📜
6. ඡක්කනිපාතො
1. පඤ්චසතමත්තාථෙරීගාථාවණ්ණනා
ඡක්කනිපාතෙ ¶ ¶ යස්ස මග්ගං න ජානාසීතිආදිකා පඤ්චසතමත්තානං ථෙරීනං ගාථා. ඉමාපි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තියො අනුක්කමෙන උපචිතවිමොක්ඛසම්භාරා හුත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ තත්ථ තත්ථ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා මාතාපිතූහි පතිකුලං ආනීතා තත්ථ තත්ථ පුත්තෙ ලභිත්වා ඝරාවාසං වසන්තියො සමානජාතිකස්ස තාදිසස්ස කම්මස්ස කතත්තා සබ්බාව මතපුත්තා හුත්වා, පුත්තසොකෙන අභිභූතා පටාචාරාය ථෙරියා සන්තිකං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා නිසින්නා අත්තනො සොකකාරණං ආරොචෙසුං. ථෙරී තාසං සොකං විනොදෙන්තී –
‘‘යස්ස මග්ගං න ජානාසි, ආගතස්ස ගතස්ස වා;
තං කුතො චාගතං සත්තං, මම පුත්තොති රොදසි.
‘‘මග්ගඤ්ච ඛොස්ස ජානාසි, ආගතස්ස ගතස්ස වා;
න නං සමනුසොචෙසි, එවංධම්මා හි පාණිනො.
‘‘අයාචිතො තතාගච්ඡි, නානුඤ්ඤාතො ඉතො ගතො;
කුතොචි නූන ආගන්ත්වා, වසිත්වා කතිපාහකං;
ඉතොපි අඤ්ඤෙන ගතො, තතොපඤ්ඤෙන ගච්ඡති.
‘‘පෙතො මනුස්සරූපෙන, සංසරන්තො ගමිස්සති;
යථාගතො තථා ගතො, කා තත්ථ පරිදෙවනා’’ති. –
ඉමාහි ¶ චතූහි ගාථාහි ධම්මං දෙසෙසි.
තා ¶ තස්සා ධම්මං සුත්වා සඤ්ජාතසංවෙගා ථෙරියා සන්තිකෙ පබ්බජිංසු. පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තියො විමුත්තිපරිපාචනීයානං ධම්මානං පරිපාකං ගතත්තා න චිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තෙ පතිට්ඨහිංසු. අථ තා අධිගතාරහත්තා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන ‘‘යස්ස මග්ගං න ජානාසී’’තිආදිකාහි ඔවාදගාථාහි සද්ධිං –
‘‘අබ්බහී ¶ වත මෙ සල්ලං, දුද්දසං හදයස්සිතං;
යා මෙ සොකපරෙතාය, පුත්තසොකං බ්යපානුදි.
‘‘සාජ්ජ අබ්බූළ්හසල්ලාහං, නිච්ඡාතා පරිනිබ්බුතා;
බුද්ධං ධම්මඤ්ච සඞ්ඝඤ්ච, උපෙමි සරණං මුනි’’න්ති. –
ඉමා ගාථා විසුං විසුං අභාසිංසු.
තත්ථ යස්ස මග්ගං න ජානාසි, ආගතස්ස ගතස්ස වාති යස්ස සත්තස්ස ඉධ ආගතස්ස ආගතමග්ගං වා ඉතො ගතස්ස ගතමග්ගං වා ත්වං න ජානාසි. අනන්තරා අතීතානාගතභවූපපත්තියො සන්ධාය වදති. තං කුතො චාගතං සත්තන්ති තං එවං අවිඤ්ඤාතාගතගතමග්ගං කුතොචි ගතිතො ආගතමග්ගං ආගච්ඡන්තෙන අන්තරාමග්ගෙ සබ්බෙන සබ්බං අකතපරිචයසමාගතපුරිසසදිසං සත්තං කෙවලං මමත්තං උප්පාදෙත්වා මම පුත්තොති කුතො කෙන කාරණෙන රොදසි. අප්පටිකාරතො මම පුත්තස්ස ච අකාතබ්බතො න එත්ථ රොදනකාරණං අත්ථීති අධිප්පායො.
මග්ගඤ්ච ඛොස්ස ජානාසීති අස්ස තව පුත්තාභිමතස්ස සත්තස්ස ආගතස්ස ආගතමග්ගඤ්ච ගතස්ස ගතමග්ගඤ්ච අථ ජානෙය්යාසි. න නං සමනුසොචෙසීති එවම්පි නං න සමනුසොචෙය්යාසි. කස්මා? එවංධම්මා හි පාණිනො, දිට්ඨධම්මෙපි හි සත්තානං සබ්බෙහි පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවා විනාභාවා තත්ථ වසවත්තිතාය අභාවතො, පගෙව අභිසම්පරායං.
අයාචිතො තතාගච්ඡීති ¶ තතො පරලොකතො කෙනචි අයාචිතො ඉධ ආගච්ඡි. ‘‘ආගතො’’තිපි පාළි, සො එවත්ථො. නානුඤ්ඤාතො ඉතො ගතොති ඉධලොකතො කෙනචි අනනුඤ්ඤාතො පරලොකං ගතො. කුතොචීති නිරයාදිතො යතො කුතොචි ගතිතො. නූනාති පරිසඞ්කායං ¶ . වසිත්වා කතිපාහකන්ති කතිපයදිවසමත්තං ඉධ වසිත්වා. ඉතොපි අඤ්ඤෙන ගතොති ඉතොපි භවතො අඤ්ඤෙන ගතො, ඉතො අඤ්ඤම්පි භවං පටිසන්ධිවසෙන උපගතො. තතොපඤ්ඤෙන ගච්ඡතීති තතොපි භවතො අඤ්ඤෙන ගමිස්සති, අඤ්ඤමෙව භවං උපගමිස්සති.
පෙතොති ¶ අපෙතො තං තං භවං උපපජ්ජිත්වා තතො අපගතො. මනුස්සරූපෙනාති නිදස්සනමත්තමෙතං, මනුස්සභාවෙන තිරච්ඡානාදිභාවෙන චාති අත්ථො. සංසරන්තොති අපරාපරං උපපත්තිවසෙන සංසරන්තො. යථාගතො තථා ගතොති යථා අවිඤ්ඤාතගතිතො ච අනාමන්තෙත්වා ආගතො තථා අවිඤ්ඤාතගතිකො අනනුඤ්ඤාතොව ගතො. කා තත්ථ පරිදෙවනාති තත්ථ තාදිසෙ අවසවත්තිනි යථාකාමාවචරෙ කා නාම පරිදෙවනා, කිං පරිදෙවිතෙන පයොජනන්ති අත්ථො. සෙසං වුත්තනයමෙව.
එත්ථ ච ආදිතො චතස්සො ගාථා පටාචාරාය ථෙරියා තෙසං පඤ්චමත්තානං ඉත්ථිසතානං සොකවිනොදනවසෙන විසුං විසුං භාසිතා. තස්සා ඔවාදෙ ඨත්වා පබ්බජිත්වා අධිගතවිසෙසාහි තාහි පඤ්චසතමත්තාහි භික්ඛුනීහි ඡපි ගාථා පච්චෙකං භාසිතාති දට්ඨබ්බා.
පඤ්චසතා පටාචාරාති පටාචාරාය ථෙරියා සන්තිකෙ ලද්ධඔවාදතාය පටාචාරාය වුත්තං අවෙදිසුන්ති කත්වා ‘‘පටාචාරා’’ති ලද්ධනාමා පඤ්චසතා භික්ඛුනියො.
පඤ්චසතමත්තාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
2. වාසෙට්ඨීථෙරීගාථාවණ්ණනා
පුත්තසොකෙනහං අට්ටාතිආදිකා වාසෙට්ඨියා ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී අනුක්කමෙන ¶ සම්භතවිමොක්ඛසම්භාරා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තී ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ වෙසාලියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා මාතාපිතූහි සමානජාතිකස්ස කුලපුත්තස්ස දින්නා පතිකුලං ගන්ත්වා තෙන සද්ධිං සුඛසංවාසං වසන්තී එකං පුත්තං ලභිත්වා තස්මිං ආධාවිත්වා පරිධාවිත්වා විචරණකාලෙ කාලං කතෙ පුත්තසොකෙන අට්ටිතා උම්මත්තිකා අහොසි. සා ඤාතකෙසු සාමිකෙ ච තිකිච්ඡං කරොන්තෙසු තෙසං අජානන්තානංයෙව පලායිත්වා යතො තතො පරිබ්භමන්තී මිථිලානගරං සම්පත්තා තත්ථද්දස භගවන්තං අන්තරවීථියං ගච්ඡන්තං දන්තං ගුත්තං සංයතින්ද්රියං ¶ නාගං. දිස්වාන සහ දස්සනෙන බුද්ධානුභාවතො ¶ අපගතුම්මාදා පකතිචිත්තං පටිලභි. අථස්සා සත්ථා සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසෙසි. සා තං ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසංවෙගා සත්ථාරං පබ්බජ්ජං යාචිත්වා සත්ථු ආණාය භික්ඛුනීසු පබ්බජිත්වා කතපුබ්බකිච්චා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා ඝටෙන්තී වායමන්තී පරිපක්කඤාණතාය න චිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන –
‘‘පුත්තසොකෙනහං අට්ටා, ඛිත්තචිත්තා විසඤ්ඤිනී;
නග්ගා පකිණ්ණකෙසී ච, තෙන තෙන විචාරිහං.
‘‘වීථිසඞ්කාරකූටෙසු, සුසානෙ රථියාසු ච;
අචරිං තීණි වස්සානි, ඛුප්පිපාසා සමප්පිතා.
‘‘අථද්දසාසිං සුගතං, නගරං මිථිලං පති;
අදන්තානං දමෙතාරං, සම්බුද්ධමකුතොභයං.
‘‘සචිත්තං පටිලද්ධාන, වන්දිත්වාන උපාවිසිං;
සො මෙ ධම්මමදෙසෙසි, අනුකම්පාය ගොතමො.
‘‘තස්ස ධම්මං සුණිත්වාන, පබ්බජිං අනගාරියං;
යුඤ්ජන්තී සත්ථුවචනෙ, සච්ඡාකාසිං පදං සිවං.
‘‘සබ්බෙ සොකා සමුච්ඡින්නා, පහීනා එතදන්තිකා;
පරිඤ්ඤාතා හි මෙ වත්ථූ, යතො සොකාන සම්භවො’’ති. –
ඉමා ¶ ගාථා අභාසි.
තත්ථ අට්ටාති අට්ටිතා. අයමෙව වා පාඨො, අට්ටිතා පීළිතාති අත්ථො. ඛිත්තචිත්තාති සොකුම්මාදෙන ඛිත්තහදයා. තතො එව පකතිසඤ්ඤාය විගමෙන විසඤ්ඤිනී. හිරොත්තප්පාභාවතො අපගතවත්ථතාය නග්ගා. විධුතකෙසතාය පකිණ්ණකෙසී. තෙන තෙනාති ගාමෙන ගාමං නගරෙන නගරං වීථියා වීථිං විචරිං අහං.
අථාති ¶ පච්ඡා උම්මාදසංවත්තනියස්ස කම්මස්ස පරික්ඛයෙ. සුගතන්ති සොභනගමනත්තා සුන්දරං ඨානං ගතත්තා සම්මා ගදත්තා සම්මා ච ගතත්තා සුගතං ¶ භගවන්තං. මිථිලං පතීති මිථිලාභිමුඛං, මිථිලානගරාභිමුඛං ගච්ඡන්තන්ති අත්ථො.
සචිත්තං පටිලද්ධානාති බුද්ධානුභාවෙන උම්මාදං පහාය අත්තනො පකතිචිත්තං පටිලභිත්වා.
යුඤ්ජන්තී සත්ථුවචනෙති සත්ථු සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනෙ යොගං කරොන්තී භාවනං අනුයුඤ්ජන්තී. සච්ඡාකාසිං පදං සිවන්ති සිවං ඛෙමං චතූහි යොගෙහි අනුපද්දුතං නිබ්බානං පදං සච්ඡිඅකාසිං.
එතදන්තිකාති එතං ඉදානි මයා අධිගතං අරහත්තං අන්තො පරියොසානං එතෙසන්ති එතදන්තිකා, සොකා. න දානි තෙසං සම්භවො අත්ථීති අත්ථො. යතො සොකාන සම්භවොති යතො අන්තොනිජ්ඣානලක්ඛණානං සොකානං සම්භවො, තෙසං සොකානං පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධසඞ්ඛාතා වත්ථූ අධිට්ඨානානි ඤාතතීරණපහානපරිඤ්ඤාහි පරිඤ්ඤාතා. තස්මා සොකා එතදන්තිකාති යොජනා.
වාසෙට්ඨීථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
3. ඛෙමාථෙරීගාථාවණ්ණනා
දහරා ත්වං රූපවතීතිආදිකා ඛෙමාය ථෙරියා ගාථා. අයං කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ ¶ හංසවතීනගරෙ පරාධීනවුත්තිකා පරෙසං දාසී අහොසි. සා පරෙසං වෙය්යාවච්චකරණෙන ජීවිකං කප්පෙන්තී එකදිවසං පදුමුත්තරස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස අග්ගසාවකං සුජාතත්ථෙරං පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා තයො මොදකෙ දත්වා තංදිවසමෙව අත්තනො කෙසෙ විස්සජ්ජෙත්වා ථෙරස්ස දානං දත්වා ‘‘අනාගතෙ මහාපඤ්ඤා බුද්ධස්ස සාවිකා භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං කත්වා යාවජීවං කුසලකම්මෙ අප්පමත්තා හුත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තී අනුක්කමෙන ඡකාමසග්ගෙ, තෙසං තෙසං දෙවරාජූනං මහෙසිභාවෙන උපපන්නා, මනුස්සලොකෙපි අනෙකවාරං චක්කවත්තීනං මණ්ඩලරාජූනඤ්ච මහෙසිභාවං උපගතා මහාසම්පත්තියො අනුභවිත්වා විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ මනුස්සලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා, සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසංවෙගා පබ්බජිත්වා දසවස්සසහස්සානි ¶ බ්රහ්මචරියං චරන්තී බහුස්සුතා ධම්මකථිකා හුත්වා බහුජනස්ස ධම්මකථනාදිනා පඤ්ඤාසංවත්තනියකම්මං කත්වා තතො චවිත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තී ඉමස්මිං කප්පෙ භගවතො ච කකුසන්ධස්ස ¶ භගවතො ච කොණාගමනස්ස කාලෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා මහන්තං සඞ්ඝාරාමං කාරෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිය්යාදෙසි.
