත්වා ඉච්ඡිතට්ඨානප්පත්තිහෙතුතාය ¶ සීලං සෙට්ඨං අතිවාහො. යෙනාති යෙන අතිවාහෙන යාති දිසොදිසන්ති අගතිං ගතිඤ්චාපි තං තං දිසං සුඛෙනෙව ගච්ඡති.

ඉධෙව නින්දං ලභතීති ඉධලොකෙපි දුම්මනො රාගාදීහි දූසිතචිත්තො ‘‘දුස්සීලො පාපධම්මො’’ති නින්දං ගරහං ලභති. පෙච්ච පරලොකෙපි අපායෙ ‘‘පුරිසත්තකලි අවජාතා’’තිආදිනා යමපුරිසාදීහි ච නින්දං ලභති. න කෙවලං නින්දමෙව ලභති, අථ ඛො සබ්බත්ථ දුම්මනො බාලො ඉධලොකෙ දුච්චරිතචරණෙන දූසිතචිත්තො පරලොකෙ කම්මකාරණාදිවසෙන දුක්ඛුප්පත්තියාති සබ්බත්ථ බාලො දුම්මනො හොති. කථං? සීලෙසු අසමාහිතො සම්මා සීලෙසු න ඨපිතචිත්තො අප්පතිට්ඨිතචිත්තො.

ඉධෙව කිත්තිං ලභතීති ඉධලොකෙපි සුමනො ‘‘සප්පුරිසො සීලවා කල්යාණධම්මො’’ති කිත්තිං ලභති. පෙච්ච පරලොකෙපි සග්ගෙ ‘‘අයං සප්පුරිසො සීලවා කල්යාණධම්මො. තථා හි දෙවානං සහබ්යතං උපපන්නො’’තිආදිනා කිත්තිං ලභති. න කෙවලං කිත්තිමෙව ලභති, අථ ඛො ¶ ධීරො ධිතිසම්පන්නො සීලෙසු සුට්ඨු සමාහිතො අප්පිතචිත්තො සුපතිට්ඨිතචිත්තො සබ්බත්ථ ඉධලොකෙ සුචරිතචරණෙන, පරලොකෙ සම්පත්තිපටිලාභෙන සුමනො සොමනස්සප්පත්තො හොති. සීලමෙව ඉධ අග්ගන්ති දුවිධං සීලං ලොකියං ලොකුත්තරන්ති. තත්ථ ලොකියං තාව කාමලොකෙ ඛත්තියමහාසාලාදීසු, දෙවලොකෙ බ්රහ්මලොකෙ ච උපපත්තිවිසෙසං ආවහති, ලාභීභාවාදිකස්ස ච කාරණං ¶ හොති. ලොකුත්තරං පන සකලම්පි වට්ටදුක්ඛං අතික්කාමෙතීති සීලං අග්ගමෙව. තථා හි වුත්තං –

‘‘හීනෙන බ්රහ්මචරියෙන, ඛත්තියෙ උපපජ්ජති;

මජ්ඣිමෙන ච දෙවත්තං, උත්තමෙන විසුජ්ඣතී’’ති. (ජා. 1.8.75);

ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘‘ලාභී අස්සං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති (ම. නි. 1.65), ‘‘සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී’’ති (ම. නි. 1.65), ‘‘ඉජ්ඣති, භික්ඛවෙ, සීලවතො චෙතොපණිධි විසුද්ධත්තා’’ති (අ. නි. 8.35; දී. නි. 3.337) ච.

ලොකුත්තරසීලස්ස ¶ පන සබ්බසො පහීනපටිපක්ඛස්ස සත්තමභවතො පට්ඨාය සංසාරදුක්ඛං විනිවත්තෙන්තස්ස අග්ගභාවෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි. පඤ්ඤවා පන උත්තමොති ‘‘පඤ්ඤවා පන පුග්ගලො උත්තමො පරමො සෙට්ඨොයෙවා’’ති පුග්ගලාධිට්ඨානෙන පඤ්ඤාය එව සෙට්ඨභාවං වදති. ඉදානි සීලපඤ්ඤානං සෙට්ඨභාවං කිච්චතො දස්සෙන්තො ‘‘සීලපඤ්ඤාණතො ජය’’න්ති ආහ. ජයන්ති ච ලිඞ්ගවිපල්ලාසො දට්ඨබ්බො, අහූති වා වචනසෙසො. තත්ථ පජානනට්ඨෙන පඤ්ඤාණං, සීලතො පඤ්ඤාණතො ච පටිපක්ඛජයො. න හි සීලෙන විනා පඤ්ඤා සම්භවති, පඤ්ඤාය ච විනා සීලං කිච්චකරං, අඤ්ඤමඤ්ඤොපකාරකඤ්චෙතං. වුත්තඤ්හි ‘‘සීලපරිධොතා පඤ්ඤා, පඤ්ඤාපරිධොතං සීල’’න්ති (දී. නි. 1.317) මනුස්සෙසු ච දෙවෙසූති ඉදං නෙසං ඨානවිසෙසදස්සනං. තත්ථ හි තානි සවිසෙසානි වත්තන්ති, සමාධි පනෙත්ථ සීලපක්ඛිකො පඤ්ඤාය අධිට්ඨානභාවතො, පඤ්ඤාපක්ඛිකො වා භාවෙතබ්බතො සීලාධිට්ඨානතො ච.

