📜

3. සුභූතිවග්ගො

1. සුභූතිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිකං ආයස්මතො සුභූතිත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො ඉතො කප්පසතසහස්සමත්ථකෙ අනුප්පන්නෙයෙව පදුමුත්තරෙ භගවති ලොකනාථෙ හංසවතීනගරෙ අඤ්ඤතරස්ස බ්රාහ්මණමහාසාලස්ස එකපුත්තකො හුත්වා නිබ්බත්ති, තස්ස නන්දමාණවොති නාමං අකංසු. සො වයප්පත්තො තයො වෙදෙ උග්ගණ්හිත්වා තත්ථ සාරං අපස්සන්තො අත්තනො පරිවාරභූතෙහි චතුචත්තාලීසාය මාණවසහස්සෙහි සද්ධිං පබ්බතපාදෙ ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අට්ඨ සමාපත්තියො පඤ්චාභිඤ්ඤායො ච නිබ්බත්තෙසි. අන්තෙවාසිකානම්පි කම්මට්ඨානං ආචික්ඛි. තෙපි නචිරස්සෙව ඣානලාභිනො අහෙසුං.

තෙන ච සමයෙන පදුමුත්තරො භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා හංසවතීනගරං උපනිස්සාය විහරන්තො එකදිවසං පච්චූසසමයෙ ලොකං වොලොකෙන්තො නන්දතාපසස්ස අන්තෙවාසිකජටිලානං අරහත්තූපනිස්සයං, නන්දතාපසස්ස ච ද්වීහඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස සාවකට්ඨානන්තරස්ස පත්ථනං දිස්වා පාතොව සරීරපටිජග්ගනං කත්වා පුබ්බණ්හසමයෙ පත්තචීවරමාදාය අඤ්ඤං කඤ්චි අනාමන්තෙත්වා සීහො විය එකචරො නන්දතාපසස්ස අන්තෙවාසිකෙසු ඵලාඵලත්ථාය ගතෙසු ‘‘බුද්ධභාවං මෙ ජානාතූ’’ති පස්සන්තස්සෙව නන්දතාපසස්ස ආකාසතො ඔතරිත්වා පථවියං පතිට්ඨාසි. නන්දතාපසො බුද්ධානුභාවඤ්චෙව ලක්ඛණපාරිපූරිඤ්ච දිස්වා ලක්ඛණමන්තෙ සම්මසිත්වා ‘‘ඉමෙහි ලක්ඛණෙහි සමන්නාගතො නාම අගාරං අජ්ඣාවසන්තො රාජා හොති චක්කවත්තී, පබ්බජන්තො ලොකෙ විවටච්ඡෙදො සබ්බඤ්ඤූ බුද්ධො හොති, අයං පුරිසාජානීයො නිස්සංසයං බුද්ධො’’ති ඤත්වා පච්චුග්ගමනං කත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා අදාසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නන්දතාපසොපි අත්තනො අනුච්ඡවිකං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. තස්මිං සමයෙ චතුචත්තාලීසසහස්සජටිලා පණීතපණීතානි ඔජවන්තානි ඵලාඵලානි ගහෙත්වා ආචරියස්ස සන්තිකං සම්පත්තා බුද්ධානඤ්චෙව ආචරියස්ස ච නිසින්නාකාරං ඔලොකෙත්වා ආහංසු – ‘‘ආචරිය, මයං ‘ඉමස්මිං ලොකෙ තුම්හෙහි මහන්තතරො නත්ථී’ති විචරාම, අයං පන පුරිසො තුම්හෙහි මහන්තතරො මඤ්ඤෙ’’ති. නන්දතාපසො – ‘‘තාතා , කිං වදෙථ, තුම්හෙ සාසපෙන සද්ධිං අට්ඨසට්ඨියොජනසතසහස්සුබ්බෙධං සිනෙරුං උපමෙතුං ඉච්ඡථ, සබ්බඤ්ඤුබුද්ධෙන සද්ධිං මා මං උපමිත්ථා’’ති ආහ. අථ තෙ තාපසා – ‘‘සචෙ අයං ඔරකො අභවිස්ස, න අම්හාකං ආචරියො එවං උපමං ආහරෙය්ය. යාව මහාවතායං පුරිසාජානීයො’’ති පාදෙසු නිපතිත්වා සිරසා වන්දිංසු. අථ තෙ ආචරියො ආහ – ‘‘තාතා, අම්හාකං බුද්ධානං අනුච්ඡවිකො දෙය්යධම්මො නත්ථි, භගවා ච භික්ඛාචාරවෙලායං ඉධාගතො, තස්මා මයං යථාබලං දෙය්යධම්මං දස්සාම, තුම්හෙහි යං යං පණීතං ඵලාඵලං ආභතං, තං තං ආහරථා’’ති ආහරාපෙත්වා සහත්ථෙනෙව ධොවිත්වා සයං තථාගතස්ස පත්තෙ පතිට්ඨාපෙසි. සත්ථාරා ඵලාඵලෙ පටිග්ගහිතමත්තෙ දෙවතා දිබ්බොජං පක්ඛිපිංසු. තාපසො උදකම්පි සයමෙව පරිස්සාවෙත්වා අදාසි. තතො භොජනකිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා නිසින්නෙ සත්ථරි සබ්බෙ අන්තෙවාසිකෙ පක්කොසිත්වා සත්ථු සන්තිකෙ සාරණීයං කථං කථෙන්තො නිසීදි. සත්ථා ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො ආගච්ඡතූ’’ති චින්තෙසි. සත්ථු චිත්තං ඤත්වා සතසහස්සමත්තා ඛීණාසවා ආගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා අට්ඨංසු.