භගවතො පන කස්සපදසබලස්ස කාලෙ කිකිස්ස කාසිරඤ්ඤො සබ්බජෙට්ඨිකා සමණී නාම ධීතා හුත්වා, සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසංවෙගා අගාරෙයෙව ඨිතා, වීසති වස්සසහස්සානි කොමාරිබ්රහ්මචරියං චරන්තී සමණගුත්තාදීහි අත්තනො භගිනීහි සද්ධිං රමණීයං පරිවෙණං කාරෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිය්යාදෙසි. එවමෙව තත්ථ තත්ථ භවෙ ආයතනගතං උළාරං පුඤ්ඤකම්මං කත්වා සුගතීසුයෙව සංසරිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මද්දරට්ඨෙ සාකලනගරෙ රාජකුලෙ නිබ්බත්ති. ඛෙමාතිස්සා නාමං අහොසි, සුවණ්ණවණ්ණා කඤ්චනසන්නිභත්තචා. සා වයප්පත්තා බිම්බිසාරරඤ්ඤො ගෙහං ගතා. සත්ථරි වෙළුවනෙ විහරන්තෙ රූපමත්තා හුත්වා ‘‘රූපෙ දොසං දස්සෙතී’’ති සත්ථු දස්සනාය න ගච්ඡති.
රාජා මනුස්සෙහි වෙළුවනස්ස වණ්ණෙ පකාසාපෙත්වා දෙවියා විහාරදස්සනාය චිත්තං ¶ උප්පාදෙසි. අථ දෙවී ‘‘විහාරං පස්සිස්සාමී’’ති රාජානං පටිපුච්ඡි. රාජා ‘‘විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං අදිස්වා ආගන්තුං න ලභිස්සසී’’ති වත්වා පුරිසානං සඤ්ඤං අදාසි – ‘‘බලක්කාරෙනපි දෙවිං දසබලං දස්සෙථා’’ති. දෙවී විහාරං ගන්ත්වා දිවසභාගං ඛෙපෙත්වා නිවත්තෙන්තී සත්ථාරං අදිස්වාව ගන්තුං ආරද්ධා. අථ නං රාජපුරිසා අනිච්ඡන්තිම්පි සත්ථු සන්තිකං නයිංසු. සත්ථා තං ආගච්ඡන්තිං දිස්වා ඉද්ධියා දෙවච්ඡරාසදිසං ඉත්ථිං නිම්මිනිත්වා තාලපණ්ණං ගහෙත්වා බීජයමානං අකාසි. ඛෙමා දෙවී තං දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘එවරූපා නාම දෙවච්ඡරපටිභාගා ඉත්ථියො භගවතො අවිදූරෙ තිට්ඨන්ති, අහං එතාසං පරිචාරිකතායපි නප්පහොමි, මනම්පි නික්කාරණා පාපචිත්තස්ස වසෙන නට්ඨා’’ති නිමිත්තං ගහෙත්වා තමෙව ඉත්ථිං ඔලොකයමානා අට්ඨාසි. අථස්සා පස්සන්තියාව සත්ථු අධිට්ඨානබලෙන සා ඉත්ථී පඨමවයං අතික්කම්ම මජ්ඣිමවයම්පි අතික්කම්ම පච්ඡිමවයං පත්වා ඛණ්ඩදන්තා පලිතකෙසා වලිත්තචා හුත්වා සද්ධිං තාලපණ්ණෙන පරිවත්තිත්වා පති ¶ . තතො ඛෙමා කතාධිකාරත්තා එවං චින්තෙසි – ‘‘එවංවිධම්පි සරීරං ඊදිසං විපත්තිං පාපුණි, මය්හම්පි සරීරං එවංගතිකමෙව භවිස්සතී’’ති. අථස්සා චිත්තාචාරං ඤත්වා සත්ථා –
‘‘යෙ රාගරත්තානුපතන්ති සොතං, සයං කතං මක්කටකොව ජාලං;
එතම්පි ඡෙත්වාන පරිබ්බජන්ති, අනපෙක්ඛිනො කාමසුඛං පහායා’’ති. –
ගාථමාහ ¶ . සා ගාථාපරියොසානෙ සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණීති අට්ඨකථාසු ආගතං. අපදානෙ පන ‘‘ඉමං ගාථං සුත්වා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨිතා රාජානං අනුජානාපෙත්වා පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණී’’ති ආගතං. තත්ථායං අපදානපාළි (අප. ථෙරී 2.2.289-383) –
‘‘පදුමුත්තරො ¶ නාම ජිනො, සබ්බධම්මෙසු චක්ඛුමා;
ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි නායකො.
‘‘තදාහං හංසවතියං, ජාතා සෙට්ඨිකුලෙ අහුං;
නානාරතනපජ්ජොතෙ, මහාසුඛසමප්පිතා.
‘‘උපෙත්වා තං මහාවීරං, අස්සොසිං ධම්මදෙසනං;
තතො ජාතප්පසාදාහං, උපෙමි සරණං ජිනං.
‘‘මාතරං පිතරං චාහං, ආයාචිත්වා විනායකං;
නිමන්තයිත්වා සත්තාහං, භොජයිං සහසාවකං.
‘‘අතික්කන්තෙ ච සත්තාහෙ, මහාපඤ්ඤානමුත්තමං;
භික්ඛුනිං එතදග්ගම්හි, ඨපෙසි නරසාරථි.
‘‘තං සුත්වා මුදිතා හුත්වා, පුනො තස්ස මහෙසිනො;
කාරං කත්වාන තං ඨානං, පණිපච්ච පණීදහිං.
‘‘තතො මම ජිනො ආහ, සිජ්ඣතං පණිධී තව;
සසඞ්ඝෙ මෙ කතං කාරං, අප්පමෙය්යඵලං තයා.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
‘‘තස්ස ¶ ¶ ධම්මෙසු දායාදා, ඔරසා ධම්මනිම්මිතා;
එතදග්ගමනුප්පත්තා, ඛෙමා නාම භවිස්සති.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසූපගා අහං.
‘‘තතො චුතා යාමමගං, තතොහං තුසිතං ගතා;
තතො ච නිම්මානරතිං, වසවත්තිපුරං තතො.
‘‘යත්ථ යත්ථූපපජ්ජාමි, තස්ස කම්මස්ස වාහසා;
තත්ථ තත්ථෙව රාජූනං, මහෙසිත්තමකාරයිං.
‘‘තතො චුතා මනුස්සත්තෙ, රාජූනං චක්කවත්තිනං;
මණ්ඩලීනඤ්ච රාජූනං, මහෙසිත්තමකාරයිං.
‘‘සම්පත්තිං අනුභොත්වාන, දෙවෙසු මනුජෙසු ච;
සබ්බත්ථ සුඛිතා හුත්වා, නෙකකප්පෙසු සංසරිං.
‘‘එකනවුතිතො කප්පෙ, විපස්සී ලොකනායකො;
උප්පජ්ජි චාරුදස්සනො, සබ්බධම්මවිපස්සකො.
‘‘තමහං ¶ ලොකනායකං, උපෙත්වා නරසාරථිං;
ධම්මං භණිතං සුත්වාන, පබ්බජිං අනගාරියං.
‘‘දසවස්සසහස්සානි, තස්ස වීරස්ස සාසනෙ;
බ්රහ්මචරියං චරිත්වාන, යුත්තයොගා බහුස්සුතා.
‘‘පච්චයාකාරකුසලා, චතුසච්චවිසාරදා;
නිපුණා චිත්තකථිකා, සත්ථුසාසනකාරිකා.
‘‘තතො ¶ චුතාහං තුසිතං, උපපන්නා යසස්සිනී;
අභිභොමි තහිං අඤ්ඤෙ, බ්රහ්මචාරීඵලෙනහං.
‘‘යත්ථ යත්ථූපපන්නාහං, මහාභොගා මහද්ධනා;
මෙධාවිනී සීලවතී, විනීතපරිසාපි ච.
‘‘භවාමි තෙන කම්මෙන, යොගෙන ජිනසාසනෙ;
සබ්බා සම්පත්තියො මය්හං, සුලභා මනසො පියා.
‘‘යොපි ¶ මෙ භවතෙ භත්තා, යත්ථ යත්ථ ගතායපි;
විමානෙති න මං කොචි, පටිපත්තිබලෙන මෙ.
‘‘ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙ, බ්රහ්මබන්ධු මහායසො;
නාමෙන කොණාගමනො, උප්පජ්ජි වදතං වරො.
‘‘තදා හි බාරාණසියං, සුසමිද්ධකුලප්පජා;
ධනඤ්ජානී සුමෙධා ච, අහම්පි ච තයො ජනා.
‘‘සඞ්ඝාරාමමදාසිම්හ, දානසහායිකා පුරෙ;
සඞ්ඝස්ස ච විහාරම්පි, උද්දිස්ස කාරිකා මයං.
‘‘තතො චුතා මයං සබ්බා, තාවතිංසූපගා අහුං;
යසසා අග්ගතං පත්තා, මනුස්සෙසු තථෙව ච.
‘‘ඉමස්මිංයෙව කප්පම්හි, බ්රහ්මබන්ධු මහායසො;
කස්සපො නාම ගොත්තෙන, උප්පජ්ජි වදතං වරො.
‘‘උපට්ඨාකො මහෙසිස්ස, තදා ආසි නරිස්සරො;
කාසිරාජා කිකී නාම, බාරාණසිපුරුත්තමෙ.
‘‘තස්සාසිං ¶ ¶ ජෙට්ඨිකා ධීතා, සමණී ඉති විස්සුතා;
ධම්මං සුත්වා ජිනග්ගස්ස, පබ්බජ්ජං සමරොචයිං.
‘‘අනුජානි න නො තාතො, අගාරෙව තදා මයං;
වීසවස්සසහස්සානි, විචරිම්හ අතන්දිතා.
‘‘කොමාරිබ්රහ්මචරියං, රාජකඤ්ඤා සුඛෙධිතා;
බුද්ධොපට්ඨානනිරතා, මුදිතා සත්ත ධීතරො.
‘‘සමණී සමණගුත්තා ච, භික්ඛුනී භික්ඛුදායිකා;
ධම්මා චෙව සුධම්මා ච, සත්තමී සඞ්ඝදායිකා.
‘‘අහං උප්පලවණ්ණා ච, පටාචාරා ච කුණ්ඩලා;
කිසාගොතමී ධම්මදින්නා, විසාඛා හොති සත්තමී.
‘‘කදාචි සො නරාදිච්චො, ධම්මං දෙසෙසි අබ්භුතං;
මහානිදානසුත්තන්තං, සුත්වා තං පරියාපුණිං.
‘‘තෙහි ¶ කම්මෙහි සුකතෙහි, චෙතනාපණිධීහි ච;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
‘‘පච්ඡිමෙ ච භවෙ දානි, සාකලාය පුරුත්තමෙ;
රඤ්ඤො මද්දස්ස ධීතාම්හි, මනාපා දයිතා පියා.
‘‘සහ මෙ ජාතමත්තම්හි, ඛෙමං තම්හි පුරෙ අහු;
තතො ඛෙමාති නාමං මෙ, ගුණතො උපපජ්ජථ.
‘‘යදාහං යොබ්බනං පත්තා, රූපලාවඤ්ඤභූසිතා;
තදා අදාසි මං තාතො, බිම්බිසාරස්ස රාජිනො.
‘‘තස්සාහං ¶ සුප්පියා ආසිං, රූපකෙලායනෙ රතා;
රූපානං දොසවාදීති, න උපෙසිං මහාදයං.
‘‘බිම්බිසාරො තදා රාජා, මමානුග්ගහබුද්ධියා;
වණ්ණයිත්වා වෙළුවනං, ගායකෙ ගාපයී මමං.
‘‘රම්මං වෙළුවනං යෙන, න දිට්ඨං සුගතාලයං;
න තෙන නන්දනං දිට්ඨං, ඉති මඤ්ඤාමසෙ මයං.
‘‘යෙන වෙළුවනං දිට්ඨං, නරනන්දනනන්දනං;
සුදිට්ඨං නන්දනං තෙන, අමරින්දසුනන්දනං.
‘‘විහාය ¶ නන්දනං දෙවා, ඔතරිත්වා මහීතලං;
රම්මං වෙළුවනං දිස්වා, න තප්පන්ති සුවිම්හිතා.
‘‘රාජපුඤ්ඤෙන නිබ්බත්තං, බුද්ධපුඤ්ඤෙන භූසිතං;
කො වත්තා තස්ස නිස්සෙසං, වනස්ස ගුණසඤ්චයං.
‘‘තං සුත්වා වනසමිද්ධං, මම සොතමනොහරං;
දට්ඨුකාමා තමුය්යානං, රඤ්ඤො ආරොචයිං තදා.
‘‘මහතා පරිවාරෙන, තදා ච සො මහීපති;
මං පෙසෙසි තමුය්යානං, දස්සනාය සමුස්සුකං.
‘‘ගච්ඡ පස්ස මහාභොගෙ, වනං නෙත්තරසායනං;
යං සදා භාති සිරියා, සුගතාභානුරඤ්ජිතං.
