අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) > ථෙරීගාථා-අට්ඨකථා

ඉදානි ¶ ¶ ¶ ථෙරීගාථානං අත්ථසංවණ්ණනාය ඔකාසො අනුප්පත්තො. තත්ථ යස්මා භික්ඛුනීනං ආදිතො යථා පබ්බජ්ජා උපසම්පදා ච පටිලද්ධා, තං පකාසෙත්වා අත්ථසංවණ්ණනාය කරීයමානාය තත්ථ තත්ථ ගාථානං අට්ඨුප්පත්තිං විභාවෙතුං සුකරා හොති සුපාකටා ච, තස්මා තං පකාසෙතුං ආදිතො පට්ඨාය සඞ්ඛෙපතො අයං අනුපුබ්බිකථා –

අයඤ්හි ¶ ලොකනාථො ‘‘මනුස්සත්තං ලිඞ්ගසම්පත්තී’’ත්යාදිනා වුත්තානි අට්ඨඞ්ගානි සමොධානෙත්වා දීපඞ්කරස්ස භගවතො පාදමූලෙ කතමහාභිනීහාරො සමතිංසපාරමියො පූරෙන්තො චතුවීසතියා බුද්ධානං සන්තිකෙ ලද්ධබ්යාකරණො අනුක්කමෙන පාරමියො පූරෙත්වා ඤාතත්ථචරියාය ලොකත්ථචරියාය බුද්ධත්ථචරියාය ච කොටිං පත්වා තුසිතභවනෙ නිබ්බත්තිත්වා තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතාහි බුද්ධභාවාය –

‘‘කාලො ඛො තෙ මහාවීර, උප්පජ්ජ මාතුකුච්ඡියං;

සදෙවකං තාරයන්තො, බුජ්ඣස්සු අමතං පද’’න්ති. (බු. වං. 1.67) –

ආයාචිතමනුස්සූපපත්තිකො ¶ තාසං දෙවතානං පටිඤ්ඤං දත්වා, කතපඤ්චමහාවිලොකනො සක්යරාජකුලෙ සුද්ධොදනමහාරාජස්ස ගෙහෙ සතො සම්පජානො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො දසමාසෙ සතො සම්පජානො තත්ථ ඨත්වා, සතො සම්පජානො තතො නික්ඛන්තො ලුම්බිනීවනෙ ලද්ධාභිජාතිකො විවිධා ධාතියො ආදිං කත්වා මහතා පරිහාරෙන සම්මදෙව පරිහරියමානො අනුක්කමෙන වුඩ්ඪිප්පත්තො තීසු පාසාදෙසු විවිධනාටකජනපරිවුතො දෙවො විය සම්පත්තිං අනුභවන්තො ජිණ්ණබ්යාධිමතදස්සනෙන ජාතසංවෙගො ඤාණස්ස පරිපාකතං ගතත්තා, කාමෙසු ආදීනවං නෙක්ඛම්මෙ ච ආනිසංසං දිස්වා, රාහුලකුමාරස්ස ජාතදිවසෙ ඡන්නසහායො කණ්ඩකං අස්සරාජං ආරුය්හ ¶ , දෙවතාහි විවටෙන ද්වාරෙන අඩ්ඪරත්තිකසමයෙ මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා, තෙනෙව රත්තාවසෙසෙන තීණි රජ්ජානි අතික්කමිත්වා අනොමානදීතීරං පත්වා ඝටිකාරමහාබ්රහ්මුනා ආනීතෙ අරහත්තද්ධජෙ ගහෙත්වා පබ්බජිතො, තාවදෙව වස්සසට්ඨිකත්ථෙරො විය ආකප්පසම්පන්නො හුත්වා, පාසාදිකෙන ඉරියාපථෙන අනුක්කමෙන රාජගහං පත්වා, තත්ථ පිණ්ඩාය චරිත්වා පණ්ඩවපබ්බතපබ්භාරෙ පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා, මාගධරාජෙන රජ්ජෙන නිමන්තියමානො තං පටික්ඛිපිත්වා, භග්ගවස්සාරාමං ගන්ත්වා, තස්ස සමයං පරිග්ගණ්හිත්වා තතො ආළාරුදකානං සමයං පරිග්ගණ්හිත්වා, තං සබ්බං අනලඞ්කරිත්වා අනුක්කමෙන උරුවෙලං ගන්ත්වා තත්ථ ඡබ්බස්සානි දුක්කරකාරිකං කත්වා, තාය අරියධම්මපටිවෙධස්සාභාවං ඤත්වා ‘‘නායං මග්ගො බොධායා’’ති ඔළාරිකං ආහාරං ආහරන්තො කතිපාහෙන බලං ගාහෙත්වා විසාඛාපුණ්ණමදිවසෙ සුජාතාය දින්නං වරභොජනං භුඤ්ජිත්වා, සුවණ්ණපාතිං නදියා පටිසොතං ඛිපිත්වා, ‘‘අජ්ජ බුද්ධො භවිස්සාමී’’ති කතසන්නිට්ඨානො සායන්හසමයෙ කාළෙන නාගරාජෙන අභිත්ථුතිගුණො බොධිමණ්ඩං ආරුය්හ අචලට්ඨානෙ පාචීනලොකධාතුඅභිමුඛො අපරාජිතපල්ලඞ්කෙ නිසින්නො චතුරඞ්ගසමන්නාගතං වීරියං අධිට්ඨාය, සූරියෙ අනත්ථඞ්ගතෙයෙව මාරබලං විධමිත්වා, පඨමයාමෙ පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරිත්වා ¶ , මජ්ඣිමයාමෙ දිබ්බචක්ඛුං විසොධෙත්වා, පච්ඡිමයාමෙ පටිච්චසමුප්පාදෙ ඤාණං ඔතාරෙත්වා, අනුලොමපටිලොමං පච්චයාකාරං සම්මසන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා සබ්බබුද්ධෙහි අධිගතං අනඤ්ඤසාධාරණං සම්මාසම්බොධිං අධිගන්ත්වා, නිබ්බානාරම්මණාය ඵලසමාපත්තියා තත්ථෙව සත්තාහං ¶ වීතිනාමෙත්වා, තෙනෙව නයෙන ඉතරසත්තාහෙපි බොධිමණ්ඩෙයෙව වීතිනාමෙත්වා, රාජායතනමූලෙ මධුපිණ්ඩිකභොජනං භුඤ්ජිත්වා, පුන අජපාලනිග්රොධමූලෙ නිසින්නො ධම්මතාය ධම්මගම්භීරතං පච්චවෙක්ඛිත්වා අප්පොස්සුක්කතාය චිත්තෙ නමන්තෙ මහාබ්රහ්මුනා ආයාචිතො බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො තික්ඛින්ද්රියමුදින්ද්රියාදිභෙදෙ සත්තෙ දිස්වා මහාබ්රහ්මුනා ධම්මදෙසනාය කතපටිඤ්ඤො ‘‘කස්ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්ය’’න්ති ආවජ්ජෙන්තො ආළාරුදකානං කාලඞ්කතභාවං ඤත්වා, ‘‘බහුපකාරා ඛො මෙ පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ, යෙ ¶ මං පධානපහිතත්තං උපට්ඨහිංසු, යංනූනාහං පඤ්චවග්ගියානං භික්ඛූනං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්ය’’න්ති (මහාව. 10) චින්තෙත්වා, ආසාළ්හිපුණ්ණමායං මහාබොධිතො බාරාණසිං උද්දිස්ස අට්ඨාරසයොජනං මග්ගං පටිපන්නො අන්තරාමග්ගෙ උපකෙන ආජීවකෙන සද්ධිං මන්තෙත්වා, අනුක්කමෙන ඉසිපතනං පත්වා තත්ථ පඤ්චවග්ගියෙ සඤ්ඤාපෙත්වා ‘‘ද්වෙමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තා පබ්බජිතෙන න සෙවිතබ්බා’’තිආදිනා (මහාව. 13; සං. නි. 5.1081; පටි. ම. 2.30) ධම්මචක්කපවත්තනසුත්තන්තදෙසනාය අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤප්පමුඛා අට්ඨාරසබ්රහ්මකොටියො ධම්මාමතං පායෙත්වා පාටිපදෙ භද්දියත්ථෙරං, පක්ඛස්ස දුතියායං වප්පත්ථෙරං, පක්ඛස්ස තතියායං මහානාමත්ථෙරං, චතුත්ථියං අස්සජිත්ථෙරං, සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාපෙත්වා, පඤ්චමියං පන පක්ඛස්ස අනත්තලක්ඛණසුත්තන්තදෙසනාය (මහාව. 20; සං. නි. 3.59) සබ්බෙපි අරහත්තෙ පතිට්ඨාපෙත්වා තතො පරං යසදාරකප්පමුඛෙ පඤ්චපණ්ණාසපුරිසෙ, කප්පාසිකවනසණ්ඩෙ තිංසමත්තෙ භද්දවග්ගියෙ, ගයාසීසෙ පිට්ඨිපාසාණෙ සහස්සමත්තෙ පුරාණජටිලෙති එවං මහාජනං අරියභූමිං ඔතාරෙත්වා බිම්බිසාරප්පමුඛානි එකාදසනහුතානි සොතාපත්තිඵලෙ නහුතං සරණත්තයෙ පතිට්ඨාපෙත්වා වෙළුවනං පටිග්ගහෙත්වා තත්ථ විහරන්තො අස්සජිත්ථෙරස්ස වාහසා අධිගතපඨමමග්ගෙ සඤ්චයං ආපුච්ඡිත්වා, සද්ධිං පරිසාය අත්තනො සන්තිකං උපගතෙ සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙ අග්ගඵලං සච්ඡිකත්වා සාවකපාරමියා මත්ථකං පත්තෙ අග්ගසාවකට්ඨානෙ ඨපෙත්වා කාළුදායිත්ථෙරස්ස අභියාචනාය කපිලවත්ථුං ගන්ත්වා, මානත්ථද්ධෙ ඤාතකෙ යමකපාටිහාරියෙන දමෙත්වා, පිතරං අනාගාමිඵලෙ, මහාපජාපතිං සොතාපත්තිඵලෙ පටිට්ඨාපෙත්වා ¶ , නන්දකුමාරං රාහුලකුමාරඤ්ච පබ්බාජෙත්වා, සත්ථා පුනදෙව රාජගහං පච්චාගච්ඡි.

