📜
2. සීහාසනියවග්ගො
1. සීහාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
නිබ්බුතෙ ¶ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො සීහාසනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො, ධරමානෙ භගවති දෙවලොකෙ වසිත්වා නිබ්බුතෙ භගවති උප්පන්නත්තා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවතො සාරීරිකචෙතියං දිස්වා ‘‘අහො මෙ අලාභා, භගවතො ධරමානෙ කාලෙ අසම්පත්තො’’ති චින්තෙත්වා චෙතියෙ චිත්තං පසාදෙත්වා සොමනස්සජාතො සබ්බරතනමයං දෙවතානිම්මිතසදිසං ධම්මාසනෙ සීහාසනං කාරෙත්වා ජීවමානකබුද්ධස්ස ¶ විය පූජෙසි. තස්සුපරි ගෙහම්පි දිබ්බවිමානමිව කාරෙසි, පාදට්ඨපනපාදපීඨම්පි කාරෙසි. එවං යාවජීවං දීපධූපපුප්ඵගන්ධාදීහි අනෙකවිධං පූජං කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො ඡ කාමසග්ගෙ අපරාපරං දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිසම්පත්තිං ¶ අනෙකක්ඛත්තුං අනුභවිත්වා සඞ්ඛ්යාතික්කන්තං පදෙසරජ්ජසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා කස්සපස්ස භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා සමණධම්මං කත්වා එත්ථන්තරෙ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ඝටෙන්තො වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.
1. එවං පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සං උප්පාදෙත්වා පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ ලොකස්ස නාථො පධානොති ලොකනාථො, ලොකත්තයසාමීති අත්ථො. ලොකනාථෙ සිද්ධත්ථම්හි නිබ්බුතෙති සම්බන්ධො. විත්ථාරිතෙ පාවචනෙති පාවචනෙ පිටකත්තයෙ විත්ථාරිතෙ පත්ථටෙ පාකටෙති අත්ථො. බාහුජඤ්ඤම්හි සාසනෙති සික්ඛත්තයසඞ්ගහිතෙ බුද්ධසාසනෙ අනෙකසතසහස්සකොටිඛීණාසවසඞ්ඛාතෙහි බහුජනෙහි ඤාතෙ අධිගතෙති අත්ථො.
2-3. පසන්නචිත්තො සුමනොති තදා අහං බුද්ධස්ස ධරමානකාලෙ අසම්පත්තො නිබ්බුතෙ තස්මිං දෙවලොකා චවිත්වා මනුස්සලොකං උපපන්නො තස්ස භගවතො සාරීරිකධාතුචෙතියං දිස්වා පසන්නචිත්තො සද්ධාසම්පයුත්තමනො සුන්දරමනො ‘‘අහො මමාගමනං ස්වාගමන’’න්ති සඤ්ජාතපසාදබහුමානො ‘‘මයා නිබ්බානාධිගමාය එකං පුඤ්ඤං කාතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා භගවතො චෙතියසමීපෙ භගවන්තං උද්දිස්ස හිරඤ්ඤසුවණ්ණරතනාදීහි අලඞ්කරිත්වාව සීහාසනං අකාසි. තත්ර නිසින්නස්ස පාදට්ඨපනත්ථාය පාදපීඨඤ්ච කාරෙසි. සීහාසනස්ස අතෙමනත්ථාය තස්සුපරි ඝරඤ්ච කාරෙසි. තෙන වුත්තං – ‘‘සීහාසනමකාසහං…පෙ… ඝරං තත්ථ අකාසහ’’න්ති. තෙන චිත්තප්පසාදෙනාති ධරමානස්ස විය භගවතො සීහාසනං මයා කතං, තෙන චිත්තප්පසාදෙන. තුසිතං උපපජ්ජහන්ති තුසිතභවනෙ උපපජ්ජින්ති අත්ථො.
4. ආයාමෙන චතුබ්බීසාති තත්රුපපන්නස්ස දෙවභූතස්ස සතො මය්හං සුකතං පුඤ්ඤෙන නිබ්බත්තිතං පාතුභූතං ආයාමෙන උච්චතො චතුබ්බීසයොජනං විත්ථාරෙන තිරියතො චතුද්දසයොජනං තාවදෙව නිබ්බත්තික්ඛණෙයෙව ආසි අහොසීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
9. චතුන්නවුතෙ ¶ ¶ ඉතො කප්පෙති ඉතො කප්පතො චතුනවුතෙ කප්පෙ යං කම්මං අකරිං අකාසිං, තදා තතො පට්ඨාය පුඤ්ඤබලෙන කඤ්චි දුග්ගතිං නාභිජානාමි, න අනුභූතපුබ්බා කාචි දුග්ගතීති අත්ථො.
10. තෙසත්තතිම්හිතො කප්පෙති ඉතො කප්පතො තෙසත්තතිකප්පෙ. ඉන්දනාමා තයො ජනාති ඉන්දනාමකා තයො චක්කවත්තිරාජානො එකස්මිං කප්පෙ තීසු ජාතීසු ඉන්දො නාම චක්කවත්තී රාජා අහොසින්ති අත්ථො. ද්වෙසත්තතිම්හිතො ¶ කප්පෙති ඉතො ද්වෙසත්තතිකප්පෙ. සුමනනාමකා තයො ජනා තික්ඛත්තුං චක්කවත්තිරාජානො අහෙසුං.
11. සමසත්තතිතො කප්පෙති ඉතො කප්පතො අනූනාධිකෙ සත්තතිමෙ කප්පෙ වරුණනාමකා වරුණො චක්කවත්තීති එවංනාමකා තයො චක්කවත්තිරාජානො චක්කරතනසම්පන්නා චතුදීපම්හි ඉස්සරා අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.
සීහාසනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
2. එකත්ථම්භිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො එකත්ථම්භදායකථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ වනකම්මිකො හුත්වා එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො. තස්මිං සමයෙ සබ්බෙ සද්ධා පසන්නා උපාසකා එකච්ඡන්දා ‘‘භගවතො උපට්ඨානසාලං කරොමා’’ති දබ්බසම්භාරත්ථාය වනං පවිසිත්වා තං උපාසකං දිස්වා ‘‘අම්හාකං එකං ථම්භං දෙථා’’ති යාචිංසු. සො තං පවත්තිං සුත්වා ‘‘තුම්හෙ මා චින්තයිත්ථා’’ති තෙ සබ්බෙ උය්යොජෙත්වා එකං සාරමයං ථම්භං ගහෙත්වා සත්ථු දස්සෙත්වා තෙසංයෙව අදාසි. සො තෙනෙව සොමනස්සජාතො තදෙව මූලං කත්වා අඤ්ඤානි දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං ඡසු කාමාවචරෙසු දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු ච අග්ගචක්කවත්තිසම්පත්තිං අනෙකවාරං අනුභවිත්වා අසඞ්ඛ්යෙය්යං පදෙසරජ්ජසම්පත්තිඤ්ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං ¶ කුලෙ නිබ්බත්තො මාතාපිතූහි සද්ධිං භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා මනසිකරොන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.
13. සො ¶ එවං පත්තඅරහත්තො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ සිද්ධත්ථස්ස භගවතො භග්යසම්පන්නස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස. මහාපූගගණොති මහාඋපාසකසමූහො අහු අහොසීති අත්ථො. සරණං ගතා ච තෙ බුද්ධන්ති ‘‘බුද්ධං සරණ’’න්ති ගතා භජිංසු ජානිංසු වා තෙ උපාසකා. තථාගතං සද්දහන්ති බුද්ධගුණං අත්තනො චිත්තසන්තානෙ ඨපෙන්තීති අත්ථො.
14. සබ්බෙ සඞ්ගම්ම මන්තෙත්වාති සබ්බෙ සමාගම්ම සන්නිපතිත්වා මන්තෙත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙත්වා එකච්ඡන්දා හුත්වා මාළං උපට්ඨානසාලං සත්ථුනො අත්ථාය කුබ්බන්ති කරොන්තීති අත්ථො. දබ්බසම්භාරෙසු එකත්ථම්භං අලභන්තා බ්රහාවනෙ මහාවනෙ විචිනන්තීති සම්බන්ධො.
15. තෙහං ¶ අරඤ්ඤෙ දිස්වානාති අහං තෙ උපාසකෙ අරඤ්ඤෙ දිස්වාන ගණං සමූහං උපගම්ම සමීපං ගන්ත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාන දසඞ්ගුලිසමොධානං අඤ්ජලිං සිරසි කත්වා අහං ගණං උපාසකසමූහං ‘‘තුම්හෙ ඉමං වනං කිමත්ථං ආගතත්ථා’’ති තදා තස්මිං කාලෙ පරිපුච්ඡින්ති සම්බන්ධො.
16. තෙ සීලවන්තො උපාසකා මෙ මයා පුට්ඨා ‘‘මාළං මයං කත්තුකාමා හුත්වා එකත්ථම්භො අම්හෙහි න ලබ්භතී’’ති වියාකංසු විසෙසෙන කථයිංසූති සම්බන්ධො.
17. මමං මය්හං එකත්ථම්භං දෙථ, අහං තං දස්සාමි සත්ථුනො සන්තිකං අහං ථම්භං ආහරිස්සාමි, තෙ භවන්තො ථම්භහරණෙ අප්පොස්සුක්කා උස්සාහරහිතා භවන්තූති සම්බන්ධො.
24. යං යං යොනුපපජ්ජාමීති යං යං යොනිං දෙවත්තං අථ මානුසං උපගච්ඡාමීති අත්ථො. භුම්මත්ථෙ වා උපයොගවචනං, යස්මිං යස්මිං දෙවලොකෙ වා මනුස්සලොකෙ වාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.
එකත්ථම්භිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
3. නන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
පදුමුත්තරස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො නන්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයං තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච පූජාසක්කාරබහුලං මහාදානං පවත්තෙත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, අනාගතෙ තුම්හාදිසස්ස බුද්ධස්ස එවරූපො සාවකො භවෙය්ය’’න්ති පණිධානං අකාසි.
සො තතො පට්ඨාය දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ ධම්මතාය නාම නදියා මහන්තො කච්ඡපො හුත්වා නිබ්බත්තො එකදිවසං සත්ථාරං නදිං තරිතුං තීරෙ ඨිතං දිස්වා සයං භගවන්තං තාරෙතුකාමො සත්ථු පාදමූලෙ නිපජ්ජි. සත්ථා තස්ස අජ්ඣාසයං ඤත්වා පිට්ඨිං අභිරුහි. සො හට්ඨතුට්ඨො වෙගෙන සොතං ඡින්දන්තො සීඝතරං පරතීරං පාපෙසි. භගවා තස්ස අනුමොදනං වදන්තො භාවිනිං සම්පත්තිං කථෙත්වා පක්කාමි.
සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ¶ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං සුද්ධොදනමහාරාජස්ස අග්ගමහෙසියා මහාපජාපතිගොතමියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තො, තස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ ඤාතිසඞ්ඝං නන්දයන්තො ජාතොති ‘‘නන්දො’’ත්වෙව නාමං අකංසු. තස්ස වයප්පත්තකාලෙ භගවා පවත්තිතවරධම්මචක්කො ලොකානුග්ගහං කරොන්තො අනුක්කමෙන කපිලවත්ථුං ගන්ත්වා ඤාතිසමාගමෙ පොක්ඛරවස්සං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා වෙස්සන්තරජාතකං (ජා. 2.22.1655 ආදයො) කථෙත්වා දුතියදිවසෙ පිණ්ඩාය පවිට්ඨො ‘‘උත්තිට්ඨෙ නප්පමජ්ජෙය්යා’’ති (ධ. ප. 168) ගාථාය පිතරං සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාපෙත්වා නිවෙසනං ගන්ත්වා ‘‘ධම්මඤ්චරෙ සුචරිත’’න්ති (ධ. ප. 169) ගාථාය මහාපජාපතිං සොතාපත්තිඵලෙ රාජානං සකදාගාමිඵලෙ පතිට්ඨාපෙත්වා තතියදිවසෙ නන්දකුමාරස්ස අභිසෙකගෙහපවෙසනආවාහමඞ්ගලෙසු වත්තමානෙසු පිණ්ඩාය පාවිසි. සත්ථා නන්දකුමාරස්ස හත්ථෙ පත්තං දත්වා මඞ්ගලං වත්වා තස්ස හත්ථතො පත්තං අග්ගහෙත්වාව විහාරං ගතො ¶ , තං පත්තහත්ථං විහාරං ආගතං අනිච්ඡමානංයෙව පබ්බාජෙත්වා තථාපබ්බාජිතත්තායෙව අනභිරතියා පීළිතං ඤත්වා උපායෙන තස්ස තං අනභිරතිං විනොදෙසි. සො යොනිසො පටිසඞ්ඛාය විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. ථෙරො පුන දිවසෙ භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘‘යං මෙ, භන්තෙ, භගවා පාටිභොගො පඤ්චන්නං අච්ඡරාසතානං පටිලාභාය ¶ කකුටපාදානං, මුඤ්චාමහං, භන්තෙ, භගවන්තං එතස්මා පටිස්සවා’’ති. භගවාපි ‘‘යදෙව තෙ, නන්ද, අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්තං, තදාහං මුත්තො එතස්මා පටිස්සවා’’ති ආහ. අථස්ස භගවා සවිසෙසං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතං ඤත්වා තං ගුණං විභාවෙන්තො ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරානං යදිදං නන්දො’’ති (අ. නි. 1.219, 230) ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරභාවෙන නං එතදග්ගෙ ඨපෙසි. ථෙරො හි ‘‘ඉන්ද්රියාසංවරං නිස්සාය ඉමං විප්පකාරං පත්තො, තමහං සුට්ඨු නිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති උස්සාහජාතො බලවහිරොත්තප්පො තත්ථ ච කතාධිකාරත්තා ඉන්ද්රියසංවරෙ උක්කංසපාරමිං අගමාසි.
27. එවං සො එතදග්ගට්ඨානං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සප්පත්තො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. වත්ථං ඛොමං මයා දින්නන්ති ඛොමරට්ඨෙ ජාතං වත්ථං භගවති චිත්තප්පසාදෙන ගාරවබහුමානෙන මයා පරමසුඛුමං ඛොමවත්ථං දින්නන්ති අත්ථො. සයම්භුස්සාති ¶ සයමෙව භූතස්ස ජාතස්ස අරියාය ජාතියා නිබ්බත්තස්ස. මහෙසිනොති මහන්තෙ සීලසමාධිපඤ්ඤාවිමුත්තිවිමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ එසි ගවෙසීති මහෙසි, තස්ස මහෙසිනො සයම්භුස්ස චීවරත්ථාය ඛොමවත්ථං මයා දින්නන්ති සම්බන්ධො.
28. තං මෙ බුද්ධො වියාකාසීති එත්ථ තන්ති සාම්යත්ථෙ උපයොගවචනං, තස්ස වත්ථදායකස්ස මෙ දානඵලං විසෙසෙන අකාසි කථෙසි බුද්ධොති අත්ථො. ජලජුත්තමනාමකොති පදුමුත්තරනාමකො. ‘‘ජලරුත්තමනායකො’’තිපි පාඨො, තස්ස ජලමානානං දෙවබ්රහ්මානං උත්තමනායකො පධානොති අත්ථො. ඉමිනා වත්ථදානෙනාති ඉමිනා වත්ථදානස්ස නිස්සන්දෙන ත්වං අනාගතෙ හෙමවණ්ණො සුවණ්ණවණ්ණො භවිස්සසි.
29. ද්වෙ ¶ සම්පත්තිං අනුභොත්වාති දිබ්බමනුස්සසඞ්ඛාතා ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා. කුසලමූලෙහි චොදිතොති කුසලාවයවෙහි කුසලකොට්ඨාසෙහි චොදිතො පෙසිතො, ‘‘ත්වං ඉමිනා පුඤ්ඤෙන සත්ථු කුලං පසවාහී’’ති පෙසිතො වියාති අත්ථො. ‘‘ගොතමස්ස භගවතො කනිට්ඨො ත්වං භවිස්සසී’’ති බ්යාකාසීති සම්බන්ධො.
30. රාගරත්තො සුඛසීලොති කිලෙසකාමෙහි රත්තො අල්ලීනො කායසුඛචිත්තසුඛානුභවනසභාවො. කාමෙසු ගෙධමායුතොති වත්ථුකාමෙසු ගෙධසඞ්ඛාතාය තණ්හාය ආයුතො යොජිතොති අත්ථො. බුද්ධෙන චොදිතො සන්තො, තදා ත්වන්ති යස්මා කාමෙසු ගෙධිතො, තදා තස්මා ¶ ත්වං අත්තනො භාතුකෙන ගොතමබුද්ධෙන චොදිතො පබ්බජ්ජාය උය්යොජිතො තස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිස්සසීති සම්බන්ධො.
31. පබ්බජිත්වාන ත්වං තත්ථාති තස්මිං ගොතමස්ස භගවතො සාසනෙ ත්වං පබ්බජිත්වා කුසලමූලෙන මූලභූතෙන පුඤ්ඤසම්භාරෙන චොදිතො භාවනායං නියොජිතො සබ්බාසවෙ සකලාසවෙ පරිඤ්ඤාය ජානිත්වා පජහිත්වා අනාමයො නිද්දුක්ඛො නිබ්බායිස්සසි අදස්සනං පාපෙස්සසි, අපණ්ණත්තිකභාවං ගමිස්සසීති අත්ථො.
32. සතකප්පසහස්සම්හීති ඉතො කප්පතො පුබ්බෙ සතකප්පාධිකෙ සහස්සමෙ කප්පම්හි චෙළනාමකා චත්තාරො චක්කවත්තිරාජානො අහෙසුන්ති අත්ථො. සට්ඨි කප්පසහස්සානීති කප්පසහස්සානි සට්ඨි ච අතික්කමිත්වා හෙට්ඨා එකස්මිං කප්පෙ චත්තාරො ජනා උපචෙළා නාම චක්කවත්තිරාජානො චතූසු ජාතීසු අහෙසුන්ති අත්ථො.
33. පඤ්චකප්පසහස්සම්හීති පඤ්චකප්පාධිකෙ සහස්සමෙ කප්පම්හි චෙළා නාම චත්තාරො ජනා චක්කවත්තිරාජානො සත්තහි රතනෙහි සම්පන්නා සමඞ්ගීභූතා ජම්බුදීපඅපරගොයානඋත්තරකුරුපුබ්බවිදෙහදීපසඞ්ඛාතෙ ¶ චතුදීපම්හි ඉස්සරා පධානා විසුං අහෙසුන්ති අත්ථො. සෙසං වුත්තනයමෙවාති.
නන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
4. චූළපන්ථකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
පදුමුත්තරො ¶ නාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො චූළපන්ථකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ යදෙත්ථ අට්ඨුප්පත්තිවසෙන වත්තබ්බං, තං අට්ඨකනිපාතෙ මහාපන්ථකවත්ථුස්මිං (ථෙරගා. 510 ආදයො) වුත්තමෙව. අයං පන විසෙසො – මහාපන්ථකත්ථෙරො අරහත්තං පත්වා ඵලසමාපත්තිසුඛෙන වීතිනාමෙන්තො චින්තෙසි – ‘‘කථං නු ඛො සක්කා චූළපන්ථකම්පි ඉමස්මිං සුඛෙ පතිට්ඨාපෙතු’’න්ති. සො අත්තනො අය්යකං ධනසෙට්ඨිං උපසඞ්කමිත්වා ආහ – ‘‘සචෙ, මහාසෙට්ඨි ¶ , අනුජානාථ, අහං චූළපන්ථකං පබ්බාජෙය්ය’’න්ති. ‘‘පබ්බාජෙථ, භන්තෙ’’ති. ථෙරො තං පබ්බාජෙසි. සො දසසු සීලෙසු පතිට්ඨිතො භාතු සන්තිකෙ –
‘‘පදුමං යථා කොකනදං සුගන්ධං, පාතො සියා ඵුල්ලමවීතගන්ධං;
අඞ්ගීරසං පස්ස විරොචමානං, තපන්තමාදිච්චමිවන්තලික්ඛෙ’’ති. (සං. නි. 1.123; අ. නි. 5.195) –
ගාථං උග්ගණ්හන්තො චතූහි මාසෙහි උග්ගහෙතුං නාසක්ඛි, ගහිතම්පි හදයෙ න තිට්ඨති. අථ නං මහාපන්ථකො, ‘‘චූළපන්ථක, ත්වං ඉමස්මිං සාසනෙ අභබ්බො, චතූහි මාසෙහි එකං ගාථම්පි ගහෙතුං න සක්කොසි, පබ්බජිතකිච්චං පන ත්වං කථං මත්ථකං පාපෙස්සසි, නික්ඛම ඉතො’’ති සො ථෙරෙන පණාමිකො ද්වාරකොට්ඨකසමීපෙ රොදමානො අට්ඨාසි.