‘‘යදා ¶ ච පිණ්ඩාය මුනි, ගිරිබ්බජපුරුත්තමං;
පවිට්ඨොහං තදායෙව, වනං දට්ඨුමුපාගමිං.
‘‘තදා ¶ තං ඵුල්ලවිපිනං, නානාභමරකූජිතං;
කොකිලාගීතසහිතං, මයූරගණනච්චිතං.
‘‘අප්පසද්දමනාකිණ්ණං, නානාචඞ්කමභූසිතං;
කුටිමණ්ඩපසංකිණ්ණං, යොගීවරවිරාජිතං.
‘‘විචරන්තී අමඤ්ඤිස්සං, සඵලං නයනං මම;
තත්ථාපි තරුණං භික්ඛුං, යුත්තං දිස්වා විචින්තයිං.
‘‘ඊදිසෙ විපිනෙ රම්මෙ, ඨිතොයං නවයොබ්බනෙ;
වසන්තමිව කන්තෙන, රූපෙන ච සමන්විතො.
‘‘නිසින්නො රුක්ඛමූලම්හි, මුණ්ඩො සඞ්ඝාටිපාරුතො;
ඣායතෙ වතයං භික්ඛු, හිත්වා විසයජං රතිං.
‘‘නනු නාම ගහට්ඨෙන, කාමං භුත්වා යථාසුඛං;
පච්ඡා ජිණ්ණෙන ධම්මොයං, චරිතබ්බො සුභද්දකො.
‘‘සුඤ්ඤකන්ති විදිත්වාන, ගන්ධගෙහං ජිනාලයං;
උපෙත්වා ජිනමද්දක්ඛං, උදයන්තං ව භාකරං.
‘‘එකකං සුඛමාසීනං, බීජමානං වරිත්ථියා;
දිස්වානෙවං විචින්තෙසිං, නායං ලූඛො නරාසභො.
‘‘සා ¶ කඤ්ඤා කනකාභාසා, පදුමානනලොචනා;
බිම්බොට්ඨී කුන්දදසනා, මනොනෙත්තරසායනා.
‘‘හෙමදොලාභසවනා, කලිකාකාරසුත්ථනී;
වෙදිමජ්ඣාව සුස්සොණී, රම්භොරු චාරුභූසනා.
‘‘රත්තංසකුපසංබ්යානා ¶ , නීලමට්ඨනිවාසනා;
අතප්පනෙය්යරූපෙන, හාසභාවසමන්විතා.
‘‘දිස්වා තමෙවං චින්තෙසිං, අහොයමභිරූපිනී;
න මයානෙන නෙත්තෙන, දිට්ඨපුබ්බා කුදාචනං.
‘‘තතො ¶ ජරාභිභූතා සා, විවණ්ණා විකතානනා;
භින්නදන්තා සෙතසිරා, සලාලා වදනාසුචි.
‘‘සංඛිත්තකණ්ණා සෙතක්ඛී, ලම්බාසුභපයොධරා;
වලිවිතතසබ්බඞ්ගී, සිරාවිතතදෙහිනී.
‘‘නතඞ්ගා දණ්ඩදුතියා, උප්ඵාසුලිකතා කිසා;
පවෙධමානා පතිතා, නිස්සසන්තී මුහුං මුහුං.
‘‘තතො මෙ ආසි සංවෙගො, අබ්භුතො ලොමහංසනො;
ධිරත්ථු රූපං අසුචිං, රමන්තෙ යත්ථ බාලිසා.
‘‘තදා මහාකාරුණිකො, දිස්වා සංවිග්ගමානසං;
උදග්ගචිත්තො සුගතො, ඉමා ගාථා අභාසථ.
‘‘ආතුරං අසුචිං පූතිං, පස්ස ඛෙමෙ සමුස්සයං;
උග්ඝරන්තං පග්ඝරන්තං, බාලානං අභිනන්දිතං.
‘‘අසුභාය චිත්තං භාවෙහි, එකග්ගං සුසමාහිතං;
සති කායගතා ත්යත්ථු, නිබ්බිදා බහුලා භව.
‘‘යථා ඉදං තථා එතං, යථා එතං තථා ඉදං;
අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච, කායෙ ඡන්දං විරාජය.
‘‘අනිමිත්තඤ්ච භාවෙහි, මානානුසයමුජ්ජහ;
තතො මානාභිසමයා, උපසන්තා චරිස්සසි.
‘‘යෙ ¶ රාගරත්තානුපතන්ති සොතං, සයං කතං මක්කටකොව ජාලං;
එතම්පි ¶ ඡෙත්වාන පරිබ්බජන්ති, අනපෙක්ඛිනො කාමසුඛං පහාය.
‘‘තතො කල්ලිතචිත්තං මං, ඤත්වාන නරසාරථි;
මහානිදානං දෙසෙසි, සුත්තන්තං විනයාය මෙ.
‘‘සුත්වා සුත්තන්තසෙට්ඨං තං, පුබ්බසඤ්ඤමනුස්සරිං;
තත්ථ ඨිතාවහං සන්තී, ධම්මචක්ඛුං විසොධයිං.
‘‘නිපතිත්වා මහෙසිස්ස, පාදමූලම්හි තාවදෙ;
අච්චයං දෙසනත්ථාය, ඉදං වචනමබ්රවිං.
‘‘නමො ¶ තෙ සබ්බදස්සාවි, නමො තෙ කරුණාකර;
නමො තෙ තිණ්ණසංසාර, නමො තෙ අමතං දද.
‘‘දිට්ඨිගහනපක්ඛන්දා, කාමරාගවිමොහිතා;
තයා සම්මා උපායෙන, විනීතා විනයෙ රතා.
‘‘අදස්සනෙන විභොගා, තාදිසානං මහෙසිනං;
අනුභොන්ති මහාදුක්ඛං, සත්තා සංසාරසාගරෙ.
‘‘යදාහං ලොකසරණං, අරණං අරණන්තගුං;
නාද්දසාමි අදූරට්ඨං, දෙසයාමි තමච්චයං.
‘‘මහාහිතං වරදදං, අහිතොති විසඞ්කිතා;
නොපෙසිං රූපනිරතා, දෙසයාමි තමච්චයං.
‘‘තදා මධුරනිග්ඝොසො, මහාකාරුණිකො ජිනො;
අවොච තිට්ඨ ඛෙමෙති, සිඤ්චන්තො අමතෙන මං.
‘‘තදා ¶ පකම්ය සිරසා, කත්වා ච නං පදක්ඛිණං;
ගන්ත්වා දිස්වා නරපතිං, ඉදං වචනමබ්රවිං.
‘‘අහො සම්මා උපායො තෙ, චින්තිතොයමරින්දම;
වනදස්සනකාමාය, දිට්ඨො නිබ්බානතො මුනි.
‘‘යදි තෙ රුච්චතෙ රාජ, සාසනෙ තස්ස තාදිනො;
පබ්බජිස්සාමි රූපෙහං, නිබ්බින්නා මුනිවාණිනා.
‘‘අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාන, තදාහ ස මහීපති;
අනුජානාමි තෙ භද්දෙ, පබ්බජ්ජා තව සිජ්ඣතු.
‘‘පබ්බජිත්වා ¶ තදා චාහං, අද්ධමාසෙ උපට්ඨිතෙ;
දීපොදයඤ්ච භෙදඤ්ච, දිස්වා සංවිග්ගමානසා.
‘‘නිබ්බින්නා සබ්බසඞ්ඛාරෙ, පච්චයාකාරකොවිදා;
චතුරොඝෙ අතික්කම්ම, අරහත්තමපාපුණිං.
‘‘ඉද්ධීසු ච වසී ආසිං, දිබ්බාය සොතධාතුයා;
චෙතොපරියඤාණස්ස, වසී චාපි භවාමහං.
‘‘පුබ්බෙනිවාසං ¶ ජානාමි, දිබ්බචක්ඛු විසොධිතං;
සබ්බාසවපරික්ඛීණා, නත්ථි දානි පුනබ්භවො.
‘‘අත්ථධම්මනිරුත්තීස, පටිභානෙ තථෙව ච;
පරිසුද්ධං මම ඤාණං, උප්පන්නං බුද්ධසාසනෙ.
‘‘කුසලාහං විසුද්ධීසු, කථාවත්ථුවිසාරදා;
අභිධම්මනයඤ්ඤූ ච, වසිප්පත්තාම්හි සාසනෙ.
‘‘තතො ¶ තොරණවත්ථුස්මිං, රඤ්ඤා කොසලසාමිනා;
පුච්ඡිතා නිපුණෙ පඤ්හෙ, බ්යාකරොන්තී යථාතථං.
‘‘තදා ස රාජා සුගතං, උපසඞ්කම්ම පුච්ඡථ;
තථෙව බුද්ධො බ්යාකාසි, යථා තෙ බ්යාකතා මයා.
‘‘ජිනො තස්මිං ගුණෙ තුට්ඨො, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං;
මහාපඤ්ඤානමග්ගාති, භික්ඛුනීනං නරුත්තමො.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. (අප. ථෙරී 2.2.289-383);
අරහත්තං පන පත්වා ඵලසුඛෙන නිබ්බානසුඛෙන ච විහරන්තියා ඉමිස්සා ථෙරියා සතිපි අඤ්ඤාසං ඛීණාසවත්ථෙරීනං පඤ්ඤාවෙපුල්ලප්පත්තියං තත්ථ පන කතාධිකාරතාය මහාපඤ්ඤාභාවො පාකටො අහොසි. තථා හි නං භගවා ජෙතවනමහාවිහාරෙ අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො පටිපාටියා භික්ඛුනියො ඨානන්තරෙ ඨපෙන්තො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවිකානං භික්ඛුනීනං මහාපඤ්ඤානං යදිදං ඛෙමා’’ති (අ. නි. 1.235-236) මහාපඤ්ඤතාය අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. තං එකදිවසං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසින්නං මාරො පාපිමා තරුණරූපෙන උපසඞ්කමිත්වා කාමෙහි පලොභෙන්තො –
‘‘දහරා ත්වං රූපවතී, අහම්පි දහරො යුවා;
පඤ්චඞ්ගිකෙන තුරියෙන, එහි ඛෙමෙ රමාමසෙ’’ති. – ගාථමාහ ¶ ;
තස්සත්ථො – ඛෙමෙ, ත්වං තරුණප්පත්තා, යොබ්බනෙ ඨිතා රූපසම්පන්නා, අහම්පි තරුණො යුවා, තස්මා මයං යොබ්බඤ්ඤං අඛෙපෙත්වා පඤ්චඞ්ගිකෙන තුරියෙන වජ්ජමානෙන එහි කාමඛිඩ්ඩාරතියා රමාම කීළාමාති.
තං ¶ සුත්වා සා කාමෙසු සබ්බධම්මෙසු ච අත්තනො විරත්තභාවං තස්ස ච මාරභාවං අත්තාභිනිවෙසෙසු සත්තෙසු අත්තනො ථාමගතං අප්පසාදං කතකිච්චතඤ්ච පකාසෙන්තී –
‘‘ඉමිනා ¶ පූතිකායෙන, ආතුරෙන පභඞ්ගුනා;
අට්ටියාමි හරායාමි, කාමතණ්හා සමූහතා.
‘‘සත්තිසූලූපමා කාමා, ඛන්ධාසං අධිකුට්ටනා;
යං ත්වං කාමරතිං බ්රූසි, අරතී දානි සා මම.
‘‘සබ්බත්ථ විහතා නන්දී, තමොඛන්ධො පදාලිතො;
එවං ජානාහි පාපිම, නිහතො ත්වමසි අන්තක.
‘‘නක්ඛත්තානි නමස්සන්තා, අග්ගිං පරිචරං වනෙ;
යථාභුච්චමජානන්තා, බාලා සුද්ධිමමඤ්ඤථ.
‘‘අහඤ්ච ඛො නමස්සන්තී, සම්බුද්ධං පුරිසුත්තමං;
පමුත්තා සබ්බදුක්ඛෙහි, සත්ථුසාසනකාරිකා’’ති. – ඉමා ගාථා අභාසි;
තත්ථ අග්ගිං පරිචරං වනෙති තපොවනෙ අග්ගිහුත්තං පරිචරන්තො. යථාභුච්චමජානන්තාති පවත්තියො යථාභූතං අපරිජානන්තා. සෙසමෙත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව.
ඛෙමාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
4. සුජාතාථෙරීගාථාවණ්ණනා
අලඞ්කතා සුවසනාතිආදිකා සුජාතාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ ¶ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී අනුක්කමෙන සම්භතවිමොක්ඛසම්භාරා හුත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාකෙතනගරෙ සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා මාතාපිතූහි සමානජාතිකස්ස සෙට්ඨිපුත්තස්ස දින්නා හුත්වා පතිකුලං ගතා. තත්ථ තෙන සද්ධිං සුඛසංවාසං වසන්තී එකදිවසං උය්යානං ගන්ත්වා නක්ඛත්තකීළං කීළිත්වා පරිජනෙන ¶ සද්ධිං නගරං ආගච්ඡන්තී අඤ්ජනවනෙ සත්ථාරං දිස්වා පසන්නමානසා උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදි. සත්ථා තස්සා අනුපුබ්බිං කථං කථෙත්වා කල්ලචිත්තතං ඤත්වා උපරි සාමුක්කංසිකං ධම්මදෙසනං පකාසෙසි. සා දෙසනාවසානෙ අත්තනො කතාධිකාරතාය ඤාණස්ස පරිපාකං ගතත්තා ච ¶ , සත්ථු ච දෙසනාවිලාසෙන යථානිසින්නාව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා ගෙහං ගන්ත්වා සාමිකඤ්ච මාතාපිතරො ච අනුජානාපෙත්වා සත්ථුආණාය භික්ඛුනුපස්සයං ගන්ත්වා භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ පබ්බජි. පබ්බජිත්වා ච අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන –
‘‘අලඞ්කතා සුවසනා, මාලිනී චන්දනොක්ඛිතා;
සබ්බාභරණසඤ්ඡන්නා, දාසීගණපුරක්ඛතා.
