📜
14. තිංසනිපාතො
1. සුභාජීවකම්බවනිකාථෙරීගාථාවණ්ණනා
තිංසනිපාතෙ ¶ ¶ ජීවකම්බවනං රම්මන්තිආදිකා සුභාය ජීවකම්බවනිකාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී, සම්භාවිතකුසලමූලා අනුක්කමෙන පරිබ්රූහිතවිමොක්ඛසම්භාරා පරිපක්කඤාණා හුත්වා, ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්ති, සුභාතිස්සා නාමමහොසි. තස්සා කිර සරීරාවයවා සොභනවණ්ණයුත්තා අහෙසුං, තස්මා සුභාති අන්වත්ථමෙව නාමං ජාතං. සා සත්ථු රාජගහප්පවෙසනෙ පටිලද්ධසද්ධා උපාසිකා හුත්වා අපරභාගෙ සංසාරෙ ජාතසංවෙගා කාමෙසු ආදීනවං දිස්වා නෙක්ඛම්මඤ්ච ඛෙමතො ¶ සල්ලක්ඛන්තී මහාපජාපතියා ගොතමියා සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තී කතිපාහෙනෙව අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨාසි.
අථ නං එකදිවසං අඤ්ඤතරො රාජගහවාසී ධුත්තපුරිසො තරුණො පඨමයොබ්බනෙ ඨිතො ජීවකම්බවනෙ දිවාවිහාරාය ගච්ඡන්තිං දිස්වා පටිබද්ධචිත්තො හුත්වා මග්ගං ඔවරන්තො කාමෙහි නිමන්තෙසි. සා තස්ස නානප්පකාරෙහි කාමානං ආදීනවං අත්තනො ච නෙක්ඛම්මජ්ඣාසයං පවෙදෙන්තී ධම්මං කථෙසි. සො ධම්මකථං සුත්වාපි න පටික්කමති, නිබන්ධතියෙව. ථෙරී නං අත්තනො වචනෙ අතිට්ඨන්තං අක්ඛිම්හි ච අභිරත්තං දිස්වා, ‘‘හන්ද, තයා සම්භාවිතං අක්ඛි’’න්ති අත්තනො එකං අක්ඛිං උප්පාටෙත්වා තස්ස උපනෙසි. තතො සො පුරිසො සන්තාසො සංවෙගජාතො තත්ථ විගතරාගොව හුත්වා ථෙරිං ඛමාපෙත්වා ගතො. ථෙරී සත්ථු සන්තිකං අගමාසි. සත්ථුනො සහ දස්සනෙනෙවස්සා අක්ඛි පටිපාකතිකං අහොසි. තතො සා බුද්ධගතාය පීතියා නිරන්තරං ඵුටා හුත්වා අට්ඨාසි. සත්ථා තස්සා චිත්තාචාරං ඤත්වා ධම්මං දෙසෙත්වා අග්ගමග්ගත්ථාය කම්මට්ඨානං ආචික්ඛි. සා පීතිං වික්ඛම්භෙත්වා තාවදෙව විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තං පන පත්වා ඵලසුඛෙන නිබ්බානසුඛෙන විහරන්තී අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා අත්තනා තෙන ච ධුත්තපුරිසෙන වුත්තගාථා උදානවසෙන –
‘‘ජීවකම්බවනං ¶ ¶ රම්මං, ගච්ඡන්තිං භික්ඛුනිං සුභං;
ධුත්තකො සන්නිවාරෙසි, තමෙනං අබ්රවී සුභා.
‘‘කිං තෙ අපරාධිතං මයා, යං මං ඔවරියාන තිට්ඨසි;
න හි පබ්බජිතාය ආවුසො, පුරිසො සම්ඵුසනාය කප්පති.
‘‘ගරුකෙ මම සත්ථුසාසනෙ, යා සික්ඛා සුගතෙන දෙසිතා;
පරිසුද්ධපදං අනඞ්ගණං, කිං මං ඔවරියාන තිට්ඨසි.
‘‘ආවිලචිත්තො අනාවිලං, සරජො වීතරජං අනඞ්ගණං;
සබ්බත්ථ විමුත්තමානසං, කිං මං ඔවරියාන තිට්ඨසි.
‘‘දහරා ¶ ච අපාපිකා චසි, කිං තෙ පබ්බජ්ජා කරිස්සති;
නික්ඛිප කාසායචීවරං, එහි රමාම සුපුප්ඵිතෙ වනෙ.
‘‘මධුරඤ්ච පවන්ති සබ්බසො, කුසුමරජෙන සමුට්ඨිතා දුමා;
පඨමවසන්තො සුඛො උතු, එහි රමාම සුපුප්ඵිතෙ වනෙ.
‘‘කුසුමිතසිඛරා ච පාදපා, අභිගජ්ජන්තිව මාලුතෙරිතා;
කා තුය්හං රති භවිස්සති, යදි එකා වනමොගහිස්සසි.
‘‘වාළමිගසඞ්ඝසෙවිතං, කුඤ්ජරමත්තකරෙණුලොළිතං;
අසහායිකා ගන්තුමිච්ඡසි, රහිතං භිංසනකං මහාවනං.
‘‘තපනීයකතාව ¶ ධීතිකා, විචරසි චිත්තලතෙව අච්ඡරා;
කාසිකසුඛුමෙහි වග්ගුභි, සොභසී සුවසනෙහි නූපමෙ.
