📜
21. මහානිපාතො
1. වඞ්ගීසත්ථෙරගාථා
‘‘නික්ඛන්තං ¶ ¶ ¶ වත මං සන්තං, අගාරස්මානගාරියං;
විතක්කා උපධාවන්ති, පගබ්භා කණ්හතො ඉමෙ.
‘‘උග්ගපුත්තා මහිස්සාසා, සික්ඛිතා දළ්හධම්මිනො [දළ්හධන්විනො (සී. අට්ඨ.)];
සමන්තා පරිකිරෙය්යුං, සහස්සං අපලායිනං.
‘‘සචෙපි එත්තකා [එතතො (සං. නි. 1.209)] භිය්යො, ආගමිස්සන්ති ඉත්ථියො;
නෙව මං බ්යාධයිස්සන්ති [බ්යාථයිස්සන්ති (?)], ධම්මෙ සම්හි [ධම්මෙස්වම්හි (ස්යා. ක.)] පතිට්ඨිතො.
‘‘සක්ඛී ¶ හි මෙ සුතං එතං, බුද්ධස්සාදිච්චබන්ධුනො;
නිබ්බානගමනං මග්ගං, තත්ථ මෙ නිරතො මනො.
‘‘එවං චෙ මං විහරන්තං, පාපිම උපගච්ඡසි;
තථා මච්චු කරිස්සාමි, න මෙ මග්ගම්පි දක්ඛසි.
‘‘අරතිඤ්ච [අරතිං (බහූසු)] රතිඤ්ච පහාය, සබ්බසො ගෙහසිතඤ්ච විතක්කං;
වනථං න කරෙය්ය කුහිඤ්චි, නිබ්බනථො අවනථො ස [නිබ්බනථො අරතො ස හි (සං. නි. 1.210)] භික්ඛු.
‘‘යමිධ පථවිඤ්ච වෙහාසං, රූපගතං ජගතොගධං කිඤ්චි;
පරිජීයති සබ්බමනිච්චං, එවං සමෙච්ච චරන්ති මුතත්තා.
‘‘උපධීසු ජනා ගධිතාසෙ, දිට්ඨසුතෙ [දිට්ඨෙ සුතෙ (සී.)] පටිඝෙ ච මුතෙ ච;
එත්ථ විනොදය ඡන්දමනෙජො, යො හෙත්ථ න ලිම්පති මුනි තමාහු [තං මුනිමාහු (සං. නි. 1.210)].
‘‘අථ ¶ සට්ඨිසිතා සවිතක්කා, පුථුජ්ජනතාය [පුථූ ජනතාය (සං. නි. 1.210)] අධම්මා නිවිට්ඨා;
න ච වග්ගගතස්ස කුහිඤ්චි, නො පන දුට්ඨුල්ලගාහී [දුට්ඨුල්ලභාණී (සං. නි. 1.210)] ස භික්ඛු.
‘‘දබ්බො ¶ චිරරත්තසමාහිතො, අකුහකො නිපකො අපිහාලු;
සන්තං පදං අජ්ඣගමා මුනි, පටිච්ච පරිනිබ්බුතො කඞ්ඛති කාලං.
‘‘මානං පජහස්සු ගොතම, මානපථඤ්ච ජහස්සු අසෙසං;
මානපථම්හි ස මුච්ඡිතො, විප්පටිසාරීහුවා චිරරත්තං.
‘‘මක්ඛෙන මක්ඛිතා පජා, මානහතා නිරයං පපතන්ති;
සොචන්ති ජනා චිරරත්තං, මානහතා නිරයං උපපන්නා.
‘‘න ¶ හි සොචති භික්ඛු කදාචි, මග්ගජිනො සම්මා පටිපන්නො;
කිත්තිඤ්ච ¶ සුඛඤ්චානුභොති, ධම්මදසොති තමාහු තථත්තං.