‘‘අන්නං පානඤ්ච ආදාය, ඛජ්ජං භොජ්ජං අනප්පකං;
ගෙහතො නික්ඛමිත්වාන, උය්යානමභිහාරයිං.
‘‘තත්ථ රමිත්වා කීළිත්වා, ආගච්ඡන්තී සකං ඝරං;
විහාරං දට්ඨුං පාවිසිං, සාකෙතෙ අඤ්ජනං වනං.
‘‘දිස්වාන ලොකපජ්ජොතං, වන්දිත්වාන උපාවිසිං;
සො මෙ ධම්මමදෙසෙසි, අනුකම්පාය චක්ඛුමා.
‘‘සුත්වා ච ඛො මහෙසිස්ස, සච්චං සම්පටිවිජ්ඣහං;
තත්ථෙව විරජං ධම්මං, ඵුසයිං අමතං පදං.
‘‘තතො විඤ්ඤාතසද්ධම්මා, පබ්බජිං අනගාරියං;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, අමොඝං බුද්ධසාසන’’න්ති. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
තත්ථ අලඞ්කතාති විභූසිතා. තං පන අලඞ්කතාකාරං දස්සෙතුං ‘‘සුවසනා මාලිනී චන්දනොක්ඛිතා’’ති වුත්තං. තත්ථ මාලිනීති මාලාධාරිනී. චන්දනොක්ඛිතාති චන්දනානුලිත්තා. සබ්බාභරණසඤ්ඡන්නාති ¶ හත්ථූපගාදීහි සබ්බෙහි ආභරණෙහි අලඞ්කාරවසෙන සඤ්ඡාදිතසරීරා.
අන්නං ¶ ¶ පානඤ්ච ආදාය, ඛජ්ජං භොජ්ජං අනප්පකන්ති සාලිඔදනාදිඅන්නං, අම්බපානාදිපානං, පිට්ඨඛාදනීයාදිඛජ්ජං, අවසිට්ඨං ආහාරසඞ්ඛාතං භොජ්ජඤ්ච පහූතං ගහෙත්වා. උය්යානමභිහාරයින්ති නක්ඛත්තකීළාවසෙන උය්යානං උපනෙසිං. අන්නපානාදිං තත්ථ ආනෙත්වා සහ පරිජනෙන කීළන්තී රමන්තී පරිචාරෙසින්ති අධිප්පායො.
සාකෙතෙ අඤ්ජනං වනන්ති සාකෙතසමීපෙ අඤ්ජනවනෙ විහාරං පාවිසිං.
ලොකපජ්ජොතන්ති ඤාණපජ්ජොතෙන ලොකස්ස පජ්ජොතභූතං.
ඵුසයින්ති ඵුසිං, අධිගච්ඡින්ති අත්ථො. සෙසං වුත්තනයමෙව.
සුජාතාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
5. අනොපමාථෙරීගාථාවණ්ණනා
උච්චෙ කුලෙතිආදිකා අනොපමාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී අනුක්කමෙන විමුත්තිපරිපාචනීයෙ ධම්මෙ පරිබ්රූහිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාකෙතනගරෙ මජ්ඣස්ස නාම සෙට්ඨිනො ධීතා හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්සා රූපසම්පත්තියා අනොපමාති නාමං අහොසි. තස්සා වයප්පත්තකාලෙ බහූ සෙට්ඨිපුත්තා රාජමහාමත්තා රාජානො ච පිතු දූතං පාහෙසුං – ‘‘අත්තනො ධීතරං අනොපමං දෙහි, ඉදඤ්චිදඤ්ච තෙ දස්සාමා’’ති. සා තං සුත්වා උපනිස්සයසම්පන්නතාය ‘‘ඝරාවාසෙන මය්හං අත්ථො නත්ථී’’ති සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා ඤාණස්ස පරිපාකං ගතත්තා දෙසනානුසාරෙන විපස්සනං ආරභිත්වා තං උස්සුක්කාපෙන්තී මග්ගපටිපාටියා තතියඵලෙ පතිට්ඨාසි. සා සත්ථාරං පබ්බජ්ජං යාචිත්වා සත්ථුආණාය භික්ඛුනුපස්සයං උපගන්ත්වා භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා සත්තමෙ දිවසෙ අරහත්තං සච්ඡිකත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන –
‘‘උච්චෙ ¶ කුලෙ අහං ජාතා, බහුවිත්තෙ මහද්ධනෙ;
වණ්ණරූපෙන සම්පන්නා, ධීතා මජ්ඣස්ස අත්රජා.
‘‘පත්ථිතා ¶ ¶ රාජපුත්තෙහි, සෙට්ඨිපුත්තෙහි ගිජ්ඣිතා;
පිතු මෙ පෙසයී දූතං, දෙථ මය්හං අනොපමං.
‘‘යත්තකං තුලිතා එසා, තුය්හං ධීතා අනොපමා;
තතො අට්ඨගුණං දස්සං, හිරඤ්ඤං රතනානි ච.
‘‘සාහං දිස්වාන සම්බුද්ධං, ලොකජෙට්ඨං අනුත්තරං;
තස්ස පාදානි වන්දිත්වා, එකමන්තං උපාවිසිං.
‘‘සො මෙ ධම්මමදෙසෙසි, අනුකම්පාය ගොතමො;
නිසින්නා ආසනෙ තස්මිං, ඵුසයිං තතියං ඵලං.
‘‘තතො කෙසානි ඡෙත්වාන, පබ්බජිං අනගාරියං;
අජ්ජ මෙ සත්තමී රත්ති, යතො තණ්හා විසෙසිතා’’ති. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
තත්ථ උච්චෙ කුලෙති උළාරතමෙ වෙස්සකුලෙ. බහුවිත්තෙති අලඞ්කාරාදිපහූතවිත්තූපකරණෙ. මහද්ධනෙති නිධානගතස්සෙව චත්තාරීසකොටිපරිමාණස්ස මහතො ධනස්ස අත්ථිභාවෙන මහද්ධනෙ අහං ජාතාති යොජනා. වණ්ණරූපෙන සම්පන්නාති වණ්ණසම්පන්නා චෙව රූපසම්පන්නා ච, සිනිද්ධභාසුරාය ඡවිසම්පත්තියා වත්ථාභරණාදිසරීරාවයවසම්පත්තියා ච සමන්නාගතාති අත්ථො. ධීතා මජ්ඣස්ස අත්රජාති මජ්ඣනාමස්ස සෙට්ඨිනො ඔරසා ධීතා.
පත්ථිතා රාජපුත්තෙහීති ‘‘කථං නු ඛො තං ලභෙය්යාමා’’ති රාජකුමාරෙහි අභිපත්ථිතා. සෙට්ඨිපුත්තෙහි ගිජ්ඣිතාති තථා සෙට්ඨිකුමාරෙහිපි අභිගිජ්ඣිතා පච්චාසීසිතා. දෙථ මය්හං අනොපමන්ති රාජපුත්තාදයො ‘‘දෙථ මය්හං අනොපමං දෙථ මය්හ’’න්ති පිතු සන්තිකෙ දූතං පෙසයිංසු.
යත්තකං තුලිතා එසාති ‘‘තුය්හං ධීතා අනොපමා යත්තකං ධනං අග්ඝතී’’ති තුලිතා ලක්ඛණඤ්ඤූහි පරිච්ඡින්නා, ‘‘තතො අට්ඨගුණං දස්සාමී’’ති පිතු මෙ පෙසයි දූතන්ති යොජනා. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.
අනොපමාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
6. මහාපජාපතිගොතමීථෙරීගාථාවණ්ණනා
බුද්ධ ¶ ¶ ¶ වීර නමො ත්යත්ථූතිආදිකා මහාපජාපතිගොතමියා ගාථා. අයම්පි කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තී සත්ථාරං එකං භික්ඛුනිං රත්තඤ්ඤූනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා, අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා කප්පසතසහස්සං දෙවමනුස්සෙසු සංසරිත්වා, කස්සපස්ස ච භගවතො අන්තරෙ අම්හාකඤ්ච භගවතො බුද්ධසුඤ්ඤෙ ලොකෙ බාරාණසියං පඤ්චන්නං දාසිසතානං ජෙට්ඨිකා හුත්වා නිබ්බත්ති. අථ සා වස්සූපනායිකසමයෙ පඤ්ච පච්චෙකබුද්ධෙ නන්දමූලකපබ්භාරතො ඉසිපතනෙ ඔතරිත්වා, නගරෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා ඉසිපතනමෙව ගන්ත්වා, වස්සූපනායිකසමයෙ කුටියා අත්ථාය හත්ථකම්මං පරියෙසන්තෙ දිස්වා, තා දාසියො තාසං අත්තනො ච සාමිකෙ සමාදපෙත්වා චඞ්කමාදිපරිවාරසම්පන්නා පඤ්ච කුටියො කාරෙත්වා, මඤ්චපීඨපානීයපරිභොජනීයභාජනාදීනි උපට්ඨපෙත්වා පච්චෙකබුද්ධෙ තෙමාසං තත්ථෙව වසනත්ථාය පටිඤ්ඤං කාරෙත්වා වාරභික්ඛං පට්ඨපෙසුං. යා අත්තනො වාරදිවසෙ භික්ඛං දාතුං න සක්කොති, තස්සා සයං සකගෙහතො නීහරිත්වා දෙති. එවං තෙමාසං පටිජග්ගිත්වා පවාරණාය සම්පත්තාය එකෙකං දාසිං එකෙකං සාටකං විස්සජ්ජාපෙසි. පඤ්චථූලසාටකසතානි අහෙසුං. තානි පරිවත්තාපෙත්වා පඤ්චන්නං පච්චෙකබුද්ධානං තිචීවරානි කත්වා අදාසි. පච්චෙකබුද්ධා තාසං පස්සන්තීනංයෙව ආකාසෙන ගන්ධමාදනපබ්බතං අගමංසු.
තාපි සබ්බා යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිංසු. තාසං ජෙට්ඨිකා තතො චවිත්වා බාරාණසියා අවිදූරෙ පෙසකාරගාමෙ පෙසකාරජෙට්ඨකස්ස ගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා, පදුමවතියා පුත්තෙ පඤ්චසතෙ පච්චෙකබුද්ධෙ දිස්වා සම්පියායමානා සබ්බෙ වන්දිත්වා භික්ඛං අදාසි. තෙ භත්තකිච්චං කත්වා ගන්ධමාදනමෙව අගමංසු. සාපි යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තී අම්හාකං සත්ථු නිබ්බත්තිතො පුරෙතරමෙව දෙවදහනගරෙ මහාසුප්පබුද්ධස්ස ගෙහෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි, ¶ ගොතමීතිස්සා ගොත්තාගතමෙව නාමං අහොසි; මහාමායාය කනිට්ඨභගිනී. ලක්ඛණපාඨකාපි ‘‘ඉමාසං ද්වින්නම්පි කුච්ඡියං වසිතා දාරකා චක්කවත්තිනො ¶ භවිස්සන්තී’’ති බ්යාකරිංසු. සුද්ධොදනමහාරාජා වයප්පත්තකාලෙ ද්වෙපි මඞ්ගලං කත්වා අත්තනො ඝරං අභිනෙසි.
අපරභාගෙ අම්හාකං සත්ථරි උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ අනුපුබ්බෙන තත්ථ තත්ථ වෙනෙය්යානං අනුග්ගහං කරොන්තෙ වෙසාලිං උපනිස්සාය කූටාගාරසාලායං විහරන්තෙ සුද්ධොදනමහාරාජා සෙතච්ඡත්තස්ස ¶ හෙට්ඨා අරහත්තං සච්ඡිකත්වා පරිනිබ්බායි. අථ මහාපජාපතිගොතමී පබ්බජිතුකාමා හුත්වා සත්ථාරං එකවාරං පබ්බජ්ජං යාචමානා අලභිත්වා දුතියවාරං කෙසෙ ඡින්දාපෙත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා කලහවිවාදසුත්තන්තදෙසනාපරියොසානෙ (සු. නි. 868 ආදයො) නික්ඛමිත්වා පබ්බජිතානං පඤ්චන්නං සක්යකුමාරසතානං පාදපරිචාරිකාහි සද්ධිං වෙසාලිං ගන්ත්වා ආනන්දත්ථෙරං සත්ථාරං යාචාපෙත්වා අට්ඨහි ගරුධම්මෙහි (අ. නි. 8.51; චූළව. 403) පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච පටිලභි. ඉතරා පන සබ්බාපි එකතොඋපසම්පන්නා අහෙසුං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරතො පනෙතං වත්ථු පාළියං ආගතමෙව.
එවං උපසම්පන්නා පන මහාපජාපතිගොතමී සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. අථස්සා සත්ථා ධම්මං දෙසෙසි. සා සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා භාවනමනුයුඤ්ජන්තී න චිරස්සෙව අභිඤ්ඤාපටිසම්භිදාපරිවාරං අරහත්තං පාපුණි. සෙසා පන පඤ්චසතා භික්ඛුනියො නන්දකොවාදපරියොසානෙ (ම. නි. 3.398 ආදයො) ඡළභිඤ්ඤා අහෙසුං. අථෙකදිවසං සත්ථා ජෙතවනමහාවිහාරෙ අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො භික්ඛුනියො ඨානන්තරෙ ඨපෙන්තො මහාපජාපතිගොතමිං රත්තඤ්ඤූනං භික්ඛුනීනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සා ඵලසුඛෙන නිබ්බානසුඛෙන ච වීතිනාමෙන්තී කතඤ්ඤුතාය ඨත්වා එකදිවසං සත්ථු ගුණාභිත්ථවනපුබ්බකඋපකාරකවිභාවනාමුඛෙන අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තී –
‘‘බුද්ධවීර නමො ත්යත්ථු, සබ්බසත්තානමුත්තම;
යො මං දුක්ඛා පමොචෙසි, අඤ්ඤඤ්ච බහුකං ජනං.