එවං ථෙරො තෙසං භික්ඛූනං සීලමුඛෙන ධම්මං දෙසෙන්තො අත්තනො සුවිසුද්ධසීලාදිගුණතාදීපනෙන අඤ්ඤං බ්යාකාසි.

සීලවත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සුනීතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා

නීචෙ ¶ කුලම්හීතිආදිකා ආයස්මතො සුනීතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු ¶ කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො බුද්ධස්ස සුඤ්ඤකාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො බාලජනෙහි සද්ධිං කීළාපසුතො හුත්වා විචරන්තො එකං පච්චෙකබුද්ධං ගාමෙ පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා, ‘‘කිං තුය්හං සබ්බසො වණිතසරීරස්ස විය සකලං කායං පටිච්ඡාදෙත්වා භික්ඛාචරණෙන, නනු නාම කසිවාණිජ්ජාදීහි ජීවිකා කප්පෙතබ්බා? තානි චෙ කාතුං න සක්කොසි, ඝරෙ ඝරෙ මුත්තකරීසාදීනි නීහරන්තො පච්ඡා වත්ථුසොධනෙන ජීවාහී’’ති අක්කොසි. සො තෙන කම්මෙන නිරයෙ පච්චිත්වා තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙන මනුස්සලොකෙපි බහූනි ජාතිසතානි ¶ පුප්ඵඡඩ්ඩකකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා තථා ජීවිකං කප්පෙසි. ඉමස්මිඤ්ච බුද්ධුප්පාදෙ පුප්ඵඡඩ්ඩකකුලෙ එව නිබ්බත්තො උක්කාරසොධනකම්මෙන ජීවිකං කප්පෙති ඝාසච්ඡාදනමත්තම්පි අලභන්තො.

අථ භගවා පච්ඡිමයාමෙ බුද්ධාචිණ්ණං මහාකරුණාසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා තතො වුට්ඨාය බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො සුනීතස්ස හදයබ්භන්තරෙ ඝටෙ පදීපං විය පජ්ජලන්තං අරහත්තූපනිස්සයං දිස්වා විභාතාය රත්තියා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො රාජගහං පිණ්ඩාය පවිට්ඨො. යස්සං වීථියං සුනීතො උක්කාරසොධනකම්මං කරොති, තං වීථිං පටිපජ්ජි. සුනීතොපි තත්ථ තත්ථ විඝාසුච්චාරසඞ්කාරාදිකං රාසිං කත්වා පිටකෙසු පක්ඛිපිත්වා කාජෙනාදාය පරිහරන්තො භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතං සත්ථාරං ආගච්ඡන්තං දිස්වා සාරජ්ජමානො සම්භමාකුලහදයො ගමනමග්ගං නිලීයනොකාසඤ්ච අලභන්තො කාජං භිත්තිපස්සෙ ඨපෙත්වා එකෙන පස්සෙන අනුපවිසන්තො විය භිත්තිං අල්ලීනො පඤ්ජලිකො අට්ඨාසි. ‘‘භිත්තිඡිද්දෙන අපක්කමිතුකාමො අහොසී’’තිපි වදන්ති.

