📜

14. සුජාතබුද්ධවංසවණ්ණනා

තතො තස්සාපරභාගෙ තස්මිංයෙව මණ්ඩකප්පෙ අනුපුබ්බෙන අපරිමිතායුකෙසු සත්තෙසු අනුක්කමෙන පරිහායිත්වා නවුතිවස්සසහස්සායුකෙසු ජාතෙසු සුජාතරූපකායො පරිසුද්ධජාතො සුජාතො නාම සත්ථා ලොකෙ උදපාදි. සොපි පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා සුමඞ්ගලනගරෙ උග්ගතස්ස නාම රඤ්ඤො කුලෙ පභාවතියා නාම අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගහෙත්වා දසන්නං මාසානං අච්චයෙන මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. නාමග්ගහණදිවසෙ චස්ස නාමං කරොන්තො සකලජම්බුදීපෙ සබ්බසත්තානං සුඛං ජනයන්තො ජාතොති ‘‘සුජාතො’’ ත්වෙවස්ස නාමමකංසු. සො නවවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. සිරී උපසිරී සිරිනන්දො චාති තස්ස තයො පාසාදා අහෙසුං. සිරීනන්දාදෙවිප්පමුඛානි තෙවීසති ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සිරීනන්දාදෙවියා උපසෙනෙ නාම පුත්තෙ උප්පන්නෙ හංසවහං නාම වරතුරඞ්ගමාරුය්හ මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං පන පබ්බජන්තං මනුස්සානං කොටි අනුපබ්බජි. අථ සො තෙහි පරිවුතො නව මාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය සිරීනන්දනනගරෙ සිරීනන්දනසෙට්ඨිස්ස ධීතාය දින්නං පරමමධුරං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා සාලවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා සායන්හසමයෙ සුනන්දාජීවකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා වෙළුබොධිං උපසඞ්කමිත්වා තෙත්තිංසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා සූරියෙ ධරමානෙයෙව සමාරං මාරබලං විධමිත්වා සම්මාසම්බොධිං පටිවිජ්ඣිත්වා සබ්බබුද්ධානුචිණ්ණං උදානං උදානෙත්වා සත්තසත්තාහං බොධිසමීපෙයෙව වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මුනා ආයාචිතො අත්තනො කනිට්ඨභාතිකං සුදස්සනකුමාරං පුරොහිතපුත්තං දෙවකුමාරඤ්ච චතුසච්චධම්මපටිවෙධසමත්ථෙ දිස්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා සුමඞ්ගලනගරසමීපෙ සුමඞ්ගලුය්යානෙ ඔතරිත්වා උය්යානපාලෙන අත්තනො භාතිකං සුදස්සනකුමාරං පුරොහිතපුත්තං දෙවකුමාරඤ්ච පක්කොසාපෙත්වා තෙසං සපරිවාරානං මජ්ඣෙ නිසින්නො ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තත්ථ අසීතියා කොටීනං ධම්මාභිසමයො අහොසි. අයං පඨමාභිසමයො අහොසි.

යදා පන භගවා සුදස්සනුය්යානද්වාරෙ මහාසාලමූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා දෙවෙසු තාවතිංසෙසු වස්සාවාසං උපාගමි, තදා සත්තත්තිංසසතසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි. අයං දුතියො අභිසමයො අහොසි. යදා පන සුජාතො දසබලො පිතුසන්තිකං අගමාසි, තදා සට්ඨිසතසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි. අයං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘තත්ථෙව මණ්ඩකප්පම්හි, සුජාතො නාම නායකො;

සීහහනුසභක්ඛන්ධො, අප්පමෙය්යො දුරාසදො.

2.

‘‘චන්දොව විමලො බුද්ධො, සතරංසීව පතාපවා;

එවං සොභති සම්බුද්ධො, ජලන්තො සිරියා සදා.

3.

‘‘පාපුණිත්වාන සම්බුද්ධො, කෙවලං බොධිමුත්තමං;

සුමඞ්ගලම්හි නගරෙ, ධම්මචක්කං පවත්තයි.

4.

‘‘දෙසෙන්තෙ පවරං ධම්මං, සුජාතෙ ලොකනායකෙ;

අසීතිකොටී අභිසමිංසු, පඨමෙ ධම්මදෙසනෙ.

