📜
16. මහානිපාතො
1. සුමෙධාථෙරීගාථා
මන්තාවතියා ¶ නගරෙ, රඤ්ඤො කොඤ්චස්ස අග්ගමහෙසියා;
ධීතා ආසිං සුමෙධා, පසාදිතා සාසනකරෙහි.
සීලවතී චිත්තකථා, බහුස්සුතා බුද්ධසාසනෙ විනීතා;
මාතාපිතරො උපගම්ම, භණති ‘‘උභයො නිසාමෙථ.
‘‘නිබ්බානාභිරතාහං, අසස්සතං භවගතං යදිපි දිබ්බං;
කිමඞ්ගං පන [කිමඞ්ග පන (සී. ස්යා.), කිං පන (?)] තුච්ඡා කාමා, අප්පස්සාදා බහුවිඝාතා.
‘‘කාමා කටුකා ආසීවිසූපමා, යෙසු මුච්ඡිතා බාලා;
තෙ දීඝරත්තං නිරයෙ, සමප්පිතා හඤ්ඤන්තෙ දුක්ඛිතා [හඤ්ඤරෙ දුඛිතා (?)].
‘‘සොචන්ති පාපකම්මා, විනිපාතෙ පාපවද්ධිනො සදා;
කායෙන ච වාචාය ච, මනසා ච අසංවුතා බාලා.
‘‘බාලා ¶ තෙ දුප්පඤ්ඤා, අචෙතනා දුක්ඛසමුදයොරුද්ධා;
දෙසන්තෙ ¶ අජානන්තා, න බුජ්ඣරෙ අරියසච්චානි.
‘‘සච්චානි ¶ අම්ම බුද්ධවරදෙසිතානි, තෙ බහුතරා අජානන්තා යෙ;
අභිනන්දන්ති භවගතං, පිහෙන්ති දෙවෙසු උපපත්තිං.
‘‘දෙවෙසුපි උපපත්ති, අසස්සතා භවගතෙ අනිච්චම්හි;
න ච සන්තසන්ති බාලා, පුනප්පුනං ජායිතබ්බස්ස.
‘‘චත්තාරො විනිපාතා, දුවෙ [ද්වෙ (සබ්බත්ථ)] ච ගතියො කථඤ්චි ලබ්භන්ති;
න ච විනිපාතගතානං, පබ්බජ්ජා අත්ථි නිරයෙසු.
‘‘අනුජානාථ මං උභයො, පබ්බජිතුං දසබලස්ස පාවචනෙ;
අප්පොස්සුක්කා ඝටිස්සං, ජාතිමරණප්පහානාය.
‘‘කිං භවගතෙ [භවගතෙන (ස්යා.)] අභිනන්දිතෙන, කායකලිනා අසාරෙන;
භවතණ්හාය නිරොධා, අනුජානාථ පබ්බජිස්සාමි.
‘‘බුද්ධානං ¶ උප්පාදො විවජ්ජිතො, අක්ඛණො ඛණො ලද්ධො;
සීලානි බ්රහ්මචරියං, යාවජීවං න දූසෙය්යං’’.
එවං භණති සුමෙධා, මාතාපිතරො ‘‘න තාව ආහාරං;
ආහරිස්සං [ආහරියාමි (සී.), ආහාරිසං (?)] ගහට්ඨා, මරණවසං ගතාව හෙස්සාමි’’.
මාතා දුක්ඛිතා රොදති පිතා ච, අස්සා සබ්බසො සමභිහතො;
ඝටෙන්ති සඤ්ඤාපෙතුං, පාසාදතලෙ ඡමාපතිතං.
‘‘උට්ඨෙහි පුත්තක කිං සොචිතෙන, දින්නාසි වාරණවතිම්හි;
රාජා ¶ අනීකරත්තො [අණීකදත්තො (සී. ස්යා.)], අභිරූපො තස්ස ත්වං දින්නා.