‘‘සබ්බදුක්ඛං ¶ පරිඤ්ඤාතං, හෙතුතණ්හා විසොසිතා;
භාවිතො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, නිරොධො ඵුසිතො මයා.
‘‘මාතා ¶ පුත්තො පිතා භාතා, අය්යකා ච පුරෙ අහුං;
යථාභුච්චමජානන්තී, සංසරිංහං අනිබ්බිසං.
‘‘දිට්ඨො හි මෙ සො භගවා, අන්තිමොයං සමුස්සයො;
වික්ඛීණො ජාතිසංසාරො, නත්ථි දානි පුනබ්භවො.
‘‘ආරද්ධවීරියෙ ¶ පහිතත්තෙ, නිච්චං දළ්හපරක්කමෙ;
සමග්ගෙ සාවකෙ පස්සෙ, එසා බුද්ධාන වන්දනා.
‘‘බහූනං වත අත්ථාය, මායා ජනයි ගොතමං;
බ්යාධිමරණතුන්නානං, දුක්ඛක්ඛන්ධං බ්යපානුදී’’ති. – ඉමා ගාථා අභාසි;
තත්ථ බුද්ධවීරාති චතුසච්චබුද්ධෙසු වීර, සබ්බබුද්ධා හි උත්තමවීරියෙහි චතුසච්චබුද්ධෙහි වා චතුබ්බිධසම්මප්පධානවීරියනිප්ඵත්තියා විජිතවිජයත්තා වීරා නාම. භගවා පන වීරියපාරමිපාරිපූරියා චතුරඞ්ගසමන්නාගතවීරියාධිට්ඨානෙන සාතිසයචතුබ්බිධසම්මප්පධානකිච්චනිප්ඵත්තියා තස්සා ච වෙනෙය්යසන්තානෙ සම්මදෙව පතිට්ඨාපිතත්තා විසෙසතො වීරියයුත්තතාය වීරොති වත්තබ්බතං අරහති. නමො ත්යත්ථූති නමො නමක්කාරො තෙ හොතු. සබ්බසත්තානමුත්තමාති අපදාදිභෙදෙසු සත්තෙසු සීලාදිගුණෙහි උත්තමො භගවා. තදෙකදෙසං සත්ථුපකාරගුණං දස්සෙතුං, ‘‘යො මං දුක්ඛා පමොචෙසි, අඤ්ඤඤ්ච බහුකං ජන’’න්ති වත්වා අත්තනො දුක්ඛා පමුත්තභාවං විභාවෙන්තී ‘‘සබ්බදුක්ඛ’’න්ති ගාථමාහ.
පුන යතො පමොචෙසි, තං වට්ටදුක්ඛං එකදෙසෙන දස්සෙන්තී ‘‘මාතා පුත්තො’’ති ගාථමාහ. තත්ථ යථාභුච්චමජානන්තීති පවත්තිහෙතුආදිං යථාභූතං අනවබුජ්ඣන්තී. සංසරිංහං අනිබ්බිසන්ති සංසාරසමුද්දෙ පතිට්ඨං අවින්දන්තී අලභන්තී භවාදීසු අපරාපරුප්පත්තිවසෙන සංසරිං අහන්ති කථෙන්තී ආහ ‘‘මාතා පුත්තො’’තිආදි. යස්මිං ¶ භවෙ එතස්ස මාතා අහොසි, තතො අඤ්ඤස්මිං භවෙ තස්සෙව පුත්තො, තතො අඤ්ඤස්මිං භවෙ පිතා භාතා අහූති අත්ථො.
‘‘දිට්ඨො ¶ හි මෙ’’ති ගාථායපි අත්තනො දුක්ඛතො පමුත්තභාවමෙව විභාවෙති. තත්ථ දිට්ඨො හි මෙ සො භගවාති සො භගවා සම්මාසම්බුද්ධො අත්තනා දිට්ඨලොකුත්තරධම්මදස්සනෙන ඤාණචක්ඛුනා මයා පච්චක්ඛතො දිට්ඨො. යො හි ධම්මං පස්සති, සො භගවන්තං පස්සති නාම. යථාහ – ‘‘යො ඛො, වක්කලි, ධම්මං පස්සති, සො මං පස්සතී’’තිආදි (සං. නි. 3.87).
ආරද්ධවීරියෙති පග්ගහිතවීරියෙ. පහිතත්තෙති නිබ්බානං පෙසිතචිත්තෙ. නිච්චං දළ්හපරක්කමෙති අපත්තස්ස පත්තියා පත්තස්ස වෙපුල්ලත්ථාය සබ්බකාලං ථිරපරක්කමෙ. සමග්ගෙති සීලදිට්ඨිසාමඤ්ඤෙන සංහතභාවෙන සමග්ගෙ. සත්ථුදෙසනාය සවනන්තෙ ජාතත්තා සාවකෙ, ‘‘ඉමෙ මග්ගට්ඨා ¶ ඉමෙ ඵලට්ඨා’’ති යාථාවතො පස්සති. එසා බුද්ධාන වන්දනාති යා සත්ථු ධම්මසරීරභූතස්ස අරියසාවකානං අරියභාවභූතස්ස ච ලොකුත්තරධම්මස්ස අත්තපච්චක්ඛකිරියා, එසා සම්මාසම්බුද්ධානං සාවකබුද්ධානඤ්ච වන්දනා යාථාවතො ගුණනින්නතා.
‘‘බහූනං වත අත්ථායා’’ති ඔසානගාථායපි සත්ථු ලොකස්ස බහූපකාරතංයෙව විභාවෙති. යං පනෙත්ථ අත්ථතො න විභත්තං, තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
අථෙකදා මහාපජාපතිගොතමී සත්ථරි වෙසාලියං විහරන්තෙ මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං සයං වෙසාලියං භික්ඛුනුපස්සයෙ විහරන්තී පුබ්බණ්හසමයං වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිත්වා භත්තං භුඤ්ජිත්වා අත්තනො දිවාට්ඨානෙ යථාපරිච්ඡින්නකාලං ඵලසමාපත්තිසුඛෙන වීතිනාමෙත්වා ඵලසමාපත්තිතො වුට්ඨාය අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා සොමනස්සජාතා අත්තනො ආයුසඞ්ඛාරෙ ආවජ්ජෙන්තී තෙසං ඛීණභාවං ඤත්වා එවං චින්තෙසි – ‘‘යංනූනාහං විහාරං ගන්ත්වා භගවන්තං අනුජානාපෙත්වා මනොභාවනීයෙ ච ථෙරෙ සබ්බෙව සබ්රහ්මචරියෙ ආපුච්ඡිත්වා ඉධෙව ආගන්ත්වා පරිනිබ්බායෙය්ය’’න්ති. යථා ච ථෙරියා, එවං තස්සා පරිවාරභූතානං ¶ පඤ්චන්නං භික්ඛුනිසතානං පරිවිතක්කො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙරී 2.2.97-288) –
‘‘එකදා ලොකපජ්ජොතො, වෙසාලියං මහාවනෙ;
කූටාගාරෙ කුසාලායං, වසතෙ නරසාරථි.
‘‘තදා ¶ ජිනස්ස මාතුච්ඡා, මහාගොතමි භික්ඛුනී;
තහිං කතෙ පුරෙ රම්මෙ, වසී භික්ඛුනුපස්සයෙ.
‘‘භික්ඛුනීහි විමුත්තාහි, සතෙහි සහ පඤ්චහි;
රහොගතාය තස්සෙවං, චිතස්සාසි විතක්කිතං.
‘‘බුද්ධස්ස පරිනිබ්බානං, සාවකග්ගයුගස්ස වා;
රාහුලානන්දනන්දානං, නාහං ලච්ඡාමි පස්සිතුං.
‘‘බුද්ධස්ස ¶ පරිනිබ්බානා, සාවකග්ගයුගස්ස වා;
මහාකස්සපනන්දානං, ආනන්දරාහුලාන ච.
‘‘පටිකච්චායුසඞ්ඛාරං, ඔසජ්ජිත්වාන නිබ්බුතිං;
ගච්ඡෙය්යං ලොකනාථෙන, අනුඤ්ඤාතා මහෙසිනා.
‘‘තථා පඤ්චසතානම්පි, භික්ඛුනීනං විතක්කිතං;
ආසි ඛෙමාදිකානම්පි, එතදෙව විතක්කිතං.
‘‘භූමිචාලො තදා අසි, නාදිතා දෙවදුන්දුභී;
උපස්සයාධිවත්ථායො, දෙවතා සොකපීළිතා.
‘‘විලපන්තා සුකරුණං, තත්ථස්සූනි පවත්තයුං;
මිත්තා භික්ඛුනියො තාහි, උපගන්ත්වාන ගොතමිං.
‘‘නිපච්ච සිරසා පාදෙ, ඉදං වචනමබ්රවුං;
තත්ථ තොයලවාසිත්තා, මයමය්යෙ රහොගතා.
‘‘සා චලා චලිතා භූමි, නාදිතා දෙවදුන්දුභී;
පරිදෙවා ච සුය්යන්තෙ, කිමත්ථං නූන ගොතමී.
‘‘තදා අවොච සා සබ්බං, යථාපරිවිතක්කිතං;
තායොපි සබ්බා ආහංසු, යථාපරිවිතක්කිතං.
‘‘යදි තෙ රුචිතං අය්යෙ, නිබ්බානං පරමං සිවං;
නිබ්බායිස්සාම සබ්බාපි, බුද්ධානුඤ්ඤාය සුබ්බතෙ.
‘‘මයං ¶ සහාව නික්ඛන්තා, ඝරාපි ච භවාපි ච;
සහායෙව ගමිස්සාම, නිබ්බානං පදමුත්තමං.
‘‘නිබ්බානාය ¶ ¶ වජන්තීනං, කිං වක්ඛාමීති සා වදං;
සහ සබ්බාහි නිග්ගඤ්ඡි, භික්ඛුනීනිලයා තදා.
‘‘උපස්සයෙ යාධිවත්ථා, දෙවතා තා ඛමන්තු මෙ;
භික්ඛුනීනිලයස්සෙදං, පච්ඡිමං දස්සනං මම.
‘‘න ජරා මච්චු වා යත්ථ, අප්පියෙහි සමාගමො;
පියෙහි න වියොගොත්ථි, තං වජිස්සං අසඞ්ඛතං.
‘‘අවීතරාගා තං සුත්වා, වචනං සුගතොරසා;
සොකට්ටා පරිදෙවිංසු, අහො නො අප්පපුඤ්ඤතා.
‘‘භික්ඛුනීනිලයො සුඤ්ඤො, භූතො තාහි විනා අයං;
පභාතෙ විය තාරායො, න දිස්සන්ති ජිනොරසා.
‘‘නිබ්බානං ගොතමී යාති, සතෙහි සහ පඤ්චහි;
නදීසතෙහිව සහ, ගඞ්ගා පඤ්චහි සාගරං.
‘‘රථියාය වජන්තියො, දිස්වා සද්ධා උපාසිකා;
ඝරා නික්ඛම්ම පාදෙසු, නිපච්ච ඉදමබ්රවුං.
‘‘පසීදස්සු මහාභොගෙ, අනාථායො විහාය නො;
තයා න යුත්තා නිබ්බාතුං, ඉච්ඡට්ටා විලපිංසු තා.
‘‘තාසං සොකපහානත්ථං, අවොච මධුරං ගිරං;
රුදිතෙන අලං පුත්තා, හාසකාලොයමජ්ජ වො.
‘‘පරිඤ්ඤාතං මයා දුක්ඛං, දුක්ඛහෙතු විවජ්ජිතො;
නිරොධො මෙ සච්ඡිකතො, මග්ගො චාපි සුභාවිතො.
‘‘පරිචිණ්ණො මයා සත්ථා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං;
ඔහිතො ගරුකො භාරො, භවනෙත්ති සමූහතා.
‘‘යස්සත්ථාය ¶ පබ්බජිතා, අගාරස්මානගාරියං;
සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, සබ්බසංයොජනක්ඛයො.
‘‘බුද්ධො තස්ස ච සද්ධම්මො, අනූනො යාව තිට්ඨති;
නිබ්බාතුං තාව කාලො මෙ, මා මං සොචථ පුත්තිකා.
‘‘කොණ්ඩඤ්ඤානන්දනන්දාදී ¶ , තිට්ඨන්ති රාහුලො ජිනො;
සුඛිතො සහිතො සඞ්ඝො, හතදබ්බා ච තිත්ථියා.
‘‘ඔක්කාකවංසස්ස යසො, උස්සිතො මාරමද්දනො;
නනු සම්පති කාලො මෙ, නිබ්බානත්ථාය පුත්තිකා.
‘‘චිරප්පභුති ¶ යං මය්හං, පත්ථිතං අජ්ජ සිජ්ඣතෙ;
ආනන්දභෙරිකාලොයං, කිං වො අස්සූහි පුත්තිකා.
‘‘සචෙ මයි දයා අත්ථි, යදි චත්ථි කතඤ්ඤුතා;
සද්ධම්මට්ඨිතියා සබ්බා, කරොථ වීරියං දළ්හං.
‘‘ථීනං අදාසි පබ්බජ්ජං, සම්බුද්ධො යාචිතො මයා;
තස්මා යථාහං නන්දිස්සං, තථා තමනුතිට්ඨථ.
‘‘තා එවමනුසාසිත්වා, භික්ඛුනීහි පුරක්ඛතා;
උපෙච්ච බුද්ධං වන්දිත්වා, ඉදං වචනමබ්රවි.
‘‘අහං සුගත තෙ මාතා, ත්වඤ්ච වීර පිතා මම;
සද්ධම්මසුඛද නාථ, තයි ජාතාම්හි ගොතම.