සත්ථා තස්ස සමීපං පත්වා ‘‘අයං අත්තනො කුසලමූලසඤ්චොදිතං උපගතං මං සාරජ්ජමානො ජාතියා කම්මස්ස ච නිහීනතාය සම්මුඛීභාවම්පි ලජ්ජති, හන්දස්ස වෙසාරජ්ජං උප්පාදෙස්සාමී’’ති කරවීකරුතමඤ්ජුනා සකලනගරනින්නාදවර-ගම්භීරෙන බ්රහ්මස්සරෙන ‘‘සුනීතා’’ති ආලපිත්වා ‘‘කිං ඉමාය දුක්ඛජීවිකාය පබ්බජිතුං සක්ඛිස්සතී’’ති ආහ. සුනීතො තෙන සත්ථු වචනෙන අමතෙන විය අභිසිත්තො උළාරං පීතිසොමනස්සං පටිසංවෙදෙන්තො ‘‘භගවා, සචෙ මාදිසාපි ඉධ පබ්බජ්ජං ලභන්ති, කස්මාහං න පබ්බජිස්සාමි, පබ්බාජෙථ මං භගවා’’ති ආහ ¶ . සත්ථා ‘‘එහි, භික්ඛූ’’ති ආහ. සො තාවදෙව එහිභික්ඛුභාවෙන පබ්බජ්ජං උපසම්පදඤ්ච ලභිත්වා ඉද්ධිමයපත්තචීවරධරො වස්සසට්ඨිකත්ථෙරො විය හුත්වා සත්ථු සන්තිකෙ අට්ඨාසි. භගවා තං විහාරං නෙත්වා කම්මට්ඨානං ආචික්ඛි. සො පඨමං අට්ඨ සමාපත්තියො, පඤ්ච ච අභිඤ්ඤායො නිබ්බත්තෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තං සක්කාදයො දෙවා බ්රහ්මානො ච උපසඞ්කමිත්වා නමස්සිංසු. තෙන වුත්තං –

‘‘තා ¶ ¶ දෙවතා සත්තසතා උළාරා, බ්රහ්මා ච ඉන්දො උපසඞ්කමිත්වා;

ආජානීයං ජාතිජරාභිභූතං, සුනීතං නමස්සන්ති පසන්නචිත්තා’’තිආදි.

භගවා තංයෙව දෙවසඞ්ඝපුරක්ඛතං දිස්වා සිතං කත්වා පසංසන්තො ‘‘තපෙන බ්රහ්මචරියෙනා’’ති ගාථාය ධම්මං දෙසෙසි. අථ නං සම්බහුලා භික්ඛූ සීහනාදං නදාපෙතුකාමා, ‘‘ආවුසො සුනීත, කස්මා කුලා ත්වං පබ්බජිතො, කථං වා පබ්බජිතො, කථඤ්ච සච්චානි පටිවිජ්ඣී’’ති පුච්ඡිංසු. සො තං සබ්බං පකාසෙන්තො –

620.

‘‘නීචෙ කුලම්හි ජාතොහං, දලිද්දො අප්පභොජනො;

හීනකම්මං මමං ආසි, අහොසිං පුප්ඵඡඩ්ඩකො.

621.

‘‘ජිගුච්ඡිතො මනුස්සානං, පරිභූතො ච වම්භිතො;

නීචං මනං කරිත්වාන, වන්දිස්සං බහුකං ජනං.

622.

‘‘අථද්දසාසිං සම්බුද්ධං, භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතං;

පවිසන්තං මහාවීරං, මගධානං පුරුත්තමං.

623.

‘‘නික්ඛිපිත්වාන බ්යාභඞ්ගිං, වන්දිතුං උපසඞ්කමිං;

මමෙව අනුකම්පාය, අට්ඨාසි පුරිසුත්තමො.

624.

‘‘වන්දිත්වා සත්ථුනො පාදෙ, එකමන්තං ඨිතො තදා;

පබ්බජ්ජං අහමායාචිං, සබ්බසත්තානමුත්තමං.

625.

‘‘තතො ¶ කාරුණිකො සත්ථා, සබ්බලොකානුකම්පකො;

‘එහි භික්ඛූ’ති මං ආහ, සා මෙ ආසූපසම්පදා.

626. ‘‘සොහං එකො අරඤ්ඤස්මිං, විහරන්තො අතන්දිතො.

අකාසිං සත්ථු වචනං, යථා මං ඔවදී ජිනො.

627.

‘‘රත්තියා පඨමං යාමං, පුබ්බජාතිමනුස්සරිං;

රත්තියා මජ්ඣිමං යාමං, දිබ්බචක්ඛුං විසොධයිං;

රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ, තමොඛන්ධං පදාලයිං.

628.