‘‘තස්මා අඛිලො ඉධ [අඛිලො (සී.), අඛිලොධ (සං. නි. 1.211)] පධානවා, නීවරණානි පහාය විසුද්ධො;
මානඤ්ච පහාය අසෙසං, විජ්ජායන්තකරො සමිතාවී.
‘‘කාමරාගෙන ඩය්හාමි, චිත්තං මෙ පරිඩය්හති;
සාධු නිබ්බාපනං බ්රූහි, අනුකම්පාය ගොතම.
‘‘සඤ්ඤාය ¶ විපරියෙසා, චිත්තං තෙ පරිඩය්හති;
නිමිත්තං පරිවජ්ජෙහි, සුභං රාගූපසංහිතං ( ) [(සඞ්ඛාරෙ පරතො පස්ස, දුක්ඛතො මා ච අත්තතො; නිබ්බාපෙහි මහාරාගං, මා දය්හිත්ථො පුනප්පුනං;) (සී. සං. නි. 1.212) උද්දානගාථායං එකසත්තතීතිසඞ්ඛ්යා ච, ථෙරගාථාට්ඨකථා ච පස්සිතබ්බා].
‘‘අසුභාය චිත්තං භාවෙහි, එකග්ගං සුසමාහිතං;
සති කායගතා ත්යත්ථු, නිබ්බිදාබහුලො භව.
‘‘අනිමිත්තඤ්ච භාවෙහි, මානානුසයමුජ්ජහ;
තතො මානාභිසමයා, උපසන්තො චරිස්සසි.
‘‘තමෙව වාචං භාසෙය්ය, යායත්තානං න තාපයෙ;
පරෙ ච න විහිංසෙය්ය, සා වෙ වාචා සුභාසිතා.
‘‘පියවාචමෙව භාසෙය්ය, යා වාචා පටිනන්දිතා;
යං අනාදාය පාපානි, පරෙසං භාසතෙ පියං.
‘‘සච්චං වෙ අමතා වාචා, එස ධම්මො සනන්තනො;
සච්චෙ අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච, ආහු සන්තො පතිට්ඨිතා.
‘‘යං බුද්ධො භාසති වාචං, ඛෙමං නිබ්බානපත්තියා;
දුක්ඛස්සන්තකිරියාය, සා වෙ වාචානමුත්තමා.
‘‘ගම්භීරපඤ්ඤො මෙධාවී, මග්ගාමග්ගස්ස කොවිදො;
සාරිපුත්තො ¶ මහාපඤ්ඤො, ධම්මං දෙසෙති භික්ඛුනං.
‘‘සඞ්ඛිත්තෙනපි දෙසෙති, විත්ථාරෙනපි භාසති;
සාලිකායිව නිග්ඝොසො, පටිභානං උදිය්යති [උදීරයි (සී.), උදීය්යති (ස්යා.), උදය්යති (?) උට්ඨහතීති තංසංවණ්ණනා].
‘‘තස්ස ¶ තං දෙසයන්තස්ස, සුණන්ති මධුරං ගිරං;
සරෙන රජනීයෙන, සවනීයෙන වග්ගුනා;
උදග්ගචිත්තා මුදිතා, සොතං ඔධෙන්ති භික්ඛවො.
‘‘අජ්ජ පන්නරසෙ විසුද්ධියා, භික්ඛූ පඤ්චසතා සමාගතා;
සංයොජනබන්ධනච්ඡිදා, අනීඝා ඛීණපුනබ්භවා ඉසී.
‘‘චක්කවත්තී ¶ යථා රාජා, අමච්චපරිවාරිතො;
සමන්තා අනුපරියෙති, සාගරන්තං මහිං ඉමං.
‘‘එවං ¶ විජිතසඞ්ගාමං, සත්ථවාහං අනුත්තරං;
සාවකා පයිරුපාසන්ති, තෙවිජ්ජා මච්චුහායිනො.
‘‘සබ්බෙ භගවතො පුත්තා, පලාපෙත්ථ න විජ්ජති;
තණ්හාසල්ලස්ස හන්තාරං, වන්දෙ ආදිච්චබන්ධුනං.