අථ නන්දතාපසො අන්තෙවාසිකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘තාතා, බුද්ධානං නිසින්නාසනම්පි නීචං, සමණසතසහස්සස්සපි ආසනං නත්ථි. තුම්හෙහි අජ්ජ උළාරං භගවතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච සක්කාරං කාතුං වට්ටති, පබ්බතපාදතො වණ්ණගන්ධසම්පන්නානි පුප්ඵානි ආහරථා’’ති ආහ. අචින්තෙය්යත්තා ඉද්ධිවිසයස්ස තෙ මුහුත්තෙනෙව වණ්ණගන්ධරසසම්පන්නානි පුප්ඵානි ආහරිත්වා බුද්ධානං යොජනප්පමාණං පුප්ඵාසනං පඤ්ඤාපෙසුං. අග්ගසාවකානං තිගාවුතං, සෙසභික්ඛූනං අඩ්ඪයොජනාදිභෙදං, සඞ්ඝනවකස්ස උසභමත්තං පඤ්ඤාපෙසුං. එවං පඤ්ඤත්තෙසු ආසනෙසු නන්දතාපසො තථාගතස්ස පුරතො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ ඨිතො, ‘‘භන්තෙ, අම්හාකං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය ඉමං පුප්ඵාසනං ආරුය්හ නිසීදථා’’ති ආහ. නිසීදි භගවා පුප්ඵාසනෙ. එවං නිසින්නෙ සත්ථරි සත්ථු ආකාරං ඤත්වා භික්ඛූ අත්තනො අත්තනො පත්තාසනෙ නිසීදිංසු. නන්දතාපසො මහන්තං පුප්ඵච්ඡත්තං ගහෙත්වා තථාගතස්ස මත්ථකෙ ධාරෙන්තො අට්ඨාසි. සත්ථා ‘‘තාපසානං අයං සක්කාරො මහප්ඵලො හොතූ’’ති නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජි. සත්ථු සමාපන්නභාවං ඤත්වා භික්ඛූපි සමාපත්තිං සමාපජ්ජිංසු. තථාගතෙ සත්තාහං නිරොධං සමාපජ්ජිත්වා නිසින්නෙ අන්තෙවාසිකා භික්ඛාචාරකාලෙ සම්පත්තෙ වනමූලඵලාඵලං පරිභුඤ්ජිත්වා සෙසකාලෙ බුද්ධානං අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨංසු. නන්දතාපසො පන භික්ඛාචාරම්පි අගන්ත්වා පුප්ඵච්ඡත්තං ධාරෙන්තොයෙව සත්තාහං පීතිසුඛෙනෙව වීතිනාමෙසි.

සත්ථා නිරොධතො වුට්ඨාය අරණවිහාරිඅඞ්ගෙන දක්ඛිණෙය්යඞ්ගෙන චාති ද්වීහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතං එකං සාවකං ‘‘ඉසිගණස්ස පුප්ඵාසනානුමොදනං කරොහී’’ති ආණාපෙසි. සො චක්කවත්තිරඤ්ඤො සන්තිකා පටිලද්ධමහාලාභො මහායොධො විය තුට්ඨමානසො අත්තනො විසයෙ ඨත්වා තෙපිටකං බුද්ධවචනං සම්මසිත්වා අනුමොදනමකාසි. තස්ස දෙසනාවසානෙ සත්ථා සයං ධම්මං දෙසෙසි. සත්ථු දෙසනාවසානෙ සබ්බෙපි චතුචත්තාලීසසහස්සතාපසා අරහත්තං පාපුණිංසු. සත්ථා – ‘‘එථ භික්ඛවො’’ති හත්ථං පසාරෙසි. තෙසං තාවදෙව කෙසමස්සූ අන්තරධායිංසු . අට්ඨ පරික්ඛාරා සරීරෙ පටිමුක්කාව අහෙසුං. තෙ සට්ඨිවස්සිකත්ථෙරා විය සත්ථාරං පරිවාරයිංසු. නන්දතාපසො පන වික්ඛිත්තචිත්තතාය විසෙසං නාධිගඤ්ඡි. තස්ස කිර අරණවිහාරිත්ථෙරස්ස ධම්මං සොතුං ආරද්ධකාලතො පට්ඨාය – ‘‘අහො වතාහම්පි අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ ඉමිනා සාවකෙන ලද්ධගුණං ලභෙය්ය’’න්ති චිත්තං උදපාදි. සො තෙන විතක්කෙන මග්ගඵලපටිවෙධං කාතුං නාසක්ඛි. තථාගතං පන වන්දිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ සම්මුඛෙ ඨිතො එවමාහ – ‘‘භන්තෙ, යෙන භික්ඛුනා ඉසිගණස්ස පුප්ඵාසනානුමොදනා කතා, කො නාමායං තුම්හාකං සාසනෙ’’ති? ‘‘අරණවිහාරිඅඞ්ගෙන ච දක්ඛිණෙය්යඞ්ගෙන ච එතදග්ගට්ඨානං පත්තො එසො භික්ඛූ’’ති. ‘‘භන්තෙ, ය්වායං මයා සත්තාහං පුප්ඵච්ඡත්තං ධාරෙන්තෙන සක්කාරො කතො, තෙන අධිකාරෙන අඤ්ඤං සම්පත්තිං න පත්ථෙමි, අනාගතෙ පන එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ අයං ථෙරො විය ද්වීහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සාවකො භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං අකාසි.

