📜

10. පදුමබුද්ධවංසවණ්ණනා

අනොමදස්සිස්ස පන භගවතො අපරභාගෙ වස්සසතසහස්සායුකා මනුස්සා අනුක්කමෙන පරිහායිත්වා දසවස්සායුකා හුත්වා පුන අනුක්කමෙන වඩ්ඪිත්වා අසඞ්ඛ්යෙය්යායුකා හුත්වා පුන පරිහායමානා වස්සසතසහස්සායුකා අහෙසුං. තථා පදුමො නාම සත්ථා ලොකෙ උප්පජ්ජි. සොපි පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා චම්පකනගරෙ අසමස්ස නාම රඤ්ඤො කුලෙ රූපාදීහි අසමාය අසමාය නාම අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. සො දසන්නං මාසානං අච්චයෙන චම්පකුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. ජාතෙ පන කුමාරෙ ආකාසතො සකලජම්බුදීපෙ සමුද්දපරියන්තෙ පදුමවස්සං නිපති. තෙනස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ නාමං ගණ්හන්තා නෙමිත්තකා ච ඤාතකා ච ‘‘මහාපදුමකුමාරො’’ත්වෙව නාමමකංසු. සො දසවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. නන්දුත්තර-වසුත්තර-යසුත්තරානාමකා තයො පාසාදා අහෙසුං. උත්තරාදෙවිප්පමුඛානි තෙත්තිංස ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං.

අථ මහාසත්තො උත්තරාය නාම මහාදෙවියා රම්මකුමාරෙ නාම උප්පන්නෙ චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා ආජඤ්ඤරථෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමි. තං පබ්බජන්තං එකා පුරිසකොටි අනුපබ්බජි. සො තෙහි පරිවුතො අට්ඨ මාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය ධඤ්ඤවතීනගරෙ සුධඤ්ඤසෙට්ඨිස්ස ධීතාය ධඤ්ඤවතියා නාම දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා මහාසාලවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා සායන්හසමයෙ තිත්ථකාජීවකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා මහාසොණබොධිං උපසඞ්කමිත්වා අට්ඨත්තිංසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරකං පඤ්ඤපෙත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා චතුරඞ්ගවීරියං අධිට්ඨාය මාරබලං විධමිත්වා තීසු යාමෙසු තිස්සො විජ්ජා සච්ඡිකත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති (ධ. ප. 153-154) උදානං උදානෙත්වා සත්තසත්තාහං බොධිසමීපෙයෙව වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මුනො ආයාචනං අධිවාසෙත්වා ධම්මදෙසනාය භාජනභූතෙ පුග්ගලෙ උපපරික්ඛන්තො අත්තනා සහ පබ්බජිතෙ කොටිසඞ්ඛෙ භික්ඛූ දිස්වා තඞ්ඛණෙයෙව අනිලපථෙන ගන්ත්වා ධඤ්ඤවතීනගරසමීපෙ ධනඤ්ජයුය්යානෙ ඔතරිත්වා තෙහි පරිවුතො තෙසං මජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තදා කොටිසතානං අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘අනොමදස්සිස්ස අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;

පදුමො නාම නාමෙන, අසමො අප්පටිපුග්ගලො.

2.

‘‘තස්සාපි අසමං සීලං, සමාධිපි අනන්තකො;

අසඞ්ඛ්යෙය්යං ඤාණවරං, විමුත්තිපි අනූපමා.

3.

‘‘තස්සාපි අතුලතෙජස්ස, ධම්මචක්කප්පවත්තනෙ;

අභිසමයා තයො ආසුං, මහාතමපවාහනා’’ති.