‘‘තතො ¶ රත්යාවිවසානෙ, සූරියුග්ගමනං පති; (ජා. 1.11.79);

ඉන්දො බ්රහ්මා ච ආගන්ත්වා, මං නමස්සිංසු පඤ්ජලී.

629.

‘‘නමො තෙ පුරිසාජඤ්ඤ, නමො තෙ පුරිසුත්තම;

යස්ස තෙ ආසවා ඛීණා, දක්ඛිණෙය්යොසි මාරිස.

630.

‘‘තතො ¶ දිස්වාන මං සත්ථා, දෙවසඞ්ඝපුරක්ඛතං;

සිතං පාතුකරිත්වාන, ඉමමත්ථං අභාසථ.

631.

‘‘තපෙන බ්රහ්මචරියෙන, සංයමෙන දමෙන ච;

එතෙන බ්රාහ්මණො හොති, එතං බ්රාහ්මණමුත්තම’’න්ති. –

ඉමාහි ගාථාහි සීහනාදං නදි.

තත්ථ නීචෙති ලාමකෙ සබ්බනිහීනෙ. උච්චනීචභාවො හි නාම සත්තානං උපාදායුපාදාය, අයං පන සබ්බනිහීනෙ පුක්කුසකුලෙ උප්පන්නතං දස්සෙන්තො ‘‘නීචෙ කුලම්හි ජාතො’’ති ආහ. තෙන වුත්තං – ‘‘නීචෙති ලාමකෙ සබ්බනිහීනෙ’’ති. දලිද්දොති දුග්ගතො, දලිද්දාපි කෙචි කදාචි ඝාසච්ඡාදනස්ස ලාභිනො, අකසිරවුත්තිනො හොන්ති, අහං පන සබ්බකාලං කසිරවුත්තිතාය හීනො උද්ධනං උපට්ඨපිතඋක්ඛලිකො දස්සනයුත්තං ථෙවකම්පි අපස්සිං යෙවාති දස්සෙන්තො ‘‘අප්පභොජනො’’ති ආහ. නීචකුලිකා දලිද්දාපි කෙචි අනීචකම්මාජීවා හොන්ති, මය්හං පන න තථාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘හීනකම්මං මමං ආසී’’ති. කීදිසන්ති චෙ? අහොසිං පුප්ඵඡඩ්ඩකො, හත්ථවිකලස්ස හත්ථවාති විය උපචාරවසෙනායං ඉමස්ස සමඤ්ඤා අහොසි යදිදං ‘‘පුප්ඵඡඩ්ඩකො’’ති. මිලාතපුප්ඵසන්ථරවණ්ණතාය වා උක්කාරභූමියා එවං වුත්තො.

ජිගුච්ඡිතොති ජාතියා චෙව කම්මුනා ච හීළිතො. මනුස්සානන්ති මනුස්සෙහි. පරිභූතොති අවඤ්ඤාතො. වම්භිතොති ඛුංසිතො. නීචං මනං කරිත්වානාති අඤ්ඤෙ මනුස්සෙ සිනෙරුං විය උක්ඛිපිත්වා තෙසං පාදපංසුතොපි අත්තානං නිහීනං කත්වා පවත්තියා නීචං නිහීනං මනං කත්වා. වන්දිස්සං ¶ බහුකං ජනන්ති පුථුමහාජනං දිට්ඨදිට්ඨකාලෙ වන්දිං සිරසි අඤ්ජලිං කරොන්තො පණාමිං.

අථාති අධිකාරන්තරදීපනෙ නිපාතො. අද්දසාසින්ති අද්දක්ඛිං. මගධානන්ති මගධා නාම ජානපදිනො රාජකුමාරා, තෙසං නිවාසො එකොපි ජනපදො රුළ්හියා ‘‘මගධාන’’න්ති වුත්තො, මගධජනපදස්සාති අත්ථො. පුරුත්තමන්ති උත්තමං නගරං.

