📜

5. උපාලිවග්ගො

1. භාගිනෙය්යුපාලිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

ඛීණාසවසහස්සෙහීතිආදිකං ආයස්මතො උපාලිත්ථෙරස්ස භාගිනෙය්යුපාලිත්ථෙරස්ස අපදානං. එසො හි ථෙරො පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තස්මිං තස්මිං භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසෙ ආදීනවං දිස්වා ගෙහං පහාය ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා පඤ්චාභිඤ්ඤාඅට්ඨසමාපත්තිලාභී හුත්වා හිමවන්තෙ වාසං කප්පෙසි. තස්මිං සමයෙ පදුමුත්තරො භගවා විවෙකකාමො හිමවන්තං පාවිසි. තාපසො භගවන්තං පුණ්ණචන්දමිව විරොචමානං දූරතොව දිස්වා පසන්නමානසො අජිනචම්මං අංසෙ කත්වා අඤ්ජලිං පග්ගය්හ වන්දිත්වා ඨිතකොව දසනඛසමොධානඤ්ජලිං සිරසි පතිට්ඨපෙත්වා අනෙකාහි උපමාහි අනෙකෙහි ථුතිවචනෙහි භගවන්තං ථොමෙසි. තං සුත්වා භගවා – ‘‘අයං තාපසො අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම භගවතො සාසනෙ පබ්බජිත්වා විනයෙ තිඛිණපඤ්ඤානං අග්ගො භවිස්සතී’’ති බ්යාකරණමදාසි. සො යාවතායුකං ඨත්වා අපරිහීනජ්ඣානො බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්ති. තතො චුතො දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුනගරෙ උපාලිත්ථෙරස්ස භාගිනෙය්යො හුත්වා නිබ්බත්ති. සො කමෙන වුද්ධිප්පත්තො මාතුලස්ස උපාලිත්ථෙරස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. සො අත්තනො ආචරියස්ස සමීපෙ වසිතත්තා විනයපඤ්හෙ තිඛිණඤාණො අහොසි. අථ භගවා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං විනයපඤ්හෙ තිඛිණපඤ්ඤානං භික්ඛූනං යදිදං භාගිනෙය්යුපාලී’’ති තං එතදග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි.

1. සො එවං එතදග්ගට්ඨානං පත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො ඛීණාසවසහස්සෙහීතිආදිමාහ. තත්ථ ආ සමන්තතො යාවභවග්ගා සවන්ති පවත්තන්තීති ආසවා. කාමාසවාදයො චත්තාරො ආසවා, තෙ ඛීණා සොසිතා විසොසිතා විද්ධංසිතා යෙහි තෙති ඛීණාසවා, තෙයෙව සහස්සා ඛීණාසවසහස්සා, තෙහි ඛීණාසවසහස්සෙහි . පරෙතො පරිවුතො ලොකනායකො ලොකස්ස නිබ්බානපාපනකො විවෙකං අනුයුත්තො පටිසල්ලිතුං එකීභවිතුං ගච්ඡතෙති සම්බන්ධො.

2. අජිනෙන නිවත්ථොහන්ති අහං අජිනමිගචම්මෙන පටිච්ඡන්නො, අජිනචම්මවසනොති අත්ථො. තිදණ්ඩපරිධාරකොති කුණ්ඩිකට්ඨපනත්ථාය තිදණ්ඩං ගහෙත්වා ධාරෙන්තොති අත්ථො. භික්ඛුසඞ්ඝෙන පරිබ්යූළ්හං පරිවාරිතං ලොකනායකං අද්දසන්ති සම්බන්ධො. සෙසං පාකටමෙවාති.

භාගිනෙය්යුපාලිත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

2. සොණකොළිවිසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අනොමදස්සිස්සමුනිනොතිආදිකං ආයස්මතො කොළිවිසත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වයප්පත්තො පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිතො විභවසම්පන්නො භගවතො චඞ්කමනත්ථාය සොභනං චඞ්කමං කාරෙත්වා සුධාපරිකම්මං කාරෙත්වා ආදාසතලමිව සමං විජ්ජොතමානං කත්වා දීපධූපපුප්ඵාදීහි සජ්ජෙත්වා භගවතො නිය්යාදෙත්වා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙනාහාරෙන පූජෙසි. සො එවං යාවජීවං පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො. තත්ථ පාළියා වුත්තනයෙන දිබ්බසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අන්තරා ඔක්කාකකුලප්පසුතොති තං සබ්බං පාළියා වුත්තානුසාරෙන වෙදිතබ්බං. පච්ඡිමභවෙ පන කොලියරාජවංසෙ ජාතො වයප්පත්තො කොටිඅග්ඝනකස්ස කණ්ණපිළන්ධනස්ස ධාරිතත්තා කොටිකණ්ණොති, කුටිකණ්ණොති ච පාකටො අහොසි. සො භගවති පසන්නො ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

25. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අනොමදස්සිස්ස මුනිනොතිආදිමාහ. තත්ථ අනොමදස්සිස්සාති අනොමං අලාමකං සුන්දරං දස්සනං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණපටිමණ්ඩිතත්තා බ්යාමප්පභාමණ්ඩලොපසොභිතත්තා ආරොහපරිණාහෙන සමන්නාගතත්තා ච දස්සනීයං සරීරං යස්ස භගවතො සො අනොමදස්සී, තස්ස අනොමදස්සිස්ස මුනිනොති අත්ථො. තාදිනොති ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අකම්පියසභාවස්ස. සුධාය ලෙපනං කත්වාති සුධාය අවලිත්තං කත්වා දීපධූපපුප්ඵධජපටාකාදීහි ච අලඞ්කතං චඞ්කමං කාරයිං අකාසින්ති අත්ථො. සෙසගාථානං අත්ථො පාළියා අනුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යොව.

35. පරිවාරසම්පත්තිධනසම්පත්තිසඞ්ඛාතං යසං ධාරෙතීති යසොධරො, සබ්බෙ එතෙ සත්තසත්තතිචක්කවත්තිරාජානො යසොධරනාමෙන එකනාමකාති සම්බන්ධො.

52. අඞ්ගීරසොති අඞ්ගතො සරීරතො නිග්ගතා රස්මි යස්ස සො අඞ්ගීරසො, ඡන්දදොසමොහභයාගතීහි වා පාපාචාරවසෙන වා චතුරාපායං න ගච්ඡතීති නාගො, මහන්තො පූජිතො ච සො නාගො චෙති මහානාගො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

කොළිවිසත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

3. කාළිගොධාපුත්තභද්දියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරසම්බුද්ධන්තිආදිකං ආයස්මතො භද්දියස්ස කාළිගොධාපුත්තත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො පුත්තදාරෙහි වඩ්ඪිතො නගරවාසිනො පුඤ්ඤානි කරොන්තෙ දිස්වා සයම්පි පුඤ්ඤානි කාතුකාමො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං නිමන්තෙත්වා ථූලපටලිකාදිඅනෙකානි මහාරහානි සයනානි පඤ්ඤාපෙත්වා තත්ථ නිසින්නෙ භගවති සසඞ්ඝෙ පණීතෙනාහාරෙන භොජෙත්වා මහාදානං අදාසි. සො එවං යාවතායුකං පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවමනුස්සෙසු උභයසම්පත්තියො අනුභවිත්වා අපරභාගෙ ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කාළිගොධාය නාම දෙවියා පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති. සො විඤ්ඤුතං පත්තො ආරොහපරිණාහහත්ථපාදරූපසම්පත්තියා භද්දත්තා ච කාළිගොධාය දෙවියා පුත්තත්තා ච භද්දියො කාළිගොධාපුත්තොති පාකටො. සත්ථරි පසීදිත්වා මාතාපිතරො ආරාධෙත්වා පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි.

54. සො අරහා හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරසම්බුද්ධන්තිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. මෙත්තචිත්තන්ති මිජ්ජති සිනෙහති නන්දති සබ්බසත්තෙති මෙත්තා, මෙත්තාය සහගතං චිත්තං මෙත්තචිත්තං, තං යස්ස භගවතො අත්ථීති මෙත්තචිත්තො, තං මෙත්තචිත්තං. මහාමුනින්ති සකලභික්ඛූනං මහන්තත්තා මහාමුනි, තං පදුමුත්තරං සම්බුද්ධන්ති සම්බන්ධො. ජනතා සබ්බාති සබ්බො ජනකායො, සබ්බනගරවාසිනොති අත්ථො. සබ්බලොකග්ගනායකන්ති සකලලොකස්ස අග්ගං සෙට්ඨං නිබ්බානස්ස නයනතො පාපනතො නායකං පදුමුත්තරසම්බුද්ධං ජනතා උපෙති සමීපං ගච්ඡතීති සම්බන්ධො.