5.

‘‘යදා සුජාතො අමිතයසො, දෙවෙ වස්සං උපාගමි;

සත්තත්තිංසසතසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහු.

6.

‘‘යදා සුජාතො අසමසමො, උපගච්ඡි පිතුසන්තිකං;

සට්ඨිසතසහස්සානං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ තත්ථෙව මණ්ඩකප්පම්හීති යස්මිං මණ්ඩකප්පෙ සුමෙධො භගවා උප්පන්නො, තත්ථෙව කප්පෙ සුජාතොපි භගවා උප්පන්නොති අත්ථො. සීහහනූති සීහස්ස විය හනු අස්සාති සීහහනු. සීහස්ස පන හෙට්ඨිමහනුමෙව පුණ්ණං හොති, න උපරිමං. අස්ස පන මහාපුරිසස්ස සීහස්ස හෙට්ඨිමහනු විය ද්වෙපි පරිපුණ්ණානි ද්වාදසියං පක්ඛස්ස චන්දසදිසානි හොන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘සීහහනූ’’ති. උසභක්ඛන්ධොති උසභස්සෙව සමප්පවට්ටක්ඛන්ධො, සුවට්ටිතසුවණ්ණාලිඞ්ගසදිසක්ඛන්ධොති අත්ථො. සතරංසීවාති දිවසකරො විය. සිරියාති බුද්ධසිරියා. බොධිමුත්තමන්ති උත්තමං සම්බොධිං.

සුධම්මවතීනගරෙ සුධම්මුය්යානෙ ආගතානං මනුස්සානං ධම්මං දෙසෙත්වා සට්ඨිසතසහස්සානි එහිභික්ඛුභාවෙන පබ්බාජෙත්වා තෙසං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. තතො පරං තිදිවොරොහණෙ භගවතො පඤ්ඤාසසතසහස්සානං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. පුන ‘‘සුදස්සනකුමාරො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පත්තො’’ති සුත්වා ‘‘මයම්පි පබ්බජිස්සාමා’’ති ආගතානි චත්තාරි පුරිසසතසහස්සානි ගහෙත්වා සුදස්සනත්ථෙරො සුජාතං නරාසභං උපසඞ්කමි. තෙසං භගවා ධම්මං දෙසෙත්වා එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බාජෙත්වා චතුරඞ්ගසමන්නාගතෙ සන්නිපාතෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

7.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, සුජාතස්ස මහෙසිනො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

8.

‘‘අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානං, අප්පත්තානං භවාභවෙ;

සට්ඨිසතසහස්සානි, පඨමං සන්නිපතිංසු තෙ.

9.

‘‘පුනාපරං සන්නිපාතෙ, තිදිවොරොහණෙ ජිනෙ;

පඤ්ඤාසසතසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො.

10.

‘‘උපසඞ්කමන්තො නරාසභං, සුදස්සනො අග්ගසාවකො;

චතූහි සතසහස්සෙහි, සම්බුද්ධං උපසඞ්කමී’’ති.

තත්ථ අප්පත්තානන්ති භවාභවෙ අසම්පත්තානන්ති අත්ථො. ‘‘අප්පවත්තා භවාභවෙ’’තිපි පාඨො, සොයෙවත්ථො. තිදිවොරොහණෙති සග්ගලොකතො ඔතරන්තෙ කත්තුකාරකෙ දට්ඨබ්බො. කාරකවිපල්ලාසෙන වුත්තං. අථ වා තිදිවොරොහණෙති තිදිවතො ඔතරණෙ. ජිනෙති ජිනස්ස, සාමිඅත්ථෙ භුම්මං දට්ඨබ්බං.

තදා කිර අම්හාකං බොධිසත්තො චක්කවත්තිරාජා හුත්වා ‘‘බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො’’ති සුත්වා භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මකථං සුත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සත්තහි රතනෙහි සද්ධිං චතුමහාදීපරජ්ජං දත්වා සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජි. සකලදීපවාසිනො ජනා රට්ඨුප්පාදං ගහෙත්වා ආරාමිකකිච්චං සාධෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස නිච්චං මහාදානමදංසු. සොපි නං සත්ථා – ‘‘අනාගතෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

11.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, චතුදීපම්හි ඉස්සරො;

අන්තලික්ඛචරො ආසිං, චක්කවත්තී මහබ්බලො.