තත්ථ අසමං සීලන්ති අඤ්ඤෙසං සීලෙන අසදිසං, උත්තමං සෙට්ඨන්ති අත්ථො. සමාධිපි අනන්තකොති සමාධිපි අප්පමෙය්යො, තස්ස අනන්තභාවො ලොකවිවරණයමකපාටිහාරියාදීසු දට්ඨබ්බො. ඤාණවරන්ති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං, අසාධාරණඤාණානි වා. විමුත්තිපීති අරහත්තඵලවිමුත්තිපි භගවතො. අනූපමාති උපමාවිරහිතා. අතුලතෙජස්සාති අතුලඤාණතෙජස්ස. ‘‘අතුලඤාණතෙජා’’තිපි පාඨො. තස්ස ‘‘තයො අභිසමයා’’ති ඉමිනා උත්තරපදෙන සම්බන්ධො දට්ඨබ්බො. මහාතමපවාහනාති මහාමොහවිනාසකා, මොහන්ධකාරවිද්ධංසකාති අත්ථො.

අථාපරෙන සමයෙන පදුමො භගවා අත්තනො කනිට්ඨභාතරං සාලකුමාරඤ්ච උපසාලකුමාරඤ්ච ඤාතිසමාගමෙ සපරිවාරෙ පබ්බාජෙත්වා තෙසං ධම්මං දෙසෙන්තො නවුති කොටියො ධම්මාමතං පායෙසි. යදා පන රම්මත්ථෙරස්ස ධම්මං දෙසෙසි, තදා අසීතිකොටීනං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

4.

‘‘පඨමාභිසමයෙ බුද්ධො, කොටිසතමබොධයි;

දුතියාභිසමයෙ ධීරො, නවුතිකොටිමබොධයි.

5.

‘‘යදා ච පදුමො බුද්ධො, ඔවදී සකමත්රජං;

තදා අසීතිකොටීනං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

යදා පන සුභාවිතත්තො නාම රාජා පදුමස්ස බුද්ධස්ස බුද්ධපදුමවදනස්ස සන්තිකෙ කොටිසතසහස්සපරිවාරො එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතො, තස්මිං සන්නිපාතෙ භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො පන පඨමො සන්නිපාතො අහොසි.

අථාපරෙන සමයෙන මහාපදුමො මුනිවසභො උසභසමගතී උසභවතීනගරං උපනිස්සාය වස්සං උපගඤ්ඡි. නගරවාසිනො මනුස්සා භගවන්තං දස්සනකාමා උපසඞ්කමිංසු. තෙසං භගවා ධම්මං දෙසෙසි. තත්ථ ච බහවො මනුස්සා පසන්නචිත්තා පබ්බජිංසු. තතො දසබලො තෙහි ච අඤ්ඤෙහි ච තීහි භික්ඛුසතසහස්සෙහි සද්ධිං විසුද්ධිපවාරණං පවාරෙසි. සො දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. යෙ පන තත්ථ න පබ්බජිංසු, තෙ කථිනානිසංසං සුත්වා පාටිපදෙ පඤ්චසු මාසෙසු පඤ්චානිසංසදායකං කථිනචීවරමදංසු. තතො තං භික්ඛූ ධම්මසෙනාපතිං අග්ගසාවකං විසාලමතිං සාලත්ථෙරං කථිනත්ථාරත්ථං යාචිත්වා කථිනචීවරං තස්සාදංසු. ථෙරස්ස කථිනචීවරෙ කයිරමානෙ භික්ඛූ සිබ්බනෙ සහායකා අහෙසුං. පදුමො පන සම්මාසම්බුද්ධො සූචිච්ඡිද්දෙ සුත්තානි ආවුනිත්වා අදාසි. නිට්ඨිතෙ පන චීවරෙ භගවා තීහි භික්ඛුසතසහස්සෙහි චාරිකං පක්කාමි.