සත්ථා ‘‘සමිජ්ඣිස්සති නු ඛො ඉමස්ස තාපසස්ස පත්ථනා’’ති අනාගතංසඤාණං පෙසෙත්වා ඔලොකෙන්තො කප්පසතසහස්සං අතික්කමිත්වා සමිජ්ඣනකභාවං දිස්වා, ‘‘තාපස, න තෙ අයං පත්ථනා මොඝං භවිස්සති, අනාගතෙ කප්පසතසහස්සං අතික්කමිත්වා ගොතමො නාම බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, තස්ස සන්තිකෙ සමිජ්ඣිස්සතී’’ති ධම්මකථං කථෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො ආකාසං පක්ඛන්දි. නන්දතාපසො යාව චක්ඛුපථං න සමතික්කමති, තාව සත්ථු භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අට්ඨාසි. සො අපරභාගෙ කාලෙන කාලං සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුණිත්වා අපරිහීනජ්ඣානොව කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො. තතො පන චුතො අපරානිපි පඤ්ච ජාතිසතානි පබ්බජිත්වා ආරඤ්ඤකොව අහොසි, කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙපි පබ්බජිත්වා ආරඤ්ඤකො හුත්වා ගතපච්චාගතවත්තං පූරෙසි. එතං කිර වත්තං අපරිපූරෙත්වා මහාසාවකභාවං පාපුණන්තා නාම නත්ථි, ගතපච්චාගතවත්තං පන ආගමට්ඨකථාසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. සො වීසතිවස්සසහස්සානි ගතපච්චාගතවත්තං පූරෙත්වා කාලං කත්වා තාවතිංසදෙවලොකෙ නිබ්බත්ති.

එවං සො තාවතිංසභවනෙ අපරාපරං උප්පජ්ජනවසෙන දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ අනෙකසතක්ඛත්තුං චක්කවත්තිරාජා පදෙසරාජා ච හුත්වා උළාරං මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අම්හාකං භගවතො උප්පන්නකාලෙ සාවත්ථියං සුමනසෙට්ඨිස්ස ගෙහෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස කනිට්ඨො හුත්වා නිබ්බත්ති. සුභූතීතිස්ස නාමං අහොසි.

තෙන ච සමයෙන අම්හාකං භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කො අනුපුබ්බෙන රාජගහං ගන්ත්වා තත්ථ වෙළුවනපටිග්ගහණාදිනා ලොකානුග්ගහං කරොන්තො රාජගහං උපනිස්සාය සීතවනෙ විහාසි. තදා අනාථපිණ්ඩිකො සෙට්ඨි සාවත්ථියං උට්ඨානකං භණ්ඩං ගහෙත්වා අත්තනො සහායස්ස රාජගහසෙට්ඨිනො ගෙහං ගන්ත්වා බුද්ධුප්පාදං සුත්වා සත්ථාරං සීතවනෙ විහරන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඨමදස්සනෙනෙව සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාය සත්ථාරං සාවත්ථිං ආගමනත්ථාය යාචිත්වා තතො පඤ්චචත්තාලීසයොජනෙ මග්ගෙ යොජනෙ යොජනෙ සතසහස්සපරිච්චාගෙන විහාරෙ පතිට්ඨාපෙත්වා සාවත්ථියං අට්ඨකරීසප්පමාණං ජෙතස්ස කුමාරස්ස උය්යානභූමිං කොටිසන්ථාරෙන කිණිත්වා තත්ථ භගවතො විහාරං කාරෙත්වා අදාසි. විහාරමහදිවසෙ අයං සුභූතිකුටුම්බිකො අනාථපිණ්ඩිකසෙට්ඨිනා සද්ධිං ගන්ත්වා ධම්මං සුණන්තො සද්ධං පටිලභිත්වා පබ්බජි. සො උපසම්පන්නො ද්වෙ මාතිකා පගුණා කත්වා කම්මට්ඨානං කථාපෙත්වා අරඤ්ඤෙ සමණධම්මං කරොන්තො මෙත්තාඣානං නිබ්බත්තෙත්වා තං පාදකං කත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

සො ධම්මං දෙසෙන්තො යස්මා සත්ථාරා දෙසිතනියාමෙන අනොදිස්සකං කත්වා දෙසෙති, තස්මා අරණවිහාරීනං අග්ගො නාම ජාතො. යස්මා ච පිණ්ඩාය චරන්තො ඝරෙ ඝරෙ මෙත්තාඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය භික්ඛං පටිග්ගණ්හාති ‘‘එවං දායකානං මහප්ඵලං භවිස්සතී’’ති, තස්මා දක්ඛිණෙය්යානං අග්ගො නාම ජාතො. තෙන නං භගවා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං අරණවිහාරීනං දක්ඛිණෙය්යානඤ්ච යදිදං සුභූතී’’ති (අ. නි. 1.198, 201) ද්වයඞ්ගසමන්නාගතෙ අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. එවමයං මහාථෙරො අත්තනා පූරිතපාරමීනං ඵලස්ස මත්ථකං අරහත්තං පත්වා ලොකෙ අභිඤ්ඤාතො අභිලක්ඛිතො හුත්වා බහුජනහිතාය ජනපදචාරිකං චරන්තො අනුපුබ්බෙන රාජගහං අගමාසි.

රාජා බිම්බිසාරො ථෙරස්ස ආගමනං සුත්වා උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා ‘‘ඉධෙව, භන්තෙ, වසථ, වසනට්ඨානං වො කරිස්සාමී’’ති වත්වා පක්කන්තො විස්සරි. ථෙරො සෙනාසනං අලභන්තො අබ්භොකාසෙ වීතිනාමෙසි. ථෙරස්සානුභාවෙන දෙවො න වස්සති. මනුස්සා අවුට්ඨිතාය උපද්දුතා රඤ්ඤො නිවෙසනද්වාරෙ උක්කුට්ඨිං අකංසු. රාජා ‘‘කෙන නු ඛො කාරණෙන දෙවො න වස්සතී’’ති වීමංසන්තො ‘‘ථෙරස්ස අබ්භොකාසවාසෙන මඤ්ඤෙ න වස්සතී’’ති චින්තෙත්වා තස්ස පණ්ණකුටිං කාරාපෙත්වා ‘‘ඉමිස්සං, භන්තෙ, පණ්ණකුටියං වසථා’’ති වත්වා වන්දිත්වා පක්කාමි. ථෙරො කුටිං පවිසිත්වා තිණසන්ථාරකෙ පල්ලඞ්කෙන නිසීදි. තදා දෙවො ථොකං ථොකං ඵුසායති, න සම්මාධාරං අනුපවෙච්ඡති. අථ ථෙරො ලොකස්ස අවුට්ඨිකභයං විධමිතුකාමො අත්තනො අජ්ඣත්තිකබාහිරවත්ථුකස්ස පරිස්සයස්ස අභාවං පවෙදෙන්තො ‘‘ඡන්නා මෙ කුටිකා’’ති (ථෙරගා. 1) ගාථමාහ. තස්සත්ථො ථෙරගාථායං වුත්තොයෙව.