අථාපරෙන සමයෙන සත්ථරි වෙසාලිං උපනිස්සාය කූටාගාරසාලායං විහරන්තෙ සුද්ධොදනමහාරාජා ¶ සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨාව අරහත්තං සච්ඡිකත්වා පරිනිබ්බායි. අථ මහාපජාපතියා ගොතමියා පබ්බජ්ජාය චිත්තං උප්පජ්ජි, තතො රොහිනීනදීතීරෙ කලහවිවාදසුත්තන්තදෙසනාය (සු. නි. 868 ආදයො) පරියොසානෙ නික්ඛමිත්වා, පබ්බජිතානං පඤ්චන්නං කුමාරසතානං පාදපරිචාරිකා එකජ්ඣාසයාව හුත්වා මහාපජාපතියා සන්තිකං ගන්ත්වා, සබ්බාව ‘‘සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිස්සාමා’’ති ¶ මහාපජාපතිං ජෙට්ඨිකං කත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්තුකාමා අහෙසුං. අයඤ්ච මහාපජාපති පුබ්බෙපි එකවාරං සත්ථාරං පබ්බජ්ජං යාචිත්වා නාලත්ථ, තස්මා කප්පකං පක්කොසාපෙත්වා කෙසෙ ඡින්දාපෙත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා සබ්බා තා සාකියානියො ආදාය වෙසාලිං ගන්ත්වා ආනන්දත්ථෙරෙන දසබලං යාචාපෙත්වා, අට්ඨගරුධම්මපටිග්ගහණෙන පබ්බජ්ජං උපසම්පදඤ්ච අලත්ථ. ඉතරා පන සබ්බාපි එකතො උපසම්පන්නා අහෙසුං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරතො පනෙතං වත්ථු තත්ථ තත්ථ පාළියං (චූළව. 402) ආගතමෙව.

එවං උපසම්පන්නා පන මහාපජාපති සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. අථස්සා සත්ථා ධම්මං දෙසෙසි. සා සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. සෙසා ච පඤ්චසතභික්ඛුනියො නන්දකොවාදපරියොසානෙ (ම. නි. 3.398) අරහත්තං පාපුණිංසු. එවං භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ සුප්පතිට්ඨිතෙ පුථුභූතෙ තත්ථ තත්ථ ගාමනිගමජනපදරාජධානීසු කුලිත්ථියො කුලසුණ්හායො කුලකුමාරිකායො බුද්ධසුබුද්ධතං ධම්මසුධම්මතං සඞ්ඝසුප්පටිපත්තිතඤ්ච සුත්වා, සාසනෙ අභිප්පසන්නා සංසාරෙ ච ජාතසංවෙගා අත්තනො සාමිකෙ මාතාපිතරො ඤාතකෙ ච අනුජානාපෙත්වා, සාසනෙ උරං දත්වා පබ්බජිංසු. පබ්බජිත්වා ච සීලාචාරසම්පන්නා සත්ථුනො ච තෙසං ථෙරානඤ්ච සන්තිකෙ ඔවාදං ලභිත්වා ඝටෙන්තියො වායමන්තියො නචිරස්සෙව අරහත්තං සච්ඡාකංසු. තාහි උදානාදිවසෙන තත්ථ තත්ථ භාසිතා ¶ ගාථා පච්ඡා සඞ්ගීතිකාරකෙහි එකජ්ඣං කත්වා එකකනිපාතාදිවසෙන සඞ්ගීතිං ආරොපයිංසු ‘‘ඉමා ථෙරීගාථා නාමා’’ති. තාසං නිපාතාදිවිභාගො හෙට්ඨා වුත්තොයෙව. තත්ථ නිපාතෙසු එකකනිපාතො ආදි. තත්ථපි –

‘‘සුඛං සුපාහි ථෙරිකෙ, කත්වා චොළෙන පාරුතා;

උපසන්තො හි තෙ රාගො, සුක්ඛඩාකංව කුම්භිය’’න්ති. –

අයං ගාථා ආදි. තස්සා කා උප්පත්ති? අතීතෙ කිර අඤ්ඤතරා කුලධීතා ¶ කොණාගමනස්ස භගවතො ¶ කාලෙ සාසනෙ අභිප්පසන්නා හුත්වා සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා දුතියදිවසෙ සාඛාමණ්ඩපං කාරෙත්වා වාලිකං අත්ථරිත්වා උපරි විතානං බන්ධිත්වා ගන්ධපුප්ඵාදීහි පූජං කත්වා සත්ථු කාලං ආරොචාපෙසි. සත්ථා තත්ථ ගන්ත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. සා භගවන්තං වන්දිත්වා පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන පරිවිසිත්වා, භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං තිචීවරෙන අච්ඡාදෙසි. තස්සා භගවා අනුමොදනං කත්වා පක්කාමි. සා යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා ආයුපරියොසානෙ දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා එකං බුද්ධන්තරං සුගතීසු එව සංසරන්තී කස්සපස්ස භගවතො කාලෙ ගහපතිකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා, සංසාරෙ ජාතසංවෙගා සාසනෙ පබ්බජිත්වා උපසම්පජ්ජිත්වා වීසතිවස්සහස්සානි භික්ඛුනිසීලං පූරෙත්වා, පුථුජ්ජනකාලකිරියං කත්වා, සග්ගෙ නිබ්බත්තා එකං බුද්ධන්තරං සග්ගසම්පත්තිං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ වෙසාලියං ඛත්තියමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්ති. තං ථිරසන්තසරීරතාය ථෙරිකාති වොහරිංසු. සා වයප්පත්තා කුලප්පදෙසාදිනා සමානජාතිකස්ස ඛත්තියකුමාරස්ස මාතාපිතූහි දින්නා පතිදෙවතා හුත්වා වසන්තී සත්ථු වෙසාලිගමනෙ සාසනෙ පටිලද්ධසද්ධා උපාසිකා හුත්වා, අපරභාගෙ මහාපජාපතිගොතමීථෙරියා සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පබ්බජ්ජාය රුචිං උප්පාදෙත්වා ‘‘අහං පබ්බජිස්සාමී’’ති සාමිකස්සාරොචෙසි. සාමිකො නානුජානාති. සා පන කතාධිකාරතාය යථාසුතං ධම්මං පච්චවෙක්ඛිත්වා රූපාරූපධම්මෙ පරිග්ගහෙත්වා විපස්සනං අනුයුත්තා විහරති.

අථෙකදිවසං මහානසෙ බ්යඤ්ජනෙ පච්චමානෙ මහතී අග්ගිජාලා උට්ඨහි. සා අග්ගිජාලා සකලභාජනං තටතටායන්තං ඣායති. සා තං දිස්වා තදෙවාරම්මණං ¶ කත්වා සුට්ඨුතරං අනිච්චතං උපට්ඨහන්තං උපධාරෙත්වා තතො තත්ථ දුක්ඛානිච්චානත්තතඤ්ච ආරොපෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අනුක්කමෙන උස්සුක්කාපෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨහි. සා තතො පට්ඨාය ආභරණං වා අලඞ්කාරං වා න ධාරෙති. සා සාමිකෙන ‘‘කස්මා ත්වං, භද්දෙ, ඉදානි පුබ්බෙ විය ආභරණං වා අලඞ්කාරං වා න ධාරෙසී’’ති වුත්තා අත්තනො ගිහිභාවෙ අභබ්බභාවං ආරොචෙත්වා පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙසි. සො විසාඛො උපාසකො විය ධම්මදින්නං මහතා පරිහාරෙන ¶ මහාපජාපතිගොතමියා සන්තිකං නෙත්වා ‘‘ඉමං, අය්යෙ, පබ්බාජෙථා’’ති ආහ. අථ මහාපජාපතිගොතමී තං පබ්බාජෙත්වා උපසම්පාදෙත්වා විහාරං නෙත්වා සත්ථාරං දස්සෙසි. සත්ථාපිස්සා පකතියා දිට්ඨාරම්මණමෙව විභාවෙන්තො ‘‘සුඛං සුපාහී’’ති ගාථමාහ.