තෙන ච සමයෙන සත්ථා ජීවකම්බවනෙ විහරති. අථ ජීවකො පුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සද්ධිං සත්ථාරං නිමන්තෙහී’’ති. තෙන ච සමයෙන ආයස්මා මහාපන්ථකො භත්තුද්දෙසකො හොති. සො ‘‘පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං භික්ඛං පටිච්ඡථා’’ති වුත්තො ‘‘චූළපන්ථකං ඨපෙත්වා සෙසානං පටිච්ඡාමී’’ති ආහ. තං සුත්වා චූළපන්ථකො භිය්යොසොමත්තාය දොමනස්සප්පත්තො අහොසි. සත්ථා තස්ස චිත්තක්ඛෙදං ඤත්වා ‘‘චූළපන්ථකො මයා කතෙන උපායෙන බුජ්ඣිස්සතී’’ති ¶ තස්ස අවිදූරට්ඨානෙ අත්තානං දස්සෙත්වා ‘‘කිං, පන්ථක, රොදසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘භාතා මං, භන්තෙ, පණාමෙතී’’ති ආහ. ‘‘පන්ථක, මා චින්තයි, මම සාසනෙ ¶ තුය්හං පබ්බජ්ජා, එහි ඉමං ගහෙත්වා ‘රජොහරණං, රජොහරණ’න්ති මනසි කරොහී’’ති ඉද්ධියා සුද්ධං චොළක්ඛණ්ඩං අභිසඞ්ඛරිත්වා අදාසි. සො සත්ථාරා දින්නං චොළක්ඛණ්ඩං ‘‘රජොහරණං, රජොහරණ’’න්ති හත්ථෙන පරිමජ්ජන්තො නිසීදි. තස්ස තං පරිමජ්ජන්තස්ස කිලිට්ඨධාතුකං ජාතං, පුන පරිමජ්ජන්තස්ස උක්ඛලිපරිපුඤ්ඡනසදිසං ජාතං. සො ඤාණපරිපාකත්තා එවං චින්තෙසි – ‘‘ඉදං චොළක්ඛණ්ඩං පකතියා පරිසුද්ධං, ඉමං උපාදිණ්ණකසරීරං නිස්සාය කිලිට්ඨං අඤ්ඤථා ජාතං, තස්මා අනිච්චං යථාපෙතං, එවං චිත්තම්පී’’ති ඛයවයං පට්ඨපෙත්වා තස්මිංයෙව නිමිත්තෙ ඣානානි නිබ්බත්තෙත්වා ඣානපාදකං කත්වා විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තපත්තස්සෙවස්ස තෙපිටකං පඤ්චාභිඤ්ඤා ච ආගමිංසු.
සත්ථා එකූනෙහි පඤ්චභික්ඛුසතෙහි සද්ධිං ගන්ත්වා ජීවකස්ස නිවෙසනෙ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. චූළපන්ථකො පන අත්තනො භික්ඛාය අප්පටිච්ඡිතත්තා එව න ගතො. ජීවකො යාගුං දාතුං ¶ ආරභි. සත්ථා හත්ථෙන පත්තං පිදහි. ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ ‘‘විහාරෙ එකො භික්ඛු අත්ථි, ජීවකා’’ති. සො පුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, විහාරෙ නිසින්නං අය්යං ගහෙත්වා එහී’’ති. චූළපන්ථකත්ථෙරොපි රූපෙන කිරියාය ච එකම්පි එකෙන අසදිසං භික්ඛුසහස්සං නිම්මිනිත්වා නිසීදි. සො පුරිසො විහාරෙ භික්ඛූනං බහුභාවං දිස්වා ගන්ත්වා ජීවකස්ස කථෙසි – ‘‘ඉමස්මා භික්ඛුසඞ්ඝා විහාරෙ භික්ඛුසඞ්ඝො බහුතරො, පක්කොසිතබ්බං අය්යං න ජානාමී’’ති. ජීවකො සත්ථාරං පුච්ඡි – ‘‘කො නාමො, භන්තෙ, විහාරෙ නිසින්නො භික්ඛූ’’ති? ‘‘චූළපන්ථකො නාම, ජීවකා’’ති. ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, ‘චූළපන්ථකො නාම කතරො’ති පුච්ඡිත්වා තං ආනෙහී’’ති. සො විහාරං ගන්ත්වා ‘‘චූළපන්ථකො නාම කතරො, භන්තෙ’’ති පුච්ඡි. ‘‘අහං චූළපන්ථකො, අහං චූළපන්ථකො’’ති එකප්පහාරෙන භික්ඛුසහස්සම්පි කථෙසි. සො පුනාගන්ත්වා තං පවත්තිං ජීවකස්ස ආරොචෙසි ජීවකො පටිවිද්ධසච්චත්තා ‘‘ඉද්ධිමා මඤ්ඤෙ, අය්යො’’ති නයතො ඤත්වා ‘‘ගච්ඡ, භණෙ, පඨමං කථෙන්තං අය්යමෙව ‘තුම්හෙ සත්ථා පක්කොසතී’ති වත්වා චීවරකණ්ණෙ ගණ්හාහී’’ති ආහ. සො විහාරං ගන්ත්වා තථා අකාසි. තාවදෙව නිම්මිතභික්ඛූ අන්තරධායිංසු. සො ථෙරං ගහෙත්වා අගමාසි.
සත්ථා ¶ තස්මිං ඛණෙ යාගුඤ්ච ඛජ්ජකාදිභෙදඤ්ච පටිග්ගණ්හි. කතභත්තකිච්චො භගවා ආයස්මන්තං චූළපන්ථකං ආණාපෙසි ‘‘අනුමොදනං කරොහී’’ති. සො පභින්නපටිසම්භිදො සිනෙරුං ගහෙත්වා ¶ මහාසමුද්දං මන්ථෙන්තො විය තෙපිටකං බුද්ධවචනං සඞ්ඛොභෙන්තො සත්ථු අජ්ඣාසයං ගණ්හන්තො අනුමොදනං අකාසි. දසබලෙ භත්තකිච්චං කත්වා විහාරං ගතෙ ධම්මසභායං කථා උදපාදි ‘අහො බුද්ධානං ආනුභාවො, යත්ර හි නාම චත්තාරො මාසෙ එකගාථං ගහෙතුං අසක්කොන්තම්පි ලහුකෙන ඛණෙනෙව එවං මහිද්ධිකං අකංසූ’ති, තථා හි ජීවකස්ස නිවෙසනෙ නිසින්නො භගවා ‘එවං චූළපන්ථකස්ස චිත්තං සමාහිතං, වීථිපටිපන්නා විපස්සනා’ති ඤත්වා යථානිසින්නොයෙව අත්තානං දස්සෙත්වා, ‘පන්ථක, නෙවායං පිලොතිකා කිලිට්ඨා රජානුකිණ්ණා, ඉතො පන අඤ්ඤොපි අරියස්ස විනයෙ සංකිලෙසො රජො’ති දස්සෙන්තො –
‘‘රාගො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති, රාගස්සෙතං අධිවචනං රජොති;
එතං රජං විප්පජහිත්වා භික්ඛවො, විහරන්ති තෙ විගතරජස්ස සාසනෙ.
‘‘දොසො රජො…පෙ… විගතරජස්ස සාසනෙ.
‘‘මොහො ¶ රජො…පෙ… විගතරජස්ස සාසනෙ’’ති. (මහානි. 209; චූළනි. උදයමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 74) –
ඉමා තිස්සො ගාථායො අභාසි. ගාථාපරියොසානෙ චූළපන්ථකො සහපටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණීති. සත්ථා තෙසං භික්ඛූනං කථාසල්ලාපං සුත්වා ආගන්ත්වා බුද්ධාසනෙ නිසීදිත්වා ‘‘කිං වදෙථ, භික්ඛවෙ’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමං නාම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛවෙ, චූළපන්ථකෙන ඉදානි මය්හං ඔවාදෙ ඨත්වා ලොකුත්ථරදායජ්ජං ලද්ධං, පුබ්බෙ පන ලොකියදායජ්ජං ලද්ධ’’න්ති වත්වා තෙහි යාචිතො චූළසෙට්ඨිජාතකං (ජා. 1.1.4) කථෙසි. අපරභාගෙ නං සත්ථා අරියගණපරිවුතො ධම්මාසනෙ නිසින්නො මනොමයං කායං අභිනිම්මිනන්තානං භික්ඛූනං චෙතොවිවට්ටකුසලානඤ්ච අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.
35. එවං සො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පීතිසොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්ථ පුරිමපදද්වයං වුත්තත්ථමෙව. ගණම්හා වූපකට්ඨො ¶ සොති සො පදුමුත්තරො නාම සත්ථා ගණම්හා මහතා භික්ඛුසමූහතො වූපකට්ඨො විසුං භූතො විවෙකං උපගතො. තදා ¶ මම තාපසකාලෙ හිමවන්තෙ හිමාලයපබ්බතසමීපෙ වසි වාසං කප්පෙසි, චතූහි ඉරියාපථෙහි විහාසීති අත්ථො.
36. අහම්පි…පෙ… තදාති යදා සො භගවා හිමවන්තං උපගන්ත්වා වසි, තදා අහම්පි හිමවන්තසමීපෙ කතඅස්සමෙ ආ සමන්තතො කායචිත්තපීළාසඞ්ඛාතා පරිස්සයා සමන්ති එත්ථාති අස්සමොති ලද්ධනාමෙ අරඤ්ඤාවාසෙ වසාමීති සම්බන්ධො. අචිරාගතං මහාවීරන්ති අචිරං ආගතං මහාවීරියවන්තං ලොකනායකං පධානං තං භගවන්තං උපෙසින්ති සම්බන්ධො, ආගතක්ඛණෙයෙව උපාගමින්ති අත්ථො.
37. පුප්ඵච්ඡත්තං ගහෙත්වානාති එවං උපගච්ඡන්තො ච පදුමුප්පලපුප්ඵාදීහි ඡාදිතං පුප්ඵමයං ඡත්තං ගහෙත්වා නරාසභං නරානං සෙට්ඨං භගවන්තං ඡාදෙන්තො උපගච්ඡිං සමීපං ගතොස්මීති අත්ථො. සමාධිං සමාපජ්ජන්තන්ති රූපාවචරසමාධිජ්ඣානං සමාපජ්ජන්තං අප්පෙත්වා නිසින්නස්ස අන්තරායං අහං අකාසින්ති සම්බන්ධො.
38. උභො හත්ථෙහි පග්ගය්හාති තං සුසජ්ජිතං පුප්ඵච්ඡත්තං ද්වීහි හත්ථෙහි උක්ඛිපිත්වා අහං ¶ භගවතො අදාසින්ති සම්බන්ධො. පටිග්ගහෙසීති තං මයා දින්නං පුප්ඵච්ඡත්තං පදුමුත්තරො භගවා සම්පටිච්ඡි, සාදරං සාදියීති අත්ථො.
41. සතපත්තඡත්තං පග්ගය්හාති එකෙකස්මිං පදුමපුප්ඵෙ සතසතපත්තානං වසෙන සතපත්තෙහි පදුමපුප්ඵෙහි ඡාදිතං පුප්ඵච්ඡත්තං පකාරෙන ආදරෙන ගහෙත්වා තාපසො මම අදාසීති අත්ථො. තමහං කිත්තයිස්සාමීති තං තාපසං අහං කිත්තයිස්සාමි පාකටං කරිස්සාමීති අත්ථො. මම භාසතො භාසමානස්ස වචනං සුණොථ මනසි කරොථ.
42. පඤ්චවීසතිකප්පානීති ඉමිනා පුප්ඵච්ඡත්තදානෙන පඤ්චවීසතිවාරෙ තාවතිංසභවනෙ සක්කො හුත්වා දෙවරජ්ජං කරිස්සතීති සම්බන්ධො. චතුත්තිංසතික්ඛත්තුඤ්චාති චතුත්තිංසතිවාරෙ මනුස්සලොකෙ චක්කවත්තී රාජා භවිස්සති.