‘‘අහං තව වසානුගො සියං, යදි විහරෙමසෙ කානනන්තරෙ;
න හි මත්ථි තයා පියත්තරො, පාණො කින්නරිමන්දලොචනෙ.
‘‘යදි ¶ මෙ වචනං කරිස්සසි, සුඛිතා එහි අගාරමාවස;
පාසාදනිවාතවාසිනී, පරිකම්මං තෙ කරොන්තු නාරියො.
‘‘කාසිකසුඛුමානි ධාරය, අභිරොපෙහි ච මාලවණ්ණකං;
කඤ්චනමණිමුත්තකං බහුං, විවිධං ආභරණං කරොමි තෙ.
‘‘සුධොතරජපච්ඡදං සුභං, ගොනකතූලිකසන්ථතං නවං;
අභිරුහ සයනං මහාරහං, චන්දනමණ්ඩිතසාරගන්ධිකං.
‘‘උප්පලං චුදකා සමුග්ගතං, යථා තං අමනුස්සසෙවිතං;
එවං ¶ ත්වං බ්රහ්මචාරිනී, සකෙසඞ්ගෙසු ජරං ගමිස්සසි.
‘‘කිං තෙ ඉධ සාරසම්මතං, කුණපපූරම්හි සුසානවඩ්ඪනෙ;
භෙදනධම්මෙ කළෙවරෙ, යං දිස්වා විමනො උදික්ඛසි.
‘‘අක්ඛීනි ¶ ච තූරියාරිව, කින්නරියාරිව පබ්බතන්තරෙ;
තව මෙ නයනානි දක්ඛිය, භිය්යො කාමරතී පවඩ්ඪති.
‘‘උප්පලසිඛරොපමානි තෙ, විමලෙ හාටකසන්නිභෙ මුඛෙ;
තව මෙ නයනානි දක්ඛිය, භිය්යො කාමගුණො පවඩ්ඪති.
‘‘අපි දූරගතා සරම්හසෙ, ආයතපම්හෙ විසුද්ධදස්සනෙ;
න හි මත්ථි තයා පියත්තරො, නයනා කින්නරිමන්දලොචනෙ.
‘‘අපථෙන පයාතුමිච්ඡසි, චන්දං කීළනකං ගවෙසසි;
මෙරුං ලඞ්ඝෙතුමිච්ඡසි, යො ත්වං බුද්ධසුතං මග්ගයසි.
‘‘නත්ථි හි ලොකෙ සදෙවකෙ, රාගො යත්ථපි දානි මෙ සියා;
නපි නං ජානාමි කීරිසො, අථ මග්ගෙන හතො සමූලකො.
‘‘ඉඞ්ගාලකුයාව ¶ උජ්ඣිතො, විසපත්තොරිව අග්ගිතො කතො;
නපි නං පස්සාමි කීරිසො, අථ මග්ගෙන හතො සමූලකො.
‘‘යස්සා සියා අපච්චවෙක්ඛිතං, සත්ථා වා අනුපාසිතො සියා;
ත්වං තාදිසිකං පලොභය, ජානන්තිං සො ඉමං විහඤ්ඤසි.
‘‘මය්හඤ්හි ¶ අක්කුට්ඨවන්දිතෙ, සුඛදුක්ඛෙ ච සතී උපට්ඨිතා;
සඞ්ඛතමසුභන්ති ¶ ජානිය, සබ්බත්ථෙව මනො න ලිම්පති.
‘‘සාහං සුගතස්ස සාවිකා, මග්ගට්ඨඞ්ගිකයානයායිනී;
උද්ධටසල්ලා අනාසවා, සුඤ්ඤාගාරගතා රමාමහං.
‘‘දිට්ඨා හි මයා සුචිත්තිතා, සොම්භා දාරුකපිල්ලකානි වා;
තන්තීහි ච ඛීලකෙහි ච, විනිබද්ධා විවිධං පනච්චකා.
‘‘තම්හුද්ධටෙ තන්තිඛීලකෙ, විස්සට්ඨෙ විකලෙ පරික්රිතෙ;
න වින්දෙය්ය ඛණ්ඩසො කතෙ, කිම්හි තත්ථ මනං නිවෙසයෙ.
‘‘තථූපමා දෙහකානි මං, තෙහි ධම්මෙහි විනා න වත්තන්ති;
ධම්මෙහි විනා න වත්තති, කිම්හි තත්ථ මනං නිවෙසයෙ.
‘‘යථා හරිතාලෙන මක්ඛිතං, අද්දස චිත්තිකං භිත්තියා කතං;
තම්හි තෙ විපරීතදස්සනං, සඤ්ඤා මානුසිකා නිරත්ථිකා.
‘‘මායං විය අග්ගතො කතං, සුපිනන්තෙව සුවණ්ණපාදපං;
උපගච්ඡසි අන්ධ රිත්තකං, ජනමජ්ඣෙරිව රුප්පරූපකං.
‘‘වට්ටනිරිව ¶ කොටරොහිතා, මජ්ඣෙ පුබ්බුළකා සඅස්සුකා;
පීළකොළිකා චෙත්ථ ජායති, විවිධා චක්ඛුවිධා ච පිණ්ඩිතා.
‘‘උප්පාටිය ¶ චාරුදස්සනා, න ච පජ්ජිත්ථ අසඞ්ගමානසා;
හන්ද තෙ චක්ඛුං හරස්සු තං, තස්ස නරස්ස අදාසි තාවදෙ.