තත්ථ සුඛන්ති භාවනපුංසකනිද්දෙසො. සුපාහීති ආණත්තිවචනං. ථෙරිකෙති ආමන්තනවචනං. කත්වා චොළෙන පාරුතාති අප්පිච්ඡතාය නියොජනං. උපසන්තො හි තෙ රාගොති පටිපත්තිකිත්තනං. සුක්ඛඩාකංවාති ¶ උපසමෙතබ්බස්ස කිලෙසස්ස අසාරභාවනිදස්සනං. කුම්භියන්ති තදාධාරස්ස අනිච්චතුච්ඡාදිභාවනිදස්සනං.

සුඛන්ති චෙතං ඉට්ඨාධිවචනං. සුඛෙන නිදුක්ඛා හුත්වාති අත්ථො. සුපාහීති නිපජ්ජනිදස්සනඤ්චෙතං චතුන්නං ඉරියාපථානං, තස්මා චත්තාරොපි ඉරියාපථෙ සුඛෙනෙව කප්පෙහි සුඛං විහරාති අත්ථො. ථෙරිකෙති ඉදං යදිපි තස්සා නාමකිත්තනං, පචුරෙන අන්වත්ථසඤ්ඤාභාවතො පන ථිරෙ සාසනෙ ථිරභාවප්පත්තෙ, ථිරෙහි සීලාදිධම්මෙහි සමන්නාගතෙති අත්ථො. කත්වා චොළෙන පාරුතාති පංසුකූලචොළෙහි චීවරං කත්වා අච්ඡාදිතසරීරා තං නිවත්ථා චෙව පාරුතා ච. උපසන්තො හි තෙ රාගොති හි-සද්දො හෙත්වත්ථො. යස්මා තව සන්තානෙ උප්පජ්ජනකකාමරාගො උපසන්තො අනාගාමිමග්ගඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො, ඉදානි තදවසෙසං රාගං අග්ගමග්ගඤාණග්ගිනා දහෙත්වා සුඛං සුපාහීති අධිප්පායො. සුක්ඛඩාකංව කුම්භියන්ති යථා තං පක්කෙ භාජනෙ අප්පකං ඩාකබ්යඤ්ජනං මහතියා අග්ගිජාලාය පච්චමානං ඣායිත්වා සුස්සන්තං වූපසම්මති, යථා වා උදකමිස්සෙ ඩාකබ්යඤ්ජනෙ උද්ධනං ආරොපෙත්වා පච්චමානෙ උදකෙ ¶ විජ්ජමානෙ තං චිච්චිටායති චිටිචිටායති, උදකෙ පන ඡින්නෙ උපසන්තමෙව හොති, එවං තව සන්තානෙ කාමරාගො උපසන්තො, ඉතරම්පි වූපසමෙත්වා සුඛං සුපාහීති.

ථෙරී ඉන්ද්රියානං පරිපාකං ගතත්තා සත්ථු දෙසනාවිලාසෙන ච ගාථාපරියොසානෙ සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙරී 2.1.26-30).

‘‘කොණාගමනබුද්ධස්ස, මණ්ඩපො කාරිතො මයා;

ධුවං තිචීවරංදාසිං, බුද්ධස්ස ලොකබන්ධුනො.

‘‘යං යං ජනපදං යාමි, නිගමෙ රාජධානියො;

සබ්බත්ථ ¶ පූජිතො හොමි, පුඤ්ඤකම්මස්සිදං ඵලං.

‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;

නාගීව බන්ධනං ඡෙත්වා, විහරාමි අනාසවා.

‘‘ස්වාගතං ¶ වත මෙ ආසි, බුද්ධසෙට්ඨස්ස සන්තිකෙ;

තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.

‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො, විමොක්ඛාපි ච අට්ඨිමෙ;

ඡළභිඤ්ඤා සච්ඡිකතා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.

අරහත්තං පන පත්වා ථෙරී උදානෙන්තී තමෙව ගාථං අභාසි, තෙනායං ගාථා තස්සා ථෙරියා ගාථා අහොසි. තත්ථ ථෙරියා වුත්තගාථාය අනවසෙසො රාගො පරිග්ගහිතො අග්ගමග්ගෙන තස්ස වූපසමස්ස අධිප්පෙතත්තා. රාගවූපසමෙනෙව චෙත්ථ සබ්බෙසම්පි කිලෙසානං වූපසමො වුත්තොති දට්ඨබ්බං තදෙකට්ඨතාය සබ්බෙසං කිලෙසධම්මානං වූපසමසිද්ධිතො. තථා හි වුච්චති –

‘‘උද්ධච්චවිචිකිච්ඡාහි, යො මොහො සහජො මතො;

පහානෙකට්ඨභාවෙන, රාගෙන සරණො හි සො’’ති.

යථා චෙත්ථ සබ්බෙසං සංකිලෙසානං වූපසමො වුත්තො, එවං සබ්බත්ථාපි තෙසං වූපසමො වුත්තොති වෙදිතබ්බං. පුබ්බභාගෙ තදඞ්ගවසෙන, සමථවිපස්සනාක්ඛණෙ වික්ඛම්භනවසෙන, මග්ගක්ඛණෙ සමුච්ඡෙදවසෙන, ඵලක්ඛණෙ පටිප්පස්සද්ධිවසෙන වූපසමසිද්ධිතො. තෙන චතුබ්බිධස්සාපි පහානස්ස සිද්ධි වෙදිතබ්බා ¶ . තත්ථ තදඞ්ගප්පහානෙන සීලසම්පදාසිද්ධි, වික්ඛම්භනපහානෙන සමාධිසම්පදාසිද්ධි, ඉතරෙහි පඤ්ඤාසම්පදාසිද්ධි දස්සිතා හොති පහානාභිසමයොපසිජ්ඣනතො. යථා භාවනාභිසමයං සාධෙති තස්මිං අසති තදභාවතො, තථා සච්ඡිකිරියාභිසමයං පරිඤ්ඤාභිසමයඤ්ච සාධෙති එවාති. චතුරාභිසමයසිද්ධියා තිස්සො සික්ඛා, පටිපත්තියා තිවිධකල්යාණතා, සත්තවිසුද්ධියො ච පරිපුණ්ණා ඉමාය ගාථාය පකාසිතා හොන්තීති වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤතරාථෙරී අපඤ්ඤාතා නාමගොත්තාදිවසෙන අපාකටා, එකා ථෙරී ලක්ඛණසම්පන්නා භික්ඛුනී ඉමං ගාථං අභාසීති අධිප්පායො.

අඤ්ඤතරාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

‘‘මුත්තෙ ¶ ¶ මුච්චස්සු යොගෙහි, චන්දො රාහුග්ගහා ඉව;

විප්පමුත්තෙන චිත්තෙන, අනණා භුඤ්ජ පිණ්ඩක’’න්ති. –

අයං මුත්තාය නාම සික්ඛමානාය ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා එකදිවසං සත්ථාරං රථියං ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නමානසා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා පීතිවෙගෙන සත්ථු පාදමූලෙ අවකුජ්ජා නිපජ්ජි. සා තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා අපරාපරං සුගතීසුයෙව සංසරන්තී ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්ති, මුත්තාතිස්සා නාමං අහොසි. සා උපනිස්සයසම්පන්නතාය වීසතිවස්සකාලෙ මහාපජාපතිගොතමියා සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා සික්ඛමානාව හුත්වා කම්මට්ඨානං කථාපෙත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොති. සා එකදිවසං භත්තකිච්චං කත්වා පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා ථෙරීනං භික්ඛුනීනං වත්තං දස්සෙත්වා දිවාට්ඨානං ගන්ත්වා රහො නිසින්නා විපස්සනාය මනසිකාරං ආරභි. සත්ථා සුරභිගන්ධකුටියා නිසින්නොව ඔභාසං විස්සජ්ජෙත්වා තස්සා පුරතො නිසින්නො විය අත්තානං දස්සෙත්වා ‘‘මුත්තෙ මුච්චස්සු යොගෙහී’’ති ඉමං ගාථමාහ.