55. සත්තුකඤ්ච බද්ධකඤ්චාති බද්ධසත්තුඅබද්ධසත්තුසඞ්ඛාතං ආමිසං. අථ වා භත්තපූපඛජ්ජභොජ්ජයාගුආදයො යාවකාලිකත්තා ආමිසං පානභොජනඤ්ච ගහෙත්වා පුඤ්ඤක්ඛෙත්තෙ අනුත්තරෙ සත්ථුනො දදන්තීති සම්බන්ධො.

58. ආසනං බුද්ධයුත්තකන්ති බුද්ධයොග්ගං බුද්ධාරහං බුද්ධානුච්ඡවිකං සත්තරතනමයං ආසනන්ති අත්ථො. සෙසං නයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

කාළිගොධාපුත්තභද්දියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

4. සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අරඤ්ඤෙකුටිකං කත්වාතිආදිකං ආයස්මතො සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො ඝරබන්ධනෙන බද්ධො ඝරාවාසෙ ආදීනවං දිස්වා වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙ පහාය හිමවන්තස්ස අවිදූරෙ පබ්බතන්තරෙ අරඤ්ඤවාසං කප්පෙසි. තස්මිං කාලෙ පදුමුත්තරො භගවා විවෙකකාමතාය තං ඨානං පාපුණි. අථ සො තාපසො භගවන්තං දිස්වා පසන්නමානසො වන්දිත්වා නිසීදනත්ථාය තිණසන්ථරං පඤ්ඤාපෙත්වා අදාසි. තත්ථ නිසින්නං භගවන්තං අනෙකෙහි මධුරෙහි තිණ්ඩුකාදීහි ඵලාඵලෙහි සන්තප්පෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තතො චුතො දෙවෙසු ච මනුස්සෙසු ච අපරාපරං සංසරන්තො ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො සද්ධාසම්පන්නො පබ්බජිතො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. ඛුරග්ගෙ අරහත්තඵලප්පත්තියං විය නිරුස්සාහෙනෙව සන්තිපදසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානෙ සුට්ඨු ඨිතත්තා සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරොති පාකටො.

70. අරහා පන හුත්වා අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අරඤ්ඤෙ කුටිකං කත්වාතිආදිමාහ. තත්ථ අරඤ්ඤෙති සීහබ්යග්ඝාදීනං භයෙන මනුස්සා එත්ථ න රජ්ජන්ති න රමන්ති න අල්ලීයන්තීති අරඤ්ඤං, තස්මිං අරඤ්ඤෙ. කුටිකන්ති තිණච්ඡදනකුටිකං කත්වා පබ්බතන්තරෙ වසාමි වාසං කප්පෙසින්ති අත්ථො. ලාභෙන ච අලාභෙන ච යසෙන ච අයසෙන ච සන්තුට්ඨො විහාසින්ති සම්බන්ධො.

72. ජලජුත්තමනාමකන්ති ජලෙ ජාතං ජලජං, පදුමං, ජලජං උත්තමං ජලජුත්තමං, ජලජුත්තමෙන සමානං නාමං යස්ස සො ජලජුත්තමනාමකො, තං ජලජුත්තමනාමකං බුද්ධන්ති අත්ථො. සෙසං පාළිනයානුයොගෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සන්නිට්ඨාපකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

5. පඤ්චහත්ථියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සුමෙධොනාම සම්බුද්ධොතිආදිකං ආයස්මතො පඤ්චහත්ථියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා රතනත්තයෙ පසන්නො විහාසි. තස්මිං සමයෙ පඤ්චඋප්පලහත්ථානි ආනෙසුං. සො තෙහි පඤ්චඋප්පලහත්ථෙහි වීථියං චරමානං සුමෙධං භගවන්තං පූජෙසි. තානි ගන්ත්වා ආකාසෙ විතානං හුත්වා ඡායං කුරුමානානි තථාගතෙනෙව සද්ධිං ගච්ඡිංසු. සො තං දිස්වා සොමනස්සජාතො පීතියා ඵුට්ඨසරීරො යාවජීවං තදෙව පුඤ්ඤං අනුස්සරිත්වා තතො චුතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො අපරාපරං සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සද්ධාජාතො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. කතකුසලනාමෙන පඤ්චහත්ථියත්ථෙරොති පාකටො.

77. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා පච්චක්ඛතො පඤ්ඤාය දිට්ඨපුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සුමෙධො නාම සම්බුද්ධොතිආදිමාහ. තත්ථ සුමෙධොති සුන්දරා මෙධා චතුසච්චපටිවෙධපටිසම්භිදාදයො පඤ්ඤා යස්ස සො භගවා සුමෙධො සම්බුද්ධො අන්තරාපණෙ අන්තරවීථියං ගච්ඡතීති සම්බන්ධො. ඔක්ඛිත්තචක්ඛූති අධොඛිත්තචක්ඛු. මිතභාණීති පමාණං ඤත්වා භණනසීලො, පමාණං ජානිත්වා ධම්මං දෙසෙසීති අත්ථො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

පඤ්චහත්ථියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

6. පදුමච්ඡදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

නිබ්බුතෙලොකනාථම්හීතිආදිකං ආයස්මතො පදුමච්ඡදනියත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතපුඤ්ඤසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො විපස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො රතනත්තයෙ පසන්නො පරිනිබ්බුතස්ස විපස්සිස්ස භගවතො චිතකං පදුමපුප්ඵෙහි පූජෙසි. සො තෙනෙව චිත්තප්පසාදෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො සුගතීසුයෙව සංසරන්තො දිබ්බසම්පත්තිං මනුස්සසම්පත්තිඤ්චාති ද්වෙ සම්පත්තියො අනෙකක්ඛත්තුං අනුභවිත්වා ඉමස්මිං අම්හාකං සම්මාසම්බුද්ධකාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා සාසනෙ පබ්බජිතො ඝටෙන්තො වායමන්තො නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. තස්ස රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානාදීසු තත්ථ තත්ථ විහරන්තස්ස විහාරො පදුමපුප්ඵෙහි ඡාදීයති, තෙන සො පදුමච්ඡදනියත්ථෙරොති පාකටො.

83. අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො නිබ්බුතෙ ලොකනාථම්හීතිආදිමාහ. තත්ථ නිබ්බුතෙති ඛන්ධපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතෙ සත්ථරි, විපස්සිස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස සරීරෙ චිතමානියමානෙ චිතකෙ ආරොපිතෙ සුඵුල්ලං පදුමකලාපං අහං ගහෙත්වා චිතකං ආරොපයිං පූජෙසින්ති අත්ථො. සෙසගාථාසු හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

පදුමච්ඡදනියත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

7. සයනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිකං ආයස්මතො සයනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ අඤ්ඤතරස්මිං කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා හත්ථිදණ්ඩසුවණ්ණාදීහි සයනත්ථාය මඤ්චං කාරෙත්වා අනග්ඝෙහි විචිත්තත්ථරණෙහි අත්ථරිත්වා භගවන්තං පූජෙසි. සො භගවා තස්සානුකම්පාය පටිග්ගහෙත්වා අනුභවි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දිබ්බමනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථු සාසනෙ පසන්නො පබ්බජිත්වා විපස්සනං ආරභිත්වා නචිරස්සෙව අරහා අහොසි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන සයනදායකත්ථෙරොති පාකටො.

88. සො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං සබ්බං පාළිනයානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සයනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

8. චඞ්කමනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

අත්ථදස්සිස්සමුනිනොතිආදිකං ආයස්මතො චඞ්කමනදායකත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පායස්මා පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තෙසු තෙසු භවෙසු විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො අත්ථදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්තො සත්ථරි පසීදිත්වා උච්චවත්ථුකං සුධාපරිකම්මකතං රජතරාසිසදිසං සොභමානං චඞ්කමං කාරෙත්වා මුත්තදලසදිසං සෙතපුලිනං අත්ථරිත්වා භගවතො අදාසි. පටිග්ගහෙසි භගවා, චඞ්කමං පටිග්ගහෙත්වා ච පන සුඛං කායචිත්තසමාධිං අප්පෙත්වා ‘‘අයං අනාගතෙ ගොතමස්ස භගවතො සාසනෙ සාවකො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු අපරාපරං සංසරන්තො ද්වෙ සම්පත්තියො අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තො වුද්ධිප්පත්තො සද්ධාසම්පන්නො සාසනෙ පබ්බජිත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පත්වා කතපුඤ්ඤනාමෙන චඞ්කමනදායකත්ථෙරොති පාකටො අහොසි.

