📜

7. සත්තකනිපාතො

1. උත්තරාථෙරීගාථාවණ්ණනා

සත්තකනිපාතෙ මුසලානි ගහෙත්වානාති උත්තරාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී, අනුක්කමෙන සම්භාවිතකුසලමූලා සමුපචිතවිමොක්ඛසම්භාරා පරිපක්කවිමුත්තිපරිපාචනීයධම්මා හුත්වා, ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං අඤ්ඤතරස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා උත්තරාති ලද්ධනාමා අනුක්කමෙන විඤ්ඤුතං පත්වා පටාචාරාය ථෙරියා සන්තිකං උපසඞ්කමි. ථෙරී තස්සා ධම්මං කථෙසි. සා ධම්මං සුත්වා සංසාරෙ ජාතසංවෙගා සාසනෙ අභිප්පසන්නා හුත්වා පබ්බජි. පබ්බජිත්වා ච කතපුබ්බකිච්චා පටාචාරාය ථෙරියා සන්තිකෙ විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා භාවනමනුයුඤ්ජන්තී උපනිස්සයසම්පන්නතාය ඉන්ද්රියානං පරිපාකං ගතත්තා ච න චිරස්සෙව විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තං පන පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන –

175.

‘‘මුසලානි ගහෙත්වාන, ධඤ්ඤං කොට්ටෙන්ති මාණවා;

පුත්තදාරානි පොසෙන්තා, ධනං වින්දන්ති මාණවා.

176.

‘‘ඝටෙථ බුද්ධසාසනෙ, යං කත්වා නානුතප්පති;

ඛිප්පං පාදානි ධොවිත්වා, එකමන්තං නිසීදථ.

177.

‘‘චිත්තං උපට්ඨපෙත්වාන, එකග්ගං සුසමාහිතං;

පච්චවෙක්ඛථ සඞ්ඛාරෙ, පරතො නො ච අත්තතො.

178.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, පටාචාරානුසාසනිං;

පාදෙ පක්ඛාලයිත්වාන, එකමන්තෙ උපාවිසිං.

179.

‘‘රත්තියා පුරිමෙ යාමෙ, පුබ්බජාතිමනුස්සරිං;

රත්තියා මජ්ඣිමෙ යාමෙ, දිබ්බචක්ඛුං විසොධයිං.

180.

‘‘රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ, තමොක්ඛන්ධං පදාලයිං;

තෙවිජ්ජා අථ වුට්ඨාසිං, කතා තෙ අනුසාසනී.

181.

‘‘සක්කංව දෙවා තිදසා, සඞ්ගාමෙ අපරාජිතං;

පුරක්ඛත්වා විහස්සාමි, තෙවිජ්ජාම්හි අනාසවා’’ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

තත්ථ චිත්තං උපට්ඨපෙත්වානාති භාවනාචිත්තං කම්මට්ඨානෙ උපට්ඨපෙත්වා. කථං? එකග්ගං සුසමාහිතං පච්චවෙක්ඛථාති පටිපත්තිං අවෙක්ඛථ, සඞ්ඛාරෙ අනිච්චාතිපි, දුක්ඛාතිපි, අනත්තාතිපි ලක්ඛණත්තයං විපස්සථාති අත්ථො. ඉදඤ්ච ඔවාදකාලෙ අත්තනො අඤ්ඤෙසඤ්ච භික්ඛුනීනං ථෙරියාදීනං ඔවාදස්ස අනුවාදවසෙන වුත්තං. පටාචාරානුසාසනින්ති පටාචාරාය ථෙරියා අනුසිට්ඨිං. ‘‘පටාචාරාය සාසන’’න්තිපි වා පාඨො.