‘‘සංවද්ධිතොයං සුගත, රූපකායො මයා තව;
අනින්දිතො ධම්මකායො, මම සංවද්ධිතො තයා.
‘‘මුහුත්තං ¶ තණ්හාසමණං, ඛීරං ත්වං පායිතො මයා;
තයාහං සන්තමච්චන්තං, ධම්මඛීරඤ්හි පායිතා.
‘‘බන්ධනාරක්ඛණෙ මය්හං, අණණො ත්වං මහාමුනෙ;
පුත්තකාමා ථියො යාචං, ලභන්ති තාදිසං සුතං.
‘‘මන්ධාතාදිනරින්දානං, යා මාතා සා භවණ්ණවෙ;
නිමුග්ගාහං තයා පුත්ත, තාරිතා භවසාගරා.
‘‘රඤ්ඤො මාතා මහෙසීති, සුලභං නාමමිත්ථිනං;
බුද්ධමාතාති යං නාමං, එතං පරමදුල්ලභං.
‘‘තඤ්ච ලද්ධං මහාවීර, පණිධානං මමං තයා;
අණුකං වා මහන්තං වා, තං සබ්බං පූරිතං මයා.
‘‘පරිනිබ්බාතුමිච්ඡාමි ¶ , විහායෙමං කළෙවරං;
අනුජානාහි මෙ වීර, දුක්ඛන්තකර නායක.
‘‘චක්කඞ්කුසධජාකිණ්ණෙ, පාදෙ කමලකොමලෙ;
පසාරෙහි පණාමං තෙ, කරිස්සං පුත්තඋත්තමෙ.
‘‘සුවණ්ණරාසිසඞ්කාසං, සරීරං කුරු පාකටං;
කත්වා දෙහං සුදිට්ඨං තෙ, සන්තිං ගච්ඡාමි නායක.
‘‘ද්වත්තිංසලක්ඛණූපෙතං, සුප්පභාලඞ්කතං තනුං;
සඤ්ඣාඝනාව බාලක්කං, මාතුච්ඡං දස්සයී ජිනො.
‘‘ඵුල්ලාරවින්දසංකාසෙ ¶ , තරුණාදිච්චසප්පභෙ;
චක්කඞ්කිතෙ පාදතලෙ, තතො සා සිරසා පති.
‘‘පණමාමි ¶ නරාදිච්ච, ආදිච්චකුලකෙතුකං;
පච්ඡිමෙ මරණෙ මය්හං, න තං ඉක්ඛාමහං පුනො.
‘‘ඉත්ථියො නාම ලොකග්ග, සබ්බදොසාකරා මතා;
යදි කො චත්ථි දොසො මෙ, ඛමස්සු කරුණාකර.
‘‘ඉත්ථිකානඤ්ච පබ්බජ්ජං, හං තං යාචිං පුනප්පුනං;
තත්ථ චෙ අත්ථි දොසො මෙ, තං ඛමස්සු නරාසභ.
‘‘මයා භික්ඛුනියො වීර, තවානුඤ්ඤාය සාසිතා;
තත්ර චෙ අත්ථි දුන්නීතං, තං ඛමස්සු ඛමාධිප.
‘‘අක්ඛන්තෙ නාම ඛන්තබ්බං, කිං භවෙ ගුණභූසනෙ;
කිමුත්තරං තෙ වත්ථාමි, නිබ්බානාය වජන්තියා.
‘‘සුද්ධෙ අනූනෙ මම භික්ඛුසඞ්ඝෙ, ලොකා ඉතො නිස්සරිතුං ඛමන්තෙ;
පභාතකාලෙ බ්යසනඞ්ගතානං, දිස්වාන නිය්යාතිව චන්දලෙඛා.
‘‘තදෙතරා භික්ඛුනියො ජිනග්ගං, තාරාව චන්දානුගතා සුමෙරුං;
පදක්ඛිණං කච්ච නිපච්ච පාදෙ, ඨිතා මුඛන්තං සමුදික්ඛමානා.
‘‘න තිත්තිපුබ්බං තව දස්සනෙන, චක්ඛුං න සොතං තව භාසිතෙන;
චිත්තං මමං කෙවලමෙකමෙව, පප්පුය්ය තං ධම්මරසෙන තිත්ති.
‘‘නදතො ¶ පරිසායං තෙ, වාදිතබ්බපහාරිනො;
යෙ තෙ දක්ඛන්ති වදනං, ධඤ්ඤා තෙ නරපුඞ්ගව.
‘‘දීඝඞ්ගුලී තම්බනඛෙ, සුභෙ ආයතපණ්හිකෙ;
යෙ පාදෙ පණමිස්සන්ති, තෙපි ධඤ්ඤා ගුණන්ධර.
‘‘මධුරානි පහට්ඨානි, දොසග්ඝානි හිතානි ච;
යෙ තෙ වාක්යානි සුය්යන්ති, තෙපි ධඤ්ඤා නරුත්තම.
‘‘ධඤ්ඤාහං ¶ ¶ තෙ මහාවීර, පාදපූජනතප්පරා;
තිණ්ණසංසාරකන්තාරා, සුවාක්යෙන සිරීමතො.
‘‘තතො සා අනුසාවෙත්වා, භික්ඛුසඞ්ඝම්පි සුබ්බතා;
රාහුලානන්දනන්දෙ ච, වන්දිත්වා ඉදමබ්රවි.
‘‘ආසීවිසාලයසමෙ, රොගාවාසෙ කළෙවරෙ;
නිබ්බින්දා දුක්ඛසඞ්ඝාටෙ, ජරාමරණගොචරෙ.
‘‘නානාකලිමලාකිණ්ණෙ, පරායත්තෙ නිරීහකෙ;
තෙන නිබ්බාතුමිච්ඡාමි, අනුමඤ්ඤථ පුත්තකා.
‘‘නන්දො රාහුලභද්දො ච, වීතසොකා නිරාසවා;
ඨිතාචලට්ඨිති ථිරා, ධම්මතමනුචින්තයුං.
‘‘ධිරත්ථු සඞ්ඛතං ලොලං, අසාරං කදලූපමං;
මායාමරීචිසදිසං, ඉත්තරං අනවට්ඨිතං.
‘‘යත්ථ නාම ජිනස්සායං, මාතුච්ඡා බුද්ධපොසිකා;
ගොතමී නිධනං යාති, අනිච්චං සබ්බසඞ්ඛතං.
‘‘ආනන්දො ච තදා සෙඛො, සොකට්ටො ජිනවච්ඡලො;
තත්ථස්සූනි කරොන්තො සො, කරුණං පරිදෙවති.
‘‘හා සන්තිං ගොතමී යාති, නූන බුද්ධොපි නිබ්බුතිං;
ගච්ඡති න චිරෙනෙව, අග්ගිරිව නිරින්ධනො.
‘‘එවං විලාපමානං තං, ආනන්දං ආහ ගොතමී;
සුතසාගරගම්භීර, බුද්ධොපට්ඨාන තප්පර.
‘‘න ¶ ¶ යුත්තං සොචිතුං පුත්ත, හාසකාලෙ උපට්ඨිතෙ;
තයා මෙ සරණං පුත්ත, නිබ්බානං තමුපාගතං.
‘‘තයා තාත සමජ්ඣිට්ඨො, පබ්බජ්ජං අනුජානි නො;
මා පුත්ත විමනො හොහි, සඵලො තෙ පරිස්සමො.
‘‘යං න දිට්ඨං පුරාණෙහි, තිත්ථිකාචරියෙහිපි;
තං පදං සුකුමාරීහි, සත්තවස්සාහි වෙදිතං.
‘‘බුද්ධසාසනපාලෙත, පච්ඡිමං දස්සනං තව;
තත්ථ ගච්ඡාමහං පුත්ත, ගතො යත්ථ න දිස්සතෙ.
‘‘කදාචි ¶ ධම්මං දෙසෙන්තො, ඛිපී ලොකග්ගනායකො;
තදාහං ආසීසවාචං, අවොචං අනුකම්පිකා.
‘‘චිරං ජීව මහාවීර, කප්පං තිට්ඨ මහාමුනෙ;
සබ්බලොකස්ස අත්ථාය, භවස්සු අජරාමරො.
‘‘තං තථාවාදිනිං බුද්ධො, මමං සො එතදබ්රවි;
න හෙවං වන්දියා බුද්ධා, යථා වන්දසි ගොතමී.
‘‘කථං චරහි සබ්බඤ්ඤූ, වන්දිතබ්බා තථාගතා;
කථං අවන්දියා බුද්ධා, තං මෙ අක්ඛාහි පුච්ඡිතො.
‘‘ආරද්ධවීරියෙ පහිතත්තෙ, නිච්චං දළ්හපරක්කමෙ;
සමග්ගෙ සාවකෙ පස්ස, එතං බුද්ධානවන්දනං.
‘‘තතො උපස්සයං ගන්ත්වා, එකිකාහං විචින්තයිං;
සමග්ගපරිසං නාථො, රොධෙසි තිභවන්තගො.
‘‘හන්දාහං ¶ පරිනිබ්බිස්සං, මා විපත්තිතමද්දසං;
එවාහං චින්තයිත්වාන, දිස්වාන ඉසිසත්තමං.
‘‘පරිනිබ්බානකාලං මෙ, ආරොචෙසිං විනායකං;
තතො සො සමනුඤ්ඤාසි, කාලං ජානාහි ගොතමී.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
නාගොව බන්ධනං ඡෙත්වා, විහරාමි අනාසවා.
‘‘ස්වාගතං ¶ වත මෙ ආසි, මම බුද්ධස්ස සන්තිකෙ;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො, විමොක්ඛාපි ච අට්ඨිමෙ;
ඡළභිඤ්ඤා සච්ඡිකතා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
‘‘ථීනං ධම්මාභිසමයෙ, යෙ බාලා විමතිං ගතා;
තෙසං දිට්ඨිප්පහානත්ථං, ඉද්ධිං දස්සෙහි ගොතමී.
‘‘තදා නිපච්ච සම්බුද්ධං, උප්පතිත්වාන අම්බරං;
ඉද්ධී අනෙකා දස්සෙසි, බුද්ධානුඤ්ඤාය ගොතමී.
‘‘එකිකා බහුධා ආසි, බහුධා චෙකිකා තථා;
ආවිභාවං තිරොභාවං, තිරොකුට්ටං තිරොනගං.
‘‘අසජ්ජමානා අගමා, භූමියම්පි නිමුජ්ජථ;
අභිජ්ජමානෙ උදකෙ, අගඤ්ඡි මහියා යථා.
‘‘සකුණීව තථාකාසෙ, පල්ලඞ්කෙන කමී තදා;
වසං වත්තෙසි කායෙන, යාව බ්රහ්මනිවෙසනං.
‘‘සිනෙරුං ¶ ¶ දණ්ඩං කත්වාන, ඡත්තං කත්වා මහාමහිං;
සමූලං පරිවත්තෙත්වා, ධාරයං චඞ්කමී නභෙ.
‘‘ඡස්සූරොදයකාලෙව, ලොකඤ්චාකාසි ධූමිකං;
යුගන්තෙ විය ලොකං සා, ජාලාමාලාකුලං අකා.
‘‘මුචලින්දං මහාසෙලං, මෙරුමූලනදන්තරෙ;
සාසපාරිව සබ්බානි, එකෙනග්ගහි මුට්ඨිනා.
‘‘අඞ්ගුලග්ගෙන ඡාදෙසි, භාකරං සනිසාකරං;
චන්දසූරසහස්සානි, ආවෙළමිව ධාරයි.
‘‘චතුසාගරතොයානි, ධාරයී එකපාණිනා;
යුගන්තජලදාකාරං, මහාවස්සං පවස්සථ.
‘‘චක්කවත්තිං සපරිසං, මාපයී සා නභත්තලෙ;
ගරුළං ද්විරදං සීහං, විනදන්තං පදස්සයි.
‘‘එකිකා ¶ අභිනිම්මිත්වා, අප්පමෙය්යං භික්ඛුනීගණං;
පුන අන්තරධාපෙත්වා, එකිකා මුනිමබ්රවි.
‘‘මාතුච්ඡා තෙ මහාවීර, තව සාසනකාරිකා;
අනුප්පත්තා සකං අත්ථං, පාදෙ වන්දාමි චක්ඛුම.
‘‘දස්සෙත්වා විවිධා ඉද්ධී, ඔරොහිත්වා නභත්තලා;
වන්දිත්වා ලොකපජ්ජොතං, එකමන්තං නිසීදි සා.
‘‘සා වීසවස්සසතිකා, ජාතියාහං මහාමුනෙ;
අලමෙත්තාවතා වීර, නිබ්බායිස්සාමි නායක.
‘‘තදාතිවිම්හිතා ¶ සබ්බා, පරිසා සා කතඤ්ජලී;
අවොචය්යෙ කථං ආසි, අතුලිද්ධිපරක්කමා.
‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බධම්මෙසු චක්ඛුමා;
ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි නායකො.
‘‘තදාහං හංසවතියං, ජාතාමච්චකුලෙ අහුං;
සබ්බොපකාරසම්පන්නෙ, ඉද්ධෙ ඵීතෙ මහද්ධනෙ.
‘‘කදාචි පිතුනා සද්ධිං, දාසීගණපුරක්ඛතා;
මහතා පරිවාරෙන, තං උපෙච්ච නරාසභං.
‘‘වාසවං ¶ විය වස්සන්තං, ධම්මමෙඝං අනාසවං;
සරදාදිච්චසදිසං, රංසිජාලසමුජ්ජලං.
‘‘දිස්වා චිත්තං පසාදෙත්වා, සුත්වා චස්ස සුභාසිතං;
මාතුච්ඡං භික්ඛුනිං අග්ගෙ, ඨපෙන්තං නරනායකං.