‘‘තස්ස ච විරමාසි තාවදෙ, රාගො තත්ථ ඛමාපයී ච නං;
සොත්ථි සියා බ්රහ්මචාරිනී, න පුනො එදිසකං භවිස්සති.
‘‘ආසාදිය එදිසං ජනං, අග්ගිං පජ්ජලිතංව ලිඞ්ගිය;
ගණ්හිය ¶ ආසීවිසං විය, අපි නු සොත්ථි සියා ඛමෙහි නො.
‘‘මුත්තා ච තතො සා භික්ඛුනී, අගමී බුද්ධවරස්ස සන්තිකං;
පස්සිය වරපුඤ්ඤලක්ඛණං, චක්ඛු ආසි යථා පුරාණක’’න්ති. –
ඉමා ගාථා පච්චුදාහාසි.
තත්ථ ජීවකම්බවනන්ති ජීවකස්ස කොමාරභච්චස්ස අම්බවනං. රම්මන්ති රමණීයං. තං කිර භූමිභාගසම්පත්තියා ඡායූදකසම්පත්තියා ච රුක්ඛානං රොපිතාකාරෙන අතිවිය මනුඤ්ඤං මනොරමං. ගච්ඡන්තින්ති අම්බවනං උද්දිස්ස ගතං, දිවාවිහාරාය උපගච්ඡන්තිං. සුභන්ති එවංනාමිකං. ධුත්තකොති ඉත්ථිධුත්තො. රාජගහවාසී කිරෙකො මහාවිභවස්ස සුවණ්ණකාරස්ස පුත්තො යුවා අභිරූපො ඉත්ථිධුත්තො පුරිසො මත්තො විචරති. සො තං පටිපථෙ ¶ දිස්වා පටිබද්ධචිත්තො මග්ගං උපරුන්ධිත්වා අට්ඨාසි. තෙන වුත්තං – ‘‘ධුත්තකො සන්නිවාරෙසී’’ති, මම ගමනං නිසෙධෙසීති අත්ථො. තමෙනං අබ්රවී සුභාති තමෙනං නිවාරෙත්වා ඨිතං ධුත්තං සුභා භික්ඛුනී කථෙසි. එත්ථ ච ‘‘ගච්ඡන්තිං භික්ඛුනිං සුභං, අබ්රවි සුභා’’ති ච අත්තානමෙව ථෙරී අඤ්ඤං විය කත්වා වදති. ථෙරියා වුත්තගාථානං සම්බන්ධදස්සනවසෙන සඞ්ගීතිකාරෙහි අයං ගාථා වුත්තා.
‘‘අබ්රවී සුභා’’ති වත්වා තස්සා වුත්තාකාරදස්සනත්ථං ආහ ‘‘කිං තෙ අපරාධිත’’න්තිආදි. තත්ථ කිං තෙ අපරාධිතං මයාති කිං තුය්හං, ආවුසො, මයා අපරද්ධං. යං මං ඔවරියාන තිට්ඨසීති යෙන අපරාධෙන මං ගච්ඡන්තිං ඔවරිත්වා ගමනං නිසෙධෙත්වා තිට්ඨසි, සො නත්ථෙවාති අධිප්පායො. අථ ඉත්ථීතිසඤ්ඤාය එවං පටිපජ්ජසි, එවම්පි න යුත්තන්ති දස්සෙන්තී ආහ – ‘‘න හි පබ්බජිතාය, ආවුසො, පුරිසො සම්ඵුසනාය කප්පතී’’ති, ආවුසො සුවණ්ණකාරපුත්ත ¶ , ලොකියචාරිත්තෙනපි පුරිසස්ස පබ්බජිතානං ¶ සම්ඵුසනාය න කප්පති, පබ්බජිතාය පන පුරිසො තිරච්ඡානගතොපි සම්ඵුසනාය න කප්පති, තිට්ඨතු තාව පුරිසඵුසනා, රාගවසෙනස්සා නිස්සග්ගියෙන පුරිසස්ස නිස්සග්ගියස්සාපි ඵුසනා න කප්පතෙව.
තෙනාහ ‘‘ගරුකෙ මම සත්ථුසාසනෙ’’තිආදි. තස්සත්ථො – ගරුකෙ පාසාණච්ඡත්තං විය ගරුකාතබ්බෙ මය්හං සත්ථු සාසනෙ යා සික්ඛා භික්ඛුනියො උද්දිස්ස සුගතෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන දෙසිතා පඤ්ඤත්තා. තාහි පරිසුද්ධපදං පරිසුද්ධකුසලකොට්ඨාසං, රාගාදිඅඞ්ගණානං සබ්බසො අභාවෙන අනඞ්ගණං, එවංභූතං මං ගච්ඡන්තිං කෙන කාරණෙන ආවරිත්වා තිට්ඨසීති.
ආවිලචිත්තොති චිත්තස්ස ආවිලභාවකරානං කාමවිතක්කාදීනං වසෙන ආවිලචිත්තො, ත්වං තදභාවතො අනාවිලං, රාගරජාදීනං වසෙන සරජො, සාඞ්ගණො තදභාවතො වීතරජං අනඞ්ගණං සබ්බත්ථ ඛන්ධපඤ්චකෙ සමුච්ඡෙදවිමුත්තියා විමුත්තමානසං, මං කස්මා ඔවරිත්වා තිට්ඨසීති?