කස්මා පනෙතෙ මහාථෙරා අත්තනො ගුණෙ පකාසෙන්තීති? ඉමිනා දීඝෙන අද්ධුනා අනධිගතපුබ්බං පරමගම්භීරං අතිවිය සන්තං පණීතං අත්තනා අධිගතලොකුත්තරධම්මං පච්චවෙක්ඛිත්වා පීතිවෙගසමුස්සාහිතඋදානදීපනත්ථං සාසනස්ස නිය්යානිකභාවවිභාවනත්ථඤ්ච පරමප්පිච්ඡා අරියා අත්තනො ගුණෙ පකාසෙන්ති. යථා තං ලොකනාථො බොධනෙය්යානං අජ්ඣාසයවසෙන ‘‘දසබලසමන්නාගතො, භික්ඛවෙ, තථාගතො චතුවෙසාරජ්ජවිසාරදො’’තිආදිනා (අ. නි. 10.21; ම. නි. 1. 148 අත්ථතො සමානං) අත්තනො ගුණෙ පකාසෙති. එවමයං ථෙරස්ස අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථාපි අහොසීති.

1. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො පත්තඑතදග්ගට්ඨානො ච අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො හිමවන්තස්සාවිදූරෙතිආදිමාහ. තත්ථ හිමවන්තස්සාති හිමාලයපබ්බතස්ස අවිදූරෙ ආසන්නෙ සමීපෙ පබ්බතපාදෙ මනුස්සානං ගමනාගමනසම්පන්නෙ සඤ්චරණට්ඨානෙති අත්ථො. නිසභො නාම පබ්බතොති පබ්බතානං ජෙට්ඨත්තා නාමෙන නිසභො නාම සෙලමයපබ්බතො අහොසීති සම්බන්ධො. අස්සමො සුකතො මය්හන්ති තත්ථ පබ්බතෙ මය්හං වසනත්ථාය අස්සමො අරඤ්ඤාවාසො සුට්ඨු කතො. කුටිරත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානවතිපරික්ඛෙපාදිවසෙන සුන්දරාකාරෙන කතොති අත්ථො. පණ්ණසාලා සුමාපිතාති පණ්ණෙහි ඡාදිතා සාලා මය්හං නිවාසනත්ථාය සුට්ඨු මාපිතා නිට්ඨාපිතාති අත්ථො.

2. කොසියො නාම නාමෙනාති මාතාපිතූහි කතනාමධෙය්යෙන කොසියො නාම. උග්ගතාපනො පාකටතපො ඝොරතපො. එකාකියො අඤ්ඤෙසං අභාවා අහං එව එකො. අදුතියො දුතියතාපසරහිතො ජටිලො ජටාධාරී තාපසො තදා තස්මිං කාලෙ නිසභෙ පබ්බතෙ වසාමි විහරාමීති සම්බන්ධො.

3. ඵලං මූලඤ්ච පණ්ණඤ්ච, න භුඤ්ජාමි අහං තදාති තදා තස්මිං නිසභපබ්බතෙ වසනකාලෙ තිණ්ඩුකාදිඵලං මුළාලාදිමූලං, කාරපණ්ණාදිපණ්ණඤ්ච රුක්ඛතො ඔචිනිත්වා න භුඤ්ජාමීති අත්ථො. එවං සති කථං ජීවතීති තං දස්සෙන්තො පවත්තංව සුපාතාහන්ති ආහ. තත්ථ පවත්තං සයමෙව ජාතං සුපාතං අත්තනො ධම්මතාය පතිතං පණ්ණාදිකං නිස්සාය ආහාරං කත්වා අහං තාවදෙ තස්මිං කාලෙ ජීවාමි ජීවිකං කප්පෙමීති සම්බන්ධො. ‘‘පවත්තපණ්ඩුපණ්ණානී’’ති වා පාඨො, තස්ස සයමෙව පතිතානි පණ්ඩුපණ්ණානි රුක්ඛපත්තානි උපනිස්සාය ජීවාමීති අත්ථො.

4. නාහං කොපෙමි ආජීවන්ති අහං ජීවිතං චජමානොපි පරිච්චාගං කුරුමානොපි තණ්හාවසෙන ඵලමූලාදිආහාරපරියෙසනාය සම්මා ආජීවං න කොපෙමි න නාසෙමීති සම්බන්ධො. ආරාධෙමි සකං චිත්තන්ති සකං චිත්තං අත්තනො මනං අප්පිච්ඡතාය සන්තුට්ඨියා ච ආරාධෙමි පසාදෙමි. විවජ්ජෙමි අනෙසනන්ති වෙජ්ජකම්මදූතකම්මාදිවසෙන අනෙසනං අයුත්තපරියෙසනං විවජ්ජෙමි දූරං කරොමි.

