📜

9. නවකනිපාතො

1. වඩ්ඪමාතුථෙරීගාථාවණ්ණනා

නවකනිපාතෙ මා සු තෙ වඩ්ඪ ලොකම්හීතිආදිකා වඩ්ඪමාතාය ථෙරියා ගාථා. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරා තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයං කුසලං උපචිනන්තී, අනුක්කමෙන සම්භතවිමොක්ඛසම්භාරා හුත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ භාරුකච්ඡකනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තා පතිකුලං ගතා එකං පුත්තං විජායි. තස්ස වඩ්ඪොති නාමං අහොසි. තතො පට්ඨාය සා වඩ්ඪමාතාති වොහරීයිත්ථ. සා භික්ඛූනං සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධා පුත්තං ඤාතීනං නිය්යාදෙත්වා භික්ඛුනුපස්සයං ගන්ත්වා පබ්බජි. ඉතො පරං යං වත්තබ්බං, තං වඩ්ඪත්ථෙරස්ස වත්ථුම්හි (ථෙරගා. අට්ඨ. 2.වඩ්ඪත්ථෙරගාථාවණ්ණනා) ආගතමෙව. වඩ්ඪත්ථෙරඤ්හි අත්තනො පුත්තං සන්තරුත්තරං එකකං භික්ඛුනුපස්සයෙ අත්තනො දස්සනත්ථාය උපගතං අයං ථෙරී ‘‘කස්මා ත්වං එකකො සන්තරුත්තරොව ඉධාගතො’’ති චොදෙත්වා ඔවදන්තී –

204.

‘‘මා සු තෙ වඩ්ඪ ලොකම්හි, වනථො අහු කුදාචනං;

මා පුත්තක පුනප්පුනං, අහු දුක්ඛස්ස භාගිමා.

205.

‘‘සුඛඤ්හි වඩ්ඪ මුනයො, අනෙජා ඡින්නසංසයා;

සීතිභූතා දමප්පත්තා, විහරන්ති අනාසවා.

206.

‘‘තෙහානුචිණ්ණං ඉසීහි, මග්ගං දස්සනපත්තියා;

දුක්ඛස්සන්තකිරියාය, ත්වං වඩ්ඪ අනුබ්රූහයා’’ති. –

ඉමා තිස්සො ගාථා අභාසි.

තත්ථ මා සු තෙ වඩ්ඪ ලොකම්හි, වනථො අහු කුදාචනන්ති සූති නිපාතමත්තං. වඩ්ඪ, පුත්තක, සබ්බස්මිම්පි සත්තලොකෙ, සඞ්ඛාරලොකෙ ච කිලෙසවනථො තුය්හං කදාචිපි මා අහු මා අහොසි . තත්ථ කාරණමාහ – ‘‘මා, පුත්තක, පුනප්පුනං, අහු දුක්ඛස්ස භාගිමා’’ති වනථං අනුච්ඡින්දන්තො තං නිමිත්තස්ස පුනප්පුනං අපරාපරං ජාතිආදිදුක්ඛස්ස භාගී මා අහොසි.

එවං වනථස්ස අසමුච්ඡෙදෙ ආදීනවං දස්සෙත්වා ඉදානි සමුච්ඡෙදෙ ආනිසංසං දස්සෙන්තී ‘‘සුඛඤ්හිවඩ්ඪා’’තිආදිමාහ. තස්සත්ථො – පුත්තක, වඩ්ඪ මොනෙය්යධම්මසමන්නාගතෙන මුනයො, එජාසඞ්ඛාතාය තණ්හාය අභාවෙන අනෙජා, දස්සනමග්ගෙනෙව පහීනවිචිකිච්ඡතාය ඡින්නසංසයා, සබ්බකිලෙසපරිළාහාභාවෙන සීතිභූතා, උත්තමස්ස දමථස්ස අධිගතත්තා දමප්පත්තා අනාසවා ඛීණාසවා සුඛං විහරන්ති, න තෙසං එතරහි චෙතොදුක්ඛං අත්ථි, ආයතිං පන සබ්බම්පි දුක්ඛං න භවිස්සතෙව.

යස්මා චෙතෙවං, තස්මා තෙහානුචිණ්ණං ඉසීහි…පෙ… අනුබ්රූහයාති තෙහි ඛීණාසවෙහි ඉසීහි අනුචිණ්ණං පටිපන්නං සමථවිපස්සනාමග්ගං ඤාණදස්සනස්ස අධිගමාය සකලස්සාපි වට්ටදුක්ඛස්ස අන්තකිරියාය වඩ්ඪ, ත්වං අනුබ්රූහය වඩ්ඪෙය්යාසීති.

තං සුත්වා වඩ්ඪත්ථෙරො ‘‘අද්ධා මම මාතා අරහත්තෙ පතිට්ඨිතා’’ති චින්තෙත්වා තමත්ථං පවෙදෙන්තො –

207.

‘‘විසාරදාව භණසි, එතමත්ථං ජනෙත්ති මෙ;

මඤ්ඤාමි නූන මාමිකෙ, වනථො තෙ න විජ්ජතී’’ති. – ගාථමාහ;

තත්ථ විසාරදාව භණසි, එතමත්ථං ජනෙත්ති මෙති ‘‘මා සු තෙ වඩ්ඪ ලොකම්හි, වනථො අහු කුදාචන’’න්ති එතමත්ථං එතං ඔවාදං, අම්ම, විගතසාරජ්ජා කත්ථචි අලග්ගා අනල්ලීනාව හුත්වා මය්හං වදසි. තස්මා මඤ්ඤාමි නූන මාමිකෙ, වනථො තෙ න විජ්ජතීති, නූන මාමිකෙ මය්හං, අම්ම, ගෙහසිතපෙමමත්තොපි වනථො තුය්හං මයි න විජ්ජතීති මඤ්ඤාමි, න මාමිකාති අත්ථො.

