📜

17. ධම්මදස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා

අත්ථදස්සිම්හි සම්මාසම්බුද්ධෙ පරිනිබ්බුතෙ අන්තරකප්පෙ ච වීතිවත්තෙ අපරිමිතායුකෙසු සත්තෙසු අනුපුබ්බෙන පරිහායිත්වා වස්සසතසහස්සායුකෙසු ජාතෙසු ධම්මදස්සී නාම සත්ථා ලොකාලොකකරො ලොභාදිලොකමලවිනයකරො ලොකෙකනායකො ලොකෙ උදපාදි. සොපි භගවා පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා සරණනගරෙ සබ්බලොකසරණස්ස සරණස්ස නාම රඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා සුනන්දාය නාම දෙවියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. සො දසන්නං මාසානං අච්චයෙන සරණුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො පාවුස්සකාලෙ සලිලධරවිවරගතො පුණ්ණචන්දො විය නික්ඛමි. මහාපුරිසෙ පන මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛන්තමත්තෙයෙව අධිකරණවොහාරසත්ථපොත්ථකෙසු අධම්මියා වොහාරා සයමෙව අන්තරධායිංසු. ධම්මිකවොහාරායෙව අට්ඨංසු. තෙනස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ ‘‘ධම්මදස්සී’’ති නාමමකංසු. සො අට්ඨවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. තස්ස කිර අරජ-විරජ-සුදස්සනනාමකා තයො පාසාදා අහෙසුං. විචිකොළිදෙවිප්පමුඛානං ඉත්ථීනං වීසතිසහස්සාධිකං සතසහස්සං අහොසි.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා විචිකොළිදෙවියා පුඤ්ඤවඩ්ඪනෙ නාම පුත්තෙ උප්පන්නෙ දෙවකුමාරො විය අතිවිය සුඛුමාලො දෙවසම්පත්තිමිව සම්පත්තිමනුභවමානො මජ්ඣිමයාමෙ වුට්ඨාය සිරිසයනෙ නිසින්නො නිද්දොපගතානං ඉත්ථීනං විප්පකාරං දිස්වා සඤ්ජාතසංවෙගො මහාභිනික්ඛමනාය චිත්තං උප්පාදෙසි. චිත්තුප්පාදසමනන්තරමෙවස්ස සුදස්සනපාසාදො ගගනතලමබ්භුග්ගන්ත්වා චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය පරිවුතො දුතියො දිවසකරො විය දිබ්බවිමානං විය ච ගන්ත්වා රත්තකුරවකතරුබොධිසමීපෙයෙව ඔතරිත්වා අට්ඨාසි. මහාපුරිසො කිර බ්රහ්මුනා උපනීතානි කාසායානි ගහෙත්වා පබ්බජිත්වා පාසාදතො ඔතරිත්වා අවිදූරෙ අට්ඨාසි. පාසාදො පුන ආකාසෙන ගන්ත්වා බොධිරුක්ඛං අන්තොකත්වා පථවියං පතිට්ඨාසි. ඉත්ථියොපි සපරිවාරා පාසාදතො ඔතරිත්වා අඩ්ඪගාවුතමත්තං ගන්ත්වා අට්ඨංසු. තත්ථ ඉත්ථියො ච තාසං පරිචාරිකා චෙටිකායො ච ඨපෙත්වා සබ්බෙ මනුස්සා තං අනුපබ්බජිංසු. භික්ඛූනං කොටිසතසහස්සං අහොසි.

අථ ධම්මදස්සී බොධිසත්තො සත්තාහං පධානචරියං චරිත්වා විචිකොළිදෙවියා දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා බදරවනෙ දිවාවිහාරං කත්වා සායන්හසමයෙ සිරිවඩ්ඪනෙන නාම යවපාලකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා බිම්බිජාලබොධිං උපගන්ත්වා තෙපණ්ණාසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා තත්ථ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං පටිවිජ්ඣිත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වාව බොධිසමීපෙ සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා කතබ්රහ්මයාචනො අත්තනා සද්ධිං පබ්බජිතස්ස භික්ඛූනං කොටිසතසහස්සස්ස සද්ධම්මප්පටිවෙධසමත්ථතං ඤත්වා අට්ඨාරසයොජනිකමග්ගං එකාහෙනෙව ඉසිපතනං ගන්ත්වා තෙහි පරිවුතො තත්ථ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි, තදා කොටිසතසහස්සානං පඨමාභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘තත්ථෙව මණ්ඩකප්පම්හි, ධම්මදස්සී මහායසො;

තමන්ධකාරං විධමිත්වා, අතිරොචති සදෙවකෙ.

2.

‘‘තස්සාපි අතුලතෙජස්ස, ධම්මචක්කප්පවත්තනෙ;

කොටිසතසහස්සානං, පඨමාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ තමන්ධකාරන්ති තමසඞ්ඛාතං මොහන්ධකාරන්ති අත්ථො.

යදා පන තගරනාමකෙ නගරෙ සඤ්ජයො නාම රාජා කාමෙසු ආදීනවං නෙක්ඛම්මං ඛෙමතො ච දිස්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජි. තං නවුතිකොටියො අනුපබ්බජිංසු. තෙ සබ්බෙයෙව පඤ්චාභිඤ්ඤාඅට්ඨසමාපත්තිලාභිනො අහෙසුං. අථ සත්ථා ධම්මදස්සී තෙසං උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා සඤ්ජයස්ස තාපසස්ස අස්සමපදං ගන්ත්වා ආකාසෙ ඨත්වා තෙසං තාපසානං අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං දෙසෙත්වා ධම්මචක්ඛුං උප්පාදෙසි, සො දුතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

3.