එවං ථෙරියා වුත්තෙ ධුත්තකො අත්තනො අධිප්පායං විභාවෙන්තො ‘‘දහරා චා’’තිආදිනා දස ගාථා අභාසි. තත්ථ දහරාති තරුණී පඨමෙ යොබ්බනෙ ඨිතා. අපාපිකා චසීති රූපෙන අලාමිකා ච අසි ¶ , උත්තමරූපධරා චාහොසීති අධිප්පායො. කිං තෙ පබ්බජ්ජා කරිස්සතීති තුය්හං එවං පඨමවයෙ ඨිතාය රූපසම්පන්නාය පබ්බජ්ජා කිං කරිස්සති, වුඩ්ඪාය බීභච්ඡරූපාය වා පබ්බජිතබ්බන්ති අධිප්පායෙන වදති. නික්ඛිපාති ඡඩ්ඩෙහි. ‘‘උක්ඛිපා’’ති වා පාඨො, අපනෙහීති අත්ථො.
මධුරන්ති සුභං, සුගන්ධන්ති අත්ථො. පවන්තීති වායන්ති. සබ්බසොති සමන්තතො. කුසුමරජෙන සමුට්ඨිතා දුමාති ඉමෙ රුක්ඛා මන්දවාතෙන සමුට්ඨහමානකුසුමරෙණුජාතෙන අත්තනො කුසුමරජෙන සයං සමුට්ඨිතා විය හුත්වා සමන්තතො සුරභී වායන්ති. පඨමවසන්තො සුඛො ¶ උතූති අයං පඨමො වසන්තමාසො සුඛසම්ඵස්සො ච උතු වත්තතීති අත්ථො.
කුසුමිතසිඛරාති සුපුප්ඵිතග්ගා. අභිගජ්ජන්තිව මාලුතෙරිතාති වාතෙන සඤ්චලිතා අභිගජ්ජන්තිව අභිත්ථනිතා විය තිට්ඨන්ති. යදි එකා වනමොගහිස්සසීති සචෙ ත්වං එකිකා වනමොගාහිස්සසි, කා නාම තෙ තත්ථ රති භවිස්සතීති අත්තනා බද්ධසුඛාභිරත්තත්තා එවමාහ.
වාළමිගසඞ්ඝසෙවිතන්ති සීහබ්යග්ඝාදිවාළමිගසමූහෙහි තත්ථ තත්ථ උපසෙවිතං. කුඤ්ජරමත්තකරෙණුලොළිතන්ති ¶ මත්තකුඤ්ජරෙහි හත්ථිනීහි ච මිගානං චිත්තතාපනෙන රුක්ඛගච්ඡාදීනං සාඛාභඤ්ජනෙන ච ආලොළිතපදෙසං. කිඤ්චාපි තස්මිං වනෙ ඊදිසං තදා නත්ථි, වනං නාම එවරූපන්ති තං භිංසාපෙතුකාමො එවමාහ. රහිතන්ති ජනරහිතං විජනං. භිංසනකන්ති භයජනකං.
තපනීයකතාව ධීතිකාති රත්තසුවණ්ණෙන විචරිතා ධීතලිකා විය සුකුසලෙන යන්තාචරියෙන යන්තයොගවසෙන සජ්ජිතා සුවණ්ණපටිමා විය විචරසි, ඉදානෙව ඉතො චිතො ච සඤ්චරසි. චිත්තලතෙව අච්ඡරාති චිත්තලතානාමකෙ උය්යානෙ දෙවච්ඡරා විය. කාසිකසුඛුමෙහීති කාසිරට්ඨෙ උප්පන්නෙහි අතිවිය සුඛුමෙහි. වග්ගුභීති සිනිද්ධමට්ඨෙහි. සොභසී සුවසනෙහි නූපමෙති නිවාසනපාරුපනවත්ථෙහි අනුපමෙ උපමාරහිතෙ ත්වං ඉදානි මෙ වසානුගො සොභසීති භාවිනං අත්තනො අධිප්පායවසෙන එකන්තිකං වත්තමානං විය කත්වා වදති.
අහං තව වසානුගො සියන්ති අහම්පි තුය්හං වසානුගො කිංකාරපටිස්සාවී භවෙය්යං. යදි විහරෙමසෙ කානනන්තරෙති යදි මයං උභොපි වනන්තරෙ ¶ ¶ සහ වසාම රමාම. න හි මත්ථි තයා පියත්තරොති වසානුගභාවස්ස කාරණමාහ. පාණොති සත්තො, අඤ්ඤො කොචිපි සත්තො තයා පියතරො මය්හං න හි අත්ථීති අත්ථො. අථ වා පාණොති අත්තනො ජීවිතං සන්ධාය වදති, මය්හං ජීවිතං තයා පියතරං න හි අත්ථීති අත්ථො. කින්නරිමන්දලොචනෙති කින්නරියා විය මන්දපුථුවිලොචනෙ.
යදි මෙ වචනං කරිස්සසි, සුඛිතා එහි අගාරමාවසාති සචෙ ත්වං මම වචනං කරිස්සසි, එකාසනං එකසෙය්යං බ්රහ්මචරියදුක්ඛං පහාය එහි කාමභොගෙහි සුඛිතා හුත්වා අගාරං අජ්ඣාවස. ‘‘සුඛිතා හෙති අගාරමාවසන්තී’’ති කෙචි පඨන්ති, තෙසං සුඛිතා භවිස්සති, අගාරං අජ්ඣාවසන්තීති අත්ථො. පාසාදනිවාතවාසිනීති නිවාතෙසු පාසාදෙසු වාසිනී. ‘‘පාසාදවිමානවාසිනී’’ති ච පාඨො, විමානසදිසෙසු පාසාදෙසු වාසිනීති අත්ථො. පරිකම්මන්ති වෙය්යාවච්චං.