5. රාගූපසංහිතං චිත්තන්ති යදා යස්මිං කාලෙ මම රාගෙන සම්පයුත්තං චිත්තං උප්පජ්ජති, තදා සයමෙව අත්තනායෙව පච්චවෙක්ඛාමි ඤාණෙන පටිවෙක්ඛිත්වා විනොදෙමි. එකග්ගො තං දමෙමහන්ති අහං එකස්මිං කම්මට්ඨානාරම්මණෙ අග්ගො සමාහිතො තං රාගචිත්තං දමෙමි දමනං කරොමි.

6. රජ්ජසෙ රජ්ජනීයෙ චාති රජ්ජනීයෙ අල්ලීයිතබ්බෙ රූපාරම්මණාදිවත්ථුස්මිං රජ්ජසෙ අල්ලීනො අසි භවසි. දුස්සනීයෙ ච දුස්සසෙති දූසිතබ්බෙ දොසකරණවත්ථුස්මිං දූසකො අසි. මුය්හසෙ මොහනීයෙ චාති මොහිතබ්බෙ මොහකරණවත්ථුස්මිං මොය්හසි මූළ්හො අසි භවසි. තස්මා තුවං වනා වනතො අරඤ්ඤවාසතො නික්ඛමස්සු අපගච්ඡාහීති එවං අත්තානං දමෙමීති සම්බන්ධො.

24. තිම්බරූසකවණ්ණාභොති සුවණ්ණතිම්බරූසකවණ්ණාභො, ජම්බොනදසුවණ්ණවණ්ණොති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සුභූතිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. උපවානත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරොනාම ජිනොතිආදිකං ආයස්මතො උපවානත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ දලිද්දකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො භගවති පරිනිබ්බුතෙ තස්ස ධාතුං ගහෙත්වා මනුස්සදෙවනාගගරුළකුම්භණ්ඩයක්ඛගන්ධබ්බෙහි සත්තරතනමයෙ සත්තයොජනිකෙ ථූපෙ කතෙ තත්ථ සුධොතං අත්තනො උත්තරසාටකං වෙළග්ගෙ ලග්ගෙත්වා ආබන්ධිත්වා ධජං කත්වා පූජං අකාසි. තං ගහෙත්වා අභිසම්මතකො නාම යක්ඛසෙනාපති දෙවෙහි චෙතියපූජාරක්ඛණත්ථං ඨපිතො අදිස්සමානකායො තං ආකාසෙ ධාරෙන්තො චෙතියං තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං අකාසි. සො තං දිස්වා භිය්යොසොමත්තාය පසන්නමානසො හුත්වා තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා උපවානොති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො ජෙතවනපටිග්ගහණෙ බුද්ධානුභාවං දිස්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො අරහත්තං පත්වා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. යදා භගවතො අඵාසු අහොසි, තදා ථෙරො උණ්හොදකං තථාරූපං පානකඤ්ච භෙසජ්ජං භගවතො උපනාමෙසි. තෙනස්ස සත්ථුනො රොගො වූපසමි. තස්ස භගවා අනුමොදනං අකාසි.

52. එවං සො පත්තඅරහත්තඵලො අධිගතඑතදග්ගට්ඨානො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනොතිආදිමාහ. තත්ථ සබ්බෙසං ලොකියලොකුත්තරධම්මානං පාරගූ පරියොසානං නිබ්බානං ගතො පත්තො පදුමුත්තරො නාම ජිනො ජිතපඤ්චමාරො භගවා අග්ගික්ඛන්ධො ඉව ඡබ්බණ්ණා බුද්ධරංසියො ජලිත්වා සබ්බලොකං ධම්මපජ්ජොතෙන ඔභාසෙත්වා සම්බුද්ධො සුට්ඨු බුද්ධො අවිජ්ජානිද්දූපගතාය පජාය සවාසනාය කිලෙසනිද්දාය පටිබුද්ධො විකසිතනෙත්තපඞ්කජො පරිනිබ්බුතො ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන නිබ්බුතො අදස්සනං ගතොති සම්බන්ධො.

57. ජඞ්ඝාති චෙතියකරණකාලෙ උපචිනිතබ්බානං ඉට්ඨකානං ඨපනත්ථාය, නිබන්ධියමානසොපානපන්ති.

88. සුධොතංරජකෙනාහන්ති වත්ථධොවකෙන පුරිසෙන සුට්ඨු ධොවිතං සුවිසුද්ධකතං, උත්තරෙය්යපටං මම උත්තරසාටකං අහං වෙළග්ගෙ ලග්ගිත්වා ධජං කත්වා උක්ඛිපිං, අම්බරෙ ආකාසෙ උස්සාපෙසින්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

උපවානත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. තිසරණගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො තිසරණගමනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ බන්ධුමතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා අන්ධමාතාපිතරො උපට්ඨාසි. සො එකදිවසං චින්තෙසි – ‘‘අහං මාතාපිතරො උපට්ඨහන්තො පබ්බජිතුං න ලභාමි, යංනූනාහං තීණි සරණානි ගණ්හිස්සාමි , එවං දුග්ගතිතො මොචෙස්සාමී’’ති නිසභං නාම විපස්සිස්ස භගවතො අග්ගසාවකං උපසඞ්කමිත්වා තීණි සරණානි ගණ්හි. සො තානි වස්සසතසහස්සානි රක්ඛිත්වා තෙනෙව කම්මෙන තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්තො, තතො පරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථිනගරෙ මහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්තවස්සිකොව දාරකෙහි පරිවුතො එකං සඞ්ඝාරාමං අගමාසි. තත්ථ එකො ඛීණාසවත්ථෙරො තස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා සරණානි අදාසි. සො තානි ගහෙත්වා පුබ්බෙ අත්තනො රක්ඛිතානි සරණානි සරිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තං අරහත්තප්පත්තං භගවා උපසම්පාදෙසි.