93. සො එකදිවසං අත්තනා පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො අත්ථදස්සිස්ස මුනිනොතිආදිමාහ. තත්ථ අත්ථදස්සිස්සාති අත්ථං පයොජනං වුද්ධිං විරූළ්හිං නිබ්බානං දක්ඛති පස්සතීති අත්ථදස්සී, අථ වා අත්ථං නිබ්බානං දස්සනසීලො ජානනසීලොති අත්ථදස්සී, තස්ස අත්ථදස්සිස්ස මුනිනො මොනෙන ඤාණෙන සමන්නාගතස්ස භගවතො මනොරමං මනල්ලීනං භාවනීයං මනසි කාතබ්බං චඞ්කමං කාරෙසින්ති සම්බන්ධො. සෙසං වුත්තනයානුසාරෙනෙව සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

චඞ්කමනදායකත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

9. සුභද්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

පදුමුත්තරොලොකවිදූතිආදිකං ආයස්මතො සුභද්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ නිබ්බානාධිගමනත්ථාය පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ සද්ධාසම්පන්නෙ එකස්මිං කුලගෙහෙ නිබ්බතො විඤ්ඤුතං පත්වා ඝරබන්ධනෙන බද්ධො රතනත්තයෙ පසන්නො පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නං පදුමුත්තරං භගවන්තං දිස්වා සන්නිපතිතා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතායො ච දිස්වා පසන්නමානසො නිග්ගුණ්ඩිකෙටකනීලකාසොකාසිතාදිඅනෙකෙහි සුගන්ධපුප්ඵෙහි පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන යාවතායුකං ඨත්වා තතො චවිත්වා තුසිතාදීසු දිබ්බසම්පත්තියො අනුභවිත්වා තතො මනුස්සෙසු මනුස්සසම්පත්තියො අනුභවිත්වා නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙසු ච සුගන්ධෙහි පුප්ඵෙහි පූජිතො අහොසි. ඉමස්මිං පන බුද්ධුප්පාදෙ එකස්මිං විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො කාමෙසු ආදීනවං දිස්වාපි යාව බුද්ධස්ස භගවතො පරිනිබ්බානකාලො තාව අලද්ධබුද්ධදස්සනො භගවතො පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නකාලෙයෙව පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි. පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤනාමෙන සුභද්දොති පාකටො අහොසි.

101. සො අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සවසෙන පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො පදුමුත්තරො ලොකවිදූතිආදිමාහ. තං උත්තානත්ථමෙව. සුණාථ මම භාසතො…පෙ… නිබ්බායිස්සතිනාසවොති ඉදං පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නොව පදුමුත්තරො භගවා බ්යාකාසි.

පඤ්චමභාණවාරවණ්ණනා සමත්තා.

115. සො අත්තනො පටිපත්තිං දස්සෙන්තො පුබ්බකම්මෙන සංයුත්තොතිආදිමාහ. එකග්ගොති එකග්ගචිත්තො. සුසමාහිතොති සුට්ඨු සමාහිතො, සන්තකායචිත්තොති අත්ථො. බුද්ධස්ස ඔරසො පුත්තොති බුද්ධස්ස උරසා හදයෙන නිග්ගතඔවාදානුසාසනිං සුත්වා පත්තඅරහත්තඵලොති අත්ථො. ධම්මජොම්හි සුනිම්මිතොති ධම්මතො කම්මට්ඨානධම්මතො ජාතො අරියාය ජාතියා සුනිම්මිතො සුට්ඨු නිප්ඵාදිතසබ්බකිච්චො අම්හි භවාමීති අත්ථො.

116. ධම්මරාජං උපගම්මාති ධම්මෙන සබ්බසත්තානං රාජානං ඉස්සරභූතං භගවන්තං උපගන්ත්වා සමීපං ගන්ත්වාති අත්ථො. අපුච්ඡිං පඤ්හමුත්තමන්ති උත්තමං ඛන්ධායතනධාතුසච්චසමුප්පාදාදිපටිසංයුත්තං පඤ්හං අපුච්ඡින්ති අත්ථො. කථයන්තොච මෙ පඤ්හන්ති එසො අම්හාකං භගවා මෙ මය්හං පඤ්හං කථයන්තො බ්යාකරොන්තො. ධම්මසොතං උපානයීති අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුසඞ්ඛාතං ධම්මසොතං ධම්මපවාහං උපානයි පාවිසීති අත්ථො.