‘‘පරොසහස්සං භික්ඛූනං, සුගතං පයිරුපාසති;
දෙසෙන්තං විරජං ධම්මං, නිබ්බානං අකුතොභයං.
‘‘සුණන්ති ධම්මං විමලං, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතං;
සොභති වත සම්බුද්ධො, භික්ඛුසඞ්ඝපුරක්ඛතො.
‘‘‘නාගනාමො’සි භගවා, ඉසීනං ඉසිසත්තමො;
මහාමෙඝොව හුත්වාන, සාවකෙ අභිවස්සසි.
‘‘දිවා ¶ විහාරා නික්ඛම්ම, සත්ථුදස්සනකම්යතා;
සාවකො තෙ මහාවීර, පාදෙ වන්දති වඞ්ගිසො.
‘‘උම්මග්ගපථං මාරස්ස, අභිභුය්ය චරති පභිජ්ජ ඛීලානි;
තං පස්සථ බන්ධපමුඤ්චකරං, අසිතංව භාගසො පවිභජ්ජ.
‘‘ඔඝස්ස හි නිතරණත්ථං, අනෙකවිහිතං මග්ගං අක්ඛාසි;
තස්මිඤ්ච අමතෙ අක්ඛාතෙ, ධම්මදසා ඨිතා අසංහීරා.
‘‘පජ්ජොතකරො අතිවිජ්ඣ [අතිවිජ්ඣ ධම්මං (සී.)], සබ්බඨිතීනං අතික්කමමද්දස [අතික්කමමද්ද (සී. ක.)];
ඤත්වා ච සච්ඡිකත්වා ච, අග්ගං සො දෙසයි දසද්ධානං.
‘‘එවං සුදෙසිතෙ ධම්මෙ, කො පමාදො විජානතං ධම්මං;
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙ, අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ.
‘‘බුද්ධානුබුද්ධො යො ථෙරො, කොණ්ඩඤ්ඤො තිබ්බනික්කමො;
ලාභී සුඛවිහාරානං, විවෙකානං අභිණ්හසො.
‘‘යං ¶ ¶ සාවකෙන පත්තබ්බං, සත්ථු සාසනකාරිනා;
සබ්බස්ස තං අනුප්පත්තං, අප්පමත්තස්ස සික්ඛතො.
‘‘මහානුභාවො තෙවිජ්ජො, චෙතොපරියකොවිදො;
කොණ්ඩඤ්ඤො බුද්ධදායාදො, පාදෙ වන්දති සත්ථුනො.
‘‘නගස්ස ¶ පස්සෙ ආසීනං, මුනිං දුක්ඛස්ස පාරගුං;
සාවකා පයිරුපාසන්ති, තෙවිජ්ජා මච්චුහායිනො.
‘‘චෙතසා [තෙ චෙතසා (සං. නි. 1.218)] අනුපරියෙති, මොග්ගල්ලානො මහිද්ධිකො;
චිත්තං ¶ නෙසං සමන්වෙසං [සමන්නෙසං (සං. නි. 1.218)], විප්පමුත්තං නිරූපධිං.
‘‘එවං සබ්බඞ්ගසම්පන්නං, මුනිං දුක්ඛස්ස පාරගුං;
අනෙකාකාරසම්පන්නං, පයිරුපාසන්ති ගොතමං.
‘‘චන්දො යථා විගතවලාහකෙ නභෙ, විරොචති වීතමලොව භාණුමා;
එවම්පි අඞ්ගීරස ත්වං මහාමුනි, අතිරොචසි යසසා සබ්බලොකං.
‘‘කාවෙය්යමත්තා විචරිම්හ පුබ්බෙ, ගාමා ගාමං පුරා පුරං;
අථද්දසාම සම්බුද්ධං, සබ්බධම්මාන පාරගුං.