106. සො අරහත්තප්පත්තො උපසම්පන්නො හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිමාහ. තත්ථ මාතු උපට්ඨාකො අහුන්ති අහං මාතාපිතූනං උපට්ඨාකො භරකො බන්ධුමතීනගරෙ අහොසින්ති සම්බන්ධො.

108. තමන්ධකාරපිහිතාති මොහන්ධකාරෙන පිහිතා ඡාදිතා. තිවිධග්ගීහි ඩය්හරෙති රාගග්ගිදොසග්ගිමොහග්ගිසඞ්ඛාතෙහි තීහි අග්ගීහි ඩය්හරෙ ඩය්හන්ති සබ්බෙ සත්තාති සම්බන්ධො.

114. අට්ඨ හෙතූ ලභාමහන්ති අට්ඨ කාරණානි සුඛස්ස පච්චයභූතානි කාරණානි ලභාමි අහන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

තිසරණගමනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. පඤ්චසීලසමාදානියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නගරෙ චන්දවතියාතිආදිකං ආයස්මතො පඤ්චසීලසමාදානියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො පුරිමභවෙ කතාකුසලකම්මානුරූපෙන දලිද්දො හුත්වා අප්පන්නපානභොජනො පරෙසං භතිං කත්වා ජීවන්තො සංසාරෙ ආදීනවං ඤත්වා පබ්බජිතුකාමොපි පබ්බජ්ජං අලභමානො අනොමදස්සිස්ස භගවතො සාවකස්ස නිසභත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පඤ්ච සික්ඛාපදානි සමාදියි. දීඝායුකකාලෙ උප්පන්නත්තා වස්සසතසහස්සානි සීලං පරිපාලෙසි. තෙන කම්මෙන සො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ වෙසාලියං මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො. මාතාපිතරො සීලං සමාදියන්තෙ දිස්වා අත්තනො සීලං සරිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා පබ්බජි.

134. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො උදානවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නගරෙ චන්දවතියාතිආදිමාහ. භතකොආසහං තදාති තදා මම පුඤ්ඤකරණකාලෙ අහං භතකො භතියා කම්මකාරකො ආසිං අහොසිං. පරකම්මායනෙ යුත්තොති භතියා පරෙසං කම්මකරණෙ ආයුත්තො යොජිතො ඔකාසාභාවෙන සංසාරතො මුච්චනත්ථාය අහං පබ්බජ්ජං න ලභාමි.

135. මහන්ධකාරපිහිතාති මහන්තෙහි කිලෙසන්ධකාරෙහි පිහිතා සංවුතා ථකිතා. තිවිධග්ගීහි ඩය්හරෙති නරකග්ගිපෙතග්ගිසංසාරග්ගිසඞ්ඛාතෙහි තීහි අග්ගීහි ඩය්හන්ති. අහං පන කෙන උපායෙන කෙන කාරණෙන විසංයුත්තො භවෙය්යන්ති අත්ථො.

136. දෙය්යධම්මො අන්නපානාදිදාතබ්බයුත්තකං වත්ථු මය්හං නත්ථි, තස්සාභාවෙන අහං වරාකො දුක්ඛිතො භතකො භතියා ජීවනකො යංනූනාහං පඤ්චසීලං රක්ඛෙය්යං පරිපූරයන්ති පඤ්චසීලං සමාදියිත්වා පරිපූරෙන්තො යංනූන රක්ඛෙය්යං සාධුකං භද්දකං සුන්දරං කත්වා පරිපාලෙය්යන්ති අත්ථො.

148. ස්වාහං යසමනුභවින්ති සො අහං දෙවමනුස්සෙසු මහන්තං යසං අනුභවිං තෙසං සීලානං වාහසා ආනුභාවෙනාති අත්ථො. කප්පකොටිම්පි තෙසං සීලානං ඵලං කිත්තෙන්තො එකකොට්ඨාසමෙව කිත්තයෙ පාකටං කරෙය්යන්ති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පඤ්චසීලසමාදානියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. අන්නසංසාවකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො අන්නසංසාවකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පිණ්ඩාය චරන්තං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණබ්යාමප්පභාමණ්ඩලොපසොභිතං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො භගවන්තං නිමන්තෙත්වා ගෙහං නෙත්වා වරඅන්නපානෙන සන්තප්පෙත්වා සම්පවාරෙත්වා භොජෙසි. සො තෙනෙව චිත්තප්පසාදෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චවිත්වා මනුස්සලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො අපරාපරං දෙවමනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමවසෙන අන්නසංසාවකත්ථෙරොති පාකටනාමො අහොසි.

155-6. සො අපරභාගෙ අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො ‘‘එවං මයා ඉමිනා පුඤ්ඤසම්භාරානුභාවෙන පත්තං අරහත්ත’’න්ති අත්තනො පුබ්බචරිතාපදානං උදානවසෙන පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණන්තිආදිමාහ . තත්ථ සුවණ්ණස්ස වණ්ණො විය වණ්ණො යස්ස භගවතො සොයං සුවණ්ණවණ්ණො, තං සුවණ්ණවණ්ණං සම්බුද්ධං සිද්ධත්ථන්ති අත්ථො. ගච්ඡන්තං අන්තරාපණෙති වෙස්සානං ආපණපන්තීනං අන්තරවීථියං ගච්ඡමානං. කඤ්චනග්ඝියසංකාසන්ති සුවණ්ණතොරණසදිසං බාත්තිංසවරලක්ඛණං ද්වත්තිංසවරලක්ඛණෙහි සම්පන්නං ලොකපජ්ජොතං සකලලොකදීපභූතං අප්පමෙය්යං පමාණවිරහිතං අනොපමං උපමාවිරහිතං ජුතින්ධරං පභාධාරං නීලපීතාදිඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසියො ධාරකං සිද්ධත්ථං දිස්වා පරමං උත්තමං පීතිං අලත්ථං අලභින්ති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