බ්යාභඞ්ගින්ති කාජං. පබ්බජ්ජං අහමායාචින්ති, ‘‘සුනීත, පබ්බජිතුං සක්ඛිස්සසී’’ති සත්ථාරා ඔකාසෙ කතෙ අහං පබ්බජ්ජං අයාචිං. ආසූපසම්පදාති ‘‘එහි, භික්ඛූ’’ති සත්ථු වචනමත්තෙන ආසි උපසම්පදා. යථා මං ඔවදීති ‘‘එවං සමථපුබ්බඞ්ගමං විපස්සනං භාවෙහී’’ති යථා මං ඔවදි, තථා සත්ථුනො වචනං අකාසිං පටිපජ්ජිං. රත්තියාතිආදි තස්සා පටිපත්තියා රසදස්සනං. තත්ථ පුබ්බෙනිවාසඤාණං ¶ අනාගතංසඤාණඤ්ච බහුකිච්චන්ති ‘‘පඨමං යාමං ¶ මජ්ඣිමං යාම’’න්ති අච්චන්තසංයොගවසෙන උපයොගවචනං වුත්තං. න තථා ආසවක්ඛයඤාණං එකාභිසමයවසෙන පවත්තනතොති ‘‘පච්ඡිමෙ යාමෙ’’ති භුම්මවසෙන වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. ඉන්දොති සක්කො දෙවරාජා. බ්රහ්මාති මහාබ්රහ්මා. ඉන්දබ්රහ්මග්ගහණෙන අඤ්ඤෙසං කාමදෙවානං බ්රහ්මූනඤ්ච ආගමනං වුත්තමෙවාති දට්ඨබ්බං. උක්කට්ඨනිද්දෙසො හෙස යථා ‘‘රාජා ආගතො’’ති. නමස්සිංසූති කායෙන වාචාය ච නමක්කාරං අකංසු.

තත්ථ කායෙන කතං නමක්කාරං දස්සෙන්තො ‘‘පඤ්ජලී’’ති වත්වා වාචාය කතං දස්සෙතුං ‘‘නමො තෙ’’තිආදි වුත්තං. දෙවසඞ්ඝපුරක්ඛතන්ති දෙවග්ගහණෙන උපපත්තිදෙවභාවතො බ්රහ්මානොපි ගහිතා. සිතං පාතුකරිත්වානාති අත්තනො ඔවාදස්ස මහප්ඵලතං දෙවබ්රහ්මූනඤ්ච ගුණසම්පත්තිං නිස්සාය සත්ථා සිතං පාත්වාකාසි. පාතුකරොන්තො ච න අඤ්ඤෙ විය දන්තෙ විදංසෙති, මුඛාධානං පන ථොකං විවරති, තත්තකෙන ච අභිභූතදිබ්බඵලිකමුත්තරස්මියො අවහසිතතාරකාසසිමරීචියො සුසුක්කදාඨසම්භවා ඝනරස්මියො නික්ඛමිත්වා තික්ඛත්තුං සත්ථු මුඛං පදක්ඛිණං කරොන්ති, තං දිස්වා පච්ඡතො ගච්ඡන්තාපි සත්ථා සිතං පාත්වාකාසීති සඤ්ජානන්ති.

තපෙනාති ¶ ඉන්ද්රියසංවරෙන, ‘‘ධුතධම්මසමාදානෙනා’’ති කෙචි. සංයමෙනාති සීලෙන. දමෙනාති පඤ්ඤාය. බ්රහ්මචරියෙනාති අවසිට්ඨසෙට්ඨචරියාය. එතෙනාති යථාවුත්තෙන තපාදිනා. බ්රාහ්මණො හොති බාහිතපාපභාවතො. එතන්ති තපාදි යථාවුත්තං. බ්රාහ්මණමුත්තමන්ති උත්තමං බ්රාහ්මණං, බ්රාහ්මණෙසු වා උත්තමං සබ්බසෙට්ඨං, අහූති වචනසෙසො. බ්රාහ්මණන්ති වා බ්රහ්මඤ්ඤමාහ, එවං උත්තමං බ්රහ්මඤ්ඤං, න ජච්චාදීති අධිප්පායො. න හි ජාතිකුලපදෙසගොත්තසම්පත්තිආදයො අරියභාවස්ස කාරණං, අධිසීලසික්ඛාදයො එව පන කාරණං. තෙනාහ –

‘‘යථා සඞ්කාරඨානස්මිං, උජ්ඣිතස්මිං මහාපථෙ;

පදුමං තත්ථ ජායෙථ, සුචිගන්ධං මනොරමං.

‘‘එවං සඞ්කාරභූතෙසු, අන්ධභූතෙ පුථුජ්ජනෙ;

අතිරොචති පඤ්ඤාය, සම්මාසම්බුද්ධසාවකො’’ති. (ධ. ප. 58-59);

එවං ථෙරො තෙහි භික්ඛූහි පුච්ඡිතමත්ථං ඉමාහි ගාථාහි විස්සජ්ජෙන්තො සීහනාදං නදීති.

සුනීතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ද්වාදසකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.