‘‘අග්ගමහෙසී භවිස්සසි, අනිකරත්තස්ස රාජිනො භරියා;
සීලානි බ්රහ්මචරියං, පබ්බජ්ජා දුක්කරා පුත්තක.
‘‘රජ්ජෙ ආණාධනමිස්සරියං, භොගා සුඛා දහරිකාසි;
භුඤ්ජාහි කාමභොගෙ, වාරෙය්යං හොතු තෙ පුත්ත’’.
අථ නෙ භණති සුමෙධා, ‘‘මා එදිසිකානි භවගතමසාරං;
පබ්බජ්ජා වා හොහිති, මරණං වා මෙ න චෙව වාරෙය්යං.
‘‘කිමිව ¶ පූතිකායමසුචිං, සවනගන්ධං භයානකං කුණපං;
අභිසංවිසෙය්යං භස්තං, අසකිං පග්ඝරිතං අසුචිපුණ්ණං.
‘‘කිමිව ¶ තාහං ජානන්තී, විකුලකං මංසසොණිතුපලිත්තං;
කිමිකුලාලයං සකුණභත්තං, කළෙවරං කිස්ස දිය්යති.
‘‘නිබ්බුය්හති සුසානං, අචිරං කායො අපෙතවිඤ්ඤාණො;
ඡුද්ධො [ඡඩ්ඩිතො (ස්යා.), ඡුට්ඨො (ක.)] කළිඞ්ගරං විය, ජිගුච්ඡමානෙහි ඤාතීහි.
‘‘ඡුද්ධූන [ඡඩ්ඩූන (ස්යා.), ඡුට්ඨූන (ක.)] නං සුසානෙ, පරභත්තං න්හායන්ති [න්හායරෙ (?)] ජිගුච්ඡන්තා;
නියකා මාතාපිතරො, කිං පන සාධාරණා ජනතා.
‘‘අජ්ඣොසිතා අසාරෙ, කළෙවරෙ අට්ඨින්හාරුසඞ්ඝාතෙ;
ඛෙළස්සුච්චාරස්සව, පරිපුණ්ණෙ [ඛෙළස්සුච්චාරපස්සවපරිපුණ්ණෙ (සී.)] පූතිකායම්හි.
‘‘යො ¶ නං විනිබ්භුජිත්වා, අබ්භන්තරමස්ස බාහිරං කයිරා ¶ ;
ගන්ධස්ස අසහමානා, සකාපි මාතා ජිගුච්ඡෙය්ය.
‘‘ඛන්ධධාතුආයතනං, සඞ්ඛතං ජාතිමූලකං දුක්ඛං;
යොනිසො අනුවිචිනන්තී, වාරෙය්යං කිස්ස ඉච්ඡෙය්යං.
‘‘දිවසෙ දිවසෙ තිසත්ති, සතානි නවනවා පතෙය්යුං කායම්හි;
වස්සසතම්පි ච ඝාතො, සෙය්යො දුක්ඛස්ස චෙවං ඛයො.
‘‘අජ්ඣුපගච්ඡෙ ඝාතං, යො විඤ්ඤායෙවං සත්ථුනො වචනං;
‘දීඝො තෙසං [වො (ක.)] සංසාරො, පුනප්පුනං හඤ්ඤමානානං’.
‘‘දෙවෙසු මනුස්සෙසු ච, තිරච්ඡානයොනියා අසුරකායෙ;
පෙතෙසු ¶ ච නිරයෙසු ච, අපරිමිතා දිස්සරෙ ඝාතා.
‘‘ඝාතා නිරයෙසු බහූ, විනිපාතගතස්ස පීළියමානස්ස [කිලිස්සමානස්ස (ස්යා. ක.)];
දෙවෙසුපි අත්තාණං, නිබ්බානසුඛා පරං නත්ථි.
‘‘පත්තා තෙ නිබ්බානං, යෙ යුත්තා දසබලස්ස පාවචනෙ;
අප්පොස්සුක්කා ඝටෙන්ති, ජාතිමරණප්පහානාය.