අථාපරෙන සමයෙන සීහවික්කන්තගාමී පුරිසසීහො විය බුද්ධසීහො ගොසිඞ්ගසාලවනසදිසෙ පරමසුරභිකුසුමඵලභාරවිනමිතසාඛාවිටපෙ විමලකමලකුවලයසමලඞ්කතෙ සිසිරමධුරවාරිවාහෙන පරිපූරිතෙ රුරු-චමර-සීහ-බ්යග්ඝ-අජ-හය-ගවය-මහිංසාදි විවිධමිගගණවිචරිතෙ සුරභිකුසුමගන්ධාවබද්ධහදයාහි භමරමධුකරයුවතීහි අනුභූතප්පචාරාහි සමන්තතො ගුම්බගුම්බායමානෙ ඵලරසපමුදිතහදයාහි කාකලිසදිසමධුරවිරුතාහි කොකිලවධූහි උපගීයමානෙ පරමරමණීයෙ විවිත්තෙ විජනෙ යොගානුකූලෙ පවනෙ වස්සාවාසමුපගඤ්ඡි. තස්මිං විහරන්තං සපරිවාරකං දසබලං තථාගතං ධම්මරාජං බුද්ධසිරියා විරොචමානං දිස්වා මනුස්සා තස්ස ධම්මං සුත්වා පසීදිත්වා එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිංසු. තදා ද්වීහි භික්ඛුසතසහස්සෙහි පරිවුතො පවාරෙසි. සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, පදුමස්ස මහෙසිනො;

කොටිසතසහස්සානං, පඨමො ආසි සමාගමො.

7.

‘‘කථිනත්ථාරසමයෙ, උප්පන්නෙ කථිනචීවරෙ;

ධම්මසෙනාපතිත්ථාය, භික්ඛූ සිබ්බිංසු චීවරං.

8.

‘‘තදා තෙ විමලා භික්ඛූ, ඡළභිඤ්ඤා මහිද්ධිකා;

තීණි සතසහස්සානි, සමිංසු අපරාජිතා.

9.

‘‘පුනාපරං සො නරාසභො, පවනෙ වාසං උපාගමි;

තදා සමාගමො ආසි, ද්වින්නං සතසහස්සින’’න්ති.

තත්ථ කථිනත්ථාරසමයෙති කථිනචීවරත්ථරණසමයෙ. ධම්මසෙනාපතිත්ථායාති ධම්මසෙනාපතිසාලත්ථෙරත්ථං. අපරාජිතාති න පරාජිතා, විභත්තිලොපො දට්ඨබ්බො. සොති සො මහාපදුමො. පවනෙති මහාවනෙ. වාසන්ති වස්සාවාසං. උපාගමීති උපාගතො. ද්වින්නං සතසහස්සිනන්ති ද්වින්නං සතසහස්සානං. ‘‘තදා ආසි සමාගමො’’තිපි පාඨො යදි අත්ථි සුන්දරො භවෙය්ය.

තදා තථාගතෙ තස්මිං වනසණ්ඩෙ වසන්තෙ අම්හාකං බොධිසත්තො සීහො හුත්වා සත්තාහං නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා නිසින්නං දිස්වා පසන්නචිත්තො හුත්වා පදක්ඛිණං කත්වා සඤ්ජාතපීතිසොමනස්සො තික්ඛත්තුං සීහනාදං නදිත්වා සත්තාහං බුද්ධාරම්මණං පීතිං අවිජහිත්වා පීතිසුඛෙනෙව ගොචරාය අපක්කමිත්වා ජීවිතපරිච්චාගං කත්වා පයිරුපාසමානො අට්ඨාසි. අථ සත්ථා තස්ස සත්තාහස්ස අච්චයෙන නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨාය නරසීහො සීහං ඔලොකෙත්වා – ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝෙපිස්ස චිත්තප්පසාදො හොතූති සඞ්ඝො ආගච්ඡතූ’’ති චින්තෙසි. අනෙකකොටිභික්ඛූ තාවදෙව ආගඤ්ඡිංසු. සීහො සඞ්ඝෙපි චිත්තං පසාදෙසි. අථ සත්ථා තස්ස චිත්තං ඔලොකෙත්වා – ‘‘අනාගතෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

10.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, සීහො ආසිං මිගාධිභූ;

පවිවෙකමනුබ්රූහන්තං, පවනෙ අද්දසං ජිනං.

11.

‘‘වන්දිත්වා සිරසා පාදෙ, කත්වාන තං පදක්ඛිණං;

තික්ඛත්තුං අභිනාදිත්වා, සත්තාහං ජිනමුපට්ඨහං.

12.