තත්ථ ¶ මුත්තෙති තස්සා ආලපනං. මුච්චස්සු යොගෙහීති මග්ගපටිපාටියා කාමයොගාදීහි චතූහි යොගෙහි මුච්ච, තෙහි විමුත්තචිත්තා හොහි. යථා කිං? චන්දො රාහුග්ගහා ඉවාති රාහුසඞ්ඛාතො ගහතො චන්දො විය උපක්කිලෙසතො මුච්චස්සු. විප්පමුත්තෙන චිත්තෙනාති අරියමග්ගෙන සමුච්ඡෙදවිමුත්තියා සුට්ඨු විමුත්තෙන චිත්තෙන, ඉත්ථං භූතලක්ඛණෙ චෙතං කරණවචනං. අනණා භුඤ්ජ පිණ්ඩකන්ති කිලෙසඉණං පහාය අනණා හුත්වා රට්ඨපිණ්ඩං භුඤ්ජෙය්යාසි. යො හි කිලෙසෙ අප්පහාය සත්ථාරා අනුඤ්ඤාතපච්චයෙ පරිභුඤ්ජති, සො සාණො පරිභුඤ්ජති නාම. යථාහ ආයස්මා බාකුලො – ‘‘සත්තාහමෙව ඛො අහං, ආවුසො, සාණො ¶ රට්ඨපිණ්ඩං භුඤ්ජි’’න්ති (ම. නි. 3.211). තස්මා සාසනෙ පබ්බජිතෙන කාමච්ඡන්දාදිඉණං පහානාය අනණෙන හුත්වා සද්ධාදෙය්යං පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පිණ්ඩකන්ති දෙසනාසීසමෙව, චත්තාරොපි පච්චයෙති අත්ථො. අභිණ්හං ඔවදතීති අරියමග්ගප්පත්තියා උපක්කිලෙසෙ විසොධෙන්තො බහුසො ඔවාදං දෙති.

සා ¶ තස්මිං ඔවාදෙ ඨත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙරී 2.1.31-36) –

‘‘විපස්සිස්ස භගවතො, ලොකජෙට්ඨස්ස තාදිනො;

රථියං පටිපන්නස්ස, තාරයන්තස්ස පාණිනො.

‘‘ඝරතො නික්ඛමිත්වාන, අවකුජ්ජා නිපජ්ජහං;

අනුකම්පකො ලොකනාථො, සිරසි අක්කමී මම.

‘‘අක්කමිත්වාන සිරසි, අගමා ලොකනායකො;

තෙන චිත්තප්පසාදෙන, තුසිතං අගමාසහං.

‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.

අරහත්තං පන පත්වා සා තමෙව ගාථං උදානෙසි. පරිපුණ්ණසික්ඛා උපසම්පජ්ජිත්වා අපරභාගෙ පරිනිබ්බානකාලෙපි තමෙව ගාථං පච්චභාසීති.

මුත්තාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පුණ්ණෙ ¶ පූරස්සු ධම්මෙහීති පුණ්ණාය නාම සික්ඛමානාය ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී බුද්ධසුඤ්ඤෙ ලොකෙ චන්දභාගාය නදියා තීරෙ කින්නරයොනියං නිබ්බත්තා. එකදිවසං තත්ථ අඤ්ඤතරං පච්චෙකබුද්ධං දිස්වා පසන්නමානසා නළමාලාය තං පූජෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨාසි. සා තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන සුගතීසුයෙව සංසරන්තී ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං ගහපතිමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්ති. පුණ්ණාතිස්සා නාමං අහොසි. සා උපනිස්සයසම්පන්නතාය වීසතිවස්සානි වසමානා මහාපජාපතිගොතමියා සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධා පබ්බජිත්වා ¶ සික්ඛමානා එව හුත්වා විපස්සනං ආරභි. සත්ථා තස්සා ගන්ධකුටියං නිසින්නො එව ඔභාසං විස්සජ්ජෙත්වා –

‘‘පුණ්ණෙ ¶ පූරස්සු ධම්මෙහි, චන්දො පන්නරසෙරිව;

පරිපුණ්ණාය පඤ්ඤාය, තමොඛන්ධං පදාලයා’’ති. – ඉමං ගාථමාහ;

තත්ථ පුණ්ණෙති තස්සා ආලපනං. පූරස්සු ධම්මෙහීති සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මෙහි පරිපුණ්ණා හොහි. චන්දො පන්නරසෙරිවාති ර-කාරො පදසන්ධිකරො. පන්නරසෙ පුණ්ණමාසියං සබ්බාහි කලාහි පරිපුණ්ණො චන්දො විය. පරිපුණ්ණාය පඤ්ඤායාති සොළසන්නං කිච්චානං පාරිපූරියා පරිපුණ්ණාය අරහත්තමග්ගපඤ්ඤාය. තමොඛන්ධං පදාලයාති මොහක්ඛන්ධං අනවසෙසතො භින්ද සමුච්ඡින්ද. මොහක්ඛන්ධපදාලනෙන සහෙව සබ්බෙපි කිලෙසා පදාලිතා හොන්තීති.

සා තං ගාථං සුත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙරී 2.1.37-45) –

‘‘චන්දභාගානදීතීරෙ, අහොසිං කින්නරී තදා;

අද්දසං විරජං බුද්ධං, සයම්භුං අපරාජිතං.

‘‘පසන්නචිත්තා සුමනා, වෙදජාතා කතඤ්ජලී;

නළමාලං ගහෙත්වාන, සයම්භුං අභිපූජයිං.

‘‘තෙන ¶ කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;

ජහිත්වා කින්නරීදෙහං, අගච්ඡිං තිදසං ගතිං.

‘‘ඡත්තිංසදෙවරාජූනං, මහෙසිත්තමකාරයිං;

දසන්නං චක්කවත්තීනං, මහෙසිත්තමකාරයිං;

සංවෙජෙත්වාන මෙ චිත්තං, පබ්බජිං අනගාරියං.

‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;

සබ්බාසවපරික්ඛීණා, නත්ථි දානි පුනබ්භවො.

‘‘චතුන්නවුතිතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිපූජයිං;

දුග්ගතිං නාභිජානාමි, පුප්ඵපූජායිදං ඵලං.

‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.

අරහත්තං ¶ පන පත්වා සා ථෙරී තමෙව ගාථං උදානෙසි. අයමෙව ¶ චස්සා අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථා අහොසීති.

පුණ්ණාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තිස්සෙ සික්ඛස්සු සික්ඛායාති තිස්සාය සික්ඛමානාය ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනිත්වා සම්භතකුසලපච්චයා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං සක්යරාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා බොධිසත්තස්ස ඔරොධභූතා පච්ඡා මහාපජාපතිගොතමියා සද්ධිං නික්ඛමිත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොති. තස්සා සත්ථා හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව ඔභාසං විස්සජ්ජෙත්වා –

‘‘තිස්සෙ සික්ඛස්සු සික්ඛාය, මා තං යොගා උපච්චගුං;

සබ්බයොගවිසංයුත්තා, චර ලොකෙ අනාසවා’’ති. – ගාථං අභාසි;

තත්ථ තිස්සෙති තස්සා ආලපනං. සික්ඛස්සු සික්ඛායාති අධිසීලසික්ඛාදිකාය තිවිධාය සික්ඛාය සික්ඛ, මග්ගසම්පයුත්තා තිස්සො සික්ඛායො ¶ සම්පාදෙහීති අත්ථො. ඉදානි තාසං සම්පාදනෙ කාරණමාහ ‘‘මා තං යොගා උපච්චගු’’න්ති මනුස්සත්තං, ඉන්ද්රියාවෙකල්ලං, බුද්ධුප්පාදො, සද්ධාපටිලාභොති ඉමෙ යොගා සමයා දුල්ලභක්ඛණා තං මා අතික්කමුං. කාමයොගාදයො එව වා චත්තාරො යොගා තං මා උපච්චගුං මා අභිභවෙය්යුං. සබ්බයොගවිසංයුත්තාති සබ්බෙහි කාමයොගාදීහි යොගෙහි විමුත්තා තතො එව අනාසවා හුත්වා ලොකෙ චර, දිට්ඨසුඛවිහාරෙන විහරාහීති අත්ථො.

සා තං ගාථං සුත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණීති ආදිනයො හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

තිස්සාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

තිස්සෙ ¶ යුඤ්ජස්සු ධම්මෙහීති තිස්සාය ථෙරියා ගාථා ¶ . තස්සා වත්ථු තිස්සාසික්ඛමානාය වත්ථුසදිසං. අයං පන ථෙරී හුත්වා අරහත්තං පාපුණි. යථා ච අයං, එවං ඉතො පරං ධීරා, වීරා, මිත්තා, භද්රා, උපසමාති පඤ්චන්නං ථෙරීනං වත්ථු එකසදිසමෙව. සබ්බාපි ඉමා කපිලවත්ථුවාසිනියො බොධිසත්තස්ස ඔරොධභූතා මහාපජාපතිගොතමියා සද්ධිං නික්ඛන්තා ඔභාසගාථාය ච අරහත්තං පත්තා ඨපෙත්වා සත්තමිං. සා පන ඔභාසගාථාය විනා පගෙව සත්ථු සන්තිකෙ ලද්ධං ඔවාදං නිස්සාය විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණිත්වා උදානවසෙන ‘‘වීරා වීරෙහී’’ති ගාථං අභාසි. ඉතරාපි අරහත්තං පත්වා –

‘‘තිස්සෙ යුඤ්ජස්සු ධම්මෙහි, ඛණො තං මා උපච්චගා;

ඛණාතීතා හි සොචන්ති, නිරයම්හි සමප්පිතා.