43. යං ¶ යං යොනින්ති මනුස්සයොනිආදීසු යං යං ජාතිං සංසරති ගච්ඡති උපපජ්ජති. තත්ථ තත්ථ යොනියං අබ්භොකාසෙ සුඤ්ඤට්ඨානෙ පතිට්ඨන්තං නිසින්නං ඨිතං වා පදුමං ධාරයිස්සති උපරි ඡාදයිස්සතීති අත්ථො.
45. පකාසිතෙ පාවචනෙති තෙන භගවතො සකලපිටකත්තයෙ පකාසිතෙ දීපිතෙ මනුස්සත්තං මනුස්සජාතිං ලභිස්සති උපපජ්ජිස්සති. මනොමයම්හි කායම්හීති මනෙන ඣානචිත්තෙන නිබ්බත්තොති මනොමයො, යථා චිත්තං පවත්තති, තථා කායං පවත්තෙති චිත්තගතිකං කරොතීති ¶ අත්ථො. තම්හි මනොමයෙ කායම්හි සො තාපසො චූළපන්ථකො නාම හුත්වා උත්තමො අග්ගො භවිස්සතීති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තත්තා උත්තානත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
52. සරිං කොකනදං අහන්ති අහං භගවතො නිම්මිතචොළකං පරිමජ්ජන්තො කොකනදං පදුමං සරින්ති අත්ථො. තත්ථ චිත්තං විමුච්චි මෙති තස්මිං කොකනදෙ පදුමෙ මය්හං චිත්තං අධිමුච්චි අල්ලීනො, තතො අහං අරහත්තං පාපුණින්ති සම්බන්ධො.
53. අහං මනොමයෙසු චිත්තගතිකෙසු කායෙසු සබ්බත්ථ සබ්බෙසු පාරමිං පරියොසානං ගතො පත්තොති සම්බන්ධො. සෙසං වුත්තනයමෙවාති.
චූළපන්ථකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
5. පිලින්දවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
නිබ්බුතෙ ¶ ලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො පිලින්දවච්ඡත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො හෙට්ඨා වුත්තනයෙන සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං දෙවතානං පියමනාපභාවෙන අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො. පරිනිබ්බුතෙ භගවති තස්ස ථූපං පූජෙත්වා සඞ්ඝස්ස මහාදානං පවත්තෙත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො ¶ අනුභවිත්වා අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ චක්කවත්තී රාජා හුත්වා මහාජනං පඤ්චසීලෙසු පතිට්ඨාපෙත්වා සග්ගපරායනං අකාසි. සො අනුප්පන්නෙයෙව අම්හාකං භගවති සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති, පිලින්දොතිස්ස නාමං අකංසු. වච්ඡොති ගොත්තං. සො අපරභාගෙ පිලින්දවච්ඡොති පඤ්ඤායිත්ථ. සංසාරෙ පන සංවෙගබහුලතාය පරිබ්බාජකපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා චූළගන්ධාරං නාම විජ්ජං සාධෙත්වා තාය විජ්ජාය ආකාසචාරී පරචිත්තවිදූ ච හුත්වා රාජගහෙ ලාභග්ගයසග්ගපත්තො පටිවසති.
අථ අම්හාකං භගවා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා අනුක්කමෙන රාජගහං උපගතො. තතො පට්ඨාය බුද්ධානුභාවෙන තස්ස සා විජ්ජා න සම්පජ්ජති, අත්තනො කිච්චං න සාධෙති. සො චින්තෙසි – ‘‘සුතං ඛො පනෙතං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං ‘යත්ථ මහාගන්ධාරවිජ්ජා ධරති ¶ , තත්ථ චූළගන්ධාරවිජ්ජා න සම්පජ්ජතී’ති සමණස්ස පන ගොතමස්ස ආගතකාලතො පට්ඨාය නායං මම විජ්ජා සම්පජ්ජති, නිස්සංසයං සමණො ගොතමො මහාගන්ධාරවිජ්ජං ජානාති, යංනූනාහං තං පයිරුපාසිත්වා තස්ස සන්තිකෙ තං විජ්ජං පරියාපුණෙය්ය’’න්ති. සො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘‘අහං, මහාසමණ, තව සන්තිකෙ එකං විජ්ජං පරියාපුණිතුකාමො, ඔකාසං මෙ කරොහී’’ති. ‘‘තෙන හි මම සන්තිකෙ පබ්බජාහී’’ති ආහ. සො ‘‘විජ්ජාය පරිකම්මං පබ්බජ්ජා’’ති මඤ්ඤමානො පබ්බජි. තස්ස භගවා ධම්මං කථෙත්වා චරිතානුකූලං කම්මට්ඨානං අදාසි. සො උපනිස්සයසම්පන්නතාය නචිරස්සෙව විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.
55. යා පන පුරිමජාතියං තස්සොවාදෙ ඨත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තා දෙවතා, තා කතඤ්ඤුතං නිස්සාය තස්මිං සඤ්ජාතබහුමානා සායං පාතං ථෙරං පයිරුපාසිත්වා ගච්ඡන්ති. තස්මා නං භගවා දෙවතානං අතිවිය පියමනාපභාවෙන අග්ගභාවෙ ඨපෙසි ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ¶ දෙවතානං පියමනාපානං යදිදං පිලින්දවච්ඡො’’ති (අ. නි. 1.209, 215). එවං සො පත්තඅග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං අනුස්සරිත්වා පීතිසොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ.
තත්ථ ¶ කාමරූපාරූපලොකස්ස නාථො පධානොති ලොකනාථො. මෙධා වුච්චන්ති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණඅනාවරණඤාණාදයො, සුන්දරා, පසට්ඨා වා මෙධා යස්ස සො සුමෙධො, අග්ගො ච සො පුග්ගලො චාති අග්ගපුග්ගලො, තස්මිං සුමෙධෙ ලොකනායකෙ අග්ගපුග්ගලෙ ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන නිබ්බුතෙ සතීති සම්බන්ධො. පසන්නචිත්තො සුමනොති සද්ධාය පසාදිතචිත්තො සොමනස්සෙන සුන්දරමනො අහං තස්ස සුමෙධස්ස භගවතො ථූපපූජං චෙතියපූජං අකාසින්ති අත්ථො.
56. යෙ ච ඛීණාසවා තත්ථාති තස්මිං සමාගමෙ යෙ ච ඛීණාසවා පහීනකිලෙසා ඡළභිඤ්ඤා ඡහි අභිඤ්ඤාහි සමන්නාගතා මහිද්ධිකා මහන්තෙහි ඉද්ධීහි සමන්නාගතා සන්ති, තෙ සබ්බෙ ඛීණාසවෙ අහං තත්ථ සමානෙත්වා සුට්ඨු ආදරෙන ආනෙත්වා සඞ්ඝභත්තං සකලසඞ්ඝස්ස දාතබ්බභත්තං අකාසිං තෙසං භොජෙසින්ති අත්ථො.
57. උපට්ඨාකො තදා අහූති තදා මම සඞ්ඝභත්තදානකාලෙ සුමෙධස්ස භගවතො නාමෙන සුමෙධො නාම උපට්ඨාකසාවකො අහු අහොසීති අත්ථො. සො සාවකො මය්හං පූජාසක්කාරං අනුමොදිත්ථ අනුමොදිතො ආනිසංසං කථෙසීති අත්ථො.
58. තෙන චිත්තප්පසාදෙනාති තෙන ථූපපූජාකරණවසෙන උප්පන්නෙන ¶ චිත්තප්පසාදෙන දෙවලොකෙ දිබ්බවිමානං උපපජ්ජිං උපගතො අස්මීති අත්ථො, තත්ථ නිබ්බත්තොම්හීති වුත්තං හොති. ඡළාසීතිසහස්සානීති තස්මිං විමානෙ ඡ අසීතිසහස්සානි දෙවච්ඡරායො මෙ මය්හං චිත්තං රමිංසු රමාපෙසුන්ති සම්බන්ධො.
59. මමෙව අනුවත්තන්තීති තා අච්ඡරායො සබ්බකාමෙහි දිබ්බෙහි රූපාදිවත්ථුකාමෙහි උපට්ඨහන්තියො මමං එව අනුවත්තන්ති මම වචනං අනුකරොන්ති සදා නිච්චකාලන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.
පිලින්දවච්ඡත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
6. රාහුලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
පදුමුත්තරස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො රාහුලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි ආයස්මා පුරිමජිනවරෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සික්ඛාකාමානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො සෙනාසනවිසොධනවිජ්ජොතනාදිකං උළාරං පුඤ්ඤං කත්වා පණිධානං අකාසි. සො තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ අම්හාකං බොධිසත්තං පටිච්ච යසොධරාය දෙවියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තිත්වා රාහුලොති ලද්ධනාමො මහතා ඛත්තියපරිවාරෙන වඩ්ඪි. තස්ස පබ්බජ්ජාවිධානං ඛන්ධකෙ (මහාව. 105) ආගතමෙව. සො පබ්බජිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ අනෙකෙහි සුත්තපදෙහි සුලද්ධොවාදො පරිපක්කඤාණො විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අරහා පන හුත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො –
‘‘උභයෙනෙව සම්පන්නො, රාහුලභද්දොති මං විදූ;
යඤ්චම්හි පුත්තො බුද්ධස්ස, යඤ්ච ධම්මෙසු චක්ඛුමා.
‘‘යඤ්ච මෙ ආසවා ඛීණා, යඤ්ච නත්ථි පුනබ්භවො;
අරහා දක්ඛිණෙය්යොම්හි, තෙවිජ්ජො අමතද්දසො.
‘‘කාමන්ධා ජාලපච්ඡන්නා, තණ්හාඡදනඡාදිතා;
පමත්තබන්ධුනා බන්ධා, මච්ඡාව කුමිනා මුඛෙ.
‘‘තං කාමං අහමුජ්ඣිත්වා, ඡෙත්වා මාරස්ස බන්ධනං;
සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ, සීතිභූතොස්මි නිබ්බුතො’’ති. (ථෙරගා. 295-298);
චතස්සො ගාථා අභාසි. තත්ථ ¶ උභයෙනෙව සම්පන්නොති ජාතිසම්පදා පටිපත්තිසම්පදාති උභයසම්පත්තියාපි සම්පන්නො සමන්නාගතො. රාහුලභද්දොති මං විදූති ‘‘රාහුලභද්දො’’ති මං සබ්රහ්මචාරිනො ¶ සඤ්ජානන්ති. තස්ස හි ජාතසාසනං සුත්වා බොධිසත්තෙන, ‘‘රාහු, ජාතො, බන්ධනං ජාත’’න්ති වුත්තවචනං උපාදාය සුද්ධොදනමහාරාජා ‘‘රාහුලො’’ති නාමං ¶ ගණ්හි. තත්ථ ආදිතො පිතරා වුත්තපරියායමෙව ගහෙත්වා ආහ – ‘‘රාහුලභද්දොති මං විදූ’’ති. භද්දොති පසංසාවචනමෙව. අපරභාගෙ සත්ථා තං සික්ඛාකාමභාවෙන අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං සික්ඛාකාමානං යදිදං රාහුලො’’ති (අ. නි. 1.209).