අථ වුට්ඨාසින්ති තෙවිජ්ජාභාවප්පත්තිතො පච්ඡා ආසනතො වුට්ඨාසිං. අයම්පි ථෙරී එකදිවසං පටාචාරාය ථෙරියා සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං සොධෙත්වා අත්තනො වසනට්ඨානං පවිසිත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා නිසීදි. ‘‘න තාවිමං පල්ලඞ්කං භින්දිස්සාමි, යාව මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චතී’’ති නිච්ඡයං කත්වා සම්මසනං ආරභිත්වා, අනුක්කමෙන විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අභිඤ්ඤාපටිසම්භිදාපරිවාරං අරහත්තං පත්වා එකූනවීසතියා පච්චවෙක්ඛණාඤාණාය පවත්තාය ‘‘ඉදානිම්හි කතකිච්චා’’ති සොමනස්සජාතා ඉමා ගාථා උදානෙත්වා පාදෙ පසාරෙසි අරුණුග්ගමනවෙලායං. තතො සම්මදෙව විභාතාය රත්තියා ථෙරියා සන්තිකං උපගන්ත්වා ඉමා ගාථා පච්චුදාහාසි. තෙන වුත්තං ‘‘කතා තෙ අනුසාසනී’’තිආදි. සෙසං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.

උත්තරාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. චාලාථෙරීගාථාවණ්ණනා

සතිංඋපට්ඨපෙත්වානාතිආදිකා චාලාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ මගධෙසු නාලකගාමෙ රූපසාරිබ්රාහ්මණියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති. තස්සා නාමග්ගහණදිවසෙ චාලාති නාමං අකංසු, තස්සා කනිට්ඨාය උපචාලාති, අථ තස්සා කනිට්ඨාය සීසූපචාලාති . ඉමා තිස්සොපි ධම්මසෙනාපතිස්ස කනිට්ඨභගිනියො, ඉමාසං පුත්තානම්පි තිණ්ණං ඉදමෙව නාමං. යෙ සන්ධාය ථෙරගාථාය ‘‘චාලෙ උපචාලෙ සීසූපචාලෙ’’ති (ථෙරගා. 42) ආගතං.

ඉමා පන තිස්සොපි භගිනියො ‘‘ධම්මසෙනාපති පබ්බජී’’ති සුත්වා ‘‘න හි නූන සො ඔරකො ධම්මවිනයො, න සා ඔරිකා පබ්බජ්ජා, යත්ථ අම්හාකං අය්යො පබ්බජිතො’’ති උස්සාහජාතා තිබ්බච්ඡන්දා අස්සුමුඛං රුදමානං ඤාතිපරිජනං පහාය පබ්බජිංසු. පබ්බජිත්වා ච ඝටෙන්තියො වායමන්තියො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණිංසු. අරහත්තං පන පත්වා නිබ්බානසුඛෙන ඵලසුඛෙන විහරන්ති.

තාසු චාලා භික්ඛුනී එකදිවසං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා අන්ධවනං පවිසිත්වා දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ නං මාරො උපසඞ්කමිත්වා කාමෙහි උපනෙසි. යං සන්ධාය සුත්තෙ වුත්තං –

‘‘අථ ඛො චාලා භික්ඛුනී පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරං ආදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පාවිසි. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන අන්ධවනං, තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. අන්ධවනං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ ඛො මාරො පාපිමා යෙන චාලා භික්ඛුනී, තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා චාලං භික්ඛුනිං එතදවොචා’’ති (සං. නි. 1.167).

අන්ධවනම්හි දිවාවිහාරං නිසින්නං මාරො උපසඞ්කමිත්වා බ්රහ්මචරියවාසතො විච්ඡින්දිතුකාමො ‘‘කං නු උද්දිස්ස මුණ්ඩාසී’’තිආදිං පුච්ඡි. අථස්ස සත්ථු ගුණෙ ධම්මස්ස ච නිය්යානිකභාවං පකාසෙත්වා අත්තනො කතකිච්චභාවවිභාවනෙන තස්ස විසයාතික්කමං පවෙදෙසි. තං සුත්වා මාරො දුක්ඛී දුම්මනො තත්ථෙවන්තරධායි. අථ සා අත්තනා මාරෙන ච භාසිතා ගාථා උදානවසෙන කථෙන්තී –

182.

‘‘සතිං උපට්ඨපෙත්වාන, භික්ඛුනී භාවිතින්ද්රියා;

පටිවිජ්ඣි පදං සන්තං, සඞ්ඛාරූපසමං සුඛං.