‘‘ධීරෙ නිරොධං ඵුසෙහි, සඤ්ඤාවූපසමං සුඛං;

ආරාධයාහි නිබ්බානං, යොගක්ඛෙමමනුත්තරං.

‘‘වීරා ¶ වීරෙහි ධම්මෙහි, භික්ඛුනී භාවිතින්ද්රියා;

ධාරෙති අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහනං.

‘‘සද්ධාය පබ්බජිත්වාන, මිත්තෙ මිත්තරතා භව;

භාවෙහි කුසලෙ ධම්මෙ, යොගක්ඛෙමස්ස පත්තියා.

‘‘සද්ධාය පබ්බජිත්වාන, භද්රෙ භද්රරතා භව;

භාවෙහි කුසලෙ ධම්මෙ, යොගක්ඛෙමමනුත්තරං.

‘‘උපසමෙ තරෙ ඔඝං, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං;

ධාරෙහි අන්තිමං දෙහං, ජෙත්වා මාරං සවාහන’’න්ති. – ගාථායො අභාසිංසු;

තත්ථ යුඤ්ජස්සු ධම්මෙහීති සමථවිපස්සනාධම්මෙහි අරියෙහි බොධිපක්ඛියධම්මෙහි ච යුඤ්ජ යොගං ¶ කරොහි. ඛණො තං මා උපච්චගාති යො එවං යොගභාවනං න කරොති, තං පුග්ගලං පතිරූපදෙසෙ උප්පත්තික්ඛණො, ඡන්නං ආයතනානං අවෙකල්ලක්ඛණො, බුද්ධුප්පාදක්ඛණො, සද්ධාය පටිලද්ධක්ඛණො, සබ්බොපි අයං ඛණො අතික්කමති නාම. සො ඛණො තං මා අතික්කමි. ඛණාතීතාති යෙ හි ඛණං අතීතා, යෙ ච පුග්ගලෙ සො ඛණො අභීතො, තෙ නිරයම්හි සමප්පිතා හුත්වා ¶ සොචන්ති, තත්ථ නිබ්බත්තිත්වා මහාදුක්ඛං පච්චනුභවන්තීති අත්ථො.

නිරොධං ඵුසෙහීති කිලෙසනිරොධං ඵුස්ස පටිලභ. සඤ්ඤාවූපසමං සුඛං, ආරාධයාහි නිබ්බානන්ති කාමසඤ්ඤාදීනං පාපසඤ්ඤානං උපසමනිමිත්තං අච්චන්තසුඛං නිබ්බානං ආරාධෙහි.

වීරා වීරෙහි ධම්මෙහීති වීරියපධානතාය වීරෙහි තෙජුස්සදෙහි අරියමග්ගධම්මෙහි භාවිතින්ද්රියා වඩ්ඪිතසද්ධාදිඉන්ද්රියා වීරා භික්ඛුනී වත්ථුකාමෙහි සවාහනං කිලෙසමාරං ජිනිත්වා ආයතිං පුනබ්භවාභාවතො අන්තිමං දෙහං ධාරෙතීති ථෙරී අඤ්ඤං විය කත්වා අත්තානං දස්සෙති.

මිත්තෙති තං ආලපති. මිත්තරතාති කල්යාණමිත්තෙසු අභිරතා. තත්ථ සක්කාරසම්මානකරණතා හොහි. භාවෙහි කුසලෙ ධම්මෙති අරියමග්ගධම්මෙ වඩ්ඪෙහි. යොගක්ඛෙමස්සාති අරහත්තස්ස නිබ්බානස්ස ච පත්තියා අධිගමාය.

භද්රෙති ¶ තං ආලපති. භද්රරතාති භද්රෙසු සීලාදිධම්මෙසු රතා අභිරතා හොහි. යොගක්ඛෙමමනුත්තරන්ති චතූහි යොගෙහි ඛෙමං අනුපද්දවං අනුත්තරං නිබ්බානං, තස්ස පත්තියා කුසලෙ බොධිපක්ඛියධම්මෙ භාවෙහීති අත්ථො.

උපසමෙති තං ආලපති. තරෙ ඔඝං මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරන්ති මච්චු එත්ථ ධීයතීති මච්චුධෙය්යං, අනුපචිතකුසලසම්භාරෙහි සුට්ඨු දුත්තරන්ති සුදුත්තරං, සංසාරමහොඝං තරෙ අරියමග්ගනාවාය තරෙය්යාසි. ධාරෙහි අන්තිමං දෙහන්ති තස්ස තරණෙනෙව අන්තිමදෙහධරා හොහීති අත්ථො.

තිස්සාදිථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සුමුත්තා ¶ සාධුමුත්තාම්හීතිආදිකා මුත්තාථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ ¶ භවෙ කුසලං උපචිනිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කොසලජනපදෙ ඔඝාතකස්ස නාම දලිද්දබ්රාහ්මණස්ස ධීතා හුත්වා නිබ්බත්ති, තං වයප්පත්තකාලෙ මාතාපිතරො එකස්ස ඛුජ්ජබ්රාහ්මණස්ස අදංසු. සා තෙන ඝරාවාසං අරොචන්තී තං අනුජානාපෙත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොති. තස්සා බහිද්ධාරම්මණෙසු චිත්තං විධාවති, සා තං නිග්ගණ්හන්තී ‘‘සුමුත්තා සාධුමුත්තාම්හී’’ති ගාථං වදන්තීයෙව විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ –

‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බධම්මෙසු චක්ඛුමා;

පාණිනෙ අනුගණ්හන්තො, පිණ්ඩාය පාවිසී පුරං.

‘‘තස්ස ආගච්ඡතො සත්ථු, සබ්බෙ නගරවාසිනො;

හට්ඨතුට්ඨා සමාගන්ත්වා, වාලිකා ආකිරිංසු තෙ.

‘‘වීථිසම්මජ්ජනං කත්වා, කදලිපුණ්ණකද්ධජෙ;

ධූමං චුණ්ණඤ්ච මාසඤ්ච, සක්කාරං කච්ච සත්ථුනො.

‘‘මණ්ඩපං ¶ පටියාදෙත්වා, නිමන්තෙත්වා විනායකං;

මහාදානං දදිත්වාන, සම්බොධිං අභිපත්ථයි.

‘‘පදුමුත්තරො මහාවීරො, හාරකො සබ්බපාණිනං;

අනුමොදනියං කත්වා, බ්යාකාසි අග්ගපුග්ගලො.

‘‘සතසහස්සෙ අතික්කන්තෙ, කප්පො හෙස්සති භද්දකො;

භවාභවෙ සුඛං ලද්ධා, පාපුණිස්සසි බොධියං.

‘‘හත්ථකම්මඤ්ච යෙ කෙචි, කතාවී නරනාරියො;

අනාගතම්හි අද්ධානෙ, සබ්බා හෙස්සන්ති සම්මුඛා.

‘‘තෙන ¶ කම්මවිපාකෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;

උප්පන්නදෙවභවනෙ, තුය්හං තා පරිචාරිකා.

‘‘දිබ්බං සුඛමසඞ්ඛ්යෙය්යං, මානුසඤ්ච අසඞ්ඛියං;

අනුභොන්ති චිරං කාලං, සංසරිම්හ භවාභවෙ.

‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, යං කම්මමකරිං තදා;

සුඛුමාලා මනුස්සෙසු, අථො දෙවපුරෙසු ච.

‘‘රූපං භොගං යසං ආයුං, අථො කිත්තිසුඛං පියං;

ලභාමි සතතං සබ්බං, සුකතං කම්මසම්පදං.

‘‘පච්ඡිමෙ භවෙ සම්පත්තෙ, ජාතාහං බ්රාහ්මණෙ කුලෙ;

සුඛුමාලහත්ථපාදා ¶ , රමණියෙ නිවෙසනෙ.

‘‘සබ්බකාලම්පි පථවී, න පස්සාමනලඞ්කතං;

චික්ඛල්ලභූමිං අසුචිං, න පස්සාමි කුදාචනං.

‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.