68. එවං සො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. සත්තභූමිම්හි පාසාදෙති පසාදං සොමනස්සං ජනෙතීති පාසාදො. උපරූපරි ඨිතා සත්ත භූමියො යස්මිං පාසාදෙ සොයං සත්තභූමි, තස්මිං සත්තභූමිම්හි පාසාදෙ. ආදාසං සන්ථරිං අහන්ති ආදාසතලං නිප්ඵාදෙත්වා ලොකජෙට්ඨස්ස භගවතො තාදිනො අහං සන්ථරං අදාසිං, සන්ථරිත්වා පූජෙසින්ති අත්ථො.
69. ඛීණාසවසහස්සෙහීති අරහන්තසහස්සෙහි පරිකිණ්ණො පරිවුතො. ද්විපදින්දො ද්විපදානං ඉන්දො සාමි නරාසභො මහාමුනි ගන්ධකුටිං තෙහි සහ උපාගමි පාවිසීති අත්ථො.
70. විරොචෙන්තො ගන්ධකුටින්ති තං ගන්ධකුටිං සොභයමානො දෙවානං දෙවො දෙවදෙවො නරානං ආසභො නරාසභො ජෙට්ඨො සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා ඉමා බ්යාකරණගාථායො අභාසථ කථෙසීති සම්බන්ධො.
71. යෙනායං ජොතිතා සෙය්යාති යෙන උපාසකෙන අයං පාසාදසඞ්ඛාතා සෙය්යා ජොතිතා පභාසිතා පජ්ජලිතා. ආදාසොව කංසලොහමයං ආදාසතලං ඉව සුට්ඨු සමං කත්වා සන්ථතා. තං උපාසකං කිත්තයිස්සාමි පාකටං කරිස්සාමීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.
81. අට්ඨානමෙතං යං තාදීති යං යෙන කාරණෙන තාදී ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියසභාවත්තා තාදී අගාරෙ ඝරාවාසෙ රතිං අල්ලීනභාවං අජ්ඣගා පාපුණි, එතං කාරණං අට්ඨානං අකාරණන්ති අත්ථො.
82. නික්ඛමිත්වා ¶ අගාරස්මාති ඝරාවාසතො නික්ඛමිත්වා තං තිණදලමිව පරිච්චජිත්වා සුබ්බතො සුසික්ඛිතො පබ්බජිස්සති. රාහුලො නාම ¶ නාමෙනාති සුද්ධොදනමහාරාජෙන පෙසිතං ¶ කුමාරස්ස ජාතසාසනං සුත්වා පිතරා සිද්ධත්ථෙන, ‘‘රාහු ජාතො, බන්ධනං ජාත’’න්ති වුත්තනාමත්තා රාහුලො නාමාති අත්ථො. ‘‘යථා චන්දසූරියානං විමානපභාය කිලිට්ඨකරණෙන රාහු අසුරින්දො උපෙති ගච්ඡති, එවමෙවායං මම අභිනික්ඛමනපබ්බජ්ජාදීනං අන්තරායං කරොන්තොරිව ජාතො’’ති අධිප්පායෙන, ‘‘රාහු ජාතොති ආහා’’ති දට්ඨබ්බං. අරහා සො භවිස්සතීති සො තාදිසො උපනිස්සයසම්පන්නො විපස්සනායං යුත්තප්පයුත්තො අරහා ඛීණාසවො භවිස්සතීති අත්ථො.
83. කිකීව අණ්ඩං රක්ඛෙය්යාති අණ්ඩං බීජං රක්ඛමානා කිකී සකුණී ඉව අප්පමත්තො සීලං රක්ඛෙය්ය, චාමරී විය වාලධින්ති වාලං රක්ඛමානා කණ්ඩකෙසු වාලෙ ලග්ගන්තෙ භින්දනභයෙන අනාකඩ්ඪිත්වා මරමානා චාමරී විය ජීවිතම්පි පරිච්චජිත්වා සීලං අභින්දිත්වා රක්ඛෙය්ය. නිපකො සීලසම්පන්නොති නෙපක්කං වුච්චති පඤ්ඤා, තෙන නෙපක්කෙන සමන්නාගතො නිපකො ඛණ්ඩඡිද්දාදිභාවං අපාපෙත්වා රක්ඛණතො සීලසම්පන්නො භවිස්සතීති එවං සො භගවා බ්යාකරණමකාසි. සො එවං පත්තඅරහත්තඵලො එකදිවසං විවෙකට්ඨානෙ නිසින්නො සොමනස්සවසෙන එවං රක්ඛිං මහාමුනීතිආදිමාහ. තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.
රාහුලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
7. උපසෙනවඞ්ගන්තපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
පදුමුත්තරං භගවන්තන්තිආදිකං ආයස්මතො උපසෙනවඞ්ගන්තපුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සමන්තපාසාදිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සත්ථු අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා යාවජීවං කුසලං කත්වා ¶ දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ නාලකගාමෙ රූපසාරී බ්රාහ්මණියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, උපසෙනොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා උපසම්පදාය එකවස්සිකො ‘‘අරියගබ්භං වඩ්ඪෙමී’’ති එකං කුලපුත්තං අත්තනො සන්තිකෙ උපසම්පාදෙත්වා තෙන සද්ධිං සත්ථු සන්තිකං ගතො. සත්ථාරා චස්ස තස්ස අවස්සිකස්ස භික්ඛුනො සද්ධිවිහාරිකභාවං සුත්වා ‘‘අතිලහුං ඛො ත්වං, මොඝපුරිස, බාහුල්ලාය ආවත්තො’’ති (මහාව. 75) ගරහිතො ‘‘ඉදානාහං යදි පරිසං නිස්සාය සත්ථාරා ගරහිතො, පරිසංයෙව පන නිස්සාය ¶ සත්ථු ¶ පසාදං කරිස්සාමී’’ති විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. අරහා පන හුත්වා සයම්පි සබ්බෙ ධුතඞ්ගධම්මෙ සමාදාය වත්තති, අඤ්ඤෙපි තදත්ථාය සමාදපෙසි, තෙන නං භගවා සමන්තපාසාදිකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සො අපරෙන සමයෙන කොසම්බියං කලහෙ උප්පන්නෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙ ච ද්විධාභූතෙ එකෙන භික්ඛුනා තං කලහං පරිවජ්ජිතුකාමෙන ‘‘එතරහි ඛො කලහො උප්පන්නො, භික්ඛුසඞ්ඝො ච ද්විධාභූතො, කථං නු ඛො මයා පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති පුට්ඨො විවෙකවාසතො පට්ඨාය තස්ස පටිපත්තිං කථෙසි. එවං ථෙරො තස්ස භික්ඛුනො ඔවාදදානාපදෙසෙන අත්තනො තථා පටිපන්නභාවං දීපෙන්තො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.
86. සො එවං පත්තඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරං භගවන්තන්තිආදිමාහ. පබ්භාරම්හි නිසීදන්තන්ති පුරතො භාරං නමිතං ඔනමිතන්ති පබ්භාරං විවෙකකාමං වනමජ්ඣෙ සයංජාතපබ්බතපබ්භාරෙ නිසින්නං නරුත්තමං භගවන්තං අහං උපගච්ඡිං සමීපං ගතොති අත්ථො.
87. කණිකාරපුප්ඵ දිස්වාති තථා උපගච්ඡන්තො තස්මිං පදෙසෙ සුපුප්ඵිතං කණිකාරං දිස්වා. වණ්ටෙ ඡෙත්වානහං තදාති තස්මිං තථාගතස්ස දිට්ඨකාලෙ තං පුප්ඵං වණ්ටෙ වණ්ටස්මිං ඡෙත්වාන ඡින්දිත්වාන. අලඞ්කරිත්වා ඡත්තම්හීති තෙන පුප්ඵෙන ඡත්තං ඡාදෙත්වා. බුද්ධස්ස අභිරොපයින්ති පබ්භාරෙ නිසින්නස්ස බුද්ධස්ස මුද්ධනි අකාසින්ති අත්ථො.
88. පිණ්ඩපාතඤ්ච ¶ පාදාසින්ති තස්මිංයෙව නිසින්නස්ස භගවතො පිණ්ඩපාතං පකාරෙන අදාසිං භොජෙසින්ති අත්ථො. පරමන්නං සුභොජනන්ති සුන්දරභොජනසඞ්ඛාතං පරමන්නං උත්තමාහාරං. බුද්ධෙන නවමෙ තත්ථාති තස්මිං විවෙකට්ඨානෙ බුද්ධෙන සහ නවමෙ අට්ඨ සමණෙ සමිතපාපෙ ඛීණාසවභික්ඛූ භොජෙසින්ති අත්ථො.
යං වදන්ති සුමෙධොති යං ගොතමසම්මාසම්බුද්ධං භූරිපඤ්ඤං පථවිසමානං පඤ්ඤං සුමෙධං සුන්දරං සබ්බඤ්ඤුතාදිපඤ්ඤවන්තං. සුමෙධො ඉති සුන්දරපඤ්ඤො ඉති වදන්ති පණ්ඩිතා ඉතො කප්පතො සතසහස්සෙ කප්පෙ එසො ගොතමො සම්මාසම්බුද්ධො භවිස්සතීති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.
උපසෙනවඞ්ගන්තපුත්තත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
8. රට්ඨපාලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
පදුමුත්තරස්ස ¶ ¶ භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො රට්ඨපාලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො උප්පත්තිතො පුරෙතරමෙව හංසවතීනගරෙ ගහපතිමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො පිතු අච්චයෙන ඝරාවාසෙ පතිට්ඨිතො රතනකොට්ඨාගාරකම්මිකෙන දස්සිතං අපරිමාණං වංසානුගතං ධනං දිස්වා ‘‘ඉමං එත්තකං ධනරාසිං මය්හං පිතුඅය්යකපය්යකාදයො අත්තනා සද්ධිං ගහෙත්වා ගන්තුං නාසක්ඛිංසු, මයා පන ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා කපණද්ධිකාදීනං මහාදානං අදාසි. සො අභිඤ්ඤාලාභිං එකං තාපසං උපසඞ්කමිත්වා තෙන දෙවලොකාධිපච්චෙ නියොජිතො යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවන්තො තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ භින්නං රට්ඨං සන්ධාරෙතුං සමත්ථස්ස කුලස්ස එකපුත්තකො හුත්වා නිබ්බත්ති. තෙන සමයෙන පදුමුත්තරො භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කො වෙනෙය්යසත්තෙ නිබ්බානමහානගරසඞ්ඛාතං ඛෙමන්තභූමිං සම්පාපෙසි. අථ සො කුලපුත්තො අනුක්කමෙන විඤ්ඤුතං පත්තො එකදිවසං උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං ධම්මං දෙසෙන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො පරිසපරියන්තෙ නිසීදි.
තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන සත්ථා එකං භික්ඛුං සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. සො තං දිස්වා පසන්නමානසො සතසහස්සභික්ඛුපරිවුතස්ස භගවතො සත්තාහං මහාදානං දත්වා තං ඨානං පත්ථෙසි. සත්ථා අනන්තරායෙන සමිජ්ඣනභාවං දිස්වා ‘‘අයං අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනෙ සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො සත්ථාරං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච වන්දිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. සො යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉතො ද්වෙනවුතෙ කප්පෙ ඵුස්සස්ස භගවතො කාලෙ සත්ථු වෙමාතිකෙසු තීසු රාජපුත්තෙසු සත්ථාරං උපට්ඨහන්තෙසු තෙසං පුඤ්ඤකිරියාසු සහායකිච්චං අකාසි. එවං තත්ථ තත්ථ භවෙ බහුං කුසලං උපචිනිත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුරුරට්ඨෙ ථුල්ලකොට්ඨිකනිගමෙ රට්ඨපාලසෙට්ඨිනො ගෙහෙ නිබ්බත්ති, තස්ස භින්නං රට්ඨං සන්ධාරෙතුං සමත්ථකුලෙ නිබ්බත්තත්තා රට්ඨපාලොති වංසානුගතමෙව නාමං අහොසි. සො මහතා පරිවාරෙන වඩ්ඪන්තො අනුක්කමෙන යොබ්බනප්පත්තො මාතාපිතූහි පතිරූපෙන දාරෙන සංයොජිතො මහන්තෙ ¶ ච යසෙ පතිට්ඨාපිතො දිබ්බසම්පත්තිසදිසසම්පත්තිං පච්චනුභොති.
අථ ¶ භගවා කුරුරට්ඨෙ ජනපදචාරිකං චරන්තො ථුල්ලකොට්ඨිකං අනුපාපුණි. තං සුත්වා රට්ඨපාලො කුලපුත්තො සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිතුකාමො සත්තාහං භත්තච්ඡෙදං කත්වා කිච්ඡෙන කසිරෙන මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා සත්ථු ආණත්තියා අඤ්ඤතරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා යොනිසොමනසිකාරෙන කම්මං කරොන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අරහත්තං පන පත්වා සත්ථාරං අනුජානාපෙත්වා මාතාපිතරො පස්සිතුං ථුල්ලකොට්ඨිකං ගන්ත්වා තත්ථ සපදානං පිණ්ඩාය චරන්තො පිතු නිවෙසනෙ ආභිදොසිකං කුම්මාසං ලභිත්වා තං අමතං විය පරිභුඤ්ජන්තො පිතරා නිමන්තිතො ස්වාතනාය අධිවාසෙත්වා දුතියදිවසෙ පිතු නිවෙසනෙ පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා අලඞ්කතපටියත්තෙ ඉත්ථාගාරජනෙ උපගන්ත්වා ‘‘කීදිසා නාම තා, අය්යපුත්ත, අච්ඡරායො, යාසං ත්වං හෙතු බ්රහ්මචරියං චරසී’’තිආදීනි (ම. නි. 2.301) වත්වා පලොභනකම්මං කාතුං ආරද්ධෙ තස්සාධිප්පායං විපරිවත්තෙත්වා අනිච්චතාදිපටිසංයුත්තං ධම්මං කථෙන්තො –
‘‘පස්ස ¶ චිත්තකතං බිම්බං, අරුකායං සමුස්සිතං;
ආතුරං බහුසඞ්කප්පං, යස්ස නත්ථි ධුවං ඨිති.
‘‘පස්ස චිත්තකතං රූපං, මණිනා කුණ්ඩලෙන ච;
අට්ඨිං තචෙන ඔනද්ධං, සහ වත්ථෙහි සොභති.
‘‘අලත්තකකතා පාදා, මුඛං චුණ්ණකමක්ඛිතං;
අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.
‘‘අට්ඨාපදකතා කෙසා, නෙත්තා අඤ්ජනමක්ඛිතා;
අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.
‘‘අඤ්ජනීව නවා චිත්තා, පූතිකායො අලඞ්කතො;
අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.
‘‘ඔදහි ¶ මිගවො පාසං, නාසදා වාගුරං මිගො;
භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම, කන්දන්තෙ මිගබන්ධකෙ.
‘‘ඡින්නො ¶ පාසො මිගවස්ස, නාසදා වාගුරං මිගො;
භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම, සොචන්තෙ මිගලුද්දකෙ’’ති. (ම. නි. 2.302; ථෙරගා. 769-775);
ඉමා ගාථායො අභාසි. ඉමා ගාථා වත්වා වෙහාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස මිගාජිනවනුය්යානෙ මඞ්ගලසිලාපට්ටෙ නිසීදි. ථෙරස්ස කිර පිතා සත්තසු ද්වාරකොට්ඨකෙසු අග්ගළං දාපෙත්වා මල්ලෙ ආණාපෙසි ‘‘නික්ඛමිතුං මා දෙථ, කාසායානි අපනෙත්වා සෙතකානි නිවාසාපෙථා’’ති. තස්මා ථෙරො ආකාසෙන අගමාසි. අථ රාජා කොරබ්යො ථෙරස්ස තත්ථ නිසින්නභාවං සුත්වා තං උපසඞ්කමිත්වා සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා ‘‘ඉධ, භො රට්ඨපාල, පබ්බජන්තො බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤං වා ජරාභොගඤාතිපාරිජුඤ්ඤං වා පත්තො පබ්බජති, ත්වං පන කිඤ්චිපි පාරිජුඤ්ඤං අනුපගතො එව කස්මා පබ්බජසී’’ති පුච්ඡි. අථස්ස ථෙරො ‘‘උපනිය්යති ලොකො අද්ධුවො, අතාණො ලොකො අනභිස්සරො, අසරණො ලොකො සබ්බං පහාය ගමනීයං, ඌනො ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’’ති (ම. නි. 2.305) ඉමෙසං චතුන්නං ධම්මුද්දෙසානං අත්තනා විදිතභාවං කථෙත්වා තස්සා දෙසනාය අනුගීතිං කථෙන්තො –
‘‘පස්සාමි ¶ ලොකෙ සධනෙ මනුස්සෙ, ලද්ධාන විත්තං න දදන්ති මොහා;
ලුද්ධා ධනං සන්නිචයං කරොන්ති, භිය්යොව කාමෙ අභිපත්ථයන්ති.
‘‘රාජා පසය්හප්පථවිං විජෙත්වා, සසාගරන්තං මහිමාවසන්තො;
ඔරං සමුද්දස්ස අතිත්තරූපො, පාරං සමුද්දස්සපි පත්ථයෙථ.
‘‘රාජා ච අඤ්ඤෙ ච බහූ මනුස්සා, අවීතතණ්හා මරණං උපෙන්ති;
ඌනාව හුත්වාන ජහන්ති දෙහං, කාමෙහි ලොකම්හි න හත්ථි තිත්ති.
‘‘කන්දන්ති ¶ නං ඤාතී පකිරිය කෙසෙ, ‘අහො වතා නො අමරා’ති චාහු;
වත්ථෙන නං පාරුතං නීහරිත්වා, චිතං සමොධාය තතො ඩහන්ති.
‘‘සො ඩය්හති සූලෙහි තුජ්ජමානො, එකෙන වත්ථෙන පහාය භොගෙ;
න මීයමානස්ස භවන්ති තාණා, ඤාතී ච මිත්තා අථ වා සහායා.
‘‘දායාදකා ¶ තස්ස ධනං හරන්ති, සත්තො පන ගච්ඡති යෙන කම්මං;
න මීයමානං ධනමන්වෙති කිඤ්චි, පුත්තා ච දාරා ච ධනඤ්ච රට්ඨං.
‘‘න දීඝමායුං ලභතෙ ධනෙන, න චාපි විත්තෙන ජරං විහන්ති;
අප්පං හිදං ජීවිතමාහු ධීරා, අසස්සතං විප්පරිණාමධම්මං.
‘‘අඩ්ඪා ¶ දලිද්දා ච ඵුසන්ති ඵස්සං, බාලො ච ධීරො ච තථෙව ඵුට්ඨො;
බාලො හි බාල්යා වධිතොව සෙති, ධීරො ච නො වෙධති ඵස්සඵුට්ඨො.
‘‘තස්මා හි පඤ්ඤාව ධනෙන සෙය්යා, යාය වොසානමිධාධිගච්ඡති;
අබ්යොසිතත්තා හි භවාභවෙසු, පාපානි කම්මානි කරොති මොහා.
‘‘උපෙති ගබ්භඤ්ච පරඤ්ච ලොකං, සංසාරමාපජ්ජපරම්පරාය;
තස්සප්පපඤ්ඤො අභිසද්දහන්තො, උපෙති ගබ්භඤ්ච පරඤ්ච ලොකං.
‘‘චොරො ¶ යථා සන්ධිමුඛෙ ගහීතො, සකම්මුනා හඤ්ඤති පාපධම්මො;
එවං පජා පෙච්ච පරම්හි ලොකෙ, සකම්මුනා හඤ්ඤති පාපධම්මො.
‘‘කාමා හි චිත්රා මධුරා මනොරමා, විරූපරූපෙන මථෙන්ති චිත්තං;
ආදීනවං කාමගුණෙසු දිස්වා, තස්මා අහං පබ්බජිතොම්හි රාජ.
‘‘දුමප්ඵලානීව පතන්ති මාණවා, දහරා ච වුඩ්ඪා ච සරීරභෙදා;
එතම්පි දිස්වාන පබ්බජිතොම්හි රාජ, අපණ්ණකං සාමඤ්ඤමෙව සෙය්යො.
‘‘සද්ධායාහං පබ්බජිතො, උපෙතො ජිනසාසනෙ;
අවඤ්ඣා මය්හං පබ්බජ්ජා, අනණො භුඤ්ජාමි භොජනං.
‘‘කාමෙ ආදිත්තතො දිස්වා, ජාතරූපානි සත්ථතො;
ගබ්භාවොක්කන්තිතො දුක්ඛං, නිරයෙසු මහබ්භයං.
‘‘එතමාදීනවං ¶ ¶ ඤත්වා, සංවෙගං අලභිං තදා;
සොහං විද්ධො තදා සන්තො, සම්පත්තො ආසවක්ඛයං.
‘‘පරිචිණ්ණො මයා සත්ථා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං;
ඔහිතො ගරුකො භාරො, භවනෙත්ති සමූහතා.
‘‘යස්සත්ථාය පබ්බජිතො, අගාරස්මානගාරියං;
සො මෙ අත්ථො අනුප්පත්තො, සබ්බසංයොජනක්ඛයො’’ති. (ථෙරගා. 776-793) –
ඉමා ගාථා අවොච. එවං ථෙරො රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා සත්ථු සන්තිකමෙව ගතො. සත්ථා ච අපරභාගෙ අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො ථෙරං සද්ධාපබ්බජිතානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.