13.

‘‘චතුදීපෙ මහාරජ්ජං රතනෙ සත්ත උත්තමෙ;

බුද්ධෙ නිය්යාතයිත්වාන, පබ්බජිං තස්ස සන්තිකෙ.

14.

‘‘ආරාමිකා ජනපදෙ, උට්ඨානං පටිපිණ්ඩිය;

උපනෙන්ති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, පච්චයං සයනාසනං.

15.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, දසසහස්සිම්හි ඉස්සරො;

තිංසකප්පසහස්සම්හි, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

16.

‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

17.

‘‘තස්සාපි චවනං සුත්වා, භිය්යො හාසං ජනෙසහං;

අධිට්ඨහිං වතං උග්ගං, දසපාරමිපූරියා.

18.

‘‘සුත්තන්තං විනයඤ්චාපි, නවඞ්ගං සත්ථුසාසනං;

සබ්බං පරියාපුණිත්වාන, සොභයිං ජිනසාසනං.

19.

‘‘තත්ථප්පමත්තො විහරන්තො, බ්රහ්මං භාවෙත්ව භාවනං;

අභිඤ්ඤාපාරමිං ගන්ත්වා, බ්රහ්මලොකමගඤ්ඡහ’’න්ති.

තත්ථ චතුදීපම්හීති සපරිවාරදීපානං චතුන්නං මහාදීපානන්ති අත්ථො. අන්තලික්ඛචරොති චක්කරතනං පුරක්ඛත්වා ආකාසචරො. රතනෙ සත්තාති හත්ථිරතනාදීනි සත්ත රතනානි. උත්තමෙති උත්තමානි. අථ වා උත්තමෙ බුද්ධෙති අත්ථො දට්ඨබ්බො. නිය්යාතයිත්වානාති දත්වාන. උට්ඨානන්ති රට්ඨුප්පාදං, ආයන්ති අත්ථො. පටිපිණ්ඩියාති රාසිං කත්වා සංකඩ්ඪිත්වා. පච්චයන්ති චීවරාදිවිවිධං පච්චයං. දසසහස්සිම්හි ඉස්සරොති දසසහස්සිලොකධාතුයං ඉස්සරො, තදෙතං ජාතික්ඛෙත්තං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අනන්තානං ලොකධාතූනං ඉස්සරො භගවා. තිංසකප්පසහස්සම්හීති ඉතො පට්ඨාය තිංසකප්පසහස්සානං මත්ථකෙති අත්ථො.

තස්ස පන සුජාතස්ස භගවතො සුමඞ්ගලං නාම නගරං අහොසි, උග්ගතො නාම රාජා පිතා, පභාවතී නාම මාතා, සුදස්සනො ච සුදෙවො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, නාරදො නාමුපට්ඨාකො, නාගා ච නාගසමාලා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, මහාවෙළුරුක්ඛො බොධි, සො කිර මන්දච්ඡිද්දො ඝනක්ඛන්ධො පරමරමණීයො වෙළුරියමණිවණ්ණෙහි විමලෙහි පත්තෙහි සඤ්ඡන්නවිපුලසාඛො මයූරපිඤ්ඡකලාපො විය විරොචිත්ථ. තස්ස පන භගවතො සරීරං පණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, ආයු නවුතිවස්සසහස්සානි, සිරීනන්දා නාමස්ස අග්ගමහෙසී, උපසෙනො නාම පුත්තො. තුරඞ්ගවරයානෙන නික්ඛමි. සො පන චන්දවතීනගරෙ සිලාරාමෙ පරිනිබ්බායි. තෙන වුත්තං –

20.

‘‘සුමඞ්ගලං නාම නගරං, උග්ගතො නාම ඛත්තියො;

මාතා පභාවතී නාම, සුජාතස්ස මහෙසිනො.

25.

‘‘සුදස්සනො සුදෙවො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

නාරදො නාමුපට්ඨාකො, සුජාතස්ස මහෙසිනො.

26.

‘‘නාගො ච නාගසමාලා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, මහාවෙළූති වුච්චති.