‘‘සුමුත්තා සාධුමුත්තාම්හි, තීහි ඛුජ්ජෙහි මුත්තියා;

උදුක්ඛලෙන මුසලෙන, පතිනා ඛුජ්ජකෙන ච;

මුත්තාම්හි ජාතිමරණා, භවනෙත්ති සමූහතා’’ති. – ඉමං ගාථං අභාසි;

තත්ථ ¶ සුමුත්තාති සුට්ඨු මුත්තා. සාධුමුත්තාම්හීති සාධු සම්මදෙව මුත්තා අම්හි. කුතො පන සුමුත්තා සාධුමුත්තාති ආහ ‘‘තීහි ඛුජ්ජෙහි මුත්තියා’’ති, තීහි වඞ්කකෙහි පරිමුත්තියාති අත්ථො. ඉදානි තානි සරූපතො දස්සෙන්තී ‘‘උදුක්ඛලෙන මුසලෙන, පතිනා ඛුජ්ජකෙන චා’’ති ආහ. උදුක්ඛලෙ ¶ හි ධඤ්ඤං පක්ඛිපන්තියා පරිවත්තෙන්තියා මුසලෙන කොට්ටෙන්තියා ච පිට්ඨි ඔනාමෙතබ්බා හොතීති ඛුජ්ජකරණහෙතුතාය තදුභයං ‘‘ඛුජ්ජ’’න්ති වුත්තං. සාමිකො පනස්සා ඛුජ්ජො එව. ඉදානි යස්සා මුත්තියා නිදස්සනවසෙන තීහි ඛුජ්ජෙහි මුත්ති වුත්තා. තමෙව දස්සෙන්තී ‘‘මුත්තාම්හි ජාතිමරණා’’ති වත්වා තත්ථ කාරණමාහ ‘‘භවනෙත්ති සමූහතා’’ති. තස්සත්ථො – න කෙවලමහං තීහි ඛුජ්ජෙහි එව මුත්තා, අථ ඛො සබ්බස්මා ජාතිමරණාපි, යස්මා සබ්බස්සාපි භවස්ස නෙත්ති නායිකා තණ්හා අග්ගමග්ගෙන මයා සමුග්ඝාටිතාති.

මුත්තාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඡන්දජාතා අවසායීති ධම්මදින්නාථෙරියා ගාථා. සා කිර පදුමුත්තරබුද්ධකාලෙ හංසවතීනගරෙ පරාධීනවුත්තිකා හුත්වා ජීවන්තී නිරොධතො වුට්ඨිතස්ස අග්ගසාවකස්ස පූජාසක්කාරපුබ්බකං දානං දත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා. තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තී ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ සත්ථු වෙමාතිකභාතිකානං කම්මිකස්ස ගෙහෙ ¶ වසමානා දානං පටිච්ච ‘‘එකං දෙහී’’ති සාමිකෙන වුත්තෙ ද්වෙ දෙන්තී, බහුං පුඤ්ඤං කත්වා කස්සපබුද්ධකාලෙ කිකිස්ස කාසිකරඤ්ඤො ගෙහෙ පටිසන්ධිං ගහෙත්වා සත්තන්නං භගිනීනං අබ්භන්තරා හුත්වා වීසතිවස්සසහස්සානි බ්රහ්මචරියං චරිත්වා එකං බුද්ධන්තරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තී ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා විසාඛස්ස සෙට්ඨිනො ගෙහං ගතා.

අථෙකදිවසං විසාඛො සෙට්ඨි සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා අනාගාමී හුත්වා ඝරං ගන්ත්වා පාසාදං අභිරුහන්තො සොපානමත්ථකෙ ඨිතාය ධම්මදින්නාය පසාරිතහත්ථං අනාලම්බිත්වාව පාසාදං අභිරුහිත්වා භුඤ්ජමානොපි ¶ තුණ්හීභූතොව භුඤ්ජි. ධම්මදින්නා තං උපධාරෙත්වා, ‘‘අය්යපුත්ත, කස්මා ත්වං අජ්ජ මම හත්ථං නාලම්බි, භුඤ්ජමානොපි න කිඤ්චි කථෙසි, අත්ථි නු ඛො කොචි මය්හං දොසො’’ති ආහ. විසාඛො ‘‘ධම්මදින්නෙ, න තෙ දොසො අත්ථි, අහං පන අජ්ජ පට්ඨාය ඉත්ථිසරීරං ඵුසිතුං ආහාරෙ ච ලොලභාවං කාතුං අනරහො, තාදිසො මයා ධම්මො පටිවිද්ධො. ත්වං පන සචෙ ඉච්ඡසි, ඉමස්මිංයෙව ගෙහෙ වස. නො චෙ ඉච්ඡසි, යත්තකෙන ධනෙන තෙ අත්ථො, තත්තකං ගහෙත්වා කුලඝරං ගච්ඡාහී’’ති ආහ. ‘‘නාහං, අය්යපුත්ත, තයා වන්තවමනං ආචමිස්සාමි, පබ්බජ්ජං මෙ අනුජානාහී’’ති. විසාඛො ‘‘සාධු, ධම්මදින්නෙ’’ති තං සුවණ්ණසිවිකාය භික්ඛුනිඋපස්සයං පෙසෙසි. සා පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා කතිපාහං තත්ථ ¶ වසිත්වා විවෙකවාසං වසිතුකාමා ආචරියුපජ්ඣායානං සන්තිකං ගන්ත්වා, ‘‘අය්යා, ආකිණ්ණට්ඨානෙ මය්හං චිත්තං න රමති, ගාමකාවාසං ගච්ඡාමී’’ති ආහ. භික්ඛුනියො තං ගාමකාවාසං නයිංසු. සා තත්ථ වසන්තී අතීතෙ මද්දිතසඞ්ඛාරතාය න චිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙරී 2.3.95-130) –

‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බධම්මාන පාරගූ;

ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි නායකො.

‘‘තදාහං හංසවතියං, කුලෙ අඤ්ඤතරෙ අහුං;

පරකම්මකාරී ආසිං, නිපකා සීලසංවුතා.

‘‘පදුමුත්තරබුද්ධස්ස, සුජාතො අග්ගසාවකො;

විහාරා ¶ අභිනික්ඛම්ම, පිණ්ඩපාතාය ගච්ඡති.

‘‘ඝටං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තී, තදා උදකහාරිකා;

තං දිස්වා අදදං පූපං, පසන්නා සෙහි පාණිභි.

‘‘පටිග්ගහෙත්වා තත්ථෙව, නිසින්නො පරිභුඤ්ජි සො;

තතො නෙත්වාන තං ගෙහං, අදාසිං තස්ස භොජනං.

‘‘තතො මෙ අය්යකො තුට්ඨො, අකරී සුණිසං සකං;

සස්සුයා සහ ගන්ත්වාන, සම්බුද්ධං අභිවාදයිං.

‘‘තදා ¶ සො ධම්මකථිකං, භික්ඛුනිං පරිකිත්තයං;

ඨපෙසි එතදග්ගම්හි, තං සුත්වා මුදිතා අහං.

‘‘නිමන්තයිත්වා සුගතං, සසඞ්ඝං ලොකනායකං;

මහාදානං දදිත්වාන, තං ඨානමභිපත්ථයිං.

‘‘තතො ¶ මං සුගතො ආහ, ඝනනින්නාදසුස්සරො;

මමුපට්ඨානනිරතෙ, සසඞ්ඝපරිවෙසිකෙ.

‘‘සද්ධම්මස්සවනෙ යුත්තෙ, ගුණවද්ධිතමානසෙ;

භද්දෙ භවස්සු මුදිතා, ලච්ඡසෙ පණිධීඵලං.

‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;

ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.

‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදා, ඔරසා ධම්මනිම්මිතා;

ධම්මදින්නාති නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවිකා.

‘‘තං සුත්වා මුදිතා හුත්වා, යාවජීවං මහාමුනිං;

මෙත්තචිත්තා පරිචරිං, පච්චයෙහි විනායකං.

‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;

ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.

‘‘ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙ, බ්රහ්මබන්ධු මහායසො;

කස්සපො නාම ගොත්තෙන, උප්පජ්ජි වදතං වරො.

‘‘උපට්ඨාකො මහෙසිස්ස, තදා ආසි නරිස්සරො;

කාසිරාජා කිකී නාම, බාරාණසිපුරුත්තමෙ.

‘‘ඡට්ඨා තස්සාසහං ධීතා, සුධම්මා ඉති විස්සුතා;

ධම්මං සුත්වා ජිනග්ගස්ස, පබ්බජ්ජං සමරොචයිං.

‘‘අනුජානි න නො තාතො, අගාරෙව තදා මයං;

වීසවස්සසහස්සානි ¶ , විචරිම්හ අතන්දිතා.

‘‘කොමාරිබ්රහ්මචරියං ¶ , රාජකඤ්ඤා සුඛෙධිතා;

බුද්ධොපට්ඨානනිරතා, මුදිතා සත්ත ධීතරො.

‘‘සමණී ¶ සමණගුත්තා ච, භික්ඛුනී භික්ඛුදායිකා;

ධම්මා චෙව සුධම්මා ච, සත්තමී සඞ්ඝදායිකා.

‘‘ඛෙමා උප්පලවණ්ණා ච, පටාචාරා ච කුණ්ඩලා;

ගොතමී ච අහඤ්චෙව, විසාඛා හොති සත්තමී.

‘‘තෙහි කම්මෙහි සුකතෙහි, චෙතනාපණිධීහි ච;

ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.

‘‘පච්ඡිමෙ ච භවෙ දානි, ගිරිබ්බජපුරුත්තමෙ;

ජාතා සෙට්ඨිකුලෙ ඵීතෙ, සබ්බකාමසමිද්ධිනෙ.