‘‘අජ්ජෙව තාතභිනික්ඛමිස්සං, භොගෙහි කිං අසාරෙහි;
නිබ්බින්නා මෙ කාමා, වන්තසමා තාලවත්ථුකතා’’.
සා චෙවං භණති පිතරමනීකරත්තො ච යස්ස සා දින්නා;
උපයාසි වාරණවතෙ, වාරෙය්යමුපට්ඨිතෙ කාලෙ.
අථ අසිතනිචිතමුදුකෙ, කෙසෙ ඛග්ගෙන ඡින්දිය සුමෙධා;
පාසාදං පිදහිත්වා [පිධෙත්වා (සී. ස්යා.), පිධිත්වා (ක.)], පඨමජ්ඣානං සමාපජ්ජි.
සා ¶ ¶ ච තහිං සමාපන්නා, අනීකරත්තො ච ආගතො නගරං;
පාසාදෙ ච [පාසාදෙව (සී. ස්යා.)] සුමෙධා, අනිච්චසඤ්ඤං [අනිච්චසඤ්ඤා (සබ්බත්ථ)] සුභාවෙති.
සා ච මනසි කරොති, අනීකරත්තො ච ආරුහී තුරිතං;
මණිකනකභූසිතඞ්ගො, කතඤ්ජලී යාචති සුමෙධං.
‘‘රජ්ජෙ ආණාධනමිස්සරියං, භොගා සුඛා දහරිකාසි;
භුඤ්ජාහි කාමභොගෙ, කාමසුඛා දුල්ලභා ලොකෙ.
‘‘නිස්සට්ඨං ¶ තෙ රජ්ජං, භොගෙ භුඤ්ජස්සු දෙහි දානානි;
මා දුම්මනා අහොසි, මාතාපිතරො තෙ දුක්ඛිතා’’ [මාතාපිතරො ච තෙ දුඛිතා (?)].
තං තං භණති සුමෙධා, කාමෙහි අනත්ථිකා විගතමොහා;
‘‘මා කාමෙ අභිනන්දි, කාමෙස්වාදීනවං පස්ස.
‘‘චාතුද්දීපො රාජා මන්ධාතා, ආසි කාමභොගින මග්ගො;
අතිත්තො ¶ කාලඞ්කතො, න චස්ස පරිපූරිතා ඉච්ඡා.
‘‘සත්ත රතනානි වස්සෙය්ය, වුට්ඨිමා දසදිසා සමන්තෙන;
න චත්ථි තිත්ති කාමානං, අතිත්තාව මරන්ති නරා.
‘‘අසිසූනූපමා කාමා, කාමා සප්පසිරොපමා;
උක්කොපමා අනුදහන්ති, අට්ඨිකඞ්කල [කඞ්ඛල (සී.)] සන්නිභා.
‘‘අනිච්චා අද්ධුවා කාමා, බහුදුක්ඛා මහාවිසා;
අයොගුළොව සන්තත්තො, අඝමූලා දුඛප්ඵලා.
‘‘රුක්ඛප්ඵලූපමා කාමා, මංසපෙසූපමා දුඛා;
සුපිනොපමා ¶ වඤ්චනියා, කාමා යාචිතකූපමා.
‘‘සත්තිසූලූපමා කාමා, රොගො ගණ්ඩො අඝං නිඝං;
අඞ්ගාරකාසුසදිසා, අඝමූලං භයං වධො.
‘‘එවං බහුදුක්ඛා කාමා, අක්ඛාතා අන්තරායිකා;
ගච්ඡථ න මෙ භගවතෙ, විස්සාසො අත්ථි අත්තනො.
‘‘කිං මම පරො කරිස්සති, අත්තනො සීසම්හි ඩය්හමානම්හි;
අනුබන්ධෙ ජරාමරණෙ, තස්ස ඝාතාය ඝටිතබ්බං’’.
ද්වාරං ¶ අපාපුරිත්වානහං [අවාපුරිත්වාහං (සී.)], මාතාපිතරො අනීකරත්තඤ්ච;
දිස්වාන ඡමං නිසින්නෙ, රොදන්තෙ ඉදමවොචං.