27.

‘‘සො ච රුක්ඛො ඝනක්ඛන්ධො, අච්ඡිද්දො හොති පත්තිකො;

උජු වංසො බ්රහා හොති, දස්සනීයො මනොරමො.

28.

‘‘එකක්ඛන්ධො පවඩ්ඪිත්වා, තතො සාඛා පභිජ්ජති;

යථා සුබද්ධො මොරහත්ථො, එවං සොභති සො දුමො.

29.

‘‘න තස්ස කණ්ටකා හොන්ති, නාපි ඡිද්දං මහා අහු;

විත්ථිණ්ණසාඛො අවිරලො, සන්දච්ඡායො මනොරමො.

31.

‘‘පඤ්ඤාසරතනො ආසි, උච්චත්තනෙන සො ජිනො;

සබ්බාකාරවරූපෙතො, සබ්බගුණමුපාගතො.

32.

‘‘තස්ස පභා අසමසමා, නිද්ධාවති සමන්තතො;

අප්පමාණො අතුලියො, ඔපම්මෙහි අනූපමො.

33.

‘‘නවුතිවස්සසහස්සානි, ආයු විජ්ජති තාවදෙ;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

34.

‘‘යථාපි සාගරෙ ඌමී, ගගනෙ තාරකා යථා;

එවං තදා පාවචනං, අරහන්තෙහි චිත්තිතං.

35.

‘‘සො ච බුද්ධො අසමසමො, ගුණානි ච තානි අතුලියානි;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ අච්ඡිද්දොති අප්පච්ඡිද්දො. ‘‘අනුදරා කඤ්ඤා’’තිආදීසු විය දට්ඨබ්බං. කෙචි ‘‘ඡිද්දං හොති පරිත්තක’’න්ති පඨන්ති. පත්තිකොති බහුපත්තො, කාචමණිවණ්ණෙහි පත්තෙහි සඤ්ඡන්නොති අත්ථො. උජූති අවඞ්කො අකුටිලො. වංසොති වෙළු. බ්රහාති සමන්තතො මහා. එකක්ඛන්ධොති අවනිරුහො එකො අදුතියො චාති අත්ථො. පවඩ්ඪිත්වාති වඩ්ඪිත්වා. තතො සාඛා පභිජ්ජතීති තතො වංසග්ගතො පඤ්චවිධා සාඛා නික්ඛමිත්වා පභිජ්ජිත්ථ. ‘‘තතො සාඛා පභිජ්ජථා’’තිපි පාඨො. සුබද්ධොති සුට්ඨු පඤ්චබන්ධනාකාරෙන බද්ධො. මොරහත්ථොති ආතපසන්නිවාරණත්ථං කතො බද්ධො මොරපිඤ්ඡකලාපො වුච්චති.

න තස්ස කණ්ටකා හොන්තීති තස්ස වංසස්ස කණ්ටකිනොපි රුක්ඛස්ස කණ්ටකා නාහෙසුං. අවිරලොති අවිරලසාඛාසඤ්ඡන්නො. සන්දච්ඡායොති ඝනච්ඡායො, අවිරලත්තාව සන්දච්ඡායොති වුත්තො. පඤ්ඤාසරතනො ආසීති පඤ්ඤාසහත්ථො අහොසි. සබ්බාකාරවරූපෙතොති සබ්බෙන ආකාරෙන වරෙහියෙව උපෙතො සබ්බාකාරවරූපෙතො නාම. සබ්බගුණමුපාගතොති අනන්තරපදස්සෙව වෙවචනමත්තං.

අප්පමාණොති පමාණරහිතො, පමාණං ගහෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා වා අප්පමාණො. අතුලියොති අතුලො, කෙනචි අසදිසොති අත්ථො. ඔපම්මෙහීති උපමිතබ්බෙහි. අනූපමොති උපමාරහිතො, ‘‘ඉමිනා ච ඉමිනා ච සදිසො’’ති වත්තුං අසක්කුණෙය්යභාවතො අනූපමොති අත්ථො. ගුණානිච තානීති ගුණා ච තෙ, සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණාදයො ගුණාති අත්ථො. ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සුජාතබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො ද්වාදසමො බුද්ධවංසො.