118. ජලජුත්තමනායකොති පදුමුත්තරනාමකො ම-කාරස්ස ය-කාරං කත්වා කතවොහාරො. නිබ්බායිඅනුපාදානොති උපාදානෙ පඤ්චක්ඛන්ධෙ අග්ගහෙත්වා නිබ්බායි න පඤ්ඤායි අදස්සනං අගමාසි, මනුස්සලොකාදීසු කත්ථචිපි අපතිට්ඨිතොති අත්ථො. දීපොව තෙලසඞ්ඛයාති වට්ටිතෙලානං සඞ්ඛයා අභාවා පදීපො ඉව නිබ්බායීති සම්බන්ධො.

119. සත්තයොජනිකං ආසීති තස්ස පරිනිබ්බුතස්ස පදුමුත්තරස්ස භගවතො රතනමයං ථූපං සත්තයොජනුබ්බෙධං ආසි අහොසීති අත්ථො. ධජං තත්ථ අපූජෙසින්ති තත්ථ තස්මිං චෙතියෙ සබ්බභද්දං සබ්බතො භද්දං සබ්බසො මනොරමං ධජං පූජෙසින්ති අත්ථො.

120. කස්සපස්ස ච බුද්ධස්සාති පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලතො පට්ඨාය ආගතස්ස දෙවමනුස්සෙසු සංසරතො මෙ මය්හං ඔරසො පුත්තො තිස්සො නාම කස්සපස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස අග්ගසාවකො ජිනසාසනෙ බුද්ධසාසනෙ දායාදො ආසි අහොසීති සම්බන්ධො.

121. තස්ස හීනෙන මනසාති තස්ස මම පුත්තස්ස තිස්සස්ස අග්ගසාවකස්ස හීනෙන ලාමකෙන මනසා චිත්තෙන අභද්දකං අසුන්දරං අයුත්තකං ‘‘අන්තකො පච්ඡිමො’’ති වාචං වචනං අභාසිං කථෙසින්ති අත්ථො. තෙන කම්මවිපාකෙනාති තෙන අරහන්තභක්ඛානසඞ්ඛාතස්ස අකුසලකම්මස්ස විපාකෙන. පච්ඡිමෙ අද්දසං ජිනන්ති පච්ඡිමෙ පරියොසානෙ පරිනිබ්බානකාලෙ මල්ලානං උපවත්තනෙ සාලවනෙ පරිනිබ්බානමඤ්චෙ නිපන්නං ජිනං ජිතසබ්බමාරං අම්හාකං ගොතමසම්මාසම්බුද්ධං අද්දසං අහන්ති අත්ථො. ‘‘පච්ඡා මෙ ආසි භද්දක’’න්තිපි පාඨො. තස්ස පච්ඡා තස්ස භගවතො අවසානකාලෙ නිබ්බානාසන්නකාලෙ මෙ මය්හං භද්දකං සුන්දරං චතුසච්චපටිවිජ්ඣනං ආසි අහොසීති අත්ථො.

122. පබ්බාජෙසි මහාවීරොති මහාවීරියො සබ්බසත්තහිතො කරුණායුත්තො ජිතමාරො මුනි මල්ලානං උපවත්තනෙ සාලවනෙ පච්ඡිමෙ සයනෙ පරිනිබ්බානමඤ්චෙ සයිතොව මං පබ්බාජෙසීති සම්බන්ධො.

123. අජ්ජෙවදානි පබ්බජ්ජාති අජ්ජ එව භගවතො පරිනිබ්බානදිවසෙයෙව මම පබ්බජ්ජා, තථා අජ්ජ එව උපසම්පදා, අජ්ජ එව ද්විපදුත්තමස්ස සම්මුඛා පරිනිබ්බානං අහොසීති සම්බන්ධො. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