‘‘දීඝො බාලානං සංසාරො, පුනප්පුනඤ්ච රොදතං;
අනමතග්ගෙ පිතු මරණෙ, භාතු වධෙ අත්තනො ච වධෙ.
‘‘අස්සු ථඤ්ඤං රුධිරං, සංසාරං අනමතග්ගතො සරථ;
සත්තානං සංසරතං, සරාහි අට්ඨීනඤ්ච සන්නිචයං.
‘‘සර ¶ චතුරොදධී [සරස්සු චතුරො උදධී (?)], උපනීතෙ අස්සුථඤ්ඤරුධිරම්හි;
සර එකකප්පමට්ඨීනං, සඤ්චයං විපුලෙන සමං.
‘‘අනමතග්ගෙ ¶ සංසරතො, මහිං [මහාමහිං (?)] ජම්බුදීපමුපනීතං;
කොලට්ඨිමත්තගුළිකා, මාතා මාතුස්වෙව නප්පහොන්ති.
‘‘තිණකට්ඨසාඛාපලාසං [සර තිණකට්ඨසාඛාපලාසං (සී.)], උපනීතං අනමතග්ගතො සර;
චතුරඞ්ගුලිකා ඝටිකා, පිතුපිතුස්වෙව නප්පහොන්ති.
‘‘සර කාණකච්ඡපං පුබ්බසමුද්දෙ, අපරතො ච යුගඡිද්දං;
සිරං ¶ [සර (සී.)] තස්ස ච පටිමුක්කං, මනුස්සලාභම්හි ඔපම්මං.
‘‘සර රූපං ඵෙණපිණ්ඩොපමස්ස, කායකලිනො අසාරස්ස;
ඛන්ධෙ පස්ස අනිච්චෙ, සරාහි නිරයෙ බහුවිඝාතෙ.
‘‘සර කටසිං වඩ්ඪෙන්තෙ, පුනප්පුනං තාසු තාසු ජාතීසු;
සර කුම්භීලභයානි ච, සරාහි චත්තාරි සච්චානි.
‘‘අමතම්හි විජ්ජමානෙ, කිං තව පඤ්චකටුකෙන පීතෙන;
සබ්බා හි කාමරතියො, කටුකතරා පඤ්චකටුකෙන.
‘‘අමතම්හි විජ්ජමානෙ, කිං තව කාමෙහි යෙ පරිළාහා [සපරිළාහා (සී. අට්ඨ.)];
සබ්බා හි කාමරතියො, ජලිතා කුථිතා කම්පිතා සන්තාපිතා.
‘‘අසපත්තම්හි සමානෙ, කිං තව කාමෙහි යෙ බහුසපත්තා;
රාජග්ගිචොරඋදකප්පියෙහි, සාධාරණා කාමා බහුසපත්තා.
‘‘මොක්ඛම්හි විජ්ජමානෙ, කිං තව කාමෙහි යෙසු වධබන්ධො;
කාමෙසු හි අසකාමා, වධබන්ධදුඛානි අනුභොන්ති.
‘‘ආදීපිතා ¶ ¶ තිණුක්කා, ගණ්හන්තං දහන්ති නෙව මුඤ්චන්තං;
උක්කොපමා හි කාමා, දහන්ති යෙ තෙ න මුඤ්චන්ති.
‘‘මා අප්පකස්ස හෙතු, කාමසුඛස්ස විපුලං ජහී සුඛං;
මා පුථුලොමොව බළිසං, ගිලිත්වා පච්ඡා විහඤ්ඤසි.
‘‘කාමං ¶ කාමෙසු දමස්සු, තාව සුනඛොව සඞ්ඛලාබද්ධො;
කාහින්ති ඛු තං කාමා, ඡාතා සුනඛංව චණ්ඩාලා.