‘‘යදා බුද්ධො ධම්මදස්සී, විනෙසි සඤ්ජයං ඉසිං;

තදා නවුතිකොටීනං, දුතියාභිසමයො අහූ’’ති.

යදා පන සක්කො දෙවානමින්දො දසබලස්ස ධම්මං සොතුකාමො තං උපසඞ්කමි, තදා අසීතියා කොටීනං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

4.

‘‘යදා සක්කො උපගඤ්ඡි, සපරිසො විනායකං;

තදා අසීතිකොටීනං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

යදා පන සරණනගරෙ වෙමාතිකභාතිකං පදුමකුමාරං ඵුස්සදෙවකුමාරඤ්ච සපරිවාරෙ පබ්බාජෙසි, තස්මිං අන්තොවස්සෙ පබ්බජිතානං භික්ඛූනං කොටිසතසහස්සානං මජ්ඣෙ විසුද්ධිපවාරණං පවාරෙසි, සො පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. පුන භගවතො දෙවලොකතො ඔරොහණෙ සතකොටීනං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. යදා පන සුදස්සනාරාමෙ තෙරසන්නං ධුතගුණානං ගුණෙ ආනිසංසෙ පකාසෙත්වා හාරිතං නාම මහාසාවකං එතදග්ගෙ ඨපෙසි, තදා අසීතියා කොටීනං මජ්ඣෙ භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘තස්සාපි දෙවදෙවස්ස, සන්නිපාතා තයො අහුං;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

6.

‘‘යදා බුද්ධො ධම්මදස්සී, සරණෙ වස්සං උපාගමි;

තදා කොටිසතසහස්සානං, පඨමො ආසි සමාගමො.

7.

‘‘පුනාපරං යදා බුද්ධො, දෙවතො එති මානුසං;

තදාපි සතකොටීනං, දුතියො ආසි සමාගමො.

8.

‘‘පුනාපරං යදා බුද්ධො, පකාසෙසි ධුතෙ ගුණෙ;

තදා අසීතිකොටීනං, තතියො ආසි සමාගමො’’ති.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො සක්කො දෙවරාජා හුත්වා ද්වීසු දෙවලොකෙසු දෙවෙහි පරිවුතො ආගන්ත්වා දිබ්බෙහි ගන්ධපුප්ඵාදීහි දිබ්බතුරියෙහි ච තථාගතං පූජෙසි. සොපි නං සත්ථා – ‘‘අනාගතෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

9.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, සක්කො ආසිං පුරින්දදො;

දිබ්බෙන ගන්ධමාලෙන, තුරියෙනාභිපූජයිං.

10.

‘‘සොපි මං තදා බ්යාකාසි, දෙවමජ්ඣෙ නිසීදිය;

අට්ඨාරසෙ කප්පසතෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

11.

‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

12.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තස්ස පන භගවතො සරණං නාම නගරං අහොසි. සරණො නාම රාජා පිතා, සුනන්දා නාම මාතා, පදුමො ච ඵුස්සදෙවො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, සුනෙත්තො නාම උපට්ඨාකො, ඛෙමා ච සබ්බනාමා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, බිම්බිජාලරුක්ඛො බොධි, සරීරං පනස්ස අසීතිහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, ආයු වස්සසතසහස්සං, විචිකොළිදෙවී නාමස්ස අග්ගමහෙසී, පුඤ්ඤවඩ්ඪනො නාමස්ස පුත්තො, පාසාදෙන නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

13.

‘‘සරණං නාම නගරං, සරණො නාම ඛත්තියො;

සුනන්දා නාම ජනිකා, ධම්මදස්සිස්ස සත්ථුනො.

18.

‘‘පදුමො ඵුස්සදෙවො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

සුනෙත්තො නාමුපට්ඨාකො, ධම්මදස්සිස්ස සත්ථුනො.

19.

‘‘ඛෙමා ච සබ්බනාමා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, බිම්බිජාලොති වුච්චති.

21.

‘‘සොපි බුද්ධො අසමසමො, අසීතිහත්ථමුග්ගතො;

අතිරොචති තෙජෙන, දසසහස්සිම්හි ධාතුයා.

22.

‘‘සුඵුල්ලො සාලරාජාව, විජ්ජූව ගගනෙ යථා;

මජ්ඣන්හිකෙව සූරියො, එවං සො උපසොභථ.

23.

‘‘තස්සාපි අතුලතෙජස්ස, සමකං ආසි ජීවිකං;

වස්සසතසහස්සානි, ලොකෙ අට්ඨාසි චක්ඛුමා.

24.

‘‘ඔභාසං දස්සයිත්වාන, විමලං කත්වාන සාසනං;

චවි චන්දොව ගගනෙ, නිබ්බුතො සො සසාවකො’’ති.

තත්ථ බිම්බිජාලොති රත්තකුරවකරුක්ඛො. දසසහස්සිම්හි ධාතුයාති දසසහස්සියා ලොකධාතුයා. විජ්ජූවාති විජ්ජුලතා විය. උපසොභථාති යථා ගගනෙ විජ්ජු ච මජ්ජන්හිකෙ සූරියො ච උපසොභති, එවං සො භගවා උපසොභිත්ථාති අත්ථො. සමකන්ති සබ්බෙහි නරසත්තෙහි සමමෙව තස්ස ආයු අහොසීති අත්ථො. චවීති චුතො. චන්දොවාති ගගනතො චන්දිමා විය චවීති අත්ථො. ධම්මදස්සී කිර භගවා සාලවතීනගරෙ කෙසාරාමෙ පරිනිබ්බායි සෙසමෙත්ථ ගාථාසු පාකටමෙවාති.

ධම්මදස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො පන්නරසමො බුද්ධවංසො.