‘‘යදා රූපගුණූපෙතා, පඨමෙ යොබ්බනෙ ඨිතා;

තදා පරකුලං ගන්ත්වා, වසිං සුඛසමප්පිතා.

‘‘උපෙත්වා ලොකසරණං, සුණිත්වා ධම්මදෙසනං;

අනාගාමිඵලං පත්තො, සාමිකො මෙ සුබුද්ධිමා.

‘‘තදාහං අනුජානෙත්වා, පබ්බජිං අනගාරියං;

නචිරෙනෙව කාලෙන, අරහත්තමපාපුණිං.

‘‘තදා උපාසකො සො මං, උපගන්ත්වා අපුච්ඡථ;

ගම්භීරෙ නිපුණෙ පඤ්හෙ, තෙ සබ්බෙ බ්යාකරිං අහං.

‘‘ජිනො තස්මිං ගුණෙ තුට්ඨො, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං;

භික්ඛුනිං ධම්මකථිකං, නාඤ්ඤං පස්සාමි එදිසිං.

‘‘ධම්මදින්නා යථා ධීරා, එවං ධාරෙථ භික්ඛවො;

එවාහං පණ්ඩිතා හොමි, නායකෙනානුකම්පිතා.

‘‘පරිචිණ්ණො ¶ මයා සත්ථා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං;

ඔහිතො ගරුකො භාරො, භවනෙත්ති සමූහතා.

‘‘යස්සත්ථාය පබ්බජිතා, අගාරස්මානගාරියං;

සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, සබ්බසංයොජනක්ඛයො.

‘‘ඉද්ධීසු ච වසී හොමි, දිබ්බාය සොතධාතුයා;

පරචිත්තානි ජානාමි, සත්ථුසාසනකාරිකා.

‘‘පුබ්බෙනිවාසං ¶ ජානාමි, දිබ්බචක්ඛු විසොධිතං;

ඛෙපෙත්වා ආසවෙ සබ්බෙ, විසුද්ධාසිං සුනිම්මලා.

‘‘කිලෙසා ¶ ඣාපිතා මය්හං…පෙ… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. (අප. ථෙරී 2.3.95-130);

අරහත්තං පන පත්වා ‘‘මය්හං මනං මත්ථකං පත්තං, ඉදානි ඉධ වසිත්වා කිං කරිස්සාමි, රාජගහමෙව ගන්ත්වා සත්ථාරඤ්ච වන්දිස්සාමි, බහූ ච මෙ ඤාතකා පුඤ්ඤානි කරිස්සන්තී’’ති භික්ඛුනීහි සද්ධිං රාජගහමෙව පච්චාගතා. විසාඛො තස්සා ආගතභාවං සුත්වා තස්සා අධිගමං වීමංසන්තො පඤ්චක්ඛන්ධාදිවසෙන පඤ්හං පුච්ඡි. ධම්මදින්නා සුනිසිතෙන සත්ථෙන කුමුදනාළෙ ඡින්දන්තී විය පුච්ඡිතං පුච්ඡිතං පඤ්හං විස්සජ්ජෙසි. විසාඛො සබ්බං පුච්ඡාවිස්සජ්ජනනයං සත්ථු ආරොචෙසි. සත්ථා ‘‘පණ්ඩිතා, විසාඛ, ධම්මදින්නා භික්ඛුනී’’තිආදිනා තං පසංසන්තො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන සද්ධිං සංසන්දෙත්වා බ්යාකතභාවං පවෙදෙත්වා තමෙව චූළවෙදල්ලසුත්තං (ම. නි. 1.460) අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා තං ධම්මකථිකානං භික්ඛුනීනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. යදා පන සා තස්මිං ගාමකාවාසෙ වසන්තී හෙට්ඨිමමග්ගෙ අධිගන්ත්වා අග්ගමග්ගත්ථාය විපස්සනං පට්ඨපෙසි, තදා –

‘‘ඡන්දජාතා අවසායී, මනසා ච ඵුටා සියා;

කාමෙසු අප්පටිබද්ධචිත්තා, උද්ධංසොතාති වුච්චතී’’ති. –

තත්ථ ඡන්දජාතාති අග්ගඵලත්ථං ජාතච්ඡන්දා. අවසායීති අවසායො වුච්චති අවසානං නිට්ඨානං, තම්පි කාමෙසු අප්පටිබද්ධචිත්තතාය ‘‘උද්ධංසොතා’’ති වක්ඛමානත්තා සමණකිච්චස්ස නිට්ඨානං වෙදිතබ්බං, න යස්ස කස්සචි, තස්මා පදද්වයෙනාපි අප්පත්තමානසා අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං පත්ථයමානාති අයමත්ථො වුත්තො හොති. මනසා ච ඵුටා සියාති හෙට්ඨිමෙහි තීහි මග්ගචිත්තෙහි නිබ්බානං ඵුටා ඵුසිතා භවෙය්ය. කාමෙසු අප්පටිබද්ධචිත්තාති අනාගාමිමග්ගවසෙන කාමෙසු න පටිබද්ධචිත්තා. උද්ධංසොතාති උද්ධමෙව මග්ගසොතො සංසාරසොතො ච එතිස්සාති ¶ උද්ධංසොතා. අනාගාමිනො හි යථා අග්ගමග්ගො උප්පජ්ජති, න අඤ්ඤො, එවං අවිහාදීසු උප්පන්නස්ස යාව අකනිට්ඨා උද්ධමෙව උප්පත්ති හොතීති.

ධම්මදින්නාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කරොථ ¶ බුද්ධසාසනන්ති විසාඛාය ථෙරියා ගාථා. තස්සා වත්ථු ධීරාථෙරියාවත්ථුසදිසමෙව. සා අරහත්තං පත්වා විමුත්තිසුඛෙන වීතිනාමෙන්තී –

‘‘කරොථ බුද්ධසාසනං, යං කත්වා නානුතප්පති;

ඛිප්පං පාදානි ධොවිත්වා, එකමන්තෙ නිසීදථා’’ති. –

තත්ථ කරොථ බුද්ධසාසනන්ති බුද්ධසාසනං ඔවාදඅනුසිට්ඨිං කරොථ, යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජථාති අත්ථො. යං කත්වා නානුතප්පතීති අනුසිට්ඨිං කත්වා කරණහෙතු න අනුතප්පති තක්කරස්ස සම්මදෙව අධිප්පායානං සමිජ්ඣනතො. ඛිප්පං පාදානි ධොවිත්වා, එකමන්තෙ නිසීදථාති ඉදං යස්මා සයං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා ආචරියුපජ්ඣායානං වත්තං දස්සෙත්වා අත්තනො දිවාට්ඨානෙ පාදෙ ධොවිත්වා රහො නිසින්නා සදත්ථං මත්ථකං පාපෙසි, තස්මා තත්ථ අඤ්ඤෙපි නියොජෙන්තී අවොච.

විසාඛාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ධාතුයො ¶ දුක්ඛතො දිස්වාති සුමනාය ථෙරියා ගාථා. තස්සා වත්ථු තිස්සාථෙරියා වත්ථුසදිසං. ඉමිස්සාපි හි සත්ථා ඔභාසං විස්සජ්ජෙත්වා පුරතො නිසින්නො විය අත්තානං දස්සෙත්වා –

‘‘ධාතුයො දුක්ඛතො දිස්වා, මා ජාතිං පුනරාගමි;

භවෙ ඡන්දං විරාජෙත්වා, උපසන්තා චරිස්සසී’’ති. –

ඉමං ගාථමාහ. සා ගාථාපරියොසානෙ අරහත්තං පාපුණි ¶ .

තත්ථ ධාතුයො දුක්ඛතො දිස්වාති සසන්තතිපරියාපන්නා චක්ඛාදිධාතුයො ඉතරාපි ච උදයබ්බයපටිපීළනාදිනා ‘‘දුක්ඛා’’ති ඤාණචක්ඛුනා දිස්වා. මා ජාතිං පුනරාගමීති පුන ජාතිං ආයතිං පුනබ්භවං මා උපගච්ඡි ¶ . භවෙ ඡන්දං විරාජෙත්වාති කාමභවාදිකෙ සබ්බස්මිං භවෙ තණ්හාඡන්දං විරාගසඞ්ඛාතෙන මග්ගෙන පජහිත්වා. උපසන්තා චරිස්සසීති සබ්බසො පහීනකිලෙසතාය නිබ්බුතා විහරිස්සසි.

එත්ථ ච ‘‘ධාතුයො දුක්ඛතො දිස්වා’’ති ඉමිනා දුක්ඛානුපස්සනාමුඛෙන විපස්සනා දස්සිතා. ‘‘භවෙ ඡන්දං විරාජෙත්වා’’ති ඉමිනා මග්ගො, ‘‘උපසන්තා චරිස්සසී’’ති ඉමිනා සඋපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු, ‘‘මා ජාතිං පුනරාගමී’’ති ඉමිනා අනුපාදිසෙසා නිබ්බානධාතු දස්සිතාති දට්ඨබ්බං.

සුමනාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කායෙන සංවුතා ආසින්ති උත්තරාය ථෙරියා ගාථා. තස්සාපි වත්ථු තිස්සාථෙරියා වත්ථුසදිසං. සාපි හි සක්යකුලප්පසුතා බොධිසත්තස්ස ඔරොධභූතා මහාපජාපතිගොතමියා සද්ධිං නික්ඛන්තා ඔභාසගාථාය අරහත්තං පත්වා පන –

‘‘කායෙන ¶ සංවුතා ආසිං, වාචාය උද චෙතසා;

සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ, සීතිභූතාම්හි නිබ්බුතා’’ති. –

තත්ථ කායෙන සංවුතා ආසින්ති කායිකෙන සංවරෙන සංවුතා අහොසිං. වාචායාති වාචසිකෙන සංවරෙන සංවුතා ආසින්ති යොජනා, පදද්වයෙනාපි සීලසංවරමාහ. උදාති අථ. චෙතසාති සමාධිචිත්තෙන, එතෙන විපස්සනාභාවනමාහ. සමූලං තණ්හමබ්බුය්හාති සානුසයං, සහ වා අවිජ්ජාය තණ්හං උද්ධරිත්වා. අවිජ්ජාය හි පටිච්ඡාදිතාදීනවෙ භවත්තයෙ තණ්හා උප්පජ්ජති.

අපරො නයො – කායෙන සංවුතාති සම්මාකම්මන්තෙන සබ්බසො ¶ මිච්ඡාකම්මන්තස්ස පහානා මග්ගසංවරෙනෙව කායෙන සංවුතා ආසිං. වාචායාති සම්මාවාචාය සබ්බසො මිච්ඡාවාචාය පහානා මග්ගසංවරෙනෙව වාචාය සංවුතා ආසින්ති අත්ථො. චෙතසාති සමාධිනා. චෙතොසීසෙන ¶ හෙත්ථ සම්මාසමාධි වුත්තො, සම්මාසමාධිග්ගහණෙනෙව මග්ගලක්ඛණෙන එකලක්ඛණා සම්මාදිට්ඨිආදයො මග්ගධම්මා ගහිතාව හොන්තීති, මග්ගසංවරෙන අභිජ්ඣාදිකස්ස අසංවරස්ස අනවසෙසතො පහානං දස්සිතං හොති. තෙනෙවාහ ‘‘සමූලං තණ්හමබ්බුය්හා’’ති. සීතිභූතාම්හි නිබ්බුතාති සබ්බසො කිලෙසපරිළාහාභාවෙන සීතිභාවප්පත්තා අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා නිබ්බුතා අම්හීති.

උත්තරාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

16. වුඩ්ඪපබ්බජිතසුමනාථෙරීගාථාවණ්ණනා

සුඛං ත්වං වුඩ්ඪිකෙ සෙහීති සුමනාය වුඩ්ඪපබ්බජිතාය ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ කුසලං උපචිනිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං මහාකොසලරඤ්ඤො භගිනී හුත්වා නිබ්බත්ති. සා සත්ථාරා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස ‘‘චත්තාරො ඛො මෙ, මහාරාජ, දහරාති න උඤ්ඤාතබ්බා’’තිආදිනා (සං. නි. 1.112) දෙසිතං ධම්මං සුත්වා ලද්ධප්පසාදා සරණෙසු ච සීලෙසු ච පතිට්ඨාය පබ්බජිතුකාමාපි ‘‘අය්යිකං පටිජග්ගිස්සාමී’’ති චිරකාලං වීතිනාමෙත්වා අපරභාගෙ අය්යිකාය කාලඞ්කතාය රඤ්ඤා සද්ධිං මහග්ඝානි අත්ථරණපාවුරණානි ගාහාපෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා සඞ්ඝස්ස දාපෙත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨිතා පබ්බජ්ජං යාචි. සත්ථා තස්සා ඤාණපරිපාකං දිස්වා –

‘‘සුඛං ¶ ත්වං වුඩ්ඪිකෙ සෙහි, කත්වා චොළෙන පාරුතා;

උපසන්තො හි තෙ රාගො, සීතිභූතාසි නිබ්බුතා’’ති. –

ඉමං ගාථං අභාසි. සා ගාථාපරියොසානෙ සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං ¶ පත්වා උදානවසෙන තමෙව ගාථං අභාසි. ඉදමෙව චස්සා අඤ්ඤාබ්යාකරණං අහොසි, සා තාවදෙව පබ්බජි. ගාථාය පන වුඩ්ඪිකෙති වුඩ්ඪෙ, වයොවුඩ්ඪෙති අත්ථො. අයං පන සීලාදිගුණෙහිපි වුඩ්ඪා, ථෙරියා වුත්තගාථාය චතුත්ථපාදෙ සීතිභූතාසි නිබ්බුතාති යොජෙතබ්බං. සෙසං වුත්තනයමෙව.

වුඩ්ඪපබ්බජිතසුමනාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පිණ්ඩපාතං ¶ චරිත්වානාති ධම්මාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනිත්වා සම්භතපුඤ්ඤසම්භාරා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං කුලඝරෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා පතිරූපස්ස සාමිකස්ස ගෙහං ගන්ත්වා සාසනෙ පටිලද්ධසද්ධා පබ්බජිතුකාමා හුත්වා සාමිකෙන අනනුඤ්ඤාතා පච්ඡා සාමිකෙ කාලඞ්කතෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තී එකදිවසං භික්ඛාය චරිත්වා විහාරං ආගච්ඡන්තී පරිපතිත්වා තමෙව ආරම්මණං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා –

‘‘පිණ්ඩපාතං චරිත්වාන, දණ්ඩමොලුබ්භ දුබ්බලා;

වෙධමානෙහි ගත්තෙහි, තත්ථෙව නිපතිං ඡමා;

දිස්වා ආදීනවං කායෙ, අථ චිත්තං විමුච්චි මෙ’’ති. –

තත්ථ පිණ්ඩපාතං චරිත්වාන, දණ්ඩමොලුබ්භාති පිණ්ඩපාතත්ථාය යට්ඨිං උපත්ථම්භෙන නගරෙ විචරිත්වා භික්ඛාය ආහිණ්ඩිත්වා. ඡමාති ඡමායං භූමියං, පාදානං අවසෙන භූමියං නිපතින්ති අත්ථො. දිස්වා ආදීනවං කායෙති අසුභානිච්චදුක්ඛානත්තතාදීහි නානප්පකාරෙහි සරීරෙ දොසං පඤ්ඤාචක්ඛුනා දිස්වා. අථ චිත්තං විමුච්චි මෙති ආදීනවානුපස්සනාය පරතො පවත්තෙහි නිබ්බිදානුපස්සනාදීහි වික්ඛම්භනවසෙන මම ¶ චිත්තං කිලෙසෙහි විමුච්චිත්වා පුන මග්ගඵලෙහි ¶ යථාක්කමං සමුච්ඡෙදවසෙන චෙව පටිප්පස්සද්ධිවසෙන ච සබ්බසො විමුච්චි විමුත්තං, න දානිස්සා විමොචෙතබ්බං අත්ථීති. ඉදමෙව චස්සා අඤ්ඤාබ්යාකරණං අහොසීති.

ධම්මාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

හිත්වා ඝරෙ පබ්බජිත්වාති සඞ්ඝාය ථෙරියා ගාථා. තස්සා වත්ථු ධීරාථෙරියා වත්ථුසදිසං. ගාථා පන –

‘‘හිත්වා ¶ ඝරෙ පබ්බජිත්වා, හිත්වා පුත්තං පසුං පියං;

හිත්වා රාගඤ්ච දොසඤ්ච, අවිජ්ජඤ්ච විරාජිය;

සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ, උපසන්තාම්හි නිබ්බුතා’’ති. – ගාථං අභාසි;

තත්ථ හිත්වාති ඡඩ්ඩෙත්වා. ඝරෙති ගෙහං. ඝරසද්දො හි එකස්මිම්පි අභිධෙය්යෙ කදාචි බහූසු බීජං විය රූළ්හිවසෙන වොහරීයති. හිත්වා පුත්තං පසුං පියන්ති පියායිතබ්බෙ පුත්තෙ චෙව ගොමහිංසාදිකෙ පසූ ච තප්පටිබද්ධඡන්දරාගප්පහානෙන පහාය. හිත්වා රාගඤ්ච දොසඤ්චාති රජ්ජනසභාවං රාගං, දුස්සනසභාවං දොසඤ්ච අරියමග්ගෙන සමුච්ඡින්දිත්වා. අවිජ්ජඤ්ච විරාජියාති සබ්බාකුසලෙසු පුබ්බඞ්ගමං මොහඤ්ච විරාජෙත්වා මග්ගෙන සමුග්ඝාටෙත්වා ඉච්චෙව අත්ථො. සෙසං වුත්තනයමෙව.

සඞ්ඝාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.