‘‘සුත්වා දත්වා මහාදානං, සත්තාහං තස්ස තාදිනො;
සසඞ්ඝස්ස නරග්ගස්ස, පච්චයානි බහූනි ච.
‘‘නිපච්ච පාදමූලම්හි, තං ඨානමභිපත්ථයිං;
තතො මහාපරිසතිං, අවොච ඉසිසත්තමො.
‘‘යා සසඞ්ඝං අභොජෙසි, සත්තාහං ලොකනායකං;
තමහං කිත්තයිස්සාමි, සුණාථ මම භාසතො.
‘‘සතසහස්සිතො ¶ කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
තස්ස ¶ ධම්මෙසු දායාදා, ඔරසා ධම්මනිම්මිතා;
ගොතමී නාම නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවිකා.
‘‘තස්ස බුද්ධස්ස මාතුච්ඡා, ජීවිතාපාදිකා අයං;
රත්තඤ්ඤූනඤ්ච අග්ගත්තං, භික්ඛුනීනං ලභිස්සති.
‘‘තං සුත්වාන පමොදිත්වා, යාවජීවං තදා ජිනං;
පච්චයෙහි උපට්ඨිත්වා, තතො කාලඞ්කතා අහං.
‘‘තාවතිංසෙසු දෙවෙසු, සබ්බකාමසමිද්ධිසු;
නිබ්බත්තා දසහඞ්ගෙහි, අඤ්ඤෙ අභිභවිං අහං.
‘‘රූපසද්දෙහි ගන්ධෙහි, රසෙහි ඵුසනෙහි ච;
ආයුනාපි ච වණ්ණෙන, සුඛෙන යසසාපි ච.
‘‘තථෙවාධිපතෙය්යෙන, අධිගය්හ විරොචහං;
අහොසිං අමරින්දස්ස, මහෙසී දයිතා තහිං.
‘‘සංසාරෙ සංසරන්තීහං, කම්මවායුසමෙරිතා;
කාසිස්ස රඤ්ඤො විසයෙ, අජායිං දාසගාමකෙ.
‘‘පඤ්චදාසසතානූනා, නිවසන්ති තහිං තදා;
සබ්බෙසං තත්ථ යො ජෙට්ඨො, තස්ස ජායා අහොසහං.
‘‘සයම්භුනො පඤ්චසතා, ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසුං;
තෙ දිස්වාන අහං තුට්ඨා, සහ සබ්බාහි ඉත්ථිභි.
‘‘පූගා ¶ හුත්වාව සබ්බායො, චතුමාසෙ උපට්ඨහුං;
තිචීවරානි දත්වාන, සංසරිම්හ සසාමිකා.
‘‘තතො ¶ චුතා සබ්බාපි තා, තාවතිංසගතා මයං;
පච්ඡිමෙ ච භවෙ දානි, ජාතා දෙවදහෙ පුරෙ.
‘‘පිතා අඤ්ජනසක්කො මෙ, මාතා මම සුලක්ඛණා;
තතො කපිලවත්ථුස්මිං, සුද්ධොදනඝරං ගතා.
‘‘සෙසා ¶ සක්යකුලෙ ජාතා, සක්යානං ඝරමාගමුං;
අහං විසිට්ඨා සබ්බාසං, ජිනස්සාපාදිකා අහුං.
‘‘මම පුත්තොභිනික්ඛම්ම, බුද්ධො ආසි විනායකො;
පච්ඡාහං පබ්බජිත්වාන, සතෙහි සහ පඤ්චහි.
‘‘සාකියානීහි ධීරාහි, සහ සන්තිසුඛං ඵුසිං;
යෙ තදා පුබ්බජාතියං, අම්හාකං ආසු සාමිනො.
‘‘සහපුඤ්ඤස්ස කත්තාරො, මහාසමයකාරකා;
ඵුසිංසු අරහත්තං තෙ, සුගතෙනානුකම්පිතා.
‘‘තදෙතරා භික්ඛුනියො, ආරුහිංසු නභත්තලං;
සංගතා විය තාරායො, විරොචිංසු මහිද්ධිකා.
‘‘ඉද්ධී අනෙකා දස්සෙසුං, පිළන්ධවිකතිං යථා;
කම්මාරො කනකස්සෙව, කම්මඤ්ඤස්ස සුසික්ඛිතො.
‘‘දස්සෙත්වා පාටිහීරානි, විචිත්තානි බහූනි ච;
තොසෙත්වා වාදිපවරං, මුනිං සපරිසං තදා.
‘‘ඔරොහිත්වාන ගගනා, වන්දිත්වා ඉසිසත්තමං;
අනුඤ්ඤාතා නරග්ගෙන, යථාඨානෙ නිසීදිසුං.
‘‘අහොනුකම්පිකා අම්හං, සබ්බාසං චිර ගොතමී;
වාසිතා තව පුඤ්ඤෙහි, පත්තා නො ආසවක්ඛයං.
‘‘කිලෙසා ¶ ඣාපිතා අම්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
නාගීව බන්ධනං ඡෙත්වා, විහරාම අනාසවා.
‘‘ස්වාගතං වත නො ආසි, බුද්ධසෙට්ඨස්ස සන්තිකෙ;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො, විමොක්ඛාපි ච අට්ඨිමෙ;
ඡළභිඤ්ඤා සච්ඡිකතා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
‘‘ඉද්ධීසු ච වසී හොම, දිබ්බාය සොතධාතුයා;
චෙතොපරියඤාණස්ස, වසී හොම මහාමුනෙ.
‘‘පුබ්බෙනිවාසං ¶ ජානාම, දිබ්බචක්ඛු විසොධිතං;
සබ්බාසවපරික්ඛීණා, නත්ථි දානි පුනබ්භවා.
‘‘අත්ථෙ ¶ ධම්මෙ ච නෙරුත්තෙ, පටිභානෙ ච විජ්ජති;
ඤාණං අම්හං මහාවීර, උප්පන්නං තව සන්තිකෙ.
‘‘අස්මාභි පරිචිණ්ණොසි, මෙත්තචිත්තා හි නායක;
අනුජානාහි සබ්බාසං, නිබ්බානාය මහාමුනෙ.
‘‘නිබ්බායිස්සාම ඉච්චෙවං, කිං වක්ඛාමි වදන්තියො;
යස්ස දානි ච වො කාලං, මඤ්ඤථාති ජිනොබ්රවි.
‘‘ගොතමීආදිකා තායො, තදා භික්ඛුනියො ජිනං;
වන්දිත්වා ආසනා තම්හා, වුට්ඨාය ආගමිංසු තා.
‘‘මහතා ජනකායෙන, සහ ලොකග්ගනායකො;
අනුසංයායී සො වීරො, මාතුච්ඡං යාවකොට්ඨකං.
‘‘තදා ¶ නිපති පාදෙසු, ගොතමී ලොකබන්ධුනො;
සහෙව තාහි සබ්බාහි, පච්ඡිමං පාදවන්දනං.
‘‘ඉදං පච්ඡිමකං මය්හං, ලොකනාථස්ස දස්සනං;
න පුනො අමතාකාරං, පස්සිස්සාමි මුඛං තව.
‘‘න ච මෙ වන්දනං වීර, තව පාදෙ සුකොමලෙ;
සම්ඵුසිස්සති ලොකග්ග, අජ්ජ ගච්ඡාමි නිබ්බුතිං.
‘‘රූපෙන කිං තවානෙන, දිට්ඨෙ ධම්මෙ යථාතථෙ;
සබ්බං සඞ්ඛතමෙවෙතං, අනස්සාසිකමිත්තරං.
‘‘සා සහ තාහි ගන්ත්වාන, භික්ඛුනුපස්සයං සකං;
අඩ්ඪපල්ලඞ්කමාභුජ්ජ, නිසීදි පරමාසනෙ.
‘‘තදා උපාසිකා තත්ථ, බුද්ධසාසනවච්ඡලා;
තස්සා පවත්තිං සුත්වාන, උපෙසුං පාදවන්දිකා.
‘‘කරෙහි උරං පහන්තා, ඡින්නමූලා යථා ලතා;
රොදන්තා කරුණං රවං, සොකට්ටා භූමිපාතිතා.
‘‘මා ¶ නො සරණදෙ නාථෙ, විහාය ගමි නිබ්බුතිං;
නිපතිත්වාන යාචාම, සබ්බායො සිරසා මයං.
‘‘යා පධානතමා තාසං, සද්ධා පඤ්ඤා උපාසිකා;
තස්සා සීසං පමජ්ජන්තී, ඉදං වචනමබ්රවි.
‘‘අලං පුත්තා විසාදෙන, මාරපාසානුවත්තිනා;
අනිච්චං සඞ්ඛතං සබ්බං, වියොගන්තං චලාචලං.
‘‘තතො ¶ ¶ සා තා විසජ්ජිත්වා, පඨමං ඣානමුත්තමං;
දුතියඤ්ච තතියඤ්ච, සමාපජ්ජි චතුත්ථකං.
‘‘ආකාසායතනඤ්චෙව, විඤ්ඤාණායතනං තථා;
ආකිඤ්චං නෙවසඤ්ඤඤ්ච, සමාපජ්ජි යථාක්කමං.
‘‘පටිලොමෙන ඣානානි, සමාපජ්ජිත්ථ ගොතමී;
යාවතා පඨමං ඣානං, තතො යාවචතුත්ථකං.
‘‘තතො වුට්ඨාය නිබ්බායි, දීපච්චීව නිරාසවා;
භූමිචාලො මහා ආසි, නභසා විජ්ජුතා පති.
‘‘පනාදිතා දුන්දුභියො, පරිදෙවිංසු දෙවතා;
පුප්ඵවුට්ඨී ච ගගනා, අභිවස්සථ මෙදනිං.
‘‘කම්පිතො මෙරුරාජාපි, රඞ්ගමජ්ඣෙ යථා නටො;
සොකෙන චාතිදීනොව, විරවො ආසි සාගරො.
‘‘දෙවා නාගාසුරා බ්රහ්මා, සංවිග්ගාහිංසු තඞ්ඛණෙ;
අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා, යථායං විලයං ගතා.
‘‘යා චෙ මං පරිවාරිංසු, සත්ථු සාසනකාරිකා;
තයොපි අනුපාදානා, දීපච්චි විය නිබ්බුතා.
‘‘හා යොගා විප්පයොගන්තා, හානිච්චං සබ්බසඞ්ඛතං;
හා ජීවිතං විනාසන්තං, ඉච්චාසි පරිදෙවනා.
‘‘තතො දෙවා ච බ්රහ්මා ච, ලොකධම්මානුවත්තනං;
කාලානුරූපං කුබ්බන්ති, උපෙත්වා ඉසිසත්තමං.
‘‘තදා ¶ ¶ ආමන්තයී සත්ථා, ආනන්දං සුතසාගරං;
ගච්ඡානන්ද නිවෙදෙහි, භික්ඛූනං මාතු නිබ්බුතිං.
‘‘තදානන්දො නිරානන්දො, අස්සුනා පුණ්ණලොචනො;
ගග්ගරෙන සරෙනාහ, සමාගච්ඡන්තු භික්ඛවො.
‘‘පුබ්බදක්ඛිණපච්ඡාසු, උත්තරාය ච සන්තිකෙ;
සුණන්තු භාසිතං මය්හං, භික්ඛවො සුගතොරසා.
‘‘යා වඩ්ඪයි පයත්තෙන, සරීරං පච්ඡිමං මුනෙ;
සා ගොතමී ගතා සන්තිං, තාරාව සූරියොදයෙ.
‘‘බුද්ධමාතාපි ¶ පඤ්ඤත්තිං, ඨපයිත්වා ගතාසමං;
න යත්ථ පඤ්චනෙත්තොපි, ගතිං දක්ඛති නායකො.
‘‘යස්සත්ථි සුගතෙ සද්ධා, යො ච පියො මහාමුනෙ;
බුද්ධමාතුස්ස සක්කාරං, කරොතු සුගතොරසො.
‘‘සුදූරට්ඨාපි තං සුත්වා, සීඝමාගච්ඡු භික්ඛවො;
කෙචි බුද්ධානුභාවෙන, කෙචි ඉද්ධීසු කොවිදා.
‘‘කූටාගාරවරෙ රම්මෙ, සබ්බසොණ්ණමයෙ සුභෙ;
මඤ්චකං සමාරොපෙසුං, යත්ථ සුත්තාසි ගොතමී.
‘‘චත්තාරො ලොකපාලා තෙ, අංසෙහි සමධාරයුං;
සෙසා සක්කාදිකා දෙවා, කූටාගාරෙ සමග්ගහුං.
‘‘කූටාගාරානි සබ්බානි, ආසුං පඤ්චසතානිපි;
සරදාදිච්චවණ්ණානි, විස්සකම්මකතානි හි.
‘‘සබ්බා ¶ තාපි භික්ඛුනියො, ආසුං මඤ්චෙසු සායිතා;
දෙවානං ඛන්ධමාරුළ්හා, නිය්යන්ති අනුපුබ්බසො.
‘‘සබ්බසො ඡාදිතං ආසි, විතානෙන නභත්තලං;
සතාරා චන්දසූරා ච, ලඤ්ඡිතා කනකාමයා.
‘‘පටාකා උස්සිතානෙකා, විතතා පුප්ඵකඤ්චුකා;
ඔගතාකාසපදුමා, මහියා පුප්ඵමුග්ගතං.
‘‘දිස්සන්ති ¶ චන්දසූරියා, පජ්ජලන්ති ච තාරකා;
මජ්ඣං ගතොපි චාදිච්චො, න තාපෙසි සසී යථා.
‘‘දෙවා දිබ්බෙහි ගන්ධෙහි, මාලෙහි සුරභීහි ච;
වාදිතෙහි ච නච්චෙහි, සඞ්ගීතීහි ච පූජයුං.
‘‘නාගාසුරා ච බ්රහ්මානො, යථාසත්ති යථාබලං;
පූජයිංසු ච නිය්යන්තිං, නිබ්බුතං බුද්ධමාතරං.