‘‘සො මෙ ධම්මමදෙසෙසි, මුනි දුක්ඛස්ස පාරගූ;
ධම්මං සුත්වා පසීදිම්හ, සද්ධා [අද්ධා (සී. අට්ඨ.)] නො උදපජ්ජථ.
‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, ඛන්ධෙ ආයතනානි ච;
ධාතුයො ච විදිත්වාන, පබ්බජිං අනගාරියං.
‘‘බහූනං වත අත්ථාය, උප්පජ්ජන්ති තථාගතා;
ඉත්ථීනං පුරිසානඤ්ච, යෙ තෙ සාසනකාරකා.
‘‘තෙසං ඛො වත අත්ථාය, බොධිමජ්ඣගමා මුනි;
භික්ඛූනං භික්ඛුනීනඤ්ච, යෙ නිරාමගතද්දසා.
‘‘සුදෙසිතා චක්ඛුමතා, බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා;
චත්තාරි අරියසච්චානි, අනුකම්පාය පාණිනං.
‘‘දුක්ඛං ¶ දුක්ඛසමුප්පාදං, දුක්ඛස්ස ච අතික්කමං;
අරියං ¶ චට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, දුක්ඛූපසමගාමිනං.
‘‘එවමෙතෙ තථා වුත්තා, දිට්ඨා මෙ තෙ යථා තථා;
සදත්ථො මෙ අනුප්පත්තො, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
‘‘ස්වාගතං වත මෙ ආසි, මම බුද්ධස්ස සන්තිකෙ;
සුවිභත්තෙසු [සවිභත්තෙසු (සී. ක.)] ධම්මෙසු, යං සෙට්ඨං තදුපාගමිං.
‘‘අභිඤ්ඤාපාරමිප්පත්තො, සොතධාතු විසොධිතා;
තෙවිජ්ජො ඉද්ධිපත්තොම්හි, චෙතොපරියකොවිදො.
‘‘පුච්ඡාමි ¶ සත්ථාරමනොමපඤ්ඤං, දිට්ඨෙව ධම්මෙ යො විචිකිච්ඡානං ඡෙත්තා;
අග්ගාළවෙ කාලමකාසි භික්ඛු, ඤාතො යසස්සී අභිනිබ්බුතත්තො.
‘‘නිග්රොධකප්පො ¶ ඉති තස්ස නාමං, තයා කතං භගවා බ්රාහ්මණස්ස;
සො තං නමස්සං අචරි මුත්යපෙඛො, ආරද්ධවීරියො දළ්හධම්මදස්සී.
‘‘තං සාවකං සක්ක මයම්පි සබ්බෙ, අඤ්ඤාතුමිච්ඡාම සමන්තචක්ඛු;
සමවට්ඨිතා නො සවනාය සොතා [හෙතුං (සී. ස්යා.) සුත්තනිපාතට්ඨකථා පස්සිතබ්බා], තුවං නො සත්ථා ත්වමනුත්තරොසි’’.
ඡින්ද ¶ නො විචිකිච්ඡං බ්රූහි මෙතං, පරිනිබ්බුතං වෙදය භූරිපඤ්ඤ;
මජ්ඣෙව නො භාස සමන්තචක්ඛු, සක්කොව දෙවාන සහස්සනෙත්තො.
‘‘යෙ කෙචි ගන්ථා ඉධ මොහමග්ගා, අඤ්ඤාණපක්ඛා විචිකිච්ඡඨානා;
තථාගතං පත්වා න තෙ භවන්ති, චක්ඛුඤ්හි එතං පරමං නරානං.
‘‘නො ¶ චෙ හි ජාතු පුරිසො කිලෙසෙ, වාතො යථා අබ්භඝනං විහානෙ;
තමොවස්ස නිවුතො සබ්බලොකො, ජොතිමන්තොපි න පභාසෙය්යුං [න ජොතිමන්තොපි නරා තපෙය්යුං (සු. නි. 350)].