183.

‘‘කං නු උද්දිස්ස මුණ්ඩාසි, සමණී විය දිස්සති;

න ච රොචෙසි පාසණ්ඩෙ, කිමිදං චරසි මොමුහා.

184.

‘‘ඉතො බහිද්ධා පාසණ්ඩා, දිට්ඨියො උපනිස්සිතා;

න තෙ ධම්මං විජානන්ති, න තෙ ධම්මස්ස කොවිදා.

185.

‘‘අත්ථි සක්යකුලෙ ජාතො, බුද්ධො අප්පටිපුග්ගලො;

සො මෙ ධම්මමදෙසෙසි, දිට්ඨීනං සමතික්කමං.

186.

‘‘දුක්ඛං දුක්ඛසමුප්පාදං, දුක්ඛස්ස ච අතික්කමං;

අරියං චට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, දුක්ඛූපසමගාමිනං.

187.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, විහරිං සාසනෙ රතා;

තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.

188.

‘‘සබ්බත්ථ විහතා නන්දී, තමොක්ඛන්ධො පදාලිතො;

එවං ජානාහි පාපිම, නිහතො ත්වමසි අන්තකා’’ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

තත්ථ සතිං උපට්ඨපෙත්වානාති සතිපට්ඨානභාවනාවසෙන කායාදීසු අසුභදුක්ඛානිච්චානත්තවසෙන සතිං සුට්ඨු උපට්ඨිතං කත්වා. භික්ඛුනීති අත්තානං සන්ධාය වදති. භාවිතින්ද්රියාති අරියමග්ගභාවනාය භාවිතසද්ධාදිපඤ්චින්ද්රියා. පටිවිජ්ඣි පදං සන්තන්ති සන්තං පදං නිබ්බානං සච්ඡිකිරියාපටිවෙධෙන පටිවිජ්ඣි සච්ඡාකාසි. සඞ්ඛාරූපසමන්ති සබ්බසඞ්ඛාරානං උපසමහෙතුභූතං. සුඛන්ති අච්චන්තසුඛං.

‘‘කං නු උද්දිස්සා’’ති ගාථා මාරෙන වුත්තා. තත්රායං සඞ්ඛෙපත්ථො – ඉමස්මිං ලොකෙ බහූ සමයා තෙසඤ්ච දෙසෙතාරො බහූ එව තිත්ථකරා, තෙසු කං නු ඛො ත්වං උද්දිස්ස මුණ්ඩාසි මුණ්ඩිතකෙසා අසි. න කෙවලං මුණ්ඩාව, අථ ඛො කාසාවධාරණෙන ච සමණී විය දිස්සති. න ච රොචෙසි පාසණ්ඩෙති තාපසපරිබ්බාජකාදීනං ආදාසභූතෙ පාසණ්ඩෙ තෙ තෙ සමයන්තරෙ නෙව රොචෙසි. කිමිදං චරසි මොමුහාති කිං නාමිදං, යං පාසණ්ඩවිහිතං උජුං නිබ්බානමග්ගං පහාය අජ්ජ කාලිකං කුමග්ගං පටිපජ්ජන්තී අතිවිය මූළ්හා චරසි පරිබ්භමසීති.

තං සුත්වා ථෙරී පටිවචනදානමුඛෙන තං තජ්ජෙන්තී ‘‘ඉතො බහිද්ධා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ඉතො බහිද්ධා පාසණ්ඩා නාම ඉතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනතො බහිද්ධා කුටීසකබහුකාරාදිකා. තෙ හි සත්තානං තණ්හාපාසං දිට්ඨිපාසඤ්ච ඩෙන්ති ඔඩ්ඩෙන්තීති පාසණ්ඩාති වුච්චති. තෙනාහ – ‘‘දිට්ඨියො උපනිස්සිතා’’ති සස්සතදිට්ඨිගතානි උපෙච්ච නිස්සිතා, දිට්ඨිගතානි ආදියිංසූති අත්ථො. යදග්ගෙන ච දිට්ඨිසන්නිස්සිතා, තදග්ගෙන පාසණ්ඩසන්නිස්සිතා. න තෙ ධම්මං විජානන්තීති යෙ පාසණ්ඩිනො සස්සතදිට්ඨිගතසන්නිස්සිතා ‘‘අයං පවත්ති එවං පවත්තතී’’ති පවත්තිධම්මම්පි යථාභූතං න විජානන්ති. න තෙ ධම්මස්ස කොවිදාති ‘‘අයං නිවත්ති එවං නිවත්තතී’’ති නිවත්තිධම්මස්සාපි අකුසලා, පවත්තිධම්මමග්ගෙපි හි තෙ සංමූළ්හා, කිමඞ්ගං පන නිවත්තිධම්මෙති.