ධාරයාති පරිදහ, නිවාසෙහි චෙව උත්තරියඤ්ච කරොහි. අභිරොපෙහීති මණ්ඩනවිභූසනවසෙන වා සරීරං ආරොපය, අලඞ්කරොහීති අත්ථො. මාලවණ්ණකන්ති මාලඤ්චෙව ගන්ධවිලෙපනඤ්ච. කඤ්චනමණිමුත්තකන්ති කඤ්චනෙන මණිමුත්තාහි ච යුත්තං, සුවණ්ණමයමණිමුත්තාහි ඛචිතන්ති අත්ථො. බහුන්ති හත්ථූපගාදිභෙදතො බහුප්පකාරං. විවිධන්ති කරණවිකතියා නානාවිධං.
සුධොතරජපච්ඡදන්ති ¶ සුධොතතාය පවාහිතරජං උත්තරච්ඡදං. සුභන්ති සොභනං. ගොනකතූලිකසන්ථතන්ති දීඝලොමකාළකොජවෙන චෙව හංසලොමාදිපුණ්ණාය තූලිකාය ච සන්ථතං. නවන්ති අභිනවං. මහාරහන්ති මහග්ඝං. චන්දනමණ්ඩිතසාරගන්ධිකන්ති ගොසීසකාදිසාරචන්දනෙන මණ්ඩිතතාය ¶ සුරභිගන්ධිකං, එවරූපං සයනමාරුහ, තං ආරුහිත්වා යථාසුඛං සයාහි චෙව නිසීද චාති අත්ථො.
උප්පලං චුදකා සමුග්ගතන්ති ච-කාරො නිපාතමත්තං, උදකතො උග්ගතං උට්ඨිතං අච්චුග්ගම්ම ඨිතං සුඵුල්ලමුප්පලං. යථා තං අමනුස්සසෙවිතන්ති තඤ්ච රක්ඛසපරිග්ගහිතාය පොක්ඛරණියා ජාතත්තා නිම්මනුස්සෙහි සෙවිතං කෙනචි අපරිභුත්තමෙව භවෙය්ය. එවං ත්වං බ්රහ්මචාරිනීති එවමෙව තං සුට්ඨු ඵුල්ලමුප්පලං විය තුවං බ්රහ්මචාරිනී. සකෙසඞ්ගෙසු අත්තනො සරීරාවයවෙසු කෙනචි අපරිභුත්තෙසුයෙව ජරං ගමිස්සසි, මුධායෙව ජරාජිණ්ණා භවිස්සසි.
එවං ¶ ධුත්තකෙන අත්තනො අධිප්පායෙ පකාසිතෙ ථෙරී සරීරසභාවවිභාවනෙන තං තත්ථ විච්ඡින්දෙන්තී ‘‘කිං තෙ ඉධා’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – ආවුසො සුවණ්ණකාරපුත්ත, කෙසාදිකුණපපූරෙ එකන්තෙන භෙදනධම්මෙ සුසානවඩ්ඪනෙ, ඉධ ඉමස්මිං කායසඤ්ඤිතෙ අසුචිකළෙවරෙ කිං නාම තව සාරන්ති සම්මතං සම්භාවිතං, යං දිස්වා විමනො අඤ්ඤතරස්මිං ආරම්මණෙ විගතමනසඞ්කප්පො, එත්ථෙව වා අවිමනො සොමනස්සිකො හුත්වා උදික්ඛසි, තං මය්හං කථෙහීති.
තං සුත්වා ධුත්තකො කිඤ්චාපි තස්සා රූපං චාතුරියසොභිතං, පඨමදස්සනතො පන පට්ඨාය යස්මිං දිට්ඨිපාතෙ පටිබද්ධචිත්තො, තමෙව අපදිසන්තො ‘‘අක්ඛීනි ච තූරියාරිවා’’තිආදිමාහ. කාමඤ්චායං ථෙරී සුට්ඨු සංයතතාය සන්තින්ද්රියා, තාය ථිරවිප්පසන්නසොම්මසන්තනයනනිපාතෙසු කම්මානුභාවනිප්ඵන්නෙසු පසන්නපඤ්චප්පසාදපටිමණ්ඩිතෙසු නයනෙසු ලබ්භමානෙ පභාවිසිට්ඨචාතුරියෙ දිට්ඨිපාතෙ, යස්මා සයං චරිතහාවභාවවිලාසාදිපරිකප්පවඤ්චිතො සො ධුත්තො ජාතො, තස්මාස්ස දිට්ඨිරාගො සවිසෙසං වෙපුල්ලං අගමාසි. තත්ථ අක්ඛීනි ච තූරියාරිවාති තූරි වුච්චති මිගී, ච-සද්දො නිපාතමත්තං, මිගච්ඡාපාය විය ¶ තෙ අක්ඛීනීති අත්ථො. ‘‘කොරියාරිවා’’ති වා පාළි, කුඤ්චකාරකුක්කුටියාති වුත්තං හොති. කින්නරියාරිව පබ්බතන්තරෙති පබ්බතකුච්ඡියං විචරමානාය කින්නරිවනිතාය විය ච තෙ අක්ඛීනීති අත්ථො. තව මෙ නයනානි දක්ඛියාති තව වුත්තගුණවිසෙසානි නයනානි දිස්වා, භිය්යො උපරූපරි මෙ කාමාභිරති පවඩ්ඪති.