‘‘සත්තාහං වරසමාපත්තියා, වුට්ඨහිත්වා තථාගතො;

මනසා චින්තයිත්වාන, කොටිභික්ඛූ සමානයි.

13.

‘‘තදාපි සො මහාවීරො, තෙසං මජ්ඣෙ වියාකරි;

අපරිමෙය්යිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

14.

‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

15.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තත්ථ පවිවෙකමනුබ්රූහන්තන්ති නිරොධසමාපත්තිං සමාපන්නන්ති අත්ථො. පදක්ඛිණන්ති තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කත්වා. අභිනාදිත්වාති තික්ඛත්තුං සීහනාදං නදිත්වා. උපට්ඨහන්ති උපට්ඨහිං. අයමෙව වා පාඨො. වරසමාපත්තියාති නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨහිත්වා. මනසා චින්තයිත්වානාති ‘‘සබ්බෙපි භික්ඛූ ඉධ ආගච්ඡන්තූ’’ති මනසාව චින්තෙත්වා. සමානයීති සමාහරි.

තස්ස පන පදුමස්ස භගවතො චම්පකං නාම නගරං අහොසි. අසමො නාම රාජා පිතා අහොසි, මාතාපි තස්ස අසමා නාම, සාලො ච උපසාලො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, වරුණො නාමුපට්ඨාකො, රාධා ච සුරාධා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, මහාසොණරුක්ඛො බොධි, අට්ඨපණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධං සරීරං, ආයු වස්සසතසහස්සං අහොසි, රූපාදීහි ගුණෙහි අනුත්තරා උත්තරා නාමස්ස අග්ගමහෙසී, රම්මකුමාරො නාමස්ස අතිරම්මො තනයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

16.

‘‘චම්පකං නාම නගරං, අසමො නාම ඛත්තියො;

අසමා නාම ජනිකා, පදුමස්ස මහෙසිනො.

21.

‘‘සාලො ච උපසාලො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

වරුණො නාමුපට්ඨාකො, පදුමස්ස මහෙසිනො.

22.

‘‘රාධා චෙව සුරාධා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, මහාසොණොති වුච්චති.

24.

‘‘අට්ඨපණ්ණාසරතනං, අච්චුග්ගතො මහාමුනි;

පභා නිද්ධාවතී තස්ස, අසමා සබ්බතො දිසා.

25.

‘‘චන්දප්පභා සූරියප්පභා, රතනග්ගිමණිප්පභා;

සබ්බාපි තා හතා හොන්ති, පත්වා ජිනපභුත්තමං.

26.

‘‘වස්සසතසහස්සානි , ආයු විජ්ජති තාවදෙ;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

27.

‘‘පරිපක්කමානසෙ සත්තෙ, බොධයිත්වා අසෙසතො;

සෙසකෙ අනුසාසිත්වා, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

28.

‘‘උරගොව තචං ජිණ්ණං, වද්ධපත්තංව පාදපො;

ජහිත්වා සබ්බසඞ්ඛාරෙ, නිබ්බුතො සො යථා සිඛී’’ති.

තත්ථ රතනග්ගිමණිප්පභාති රතනප්පභා ච අග්ගිප්පභා ච මණිප්පභා ච. හතාති අභිභූතා. ජිනපභුත්තමන්ති ජිනස්ස සරීරප්පභං උත්තමං පත්වා හතාති අත්ථො. පරිපක්කමානසෙති පරිපක්කින්ද්රියෙ වෙනෙය්යසත්තෙ. වද්ධපත්තන්ති පුරාණපත්තං. පාදපො වාති පාදපො විය. සබ්බසඞ්ඛාරෙති සබ්බෙපි අජ්ඣත්තිකබාහිරෙ සඞ්ඛාරෙ. ‘‘හිත්වා සබ්බසඞ්ඛාර’’න්තිපි පාඨො, සොයෙවත්ථො. යථා සිඛීති අග්ගි විය නිරුපාදානො නිබ්බුතිං සුගතො ගතොති. සෙසමෙත්ථ ගාථාසු හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානමෙවාති.

පදුමබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො අට්ඨමො බුද්ධවංසො.