සුභද්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

10. චුන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා

සිද්ධත්ථස්සභගවතොතිආදිකං ආයස්මතො චුන්දත්ථෙරස්ස අපදානං. අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතපුඤ්ඤසම්භාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ විවට්ටූපනිස්සයානි පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතො කාලෙ විභවසම්පන්නෙ කුලෙ නිබ්බත්තො විඤ්ඤුතං පත්වා සත්ථරි පසීදිත්වා සත්තරතනමයං සුවණ්ණග්ඝියං කාරෙත්වා සුමනපුප්ඵෙහි ඡාදෙත්වා භගවන්තං පූජෙසි. තානි පුප්ඵානි ආකාසං සමුග්ගන්ත්වා විතානාකාරෙන අට්ඨංසු. අථ නං භගවා ‘‘අනාගතෙ ගොතමස්ස නාම භගවතො සාසනෙ චුන්දො නාම සාවකො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන තතො චුතො දෙවලොකෙ උපපන්නො කමෙන ඡසු කාමාවචරදෙවෙසු සුඛං අනුභවිත්වා මනුස්සෙසු චක්කවත්තිආදිසම්පත්තියො ච අනුභවිත්වා ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ බ්රාහ්මණකුලෙ රූපසාරියා පුත්තො සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස කනිට්ඨො හුත්වා නිබ්බත්ති. තස්ස විඤ්ඤුතං පත්තස්ස ආරොහපරිණාහරූපවයානං සුන්දරතාය සකාරස්ස චකාරං කත්වා චුන්දොති නාමං කරිංසු. සො වයප්පත්තො ඝරාවාසෙ ආදීනවං පබ්බජ්ජාය ච ආනිසංසං දිස්වා භාතුත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි.

125. සො පත්තඅරහත්තඵලො එකදිවසං අත්තනො පුබ්බකම්මං සරිත්වා සොමනස්සජාතො පුබ්බචරිතාපදානං පකාසෙන්තො සිද්ධත්ථස්ස භගවතොතිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තත්ථමෙව. අග්ඝියන්තිආදයොපි උත්තානත්ථායෙව.

128. විතිණ්ණකඞ්ඛො සම්බුද්ධොති විසෙසෙන මග්ගාධිගමෙන විචිකිච්ඡාය ඛෙපිතත්තා විතිණ්ණකඞ්ඛො අසංසයො සම්බුද්ධො. තිණ්ණොඝෙහි පුරක්ඛතොති කාමොඝාදීනං චතුන්නං ඔඝානං තිණ්ණත්තා අතික්කන්තත්තා ඔඝතිණ්ණෙහි ඛීණාසවෙහි පුරක්ඛතො පරිවාරිතොති අත්ථො. බ්යාකරණගාථා උත්තානත්ථායෙව.

139. උපට්ඨහිං මහාවීරන්ති උත්තමත්ථස්ස නිබ්බානස්ස පත්තියා පාපුණනත්ථාය කප්පසතසහස්සාධිකෙසු චතුරාසඞ්ඛ්යෙය්යෙසු කප්පෙසු පාරමියො පූරෙන්තෙන කතවීරියත්තා මහාවීරං බුද්ධං උපට්ඨහිං උපට්ඨානං අකාසින්ති අත්ථො. අඤ්ඤෙ ච පෙසලෙ බහූති න කෙවලමෙව බුද්ධං උපට්ඨහිං, පෙසලෙ පියසීලෙ සීලවන්තෙ අඤ්ඤෙ ච බහුඅග්ගප්පත්තෙ සාවකෙ, මෙ මය්හං භාතරං සාරිපුත්තත්ථෙරඤ්ච උපට්ඨහින්ති සම්බන්ධො.

140. භාතරංමෙ උපට්ඨහිත්වාති මය්හං භාතරං උපට්ඨහිත්වා වත්තපටිවත්තං කත්වා තස්ස පරිනිබ්බුතකාලෙ භගවතො පඨමං පරිනිබ්බුතත්තා තස්ස ධාතුයො ගහෙත්වා පත්තම්හි ඔකිරිත්වා ලොකජෙට්ඨස්ස නරානං ආසභස්ස බුද්ධස්ස උපනාමෙසිං අදාසින්ති අත්ථො.

141. උභො හත්ථෙහි පග්ගය්හාති තං මහා දින්නං ධාතුං සො භගවා අත්තනො උභොහි හත්ථෙහි පකාරෙන ගහෙත්වා තං ධාතුං සංසුට්ඨු දස්සයන්තො අග්ගසාවකං සාරිපුත්තත්ථෙරං කිත්තයි පකාසෙසීති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

චුන්දත්ථෙරඅපදානවණ්ණනා සමත්තා.

පඤ්චමවග්ගවණ්ණනා සමත්තා.