උප්පලසිඛරොපමානි ¶ තෙති රත්තුප්පලඅග්ගසදිසානි පම්හානි තව. විමලෙති නිම්මලෙ. හාටකසන්නිභෙති කඤ්චනරූපකස්ස මුඛසදිසෙ තෙ මුඛෙ, නයනානි දක්ඛියාති යොජනා.
අපි දූරගතාති දූරං ඨානං ගතාපි. සරම්හසෙති අඤ්ඤං කිඤ්චි අචින්තෙත්වා තව නයනානි එව අනුස්සරාමි. ආයතපම්හෙති දීඝපඛුමෙ. විසුද්ධදස්සනෙති නිම්මලලොචනෙ. න හි මත්ථි තයා පියත්තරො නයනාති තව නයනතො අඤ්ඤො කොචි මය්හං පියතරො නත්ථි. තයාති හි සාමිඅත්ථෙ එව කරණවචනං.
එවං ¶ චක්ඛුසම්පත්තියා උම්මාදිතස්ස විය තං තං විප්පලපතො තස්ස පුරිසස්ස මනොරථං විපරිවත්තෙන්තී ථෙරී ‘‘අපථෙනා’’තිආදිනා ද්වාදස ගාථා අභාසි. තත්ථ අපථෙන පයාතුමිච්ඡසීති, ආවුසො සුවණ්ණකාරපුත්ත, සන්තෙ අඤ්ඤස්මිං ඉත්ථිජනෙ යො ත්වං බුද්ධසුතං බුද්ධස්ස භගවතො ඔරසධීතරං මං මග්ගයසි පත්ථෙසි, සො ත්වං සන්තෙ ඛෙමෙ උජුමග්ගෙ අපථෙන කණ්ටකනිවුතෙන සභයෙන කුම්මග්ගෙන පයාතුමිච්ඡසි පටිපජ්ජිතුකාමොසි, චන්දං කීළනකං ගවෙසසි චන්දමණ්ඩලං කීළාගොළකං කාතුකාමොසි, මෙරුං ලඞ්ඝෙතුමිච්ඡසි චතුරාසීතියොජනසහස්සුබ්බෙධං සිනෙරුපබ්බතරාජං ලඞ්ඝයිත්වා අපරභාගෙ ඨාතුකාමොසි, සො ත්වං මං බුද්ධසුතං මග්ගයසීති යොජනා.
ඉදානි ¶ තස්ස අත්තනො අවිසයභාවං පත්ථනාය ච විඝාතාවහතං දස්සෙතුං ‘‘නත්ථී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ රාගො යත්ථපි දානි මෙ සියාති යත්ථ ඉදානි මෙ රාගො සියා භවෙය්ය, තං ආරම්මණං සදෙවකෙ ලොකෙ නත්ථි එව. නපි නං ජානාමි කීරිසොති නං රාගං කීරිසොතිපි න ජානාමි. අථ මග්ගෙන හතො සමූලකොති අථාති නිපාතමත්තං. අයොනිසොමනසිකාරසඞ්ඛාතෙන මූලෙන සමූලකො රාගො අරියමග්ගෙන හතො සමුග්ඝාතිතො.
ඉඞ්ගාලකුයාති අඞ්ගාරකාසුයා. උජ්ඣිතොති වාතුක්ඛිත්තො විය යො කොචි, දහනියා ඉන්ධනං වියාති අත්ථො. විසපත්තොරිවාති විසගතභාජනං විය. අග්ගිතො කතොති අග්ගිතො අඞ්ගාරතො අපගතො කතො, විසස්ස ලෙසම්පි අසෙසෙත්වා අපනීතො විනාසිතොති අත්ථො.
යස්සා සියා අපච්චවෙක්ඛිතන්ති යස්සා ඉත්ථියා ඉදං ඛන්ධපඤ්චකං ඤාණෙන අප්පටිවෙක්ඛිතං අපරිඤ්ඤාතං සියා. සත්තා වා අනුසාසිතො සියාති සත්තා වා ධම්මසරීරස්ස අදස්සනෙන යස්සා ඉත්ථියා අනනුසාසිතො සියා. ත්වං තාදිසිකං පලොභයාති, ආවුසො, ත්වං තථාරූපං අපරිමද්දිතසඞ්ඛාරං ¶ අපච්චවෙක්ඛිතලොකුත්තරධම්මං කාමෙහි පලොභය උපගච්ඡ. ජානන්තිං සො ඉමං විහඤ්ඤසීති සො ත්වං පවත්තිං නිවත්තිඤ්ච ¶ යාථාවතො ජානන්තිං පටිවිද්ධසච්චං ඉමං සුභං භික්ඛුනිං ආගම්ම විහඤ්ඤසි, සම්පති ආයතිඤ්ච විඝාතං දුක්ඛං ආපජ්ජසි.
ඉදානිස්ස විඝාතාපත්තිතං කාරණවිභාවනෙන දස්සෙන්තී ‘‘මය්හං හී’’තිආදිමාහ. තත්ථ හීති හෙතුඅත්ථෙ නිපාතො. අක්කුට්ඨවන්දිතෙති අක්කොසෙ වන්දනාය ච. සුඛදුක්ඛෙති සුඛෙ ච දුක්ඛෙ ච, ඉට්ඨානිට්ඨවිසයසමායොගෙ වා. සතී උපට්ඨිතාති පච්චවෙක්ඛණයුත්තා සති ¶ සබ්බකාලං උපට්ඨිතා. සඞ්ඛතමසුභන්ති ජානියාති තෙභූමකං සඞ්ඛාරගතං කිලෙසාසුචිපග්ඝරණෙන අසුභන්ති ඤත්වා. සබ්බත්ථෙවාති සබ්බස්මිංයෙව භවත්තයෙ මය්හං මනො තණ්හාලෙපාදිනා න උපලිම්පති.