97-8. එවං ¶ සො ථෙරො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතොතිආදිමාහ. වරනාගො මයා දින්නොති තස්ස භගවතො රූපකායෙ පසීදිත්වා වරො උත්තමො සෙට්ඨො ඊසාදන්තො රථීසාසදිසදන්තො උරූළ්හවා භාරවහො රාජාරහො වා. සෙතච්ඡත්තොපසොභිතොති හත්ථික්ඛන්ධෙ උස්සාපිතසෙතච්ඡත්තෙන උපසෙවිතො සොභමානො. පුනපි කිං විසිට්ඨො වරනාගො? සකප්පනො හත්ථාලඞ්කාරසහිතො. සඞ්ඝාරාමං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස වසනත්ථාය ආරාමං විහාරං අකාරයිං කාරෙසිං.
99. චතුපඤ්ඤාසසහස්සානීති තස්මිං කාරාපිතෙ විහාරබ්භන්තරෙ චතුපඤ්ඤාසසහස්සානි පාසාදානි ච අහං අකාරයිං කාරෙසින්ති අත්ථො. මහොඝදානං කරිත්වානාති සබ්බපරික්ඛාරසහිතං මහොඝසදිසං මහාදානං සජ්ජෙත්වා මහෙසිනො මුනිනො නිය්යාදෙසින්ති අත්ථො.
100. අනුමොදි මහාවීරොති චතුරාසඞ්ඛ්යෙය්යසතසහස්සෙසු කප්පෙසු අබ්බොච්ඡින්නඋස්සාහසඞ්ඛාතෙන වීරියෙන මහාවීරො සයම්භූ සයමෙව භූතො ජාතො ලද්ධසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණො අග්ගො සෙට්ඨො පුග්ගලො අනුමොදි විහාරානුමොදනං අකාසි. සබ්බෙ ජනෙ හාසයන්තොති සකලානන්තාපරිමාණෙ දෙවමනුස්සෙ හාසයන්තො සන්තුට්ඨෙ ¶ කුරුමානො අමතනිබ්බානපටිසංයුත්තං චතුසච්චධම්මදෙසනං දෙසෙසි පකාසෙසි විවරි විභජි උත්තානී අකාසීති අත්ථො.
101. තං ¶ මෙ වියාකාසීති තං මය්හං කතපුඤ්ඤං බලං විසෙසෙන පාකටං අකාසි. ජලජුත්තමනාමකොති ජලෙ ජාතං ජලජං පදුමං, පදුමුත්තරනාමකොති අත්ථො. ‘‘ජලනුත්තමනායකො’’තිපි පාඨො. තත්ථ අත්තනො පභාය ජලන්තීති ජලනා, චන්දිමසූරියදෙවබ්රහ්මානො, තෙසං ජලනානං උත්තමොති ජලනුත්තමො. සබ්බසත්තානං නායකො උත්තමොති නායකො, සම්භාරවන්තෙ සත්තෙ නිබ්බානං නෙති පාපෙතීති වා නායකො, ජලනුත්තමො ච සො නායකො චාති ජලනුත්තමනායකො. භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වාති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මජ්ඣෙ නිසින්නො ඉමා ගාථා අභාසථ පාකටං කත්වා කථෙසීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.
රට්ඨපාලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
9. සොපාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
පබ්භාරං සොධයන්තස්සාතිආදිකං ආයස්මතො සොපාකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො ¶ කාලෙ අඤ්ඤතරස්ස කුටුම්බිකස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා බීජපූරඵලානි සත්ථු උපනෙසි, පරිභුඤ්ජි භගවා තස්සානුකම්පං උපාදාය. සො භික්ඛු සත්ථරි සඞ්ඝෙ ච අභිප්පසන්නො සලාකභත්තං පට්ඨපෙත්වා සඞ්ඝුද්දෙසවසෙන තිණ්ණං භික්ඛූනං යාවතායුකං ඛීරභත්තං අදාසි. සො තෙහි පුඤ්ඤෙහි අපරාපරං දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තියො අනුභවන්තො එකදා මනුස්සයොනියං නිබ්බත්තො එකස්ස පච්චෙකබුද්ධස්ස ඛීරභත්තං අදාසි.
එවං තත්ථ තත්ථ පුඤ්ඤානි කත්වා සුගතීසුයෙව පරිබ්භමන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ පුරිමකම්මනිස්සන්දෙන සාවත්ථියං අඤ්ඤතරාය දුග්ගතිත්ථියා කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං ගණ්හි. සා තං දසමාසෙ කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා පරිපක්කෙ ගබ්භෙ විජායනකාලෙ විජායිතුං අසක්කොන්තී මුච්ඡං ආපජ්ජිත්වා බහුවෙලං මතා විය නිපජ්ජි. ඤාතකා ‘‘මතා’’ති සඤ්ඤාය සුසානං නෙත්වා චිතකං ආරොපෙත්වා ¶ දෙවතානුභාවෙන වාතවුට්ඨියා උට්ඨිතාය අග්ගිං අදත්වා පක්කමිංසු. දාරකො පච්ඡිමභවිකත්තා දෙවතානුභාවෙනෙව අරොගො හුත්වා මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. මාතා පන කාලමකාසි. දෙවතා මනුස්සරූපෙනුපගම්ම තං ගහෙත්වා සුසානගොපකස්ස ගෙහෙ ඨපෙත්වා කතිපාහං කාලං පතිරූපෙන ආහාරෙන පොසෙසි. තතො පරං සුසානගොපකො අත්තනො පුත්තං කත්වා වඩ්ඪෙසි. සො ¶ තථා වඩ්ඪෙන්තො තස්ස පුත්තෙන සුප්පියෙන නාම දාරකෙන සද්ධිං කීළන්තො විචරි. තස්ස සුසානෙ ජාතසංවඩ්ඪභාවතො සොපාකොති සමඤ්ඤා අහොසි.
අථෙකදිවසං සත්තවස්සිකං තං භගවා පච්චූසවෙලායං ඤාණජාලං පත්ථරිත්වා වෙනෙය්යබන්ධවෙ ඔලොකෙන්තො ඤාණජාලස්ස අන්තොගතං දිස්වා සුසානට්ඨානං අගමාසි. දාරකො පුබ්බහෙතුනා චොදියමානො පසන්නමානසො සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා අට්ඨාසි. සත්ථා තස්ස ධම්මං කථෙසි. සො ධම්මං සුත්වා පබ්බජ්ජං යාචිත්වා පිතරා ‘‘අනුඤ්ඤාතොසී’’ති වුත්තො පිතරං සත්ථු සන්තිකං ආනෙසි. තස්ස පිතා සත්ථාරං වන්දිත්වා ‘‘ඉමං දාරකං පබ්බාජෙථ, භන්තෙ’’ති අනුජානි, තං පබ්බාජෙත්වා භගවා මෙත්තාභාවනාය නියොජෙසි. සො මෙත්තාකම්මට්ඨානං ගහෙත්වා සුසානෙ විහරන්තො නචිරස්සෙව මෙත්තාඣානං පාදකං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං සච්ඡාකාසි. අරහා හුත්වාපි අඤ්ඤෙසං සොසානිකභික්ඛූනං මෙත්තාභාවනාවිධිං දස්සෙන්තො ‘‘යථාපි එකපුත්තස්මි’’න්ති (ථෙරගා. 33) ගාථං අභාසි. ඉදං ¶ වුත්තං හොති – යථා එකපුත්තකෙ පියෙ මනාපෙ මාතා පිතා ච කුසලී එකන්තහිතෙසී භවෙය්ය, එවං පුරත්ථිමාදිභෙදාසු සබ්බාසු දිසාසු කාමභවාදිභෙදෙසු වා සබ්බෙසු භවෙසු දහරාදිභෙදාසු සබ්බාසු අවත්ථාසුපි ඨිතෙසු සබ්බෙසු සත්තෙසු එකන්තහිතෙසිතාය කුසලී භවෙය්ය ‘‘මිත්තො, උදාසිනො, පච්චත්ථිකො’’ති සීමං අකත්වා සීමාය සම්භෙදවසෙන සබ්බත්ථ එකරසං මෙත්තං භාවෙය්යාති ඉමං පන ගාථං වත්වා ‘‘සචෙ තුම්හෙ ආයස්මන්තො එවං මෙත්තං භාවෙය්යාථ, යෙ තෙ භගවතා ‘සුඛං සුපතී’තිආදිනා (අ. නි. 11.15; පරි. 331; මි. ප. 4.4.6) එකාදස මෙත්තානිසංසා ච වුත්තා, එකංසෙන තෙසං භාගිනො භවථා’’ති ඔවාදං අදාසි.
112. එවං ¶ සො පත්තඵලාධිගමො අත්තනො කතපුඤ්ඤං පච්චවෙක්ඛිත්වා සඤ්ජාතසොමනස්සො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො පබ්භාරං සොධයන්තස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ පබ්භාරන්ති සිලාපබ්බතස්ස විවෙකට්ඨානං, තං පබ්බජිතානුරූපත්තා ඉට්ඨකපාකාරං කත්වා ද්වාරකවාටං යොජෙත්වා භික්ඛූනං වසනත්ථාය අදාසි, පකාරෙන භරො පත්ථෙතබ්බොති පබ්භාරො, තං සොධයන්තස්ස මම සන්තිකං සිද්ධත්ථො නාම භගවා ආගච්ඡි පාපුණි.
113. බුද්ධං උපගතං දිස්වාති එවං මම සන්තිකං ආගතං දිස්වා තාදිනො ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියසභාවත්තා තාදිගුණයුත්තස්ස ලොකජෙට්ඨස්ස බුද්ධස්ස සන්ථරං තිණපණ්ණාදිසන්ථරං කට්ඨත්ථරං පඤ්ඤාපෙත්වා නිට්ඨාපෙත්වා පුප්ඵාසනං පුප්ඵමයං ආසනං අහං අදාසිං.
114. පුප්ඵාසනෙ ¶ නිසීදිත්වාති තස්මිං පඤ්ඤත්තෙ පුප්ඵාසනෙ නිසීදිත්වා ලොකනායකො සිද්ධත්ථො භගවා. මමඤ්ච ගතිමඤ්ඤායාති මය්හං ගතිං ආයතිං උප්පත්තිට්ඨානං අඤ්ඤාය ජානිත්වා අනිච්චතං අනිච්චභාවං උදාහරි කථෙසි.
115. අනිච්චා වත සඞ්ඛාරාති වත එකන්තෙන සඞ්ඛාරා පච්චයෙහි සමෙච්ච සමාගන්ත්වා කරීයමානා සබ්බෙ සප්පච්චයධම්මා හුත්වා අභාවට්ඨෙන අනිච්චා. උප්පාදවයධම්මිනොති උප්පජ්ජිත්වා විනස්සනසභාවා උප්පජ්ජිත්වා පාතුභවිත්වා එතෙ සඞ්ඛාරා නිරුජ්ඣන්ති විනස්සන්තීති අත්ථො. තෙසං වූපසමො සුඛොති තෙසං සඞ්ඛාරානං විසෙසෙන උපසමො සුඛො, තෙසං වූපසමකරං නිබ්බානමෙව එකන්තසුඛන්ති අත්ථො.