අන්නසංසාවකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. ධූපදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො ධූපදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සිද්ධත්ථෙ භගවති චිත්තං පසාදෙත්වා තස්ස භගවතො ගන්ධකුටියං චන්දනාගරුකාළානුසාරිආදිනා කතෙහි අනෙකෙහි ධූපෙහි ධූපපූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤෙන දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච උභයසම්පත්තියො අනුභවන්තො නිබ්බත්තනිබ්බත්තභවෙ පූජනීයො හුත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො පුඤ්ඤසම්භාරානුභාවෙන සාසනෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා කතධූපපූජාපුඤ්ඤත්තා නාමෙන ධූපදායකත්ථෙරොති සබ්බත්ථ පාකටො. සො පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. සිද්ධො පරිපුණ්ණො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණාදිගුණසඞ්ඛාතො අත්ථො පයොජනං යස්ස භගවතො සොයං සිද්ධත්ථො, තස්ස සිද්ධත්ථස්ස භගවතො භග්යාදිගුණවන්තස්ස ලොකජෙට්ඨස්ස සකලලොකුත්තමස්ස තාදිනො ඉට්ඨානිට්ඨෙසු තාදිසස්ස අචලසභාවස්සාති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

ධූපදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. පුලිනපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

විපස්සිස්සභගවතොතිආදිකං ආයස්මතො පුලිනපූජකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසන්නචිත්තො චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණෙසු පුරාණවාලුකං අපනෙත්වා නවං මුත්තාදලසදිසපණ්ඩරපුලිනං ඔකිරිත්වා මාළකං අලඞ්කරි. තෙන කම්මෙන සො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො තත්ථ දිබ්බෙහි රතනෙහි විජ්ජොතමානෙ අනෙකයොජනෙ කනකවිමානෙ දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා තතො චුතො මනුස්සලොකෙ සත්තරතනසම්පන්නො චක්කවත්තී රාජා හුත්වා මනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අපරාපරං සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො අත්තනො කතපුඤ්ඤනාමසදිසෙන නාමෙන පුලිනපූජකත්ථෙරොති පාකටො.

165. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො විපස්සිස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තත්ථ විවිධං පස්සතීති විපස්සී, විවිච්ච පස්සතීති වා විපස්සී, විවිධෙ අත්තත්ථපරත්ථාදිභෙදෙ අත්ථෙ පස්සතීති වා විපස්සී, විවිධෙ වොහාරපරමත්ථාදිභෙදෙ පස්සතීති වා විපස්සී, තස්ස විපස්සිස්ස බොධියා පාදපුත්තමෙ උත්තමෙ බොධිරුක්ඛමණ්ඩලමාළකෙ පුරාණපුලිනං වාලුකං ඡඩ්ඩෙත්වා සුද්ධං පණ්ඩරං පුලිනං ආකිරිං සන්ථරිං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පුලිනපූජකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. උත්තියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිකං ආයස්මතො උත්තියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ චන්දභාගානදියං සුසුමාරො හුත්වා නිබ්බත්තො නදීතීරං උපගතං භගවන්තං දිස්වා පසන්නචිත්තො පාරං නෙතුකාමො තීරසමීපෙයෙව නිපජ්ජි. භගවා තස්ස අනුකම්පාය පිට්ඨියං පාදෙ ඨපෙසි. සො තුට්ඨො උදග්ගො පීතිවෙගෙන මහුස්සාහො හුත්වා සොතං ඡින්දන්තො සීඝෙන ජවෙන භගවන්තං පරතීරං නෙසි. භගවා තස්ස චිත්තප්පසාදං ඤත්වා ‘‘අයං ඉතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිස්සති , තතො පට්ඨාය සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉතො චතුන්නවුතිකප්පෙ අමතං පාපුණිස්සතී’’ති බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.

සො තථා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං අඤ්ඤතරස්ස බ්රාහ්මණස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, උත්තියොතිස්ස නාමං අකංසු. සො වයප්පත්තො ‘‘අමතං පරියෙසිස්සාමී’’ති පරිබ්බාජකො හුත්වා එකදිවසං භගවන්තං දිස්වා උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො හුත්වා සාසනෙ පබ්බජිත්වා සීලදිට්ඨීනං අවිසොධිතත්තා විසෙසං නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තො අඤ්ඤං භික්ඛුං විසෙසං නිබ්බත්තෙත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තං දිස්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා සඞ්ඛෙපෙන ඔවාදං යාචි. සත්ථාපි තස්ස , ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, උත්තිය, ආදිමෙව විසොධෙහී’’තිආදිනා (සං. නි. 5.382) සඞ්ඛෙපෙනෙව ඔවාදං අදාසි. සො සත්ථු ඔවාදෙ ඨත්වා විපස්සනං ආරභි. තස්ස ආරද්ධවිපස්සකස්ස ආබාධො උප්පජ්ජි. උප්පන්නෙ ආබාධෙ ජාතසංවෙගො වීරියාරම්භවත්ථුං ඤත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි.

169. එවං සො කතසම්භාරානුරූපෙන පත්තඅරහත්තඵලො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො චන්දභාගානදීතීරෙතිආදිමාහ. තත්ථ චන්දභාගානදීතීරෙති පරිසුද්ධපණ්ඩරපුලිනතලෙහි ච පභාසම්පන්නපසන්නමධුරොදකපරිපුණ්ණතාය ච චන්දප්පභාකිරණසස්සිරීකාභා නදමානා සද්දං කුරුමානා ගච්ඡතීති චන්දභාගානදී, තස්සා චන්දභාගානදියා තීරෙ සුසුමාරො අහොසින්ති සම්බන්ධො. තත්ථ සුසුමාරොති ඛුද්දකමච්ඡගුම්බෙ ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං කරොන්තො මාරෙතීති සුසුමාරො, චණ්ඩමච්ඡො කුම්භීලොති අත්ථො. සභොජනපසුතොහන්ති අහං සභොජනෙ සකගොචරෙ පසුතො බ්යාවටො. නදීතිත්ථං අගච්ඡහන්ති භගවතො ආගමනකාලෙ අහං නදීතිත්ථං අගච්ඡිං පත්තොම්හි.