‘‘සබ්බායො පුරතො නීතා, නිබ්බුතා සුගතොරසා;
ගොතමී නිය්යතෙ පච්ඡා, සක්කතා බුද්ධපොසිකා.
‘‘පුරතො ¶ දෙවමනුජා, සනාගාසුරබ්රහ්මකා;
පච්ඡා සසාවකො බුද්ධො, පූජත්ථං යාති මාතුයා.
‘‘බුද්ධස්ස පරිනිබ්බානං, නෙදිසං ආසි යාදිසං;
ගොතමීපරිනිබ්බානං, අතෙවච්ඡරියං අහු.
‘‘බුද්ධො බුද්ධස්ස නිබ්බානෙ, නොපටියාදි භික්ඛවො;
බුද්ධො ගොතමිනිබ්බානෙ, සාරිපුත්තාදිකා තථා.
‘‘චිතකානි ¶ කරිත්වාන, සබ්බගන්ධමයානි තෙ;
ගන්ධචුණ්ණපකිණ්ණානි, ඣාපයිංසු ච තා තහිං.
‘‘සෙසභාගානි ඩය්හිංසු, අට්ඨී සෙසානි සබ්බසො;
ආනන්දො ච තදාවොච, සංවෙගජනකං වචො.
‘‘ගොතමී නිධනං යාතා, ඩය්හඤ්චස්ස සරීරකං;
සඞ්කෙතං බුද්ධනිබ්බානං, න චිරෙන භවිස්සති.
‘‘තතො ගොතමිධාතූනි, තස්සා පත්තගතානි සො;
උපනාමෙසි නාථස්ස, ආනන්දො බුද්ධචොදිතො.
‘‘පාණිනා තානි පග්ගය්හ, අවොච ඉසිසත්තමො;
මහතො සාරවන්තස්ස, යථා රුක්ඛස්ස තිට්ඨතො.
‘‘යො සො මහත්තරො ඛන්ධො, පලුජ්ජෙය්ය අනිච්චතා;
තථා භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස, ගොතමී පරිනිබ්බුතා.
‘‘අහො ¶ අච්ඡරියං මය්හං, නිබ්බුතායපි මාතුයා;
සාරීරමත්තසෙසාය, නත්ථි සොකපරිද්දවො.
‘‘න සොචියා පරෙසං සා, තිණ්ණසංසාරසාගරා;
පරිවජ්ජිතසන්තාපා, සීතිභූතා සුනිබ්බුතා.
‘‘පණ්ඩිතාසි මහාපඤ්ඤා, පුථුපඤ්ඤා තථෙව ච;
රත්තඤ්ඤූ භික්ඛුනීනං සා, එවං ධාරෙථ භික්ඛවො.
‘‘ඉද්ධීසු ච වසී ආසි, දිබ්බාය සොතධාතුයා;
චෙතොපරියඤාණස්ස, වසී ආසි ච ගොතමී.
‘‘පුබ්බෙනිවාසමඤ්ඤාසි, දිබ්බචක්ඛු විසොධිතං;
සබ්බාසවපරික්ඛීණා, නත්ථි තස්සා පුනබ්භවො.
‘‘අත්ථධම්මනිරුත්තීසු ¶ , පටිභානෙ තථෙව ච;
පරිසුද්ධං අහු ඤාණං, තස්මා සොචනියා න සා.
‘‘අයොඝනහතස්සෙව ¶ , ජලතො ජාතවෙදස්ස;
අනුපුබ්බූපසන්තස්ස, යථා න ඤායතෙ ගති.
‘‘එවං සම්මා විමුත්තානං, කාමබන්ධොඝතාරිනං;
පඤ්ඤාපෙතුං ගති නත්ථි, පත්තානං අචලං සුඛං.
‘‘අත්තදීපා තතො හොථ, සතිපට්ඨානගොචරා;
භාවෙත්වා සත්තබොජ්ඣඞ්ගෙ, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සථා’’ති. (අප. ථෙරී 2.2.97-288);
මහාපජාපතිගොතමීථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
7. ගුත්තාථෙරීගාථාවණ්ණනා
ගුත්තෙ යදත්ථං පබ්බජ්ජාතිආදිකා ගුත්තාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී අනුක්කමෙන සම්භතවිමොක්ඛසම්භාරා හුත්වා, පරිපක්කකුසලමූලා සුගතීසුයෙව සංසරන්තී ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තා, ගුත්තාතිස්සා නාමං අහොසි. සා විඤ්ඤුතං පත්වා උපනිස්සයසම්පත්තියා චොදියමානා ඝරාවාසං ජිගුච්ඡන්තී මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා මහාපජාපතිගොතමියා සන්තිකෙ පබ්බජි. පබ්බජිත්වා ¶ ච විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා භාවනං අනුයුඤ්ජන්තියා තස්සා චිත්තං චිරකාලපරිචයෙන බහිද්ධාරම්මණෙ විධාවති, එකග්ගං නාහොසි. සත්ථා දිස්වා තං අනුග්ගණ්හන්තො, ගන්ධකුටියං යථානිසින්නොව ඔභාසං ඵරිත්වා තස්සා ආසන්නෙ ආකාසෙ නිසින්නං විය අත්තානං දස්සෙත්වා ඔවදන්තො –
‘‘ගුත්තෙ යදත්ථං පබ්බජ්ජා, හිත්වා පුත්තං වසුං පියං;
තමෙව අනුබ්රූහෙහි, මා චිත්තස්ස වසං ගමි.
‘‘චිත්තෙන ¶ වඤ්චිතා සත්තා, මාරස්ස විසයෙ රතා;
අනෙකජාතිසංසාරං, සන්ධාවන්ති අවිද්දසූ.
‘‘කාමාච්ඡන්දඤ්ච ¶ බ්යාපාදං, සක්කායදිට්ඨිමෙව ච;
සීලබ්බතපරාමාසං, විචිකිච්ඡං ච පඤ්චමං.
‘‘සංයොජනානි එතානි, පජහිත්වාන භික්ඛුනී;
ඔරම්භාගමනීයානි, නයිදං පුනරෙහිසි.
‘‘රාගං මානං අවිජ්ජඤ්ච, උද්ධච්චඤ්ච විවජ්ජිය;
සංයොජනානි ඡෙත්වාන, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සසි.
‘‘ඛෙපෙත්වා ජාතිසංසාරං, පරිඤ්ඤාය පුනබ්භවං;
දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතා, උපසන්තා චරිස්සසී’’ති. – ඉමා ගාථා ආභාසි;
තත්ථ තමෙව අනුබ්රූහෙහීති යදත්ථං යස්ස කිලෙසපරිනිබ්බානස්ස ඛන්ධපරිනිබ්බානස්ස ච අත්ථාය. හිත්වා පුත්තං වසුං පියන්ති පියායිතබ්බං ඤාතිපරිවට්ටං භොගක්ඛන්ධඤ්ච හිත්වා මම සාසනෙ පබ්බජ්ජා බ්රහ්මචරියවාසො ඉච්ඡිතො, තමෙව වඩ්ඪෙය්යාසි සම්පාදෙය්යාසි. මා චිත්තස්ස වසං ගමීති දීඝරත්තං රූපාදිආරම්මණවසෙන වඩ්ඪිතස්ස කූටචිත්තස්ස වසං මා ගච්ඡි.
යස්මා චිත්තං නාමෙතං මායූපමං, යෙන වඤ්චිතා අන්ධපුථුජ්ජනා මාරවසානුගා සංසාරං නාතිවත්තන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘චිත්තෙන වඤ්චිතා’’තිආදි.
සංයොජනානි ¶ එතානීති එතානි ‘‘කාමච්ඡන්දඤ්ච බ්යාපාද’’න්තිආදිනා යථාවුත්තානි පඤ්ච බන්ධනට්ඨෙන සංයොජනානි. පජහිත්වානාති අනාගාමිමග්ගෙන සමුච්ඡින්දිත්වා. භික්ඛුනීති තස්සා ආලපනං. ඔරම්භාගමනීයානීති රූපාරූපධාතුතො හෙට්ඨාභාගෙ කාමධාතුයං මනුස්සජීවස්ස හිතානි උපකාරානි තත්ථ පටිසන්ධියා පච්චයභාවතො. ම-කාරො පදසන්ධිකරො. ‘‘ඔරමාගමනීයානී’’ති පාළි, සො එවත්ථො. නයිදං පුනරෙහිසීති ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පහානෙන ඉදං කාමට්ඨානං කාමභවං ¶ පටිසන්ධිවසෙන පුන නාගමිස්සසි. ර-කාරො පදසන්ධිකරො. ‘‘ඉත්ථ’’න්ති වා පාළි, ඉත්ථත්තං කාමභවමිච්චෙව අත්ථො.
රාගන්ති රූපරාගඤ්ච අරූපරාගඤ්ච. මානන්ති අග්ගමග්ගවජ්ඣං මානං. අවිජ්ජඤ්ච උද්ධච්චඤ්චාති එත්ථාපි ¶ එසෙව නයො. විවජ්ජියාති විපස්සනාය වික්ඛම්භෙත්වා. සංයොජනානි ඡෙත්වානාති එතානි රූපරාගාදීනි පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි අරහත්තමග්ගෙන සමුච්ඡින්දිත්වා. දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සසීති සබ්බස්සාපි වට්ටදුක්ඛස්ස පරියන්තං පරියොසානං පාපුණිස්සසි.
ඛෙපෙත්වා ජාතිසංසාරන්ති ජාති සමූලිකසංසාරපවත්තිං පරියොසාපෙත්වා. නිච්ඡාතාති නිත්තණ්හා. උපසන්තාති සබ්බසො කිලෙසානං වූපසමෙන උපසන්තා. සෙසං වුත්තනයමෙව.
එවං සත්ථාරා ඉමාසු ගාථාසු භාසිතාසු ගාථාපරියොසානෙ ථෙරී සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා උදානවසෙන භගවතා භාසිතනියාමෙනෙව ඉමා ගාථා අභාසි. තෙනෙව තා ථෙරියා ගාථා නාම ජාතා.
ගුත්තාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
8. විජයාථෙරීගාථාවණ්ණනා
චතුක්ඛත්තුන්තිආදිකා විජයාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී, අනුක්කමෙන පරිබ්රූහිතකුසලමූලා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තී, ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ රාජගහෙ අඤ්ඤතරස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්වා ඛෙමාය ¶ ථෙරියා ගිහිකාලෙ සහායිකා අහොසි. සා තස්සා පබ්බජිතභාවං සුත්වා ‘‘සාපි නාම රාජමහෙසී පබ්බජිස්සති කිමඞ්ගං පනාහ’’න්ති පබ්බජිතුකාමායෙව හුත්වා ඛෙමාථෙරියා සන්තිකං උපසඞ්කමි. ථෙරී තස්සා අජ්ඣාසයං ඤත්වා තථා ධම්මං දෙසෙසි, යථා සංසාරෙ සංවිග්ගමානසා සාසනෙ සා අභිප්පසන්නා භවිස්සති. සා තං ධම්මං සුත්වා සංවෙගජාතා පටිලද්ධසද්ධා ච හුත්වා පබ්බජ්ජං යාචි. ථෙරී තං පබ්බාජෙසි. සා පබ්බජිත්වා කතපුබ්බකිච්චා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා හෙතුසම්පන්නතාය, න චිරස්සෙව සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන –
‘‘චතුක්ඛත්තුං ¶ පඤ්චක්ඛත්තුං, විහාරා උපනික්ඛමිං;
අලද්ධා චෙතසො සන්තිං, චිත්තෙ අවසවත්තිනී.
‘‘භික්ඛුනිං ¶ උපසඞ්කම්ම, සක්කච්චං පරිපුච්ඡහං;
සා මෙ ධම්මමදෙසෙසි, ධාතුආයතනානි ච.
‘‘චත්තාරි අරියසච්චානි, ඉන්ද්රියානි බලානි ච;
බොජ්ඣඞ්ගට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, උත්තමත්ථස්ස පත්තියා.
‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, කරොන්තී අනුසාසනිං;
රත්තියා පුරිමෙ යාමෙ, පුබ්බජාතිමනුස්සරිං.
‘‘රත්තියා මජ්ඣිමෙ යාමෙ, දිබ්බචක්ඛුං විසොධයිං;
රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ, තමොඛන්ධං පදාලයිං.
‘‘පීතිසුඛෙන ච කායං, ඵරිත්වා විහරිං තදා;
සත්තමියා පාදෙ පසාරෙසිං, තමොඛන්ධං පදාලියා’’ති. –
ඉමා ගාථා අභාසි.
තත්ථ භික්ඛුනින්ති ඛෙමාථෙරිං සන්ධාය වදති.
බොජ්ඣඞ්ගට්ඨඞ්ගිකං මග්ගන්ති සත්තබොජ්ඣඞ්ගඤ්ච අට්ඨඞ්ගිකඤ්ච අරියමග්ගං. උත්තමත්ථස්ස පත්තියාති අරහත්තස්ස නිබ්බානස්සෙව වා පත්තියා අධිගමාය.
පීතිසුඛෙනාති ¶ ඵලසමාපත්තිපරියාපන්නාය පීතියා සුඛෙන ච. කායන්ති තංසම්පයුත්තං නාමකායං තදනුසාරෙන රූපකායඤ්ච. ඵරිත්වාති ඵුසිත්වා බ්යාපෙත්වා වා. සත්තමියා පාදෙ පසාරෙසින්ති විපස්සනාය ආරද්ධදිවසතො සත්තමියං පල්ලඞ්කං භින්දිත්වා පාදෙ පසාරෙසිං. කථං? තමොඛන්ධං පදාලිය, අප්පදාලිතපුබ්බං මොහක්ඛන්ධං අග්ගමග්ගඤාණාසිනා පදාලෙත්වා. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.
විජයාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
ඡක්කනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.