එවං පාසණ්ඩවාදානං අනිය්යානිකතං දස්සෙත්වා ඉදානි කං නු උද්දිස්ස මුණ්ඩාසීති පඤ්හං විස්සජ්ජෙතුං ‘‘අත්ථි සක්යකුලෙ ජාතො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ දිට්ඨීනං සමතික්කමන්ති සබ්බාසං දිට්ඨීනං සමතික්කමනුපායං දිට්ඨිජාලවිනිවෙඨනං. සෙසං වුත්තනයමෙව.

චාලාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. උපචාලාථෙරීගාථාවණ්ණනා

සතිමතීතිආදිකා උපචාලාය ථෙරියා ගාථා. තස්සා වත්ථු චාලාය ථෙරියා වත්ථුම්හි වුත්තමෙව. අයම්පි හි චාලා විය පබ්බජිත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා අරහත්තං පත්වා උදානෙන්තී –

189.

‘‘සතිමතී චක්ඛුමතී, භික්ඛුනී භාවිතින්ද්රියා;

පටිවිජ්ඣි පදං සන්තං, අකාපුරිසසෙවිත’’න්ති. –

ඉමං ගාථං අභාසි.

තත්ථ සතිමතීති සතිසම්පන්නා, පුබ්බභාගෙ පරමෙන සතිනෙපක්කෙන සමන්නාගතා හුත්වා පච්ඡා අරියමග්ගස්ස භාවිතත්තා සතිවෙපුල්ලප්පත්තියා උත්තමාය සතියා සමන්නාගතාති අත්ථො. චක්ඛුමතීති පඤ්ඤාචක්ඛුනා සමන්නාගතා, ආදිතො උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය අරියාය නිබ්බෙධිකාය සමන්නාගතා හුත්වා පඤ්ඤාවෙපුල්ලප්පත්තියා පරමෙන පඤ්ඤාචක්ඛුනා සමන්නාගතාති වුත්තං හොති. අකාපුරිසසෙවිතන්ති අලාමකපුරිසෙහි උත්තමපුරිසෙහි අරියෙහි බුද්ධාදීහි සෙවිතං.

‘‘කින්නු ජාතිං න රොචෙසී’’ති ගාථා ථෙරිං කාමෙසු උපහාරෙතුකාමෙන මාරෙන වුත්තා. ‘‘කිං නු ත්වං භික්ඛුනි න රොචෙසී’’ති (සං. නි. 1.167) හි මාරෙන පුට්ඨා ථෙරී ආහ – ‘‘ජාතිං ඛ්වාහං, ආවුසො, න රොචෙමී’’ති. අථ නං මාරො ජාතස්ස කාමා පරිභොගා, තස්මා ජාතිපි ඉච්ඡිතබ්බා, කාමාපි පරිභුඤ්ජිතබ්බාති දස්සෙන්තො –

190.

‘‘කින්නු ජාතිං න රොචෙසි, ජාතො කාමානි භුඤ්ජති;

භුඤ්ජාහි කාමරතියො, මාහු පච්ඡානුතාපිනී’’ති. –

ගාථමාහ.