170. සිද්ධත්ථො තම්හි සමයෙති තස්මිං මම තිත්ථගමනකාලෙ සිද්ධත්ථො භගවා අග්ගපුග්ගලො සබ්බසත්තෙසු ජෙට්ඨො සෙට්ඨො සයම්භූ සයමෙව භූතො ජාතො බුද්ධභූතො සො භගවා නදිං තරිතුකාමො නදීතීරං උපාගමි.

172. පෙත්තිකං විසයං මය්හන්ති මය්හං පිතුපිතාමහාදීහි පරම්පරානීතං, යදිදං සම්පත්තසම්පත්තමහානුභාවානං තරණන්ති අත්ථො.

173. මමඋග්ගජ්ජනං සුත්වාති මය්හං උග්ගජ්ජනං ආරාධනං සුත්වා මහාමුනි භගවා අභිරුහීති සම්බන්ධො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

උත්තියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. එකඤ්ජලිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුවණ්ණවණ්ණන්තිආදිකං ආයස්මතො එකඤ්ජලිකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො පිණ්ඩාය චරන්තං විපස්සිං භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා අට්ඨාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සබ්බත්ථ පූජනීයො හුත්වා උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා සාසනෙ පසීදිත්වා පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤවසෙන එකඤ්ජලිකත්ථෙරොති පාකටො.

180. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා තං හත්ථතලෙ ආමලකං විය දිස්වා උදානවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුවණ්ණවණ්ණන්තිආදිමාහ. විපස්සිං සත්ථවාහග්ගන්ති වාණිජෙ කන්තාරා වහති තාරෙතීති සත්ථවාහො . වාළකන්තාරා චොළකන්තාරා දුබ්භික්ඛකන්තාරා නිරුදකකන්තාරා යක්ඛකන්තාරා අප්පභක්ඛකන්තාරා ච තාරෙති උත්තාරෙති පතාරෙති නිත්තාරෙති ඛෙමන්තභූමිං පාපෙතීති අත්ථො. කො සො? වාණිජජෙට්ඨකො. සත්ථවාහසදිසත්තා අයම්පි භගවා සත්ථවාහො. තථා හි සො තිවිධං බොධිං පත්ථයන්තෙ කතපුඤ්ඤසම්භාරෙ සත්තෙ ජාතිකන්තාරා ජරාකන්තාරා බ්යාධිකන්තාරා මරණකන්තාරා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසකන්තාරා ච සබ්බස්මා සංසාරකන්තාරා ච තාරෙති උත්තාරෙති පතාරෙති නිත්තාරෙති නිබ්බානථලං පාපෙතීති අත්ථො. සත්ථවාහො ච සො අග්ගො සෙට්ඨො පධානො චාති සත්ථවාහග්ගො, තං සත්ථවාහග්ගං විපස්සිං සම්බුද්ධන්ති සම්බන්ධො. නරවරං විනායකන්ති නරානං අන්තරෙ අසිථිලපරක්කමොති නරවීරො, තං. විසෙසෙන කතපුඤ්ඤසම්භාරෙ සත්තෙ නෙති නිබ්බානපුරං පාපෙතීති විනායකො, තං.

181. අදන්තදමනං තාදින්ති රාගදොසමොහාදිකිලෙසසම්පයුත්තත්තා කායවචීමනොද්වාරෙහි අදන්තෙ සත්තෙ දමෙතීති අදන්තදමනො, තං. ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියතාදිගුණයුත්තොති තාදී, තං. මහාවාදිං මහාමතින්ති සකසමයපරසමයවාදීනං අන්තරෙ අත්තනා සමධිකපුග්ගලවිරහිතත්තා මහාවාදී , මහතී පථවිසමානා මෙරුසමානා ච මති යස්ස සො මහාමති, තං මහාවාදිං මහාමතිං සම්බුද්ධන්ති ඉමිනා තුල්යාධිකරණං. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

එකඤ්ජලිකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. ඛොමදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිකං ආයස්මතො ඛොමදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො සාසනෙ අභිප්පසන්නො රතනත්තයමාමකො විපස්සිස්ස භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො ඛොමදුස්සෙන පූජං අකාසි. සො තදෙව මූලං කත්වා යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො. ඡසු දෙවෙසු අපරාපරං දිබ්බසුඛං අනුභවිත්වා තතො චවිත්වා මනුස්සලොකෙ චක්කවත්තිආදිඅනෙකවිධමනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා පරිපාකගතෙ පුඤ්ඤසම්භාරෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. කතපුඤ්ඤනාමෙන ඛොමදායකත්ථෙරොති පාකටො.

184. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං දස්සෙන්තො නගරෙ බන්ධුමතියාතිආදිමාහ. තත්ථ බන්ධු වුච්චති ඤාතකො, තෙ බන්ධූ යස්මිං නගරෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං සඞ්ඝටිතා වසන්ති, තං නගරං ‘‘බන්ධුමතී’’ති වුච්චති. රොපෙමි බීජසම්පදන්ති දානසීලාදිපුඤ්ඤබීජසම්පත්තිං රොපෙමි පට්ඨපෙමීති අත්ථො.

ඛොමදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

තතියස්ස සුභූතිවග්ගස්ස වණ්ණනා සමත්තා.

චතුභාණවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.