‘‘ධීරා ච පජ්ජොතකරා භවන්ති, තං තං අහං වීර තථෙව මඤ්ඤෙ;
විපස්සිනං ජානමුපාගමිම්හ, පරිසාසු නො ආවිකරොහි කප්පං.
‘‘ඛිප්පං ගිරං එරය වග්ගු වග්ගුං, හංසොව පග්ගය්හ සණිකං නිකූජ;
බින්දුස්සරෙන ¶ සුවිකප්පිතෙන, සබ්බෙව තෙ උජ්ජුගතා සුණොම.
‘‘පහීනජාතිමරණං ¶ අසෙසං, නිග්ගය්හ ධොනං වදෙස්සාමි [පටිවෙදියාමි (සී. ක.)] ධම්මං;
න කාමකාරො හි [හොති (සී. ක.)] පුථුජ්ජනානං, සඞ්ඛෙය්යකාරො ච [ව (බහූසු)] තථාගතානං.
‘‘සම්පන්නවෙය්යාකරණං තවෙදං, සමුජ්ජුපඤ්ඤස්ස සමුග්ගහීතං;
අයමඤ්ජලි පච්ඡිමො සුප්පණාමිතො, මා මොහයී ජානමනොමපඤ්ඤ.
‘‘පරොපරං අරියධම්මං විදිත්වා, මා මොහයී ජානමනොමවීරිය;
වාරිං යථා ඝම්මනි ඝම්මතත්තො, වාචාභිකඞ්ඛාමි සුතං පවස්ස.
‘‘යදත්ථිකං බ්රහ්මචරියං අචරී, කප්පායනො කච්චිස්සතං අමොඝං;
නිබ්බායි සො ආදු සඋපාදිසෙසො [අනුපාදිසෙසා (සී.), අනුපාදිසෙසො (ක.)], යථා විමුත්තො අහු තං සුණොම.
‘‘‘අච්ඡෙච්ඡි ¶ තණ්හං ඉධ නාමරූපෙ,
(ඉති භගවා) කණ්හස්ස සොතං දීඝරත්තානුසයිතං;
අතාරි ජාතිං මරණං අසෙසං’, ඉච්චබ්රවි ¶ භගවා පඤ්චසෙට්ඨො.
‘‘එස සුත්වා පසීදාමි, වචො තෙ ඉසිසත්තම;
අමොඝං කිර මෙ පුට්ඨං, න මං වඤ්චෙසි බ්රාහ්මණො.
‘‘යථා වාදී තථා කාරී, අහු බුද්ධස්ස සාවකො;
අච්ඡෙච්ඡි මච්චුනො ජාලං, තතං මායාවිනො දළ්හං.
‘‘අද්දස ¶ භගවා ආදිං, උපාදානස්ස කප්පියො;
අච්චගා ¶ වත කප්පානො, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං.
‘‘තං දෙවදෙවං වන්දාමි, පුත්තං තෙ ද්විපදුත්තම;
අනුජාතං මහාවීරං, නාගං නාගස්ස ඔරස’’න්ති.
ඉත්ථං සුදං ආයස්මා වඞ්ගීසො ථෙරො ගාථායො
අභාසිත්ථාති.
මහානිපාතො නිට්ඨිතො.
තත්රුද්දානං –
සත්තතිම්හි නිපාතම්හි, වඞ්ගීසො පටිභාණවා;
එකොව ථෙරො නත්ථඤ්ඤො, ගාථායො එකසත්තතීති.
නිට්ඨිතා ථෙරගාථායො.
තත්රුද්දානං –
සහස්සං හොන්ති තා ගාථා, තීණි සට්ඨිසතානි ච;
ථෙරා ච ද්වෙ සතා සට්ඨි, චත්තාරො ච පකාසිතා.
සීහනාදං නදිත්වාන, බුද්ධපුත්තා අනාසවා;
ඛෙමන්තං පාපුණිත්වාන, අග්ගිඛන්ධාව නිබ්බුතාති.
ථෙරගාථාපාළි නිට්ඨිතා.