තං සුත්වා ථෙරී ‘‘අණුමත්තොපි කිලෙසො කත්ථචිපි විසයෙ මම න විජ්ජතී’’ති වත්වා අත්තනො කතකිච්චතං පකාසෙන්තී –

208.

‘‘යෙ කෙචි වඩ්ඪ සඞ්ඛාරා, හීනා උක්කට්ඨමජ්ඣිමා;

අණූපි අණුමත්තොපි, වනථො මෙ න විජ්ජති.

209.

‘‘සබ්බෙ මෙ ආසවා ඛීණා, අප්පමත්තස්ස ඣායතො;

තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති. –

ඉමං ගාථාද්වයමාහ.

තත්ථ යෙ කෙචීති අනියමවචනං. සඞ්ඛාරාති සඞ්ඛතධම්මා. හීනාති ලාමකා පතිකුට්ඨා. උක්කට්ඨමජ්ඣිමාති පණීතා චෙව මජ්ඣිමා ච. තෙසු වා අසඞ්ඛතා හීනා ජාතිසඞ්ඛතා උක්කට්ඨා, උභයවිමිස්සිතා මජ්ඣිමා. හීනෙහි වා ඡන්දාදීහි නිබ්බත්තිතා හීනා, මජ්ඣිමෙහි මජ්ඣිමා, පණීතෙහි උක්කට්ඨා. අකුසලා ධම්මා වා හීනා, ලොකුත්තරා ධම්මා උක්කට්ඨා, ඉතරා මජ්ඣිමා. අණූපි අණුමත්තොපීති න කෙවලං තයි එව, අථ ඛො යෙ කෙචි හීනාදිභෙදභින්නා සඞ්ඛාරා. තෙසු සබ්බෙසු අණූපි අණුමත්තොපි අතිපරිත්තකොපි වනථො මය්හං න විජ්ජති.

තත්ථ කාරණමාහ – ‘‘සබ්බෙ මෙ ආසවා ඛීණා, අප්පමත්තස්ස ඣායතො’’ති. තත්ථ අප්පමත්තස්ස ඣායතොති අප්පමත්තාය ඣායන්තියා, ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන හෙතං වුත්තං. එත්ථ ච යස්මා තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, තස්මා කතං බුද්ධස්ස සාසනං. යස්මා අප්පමත්තා ඣායිනී, තස්මා සබ්බෙ මෙ ආසවා ඛීණා, අණූපි අණුමත්තොපි වනථො මෙ න විජ්ජතීති යොජනා.

එවං වුත්තඔවාදං අඞ්කුසං කත්වා සඤ්ජාතසංවෙගො ථෙරො විහාරං ගන්ත්වා දිවාට්ඨානෙ නිසින්නො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො මාතු සන්තිකං ගන්ත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –

210.

‘‘උළාරං වත මෙ මාතා, පතොදං සමවස්සරි;

පරමත්ථසඤ්හිතා ගාථා, යථාපි අනුකම්පිකා.

211.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, අනුසිට්ඨිං ජනෙත්තියා;

ධම්මසංවෙගමාපාදිං, යොගක්ඛෙමස්ස පත්තියා.

212.

‘‘සොහං පධානපහිතත්තො, රත්තින්දිවමතන්දිතො;

මාතරා චොදිතො සන්තෙ, අඵුසිං සන්තිමුත්තම’’න්ති. –

ඉමා තිස්සො ගාථා අභාසි.

අථ ථෙරී අත්තනො වචනං අඞ්කුසං කත්වා පුත්තස්ස අරහත්තප්පත්තියා ආරාධිතචිත්තා තෙන භාසිතගාථා සයං පච්චනුභාසි. එවං තාපි ථෙරියා ගාථා නාම ජාතා.

තත්ථ උළාරන්ති විපුලං මහන්තං. පතොදන්ති ඔවාදපතොදං. සමවස්සරීති සම්මා පවත්තෙසි වතාති යොජනා. කො පන සො පතොදොති ආහ ‘‘පරමත්ථසඤ්හිතා ගාථා’’ති. තං ‘‘මා සු තෙ, වඩ්ඪ, ලොකම්හී’’තිආදිකා ගාථා සන්ධාය වදති. යථාපි අනුකම්පිකාති යථා අඤ්ඤාපි අනුග්ගාහිකා, එවං මය්හං මාතා පවත්තිනිවත්තිවිභාවනගාථාසඞ්ඛාතං උළාරං පතොදං පාජනදණ්ඩකං මම ඤාණවෙගසමුත්තෙජං පවත්තෙසීති අත්ථො.

ධම්මසංවෙගමාපාදින්ති ඤාණභයාවහත්තා අතිවිය මහන්තං භිංසනං සංවෙගං ආපජ්ජිං.

පධානපහිතත්තොති චතුබ්බිධසම්මප්පධානයොගෙන දිබ්බානං පටිපෙසිතචිත්තො. අඵුසිං සන්තිමුත්තමන්ති අනුත්තරං සන්තිං නිබ්බානං ඵුසිං අධිගච්ඡින්ති අත්ථො.

වඩ්ඪමාතුථෙරීගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.