116. ඉදං වත්වාන සබ්බඤ්ඤූති සබ්බධම්මජානනකො භගවා ලොකානං ජෙට්ඨො වුඩ්ඪො නරානං ආසභො පධානො වීරො ඉදං අනිච්චපටිසංයුත්තං ¶ ධම්මදෙසනං වත්වාන කථෙත්වා අම්බරෙ ආකාසෙ හංසරාජා ඉව නභං ආකාසං අබ්භුග්ගමීති සම්බන්ධො.
117. සකං දිට්ඨිං අත්තනො ලද්ධිං ඛන්තිං රුචිං අජ්ඣාසයං ජහිත්වාන පහාය. භාවයානිච්චසඤ්ඤහන්ති අනිච්චෙ අනිච්චන්ති පවත්තසඤ්ඤං අහං භාවයිං වඩ්ඪෙසිං මනසි අකාසිං. තත්ථ කාලං කතො අහන්ති තත්ථ තිස්සං ජාතියං තතො ජාතිතො අහං කාලං කතො මතො.
118. ද්වෙ ¶ සම්පත්තී අනුභොත්වාති මනුස්සසම්පත්තිදිබ්බසම්පත්තිසඞ්ඛාතා ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා. සුක්කමූලෙන චොදිතොති පුරාණකුසලමූලෙන, මූලභූතෙන කුසලෙන වා චොදිතො සඤ්චොදිතො. පච්ඡිමෙ භවෙ සම්පත්තෙති පරියොසානෙ භවෙ සම්පත්තෙ පාපුණිතෙ. සපාකයොනුපාගමින්ති සකං පචිතභත්තං සපාකං යොනිං උපාගමිං. යස්ස කුලස්ස අත්තනො පචිතභත්තං අඤ්ඤෙහි අභුඤ්ජනීයං, තස්මිං චණ්ඩාලකුලෙ නිබ්බත්තොස්මීති අත්ථො. අථ වා සා වුච්චති සුනඛො, සුනඛොච්ඡිට්ඨභත්තභුඤ්ජනකචණ්ඩාලකුලෙ ජාතොති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.
සොපාකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
10. සුමඞ්ගලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා
ආහුතිං ¶ යිට්ඨුකාමොතිආදිකං ආයස්මතො සුමඞ්ගලත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පියදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ රුක්ඛදෙවතා හුත්වා නිබ්බත්ති. සො එකදිවසං සත්ථාරං න්හත්වා එකචීවරං ඨිතං දිස්වා සොමනස්සප්පත්තො අප්ඵොටෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියා අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං ගාමකෙ තාදිසෙන කම්මනිස්සන්දෙන දලිද්දකුලෙ නිබ්බත්ති, තස්ස සුමඞ්ගලොති නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො ඛුජ්ජකාසිතනඞ්ගලකුද්දාලපරික්ඛාරො හුත්වා කසියා ජීවිකං කප්පෙසි. සො එකදිවසං රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච මහාදානෙ පවත්තියමානෙ දානූපකරණානි ගහෙත්වා ආගච්ඡන්තෙහි මනුස්සෙහි සද්ධිං දධිඝටං ගහෙත්වා ආගතො භික්ඛූනං සක්කාරසම්මානං දිස්වා ‘‘ඉමෙ සමණා සක්යපුත්තියා සුඛුමවත්ථනිවත්ථා සුභොජනානි භුඤ්ජිත්වා නිවාතෙසු සෙනාසනෙසු විහරන්ති, යංනූනාහම්පි පබ්බජෙය්ය’’න්ති චින්තෙත්වා අඤ්ඤතරං මහාථෙරං උපසඞ්කමිත්වා අත්තනො පබ්බජාධිප්පායං නිවෙදෙසි. සො තං කරුණායන්තො පබ්බාජෙත්වා කම්මට්ඨානං ¶ ආචික්ඛි. සො අරඤ්ඤෙ ¶ විහරන්තො එකකවිහාරෙ නිබ්බින්නො උක්කණ්ඨිතො හුත්වා විබ්භමිතුකාමො ඤාතිගාමං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ කච්ඡං බන්ධිත්වා ඛෙත්තං කසන්තෙ කිලිට්ඨවත්ථනිවත්ථෙ සමන්තතො රජොකිණ්ණසරීරෙ වාතාතපෙන සුස්සන්තෙ ඛෙත්තං කස්සකෙ මනුස්සෙ දිස්වා ‘‘මහන්තං වතිමෙ සත්තා ජීවිකනිමිත්තං දුක්ඛං පච්චනුභවන්තී’’ති සංවෙගං පටිලභි. ඤාණස්ස පරිපාකගතත්තා චස්ස යථාගහිතං කම්මට්ඨානං උපට්ඨාසි. සො අඤ්ඤතරං රුක්ඛමූලං උපගන්ත්වා විවෙකං ලභිත්වා යොනිසොමනසිකරොන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අරහත්තං පාපුණි.
124. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ආහුතිං යිට්ඨුකාමොහන්තිආදිමාහ. තත්ථ ආහුතින්ති අන්නපානාදිඅනෙකවිධං පූජාසක්කාරූපකරණං. යිට්ඨුකාමොති යජිතුකාමො, දානං දාතුකාමො අහං. පටියාදෙත්වාන භොජනන්ති ආහාරං පටියාදෙත්වා නිප්ඵාදෙත්වා. බ්රාහ්මණෙ පටිමානෙන්තොති පටිග්ගාහකෙ සුද්ධපබ්බජිතෙ පරියෙසන්තො. විසාලෙ මාළකෙ ඨිතොති පරිසුද්ධපණ්ඩරපුලිනතලාභිරාමෙ විපුලෙ මාළකෙ ඨිතො.
125-7. අථද්දසාසිං සම්බුද්ධන්තිආදීසු මහායසං මහාපරිවාරං සබ්බලොකං සකලසත්තලොකං විනෙතානං විසෙසෙන නෙතාරං නිබ්බානසම්පාපකං සයම්භුං සයමෙව භූතං අනාචරියකං ¶ අග්ගපුග්ගලං සෙට්ඨපුග්ගලං භගවන්තං භග්යවන්තාදිගුණයුත්තං ජුතිමන්තං නීලපීතාදිපභාසම්පන්නං සාවකෙහි පුරක්ඛතං පරිවාරිතං ආදිච්චමිව සූරියමිව රොචන්තං සොභමානං රථියං වීථියං පටිපන්නකං ගච්ඡන්තං පියදස්සිං නාම සම්බුද්ධං අද්දසින්ති සම්බන්ධො. අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වානාති බන්ධඤ්ජලිපුටං සිරසි කත්වා සකං චිත්තං අත්තනො චිත්තං පසාදයිං ඉත්ථම්භූතස්ස භගවතො ගුණෙ පසාදෙසිං පසන්නමකාසින්ති අත්ථො. මනසාව නිමන්තෙසින්ති චිත්තෙන පවාරෙසිං. ආගච්ඡතු මහාමුනීති මහිතො පූජාරහො මුනි භගවා මම නිවෙසනං ආගච්ඡතු.
128. මම සඞ්කප්පමඤ්ඤායාති මය්හං චිත්තසඞ්කප්පං ඤත්වා ලොකෙ සත්තලොකෙ අනුත්තරො උත්තරවිරහිතො සත්ථා ඛීණාසවසහස්සෙහි අරහන්තසහස්සෙහි ¶ පරිවුතො මම ද්වාරං මය්හං ගෙහද්වාරං උපාගමි සම්පාපුණි.
129. තස්ස සම්පත්තස්ස සත්ථුනො එවං නමක්කාරමකාසිං. පුරිසාජඤ්ඤ පුරිසානං ආජඤ්ඤ, සෙට්ඨ, මම නමක්කාරො තෙ තුය්හං අත්ථු භවතු. පුරිසුත්තම පුරිසානං උත්තම අධිකගුණවිසිට්ඨ තෙ තුය්හං මම නමක්කාරො අත්ථු. පාසාදං පසාදජනකං මම නිවෙසනං ¶ අභිරුහිත්වා සීහාසනෙ උත්තමාසනෙ නිසීදතන්ති ආයාචින්ති අත්ථො.
130. දන්තො දන්තපරිවාරොති සයං ද්වාරත්තයෙන දන්තො තථා දන්තාහි භික්ඛුභික්ඛුනීඋපාසකඋපාසිකාසඞ්ඛාතාහි චතූහි පරිසාහි පරිවාරිතො. තිණ්ණො තාරයතං වරොති සයං තිණ්ණො සංසාරතො උත්තිණ්ණො නික්ඛන්තො තාරයතං තාරයන්තානං විසිට්ඨපුග්ගලානං වරො උත්තමො භගවා මමාරාධනෙන පාසාදං අභිරුහිත්වා පවරාසනෙ උත්තමාසනෙ නිසීදි නිසජ්ජං කප්පෙසි.
131. යං මෙ අත්ථි සකෙ ගෙහෙති අත්තනො ගෙහෙ යං ආමිසං පච්චුපට්ඨිතං සම්පාදිතං රාසිකතං අත්ථි. තාහං බුද්ධස්ස පාදාසින්ති බුද්ධස්ස බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස තං ආමිසං පාදාසිං ප-කාරෙන ආදරෙන වා අදාසින්ති අත්ථො. පසන්නො සෙහි පාණිභීති අත්තනො ද්වීහි හත්ථෙහි පස්සන්නචිත්තො ගහෙත්වා පාදාසින්ති අත්ථො.
132. පසන්නචිත්තො පසාදිතමනසඞ්කප්පො සුමනො සුන්දරමනො. වෙදජාතො ජාතවෙදො උප්පන්නසොමනස්සො කතඤ්ජලී සිරසි ඨපිතඅඤ්ජලිපුටො බුද්ධසෙට්ඨං නමස්සාමි සෙට්ඨස්ස බුද්ධස්ස පණාමං කරොමීති අත්ථො. අහො බුද්ධස්සුළාරතාති පටිවිද්ධචතුසච්චස්ස සත්ථුනො උළාරතා මහන්තභාවො අහො අච්ඡරියන්ති අත්ථො.
133. අට්ඨන්නං ¶ පයිරූපාසතන්ති පයිරුපාසන්තානං භුඤ්ජං භුඤ්ජන්තානං අට්ඨන්නං අරියපුග්ගලානං අන්තරෙ ඛීණාසවා අරහන්තොව බහූති අත්ථො. තුය්හෙවෙසො ආනුභාවොති එසො ආකාසචරණඋම්මුජ්ජනනිමුජ්ජනාදිආනුභාවො තුය්හෙව තුය්හං එව ආනුභාවො, නාඤ්ඤෙසං. සරණං තං උපෙමහන්ති තං ඉත්ථම්භූතං තුවං සරණං තාණං ලෙණං පරායනන්ති උපෙමි ගච්ඡාමි ජානාමි වාති අත්ථො.
134. ලොකජෙට්ඨො ¶ නරාසභො පියදස්සී භගවා භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා ඉමා බ්යාකරණගාථා අභාසථ කථෙසීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.
සුමඞ්ගලත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.
දුතියස්ස සීහාසනවග්ගස්ස වණ්ණනා සමත්තා.