තස්සත්ථො – කිං නු තං කාරණං, යෙන ත්වං උපචාලෙ ජාතිං න රොචෙසි න රොචෙය්යාසි, න තං කාරණං අත්ථි. යස්මා ජාතො කාමානි භුඤ්ජති ඉධ ජාතො කාමගුණසංහිතානි රූපාදීනි පටිසෙවන්තො කාමසුඛං පරිභුඤ්ජති. න හි අජාතස්ස තං අත්ථි, තස්මා භුඤ්ජාහි කාමරතියො කාමඛිඩ්ඩාරතියො අනුභව. මාහු පච්ඡානුතාපිනී ‘‘යොබ්බඤ්ඤෙ සති විජ්ජමානෙසු භොගෙසු න මයා කාමසුඛමනුභූත’’න්ති පච්ඡානුතාපිනී මා අහොසි. ඉමස්මිං ලොකෙ ධම්මා නාම යාවදෙව අත්ථාධිගමත්ථො අත්ථො ච කාමසුඛත්ථොති පාකටොයමත්ථොති අධිප්පායො.

තං සුත්වා ථෙරී ජාතියා දුක්ඛනිමිත්තතං අත්තනො ච තස්ස විසයාතික්කමං විභාවෙත්වා තජ්ජෙන්තී –

191.

‘‘ජාතස්ස මරණං හොති, හත්ථපාදාන ඡෙදනං;

වධබන්ධපරික්ලෙසං, ජාතො දුක්ඛං නිගච්ඡති.

192.

‘‘අත්ථි සක්යකුලෙ ජාතො, සම්බුද්ධො අපරාජිතො;

සො මෙ ධම්මමදෙසෙසි, ජාතියා සමතික්කමං.

193.

‘‘දුක්ඛං දුක්ඛසමුප්පාදං, දුක්ඛස්ස ච අතික්කමං;

අරියං චට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, දුක්ඛූපසමගාමිනං.

194.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, විහරිං සාසනෙ රතා;

තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.

195.

‘‘සබ්බත්ථ විහතා නන්දී, තමොක්ඛන්ධො පදාලිතො;

එවං ජානාහි පාපිම, නිහතො ත්වමසි අන්තකා’’ති. –

ඉමා ගාථා අභාසි.

තත්ථ ජාතස්ස මරණං හොතීති යස්මා ජාතස්ස සත්තස්ස මරණං හොති, න අජාතස්ස. න කෙවලං මරණමෙව, අථ ඛො ජරාරොගාදයො යත්තකානත්ථා, සබ්බෙපි තෙ ජාතස්ස හොන්ති ජාතිහෙතුකා. තෙනාහ භගවා – ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්තී’’ති (මහාව. 1; විභ. 225; උදා. 1). තෙනෙවාහ – ‘‘හත්ථපාදාන ඡෙදන’’න්ති හත්ථපාදානං ඡෙදනං ජාතස්සෙව හොති, න අජාතස්ස. හත්ථපාදඡෙදනාපදෙසෙන චෙත්ථ බාත්තිංස කම්මකාරණාපි දස්සිතා එවාති දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ – ‘‘වධබන්ධපරික්ලෙසං, ජාතො දුක්ඛං නිගච්ඡතී’’ති. ජීවිතවියොජනමුට්ඨිප්පහාරාදිසඞ්ඛාතං වධපරික්ලෙසඤ්චෙව අන්දුබන්ධනාදිසඞ්ඛාතං බන්ධපරික්ලෙසං අඤ්ඤඤ්ච යංකිඤ්චි දුක්ඛං නාම තං සබ්බං ජාතො එව නිගච්ඡති, න අජාතො, තස්මා ජාතිං න රොචෙමීති.

ඉදානි ජාතියා කාමානඤ්ච අච්චන්තමෙව අත්තනා සමතික්කන්තභාවං මූලතො පට්ඨාය දස්සෙන්තී – ‘‘අත්ථි සක්යකුලෙ ජාතො’’තිආදිමාහ. තත්ථ අපරාජිතොති කිලෙසමාරාදිනා කෙනචි න පරාජිතො. සත්ථා හි සබ්බාභිභූ සදෙවකං ලොකං අඤ්ඤදත්ථු අභිභවිත්වා ඨිතො , තස්මා අපරාජිතො. සෙසං වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව.

උපචාලාථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සත්තකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.