මග්ගට්ඨඞ්ගිකයානයායිනීති අට්ඨඞ්ගිකමග්ගසඞ්ඛාතෙන අරියයානෙන නිබ්බානපුරං යායිනී උපගතා. උද්ධටසල්ලාති අත්තනො සන්තානතො සමුද්ධටරාගාදිසල්ලා.
සුචිත්තිතාති හත්ථපාදමුඛාදිආකාරෙන සුට්ඨු චිත්තිතා විරචිතා. සොම්භාති සුම්භකා. දාරුකපිල්ලකානි වාති දාරුදණ්ඩාදීහි උපරචිතරූපකානි. තන්තීහීති න්හාරුසුත්තකෙහි. ඛීලකෙහීති හත්ථපාදපිට්ඨිකණ්ණාදිඅත්ථාය ඨපිතදණ්ඩෙහි. විනිබද්ධාති විවිධෙනාකාරෙන බද්ධා. විවිධං පනච්චකාති යන්තසුත්තාදීනං අඤ්ඡනවිස්සජ්ජනාදිනා පට්ඨපිතනච්චකා, පනච්චන්තා විය දිට්ඨාති යොජනා.
තම්හුද්ධටෙ තන්තිඛීලකෙති සන්නිවෙසවිසිට්ඨරචනාවිසෙසයුත්තං උපාදාය රූපකසමඤ්ඤා තම්හි තන්තිම්හි ඛීලකෙ ච ඨානතො උද්ධටෙ බන්ධන්තො විස්සට්ඨෙ, විසුං කරණෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං විකලෙ, තහිං තහිං ඛිපනෙන පරික්රිතෙ විකිරිතෙ. න වින්දෙය්ය ඛණ්ඩසො කතෙති පොත්ථකරූපස්ස අවයවෙ ඛණ්ඩාඛණ්ඩිතෙ කතෙ පොත්ථකරූපං න වින්දෙය්ය, න උපලභෙය්ය. එවං සන්තෙ කිම්හි තත්ථ මනං නිවෙසයෙ තස්මිං පොත්ථකරූපාවයවෙ කිම්හි කිං ඛාණුකෙ, උදාහු රජ්ජුකෙ, මත්තිකාපිණ්ඩාදිකෙ වා මනං මනසඤ්ඤං නිවෙසෙය්ය, විසඞ්ඛාරෙ අවයවෙ සා සඤ්ඤා කදාචිපි නපතෙය්යාති අත්ථො.
තථූපමාති තංසදිසා තෙන පොත්ථකරූපෙන සදිසා. කින්ති චෙ ආහ ‘‘දෙහකානී’’තිආදි. තත්ථ දෙහකානීති ¶ හත්ථපාදමුඛාදිදෙහාවයවා. මන්ති මෙ පටිබද්ධා උපට්ඨහන්ති. තෙහි ධම්මෙහීති තෙහි පථවිආදීහි ¶ ච චක්ඛාදීහි ච ධම්මෙහි. විනා න වත්තන්තීති ¶ න හි තථා තථා සන්නිවිට්ඨෙ පථවිආදිධම්මෙ මුඤ්චිත්වා දෙහා නාම සන්ති. ධම්මෙහි විනා න වත්තතීති දෙහො අවයවෙහි අවයවධම්මෙහි විනා න වත්තති න උපලබ්භති. එවං සන්තෙ කිම්හි තත්ථ මනං නිවෙසයෙති කිම්හි කිං පථවියං, උදාහු ආපාදිකෙ දෙහොති වා හත්ථපාදාදීනීති වා මනං මනසඤ්ඤං නිවෙසෙය්ය. යස්මා පථවිආදිපසාදධම්මමත්තෙ එසා සමඤ්ඤා, යදිදං දෙහොති වා හත්ථපාදාදීනීති වා සත්තොති වා ඉත්ථීති වා පුරිසොති වා, තස්මා න එත්ථ ජානතො කොචි අභිනිවෙසො හොතීති.
යථා හරිතාලෙන මක්ඛිතං, අද්දස චිත්තිකං භිත්තියා කතන්ති යථා කුසලෙන චිත්තකාරෙන භිත්තියං හරිතාලෙන මක්ඛිතං ලිත්තං තෙන ලෙපං දත්වා කතං ආලිඛිතං චිත්තිකං ඉත්ථිරූපං අද්දස පස්සෙය්ය. තත්ථ යා උපථම්භනඛෙපනාදිකිරියාසම්පත්තියා මානුසිකා නු ඛො අයං භිත්ති අපස්සාය ඨිතාති සඤ්ඤා, සා නිරත්ථකා මනුස්සභාවසඞ්ඛාතස්ස අත්ථස්ස තත්ථ අභාවතො, මානුසීති පන කෙවලං තහිං තස්ස ච විපරීතදස්සනං, යාථාවතො ගහණං න හොති, ධම්මපුඤ්ජමත්තෙ ඉත්ථිපුරිසාදිගහණම්පි එවං සම්පදමිදං දට්ඨබ්බන්ති අධිප්පායො.