‘‘අපරිමිතඤ්ච ¶ දුක්ඛං, බහූනි ච චිත්තදොමනස්සානි;
අනුභොහිසි කාමයුත්තො, පටිනිස්සජ [පටිනිස්සර (සී.)] අද්ධුවෙ කාමෙ.
‘‘අජරම්හි විජ්ජමානෙ, කිං තව කාමෙහි [යෙසු ජරාය ච; මරණබ්යාධිහි ගහිතා (?)] යෙසු ජරා;
මරණබ්යාධිගහිතා [යෙසු ජරාය ච; මරණබ්යාධිහි ගහිතා (?)], සබ්බා සබ්බත්ථ ජාතියො.
‘‘ඉදමජරමිදමමරං [ඉදං අජරං ඉදං අමරං (?)], ඉදමජරාමරං පදමසොකං;
අසපත්තමසම්බාධං, අඛලිතමභයං නිරුපතාපං.
‘‘අධිගතමිදං බහූහි, අමතං අජ්ජාපි ච ලභනීයමිදං;
යො යොනිසො පයුඤ්ජති, න ච සක්කා අඝටමානෙන’’.
එවං භණති සුමෙධා, සඞ්ඛාරගතෙ රතිං අලභමානා;
අනුනෙන්තී අනිකරත්තං, කෙසෙ ච ඡමං ඛිපි සුමෙධා.
උට්ඨාය අනිකරත්තො, පඤ්ජලිකො යාචිතස්සා පිතරං සො;
‘‘විස්සජ්ජෙථ සුමෙධං, පබ්බජිතුං විමොක්ඛසච්චදස්සා’’.
විස්සජ්ජිතා මාතාපිතූහි, පබ්බජි සොකභයභීතා;
ඡ අභිඤ්ඤා සච්ඡිකතා, අග්ගඵලං සික්ඛමානාය.
අච්ඡරියමබ්භුතං ¶ තං, නිබ්බානං ආසි රාජකඤ්ඤාය;
පුබ්බෙනිවාසචරිතං, යථා බ්යාකරි පච්ඡිමෙ කාලෙ.
‘‘භගවති කොණාගමනෙ, සඞ්ඝාරාමම්හි නවනිවෙසම්හි;
සඛියො තිස්සො ජනියො, විහාරදානං අදාසිම්හ.
‘‘දසක්ඛත්තුං සතක්ඛත්තුං, දසසතක්ඛත්තුං සතානි ච සතක්ඛත්තුං;
දෙවෙසු ¶ උප්පජ්ජිම්හ, කො පන වාදො මනුස්සෙසු.
‘‘දෙවෙසු මහිද්ධිකා අහුම්හ, මානුසකම්හි කො පන වාදො;
සත්තරතනස්ස මහෙසී, ඉත්ථිරතනං අහං ආසිං.
‘‘සො ¶ ¶ හෙතු සො පභවො, තං මූලං සාව සාසනෙ ඛන්තී;
තං පඨමසමොධානං, තං ධම්මරතාය නිබ්බානං’’.
එවං කරොන්ති යෙ සද්දහන්ති, වචනං අනොමපඤ්ඤස්ස;
නිබ්බින්දන්ති භවගතෙ, නිබ්බින්දිත්වා විරජ්ජන්තීති.
ඉත්ථං සුදං සුමෙධා ථෙරී ගාථායො අභාසිත්ථාති.
මහානිපාතො නිට්ඨිතො.
සමත්තා ථෙරීගාථායො.
ගාථාසතානි චත්තාරි, අසීති පුන චුද්දස [ගාථාසඞ්ඛ්යා ඉධ අනුක්කමණිකගණනාවසෙන පාකටා];
ථෙරියෙකුත්තරසතා [ථෙරීයෙකුත්තරඡසතා (?) තිංසමත්තාපි පඤ්චසතමත්තාපි ථෙරියො එකතො ආගතා මනසිකාතබ්බා], සබ්බා තා ආසවක්ඛයාති.
ථෙරීගාථාපාළි නිට්ඨිතා.