මායං විය අග්ගතො කතන්ති මායාකාරෙන පුරතො උපට්ඨාපිතං මායාසදිසං. සුපිනන්තෙව සුවණ්ණපාදපන්ති සුපිනමෙව සුපිනන්තං, තත්ථ උපට්ඨිතසුවණ්ණමයරුක්ඛං විය. උපගච්ඡසි අන්ධ රිත්තකන්ති අන්ධබාල රිත්තකං තුච්ඡකං අන්තොසාරරහිතං ඉමං අත්තභාවං ‘‘එතං මමා’’ති සාරවන්තං විය උපගච්ඡසි අභිනිවිසසි. ජනමජ්ඣෙරිව රුප්පරූපකන්ති මායාකාරෙන මහාජනමජ්ඣෙ ¶ දස්සිතං රූපියරූපසදිසං සාරං විය උපට්ඨහන්තං, අසාරන්ති අත්ථො.
වට්ටනිරිවාති ලාඛාය ගුළිකා විය. කොටරොහිතාති කොටරෙ රුක්ඛසුසිරෙ ඨපිතා. මජ්ඣෙ පුබ්බුළකාති අක්ඛිදලමජ්ඣෙ ඨිතජලපුබ්බුළසදිසා. සඅස්සුකාති අස්සුජලසහිතා. පීළකොළිකාති අක්ඛිගූථකො. එත්ථ ජායතීති එතස්මිං අක්ඛිමණ්ඩලෙ උභොසු කොටීසු විසගන්ධං වායන්තො නිබ්බත්තති. පීළකොළිකාති වා අක්ඛිදලෙසු නිබ්බත්තනකා පීළකා වුච්චති. විවිධාති සෙතනීලමණ්ඩලානඤ්චෙව රත්තපීතාදීනං සත්තන්නං පටලානඤ්ච වසෙන අනෙකවිධා. චක්ඛුවිධාති චක්ඛුභාගා චක්ඛුප්පකාරා වා තස්ස අනෙකකලාපගතභාවතො. පිණ්ඩිතාති සමුදිතා.
එවං ¶ චක්ඛුස්මිං සාරජ්ජන්තස්ස චක්ඛුනො අසුභතං අනවට්ඨිතතාය අනිච්චතඤ්ච විභාවෙසි ¶ . විභාවෙත්වා ච යථා නාම කොචි ලොභනීයං භණ්ඩං ගහෙත්වා චොරකන්තාරං පටිපජ්ජන්තො චොරෙහි පලිබුද්ධො තං ලොභනීයභණ්ඩං දත්වා ගච්ඡති, එවමෙව චක්ඛුම්හි සාරත්තෙන තෙන පුරිසෙන පලිබුද්ධා ථෙරී අත්තනො චක්ඛුං උප්පාටෙත්වා තස්ස අදාසි. තෙන වුත්තං ‘‘උප්පාටිය චාරුදස්සනා’’තිආදි. තත්ථ උප්පාටියාති උප්පාටෙත්වා චක්ඛුකූපතො නීහරිත්වා. චාරුදස්සනාති පියදස්සනා මනොහරදස්සනා. න ච පජ්ජිත්ථාති තස්මිං චක්ඛුස්මිං සඞ්ගං නාපජ්ජි. අසඞ්ගමානසාති කත්ථචිපි ආරම්මණෙ අනාසත්තචිත්තා. හන්ද තෙ චක්ඛුන්ති තයා කාමිතං තතො එව මයා දින්නත්තා තෙ චක්ඛුසඤ්ඤිතං අසුචිපිණ්ඩං ගණ්හ, ගහෙත්වා හරස්සු පසාදයුත්තං ඉච්ඡිතං ඨානං නෙහි.
තස්ස ච විරමාසි තාවදෙති තස්ස ධුත්තපුරිසස්ස තාවදෙව අක්ඛිම්හි උප්පාටිතක්ඛණෙ එව රාගො විගච්ඡි. තත්ථාති අක්ඛිම්හි, තස්සං වා ථෙරියං. අථ වා තත්ථාති තස්මිංයෙව ඨානෙ. ඛමාපයීති ඛමාපෙසි. සොත්ථි සියා බ්රහ්මචාරිනීති සෙට්ඨචාරිනි මහෙසිකෙ තුය්හං ආරොග්යමෙව භවෙය්ය. න පුනො එදිසකං ¶ භවිස්සතීති ඉතො පරං එවරූපං අනාචාරචරණං න භවිස්සති, න කරිස්සාමීති අත්ථො.
ආසාදියාති ඝට්ටෙත්වා. එදිසන්ති එවරූපං සබ්බත්ථ වීතරාගං. අග්ගිං පජ්ජලිතංව ලිඞ්ගියාති පජ්ජලිතං අග්ගිං ආලිඞ්ගෙත්වා විය.
තතොති තස්මා ධුත්තපුරිසා. සා භික්ඛුනීති සා සුභා භික්ඛුනී. අගමී බුද්ධවරස්ස සන්තිකන්ති සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකං උපගච්ඡි උපසඞ්කමි. පස්සිය වරපුඤ්ඤලක්ඛණන්ති උත්තමෙහි පුඤ්ඤසම්භාරෙහි නිබ්බත්තමහාපුරිසලක්ඛණං දිස්වා. යථා පුරාණකන්ති පොරාණං විය උප්පාටනතො පුබ්බෙ විය චක්ඛු පටිපාකතිකං අහොසි. යමෙත්ථ අන්තරන්තරා න වුත්තං, තං වුත්තනයත්තා සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
සුභාජීවකම්බවනිකාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
තිංසනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.